ONZE WAARD

Natuur- en Vogelwacht“De Alblasserwaard”

VOORJAAR 2016 www.nvwa.eu

INLEVERDATA KOPIJZomernummer 15 juni 2016

Herfstnummer 15 september 2016

Winternummer 15 december 2016

Voorjaarsnummer 15 maart 2017

INHOUD WINTER 2015-2016

NVWA ONLINEWebsite www.nvwa.eu

Mail info@nvwa.eu

Facebook www.facebook.com/NVWAlblasserwaard

Twitter @deNVWA

BESTUUR

voorzitter Sjoerd Veerman Alblasserdam voorzitter@nvwa.eusecretaris Frans Kans Papendrecht kansstorm@freeler.nlpenningmeester Sjoerd Swierstra Bleskensgraaf penningmeester@nvwa.eubestuurslid Wim Hoogkamer Papendrecht 078-6154464bestuurslid Jacques Verhagen Nieuw-Lekkerland planologie@nvwa.eubestuurslid Miriam Vermeij Papendrecht miriamvermeij@hotmail.nlbestuurslid Nel Welschen Dordrecht 078-6172348bestuurslid Hendrik-Jan van Dijk Hard.-Giessendam 06-28555285

CONTRIBUTIESLedenadministratie Elly HoogkamerPostbus 171 3350 AD Papendrechtledenadministratie@nvwa.eu

IBAN NL60INGB 0001 9974 31Volwassenen per kalenderjaar 17,50Jeugdleden tot 18 jaar 7,50IVN-lidmaatschap extra 9,50‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement 13,00

COLOFONSecretariaat Postbus 171 3350 AD Papendrecht

IBAN NL85RABO 0113 0630 83t.n.v. Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

NATUUR- EN VOGELWACHT“DE ALBLASSERWAARD”

De vereniging is opgericht op 25 november 1969 en in-geschreven bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam op 5 januari 1979 onder nummer 40321641. Artikelen blijven voor verantwoording van de auteurs. Overname is toegestaan, mits met bronvermelding.

RedactieDoor Verhagen, Bram van Vliet en Marius Teeuwredactieonzewaard@nvwa.eu

Opmaak en drukkerij Vanderperk Groepoplage 800

Tekening voorkant Fuut op nest Piet van Meerkerk

Foto achterkant Janny Kleijn

3 Van de voorzitter Prikbord4 Speurkids5 Agenda kinderactiviteiten6 Wandelingen 2016 Bibliotheek7 Planten en insectenwerkgroep Grootoorvleermuis in de tunnel

8 Knotwetenswaardigheden9 Muizenruiter in de

educatieve tuin10 Prachtige Boomfeestdag 201612 Stinze-flora in Gorinchem14 De Grutto, onze nationale vogel15 Ringwerk16 De Kerkuil in de Alblas-

serwaard in 2015

19 Bijzondere waarnemingen in de Alblasserwaard

20 Madeliefje21 Hoe heet deze plant?23 Activiteiten en werkgroepen

Voorjaar 2016 blz. 2

Van de voorzitter

Het bestuur heeft in 2016 alweer diverse vergaderingen gehad. Dat hoort óók bij een bloeiende vereniging. We begonnen het jaar met een nieuwjaarsbijeenkomst op zaterdagmiddag. De belangstelling was goed, toch heb-ben we besloten met ingang van 2017 de nieuwjaarsbij-eenkomst op vrijdagavond te houden. Daarnaast zijn er voorbereidingen geweest voor de boomplantdag van 16 maart jongstleden. In goede sa-menwerking met de gemeente Papendrecht en Staats-bosbeheer is een feestelijke aanplant in het Alblasserbos geregeld. In aanwezigheid van de Commissaris van de Koning en de burgemeester van Papendrecht plantten een kleine 100 leerlingen van drie basisscholen uit Pa-pendrecht nieuwe bomen. Het is van belang dat het bos duurzaam wordt vernieuwd. In ons Streeknatuurcentrum hebben we de gasten en kinderen ontvangen. We zijn blij dat we ons steentje kunnen bijdragen.Ook de jaarvergadering van eind maart is geregeld. Na de pauze een boeiende inleiding van bijenhouder Arjan Korteland. Voor de pauze kwamen de financiën van onze vereniging aan de orde. We staan er financieel gezien goed voor. We kunnen alle rekeningen betalen en heb-ben ook nog een appeltje voor de dorst. Iets om blij mee te zijn. Jacques Verhagen heeft het beheer van de pen-ningen overgedragen aan Sjoerd Swierstra. Daardoor krijgt Jacques meer tijd voor de planologie-werkgroep en de vele andere activiteiten die hij doet. Ook voor de Ledendag 2016 op 16 april is veel werk verzet. We kunnen ons gelukkig prijzen met zulke actie-ve (bestuurs)leden. Ik wil graag iedereen bedanken voor die (belangeloze) inzet. In een tijd waarin het vereni-gingsleven minder wordt, ziet de Natuur- en Vogelwacht nog steeds kans om veel te organiseren. Zo bleek ook tijdens de bespreking met de werkgroep-vertegenwoordigers. Een bestuurskamer vol mensen die zich ieder op hun eigen wijze als kaderleden inzetten voor het wel en wee van de Natuur- en vogelwacht. Stuk voor stuk mensen waar de vereniging op kan bouwen. Gezamenlijk maken we de Natuur- en Vogelwacht! Van de Speurkids tot de knotters, van gebouwenonderhoud tot plantenwerkgroep, van vogelwerkgroep tot redactie-werkgroep. Teveel om allemaal op te noemen. Het leuke van zulke vergaderingen is dat ze energie geven, dat je blij bent onderdeel te mogen zijn van zo’n vereniging.

FelicitatieTot slot wil ik namens onze vereniging de Natuur- en Vo-gelwacht De Vijfheerenlanden van harte gelukwensen met hun 50e verjaardag. Op 13 mei 2016 organiseren ze een jubileummiddag waar we als vereniging zeker bij ho-pen te zijn. We horen bij elkaar, ook al zijn we twee zelf-standige verenigingen. We hebben een gezamenlijk start

gehad en werken nog steeds als goede buren samen. Dat hopen we tot in lengte van jaren te blijven doen.

Sjoerd Veermanvoorzitter@nvwa.eu, @sjveerman

Wij heten van harte welkom in onze groep coördinatoren Bastiaan van de Wetering. Hij neemt de leiding van de werkgroep Amfibieen en Vissen over van Richard Slag-boom, die dit werk vele jaren met grote inzet heeft verricht.

PRIKBORD

VOGELWERKGROEPtellingen/inventarisaties:broedseizoen Tellingen Alblasserbos / Boezems Kinderdijk

PLANTEN- EN INSECTENWERKGROEPuitgebreid overzicht elders in dit blad

EXCURSIES23-04 Voorjaarsexcursie Duivelsberg30-04 Muurplanten Delft FLORON14-05 Limburg28-05 Orchideeën17-06 Meerdaagse excursie Koblenz09-07 Pietersberg Limburg

INVENTARISATIES20-04 Start wekelijkse tellingen km-blokken Alblasserwaard11-06 Recreatieterrein Slingeland

WANDELINGEN ALBLASSERBOSo.l.v. IVN gidsen en/of vogelaarsuitgebreid overzicht elders in dit blad

21-05 Vroege vogelwandeling02-07 Zomerwandeling06-08 Augustus in tuin en bos03-09 Geschiedenis van het landschap

KINDERACTIVITEITEN o.l.v. IVN gidsen uitgebreid overzicht elders in dit blad

03-05 De Bijenstal bij de Fruitheerlijkheid11-06 Nationale Slootjesdag15-08 Zintuigenpad bij de Fruitheerlijkheid20-10 Speuren naar de herfst in het bos28-12 Wat doen dieren in de winter

Voorjaar 2016 blz. 3

Op 16 januari was de eerste Speurkids ochtend van 2016, die geheel aan de Nederlandse schapen werd be-steed. De groep werd gesplitst. Een groep ging buiten op zoek naar de vragen over dertien soorten schapen, die in Nederland gehouden worden. De andere groep bleef binnen en kreeg uitgelegd hoe van de vacht van schapen vroeger en nu wol wordt gemaakt. Chris Dekkers was hiervoor naar het clubgebouw gekomen en had verschil-lende voorwerpen meegenomen zoals een houten tol. Hij deed voor hoe vroeger de schaapherder zijn tijd verdreef als hij de wacht hield en daarna mochten de kinderen het proberen. Chris legde uit dat daarna pas het spinnewiel werd uitgevonden en gaf een demonstratie. Wie wil dit eens uitproberen? Alle vingers omhoog, dat leek makke-lijker dan gedaan, maar er waren wel talentjes bij.

Op een foto was een soort schapenschaar te zien, waar-mee vroeger de schapen geknipt werden en een bescher-mer, zodat het schaap niet kon worden verwond. Er was een filmpje over schaapherders en schaapscheerders.De kids mochten vragen stellen die door Chris duidelijk werden beantwoord.

Ondertussen deden de andere kids een vragen speurtocht over schapen en werden de antwoorden gecontroleerd.Na 45 minuten was het tijd voor een pauze met lek-kers. Ellen was jarig geweest en trakteerde op heerlijke stroopwafels.De groepen wisselden en om 11.15 uur mochten de kids van een dennenappel, waar de pootjes al van wilgentak-jes waren voorzien, hun fantasie gebruiken om een mooi schaap of lammetje te maken. De vacht van een donker bruin schaap, welke Chris gebruikte om te spinnen, kon worden gebruikt, maar ook witte, beige, roze, groene, oranje en blauwe wol lag klaar op de tafels om het mooi-

ste schaap te maken.Om echt bij de schapen en lammetjes te zijn, moesten de kinderen nog even wachten op het voorjaar. Op za-terdag 12 maart zijn alle kinderen en de leiding naar Ottoland geweest.Daar woont een echte schaapherder, die boeiende verhalen vertelde. Dat hij met boeren, provincies en ge-meenten afspraken heeft om, door middel van zijn scha-pen, de natuur te voorzien van plantjes en bloemen, welke op sommige plekken niet meer aanwezig zijn.Hij loopt daarvoor vele kilometers, met hulp van twee Border Collies, door de straten van Gorinchem, om bij dijken en grond te kunnen komen, waar de schaapskud-de kan grazen. Om daarna de schapen op een ander stuk grond te laten grazen en hun poep, met daarin de zaadjes van plantjes, over te brengen. Na twee jaar zien biologen de plantjes daar te voorschijn komen.

Omdat er kleine lammetjes geboren waren, kregen allen beschuit met blauwe muisjes en limonade. Er waren dus jongetjes lammetjes geboren. Eindelijk gingen we naar de schapen en lammetjes, waar de lammetjes met de fles gevoed werden, wat de kids mochten doen, omdat hun moeder ziek was of omdat de moeder meerlingen had gekregen.Als u iets wilt weten over schapen, vraag het gerust aan een Speurkid, want na deze ochtenden weten zij er veel over te vertellen.

Speurkids zijn jongens en meisjes van 8 tot 12 jaar, die onder leiding van vrijwilligers, alles willen weten over de natuur.Eens in de drie weken komen zij op zaterdagmorgen bijeen, van 10 – 12 uur in het clubgebouw van de NVWA. Denkt u, dat lijkt mij leuk om aan mee te doen, kom eens kijken of neem contact op met joandewekker@upcmail.nl.

SPEURKIDS

Door Joan de Wekker

12 maart 2016 Ottoland Speurkids (foto Joan de Wekker)

(foto Joan de Wekker)

Voorjaar 2016 blz. 4

Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen?

06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur

Iedereen denkt dat insecten enge beesten zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek naar al deze kleine beestjes en kom er achter dat de meeste insecten heel erg goed werk voor ons verrichten.

13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur

Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het grote aquarium.

22/10/2015

Speuren naar sporen in het bos

10.00- 12.00 uur

Herfst in het bos: vallende bladeren, paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tijdens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

29/12/2015

Uilen en braakballen

10.00- 12.00 uur

Een uilen- en braakballenochtend? Uilen eten onder andere muizen maar kunnen deze niet helemaal verteren. Ze spugen de resten uit in de vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan achter wat de uil gegeten heeft.

Waar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – 3356 LS Papendrecht. 0184-412618 Informatie: www.nvwa.eu Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.eu Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

Waar?Streeknatuurcentrum

Matenaweg 13356 LS Papendrecht.

0184-412618

Informatie: www.nvwa.eu

Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.euKosten : 2,50 euro per

kind, dit is inclusief een consumptie.

03-05-2016 De bijenstal* Bijen zijn belangrijk! Maar waarom eigenlijk en wat doen de bijen dan precies? Vandaag gaan we kijken bij een echte bijenstal en krij-gen we een kijkje in de wereld van de bij.

11-06-2016 IVN Slootjesdag Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Naast het scheppen in de sloot zijn er ook nog andere water activiteiten.

15-08-2016 Zintuigenpad* We hebben in mei geleerd hoe de bijen hun zintuigen gebruiken en vandaag gaan we zelf op pad door de boomgaard en gaan we al onze zintuigen (voelen, ruiken, proeven, horen, zien) gebruiken. Als je in mei ook ge-weest bent is het extra leuk om te zien hoe alles gegroeid is, maar je bent ook van harte welkom als je in mei niet geweest bent. Het fruit smaakt er niet minder om!

20-10-2016 Speuren naar de herfst in het bos

Herfst in het bos: vallende bladeren, pad-denstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tij-dens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

28-12-2016 Wat doen dieren in de winter?

Sommige dieren vetrekken naar een warm land als het winter wordt. Andere dieren zoeken een warme plek of bedenken iets anders om de winter door te komen. Deze ochtend kun je een aantal (binnen) activiteiten doen waarbij je ontdekt hoe dieren overleven in de winter. Mis-schien maken we ook nog even een wandeling.

Datum Activiteit Wat gaan we doen?

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2016Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

De activiteiten vinden plaats van 10.00-12.00 uur in het Streeknatuurcentrum aan de Matenaweg 1(3356 LS) te Papendrecht, 0184-412618.

*Activiteiten op 03-05 en 15-08 vinden plaats bij de Fruitheerlijkheid van Pa-pendrecht Kerkbuurt 56, 3354 XK Papendrecht 078- 644 0599

Voor alle activiteiten moet u zich aanmelden, naam en leeftijd kind(eren) via scholen@nvwa.eu. Kosten: 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Informatie: www.nvwa.eu

Voorjaar 2016 blz. 5

Bibliotheek

door Leen den Ouden

Vertrekpunt: Het Streeknatuurcentrum Alblasserwaard is de verbinding tussen de Randstad en het “Groene hart”.

In het jonge Alblasserbos bevindt zich een oud moerasbosje en één van de weinige binnendijkse grienden. In de educatieve tuin is een aantal landschapselementen te zien, die kenmerkend zijn voor de Alblasserwaard.U kunt met ons, al speurend, planten, zoogdieren, vogels, amfibieën en insecten ontdekken. Op onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten:

Verzamelen bij het Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – Papendrecht. Informatie: www.nvwa.eu en de lokale kranten. Voor alle wandelingen hebben wij graag dat u zich aanmeldt via info@nvwa.eu Uitzondering: vogelwandeling op 21 mei via Aw_vdwal@hotmail.com

Alblasserwaard Wandelingen 2016

Datum Wandeling Aanvang Uw gids Telefoon:

21/05 2016 Vroege vogelwandeling 07.00 uur Arie Willem van der WalAw_vdwal@hotmail.com06-48024089

02/07 2016 Zomerwandeling 13.30 uur Nel Welschen 0184-412618

06/08 2016Wat biedt augustus in tuin en bos?

13.30 uur 0184-412618

03/09 2016 Geschiedenis van het landschap

13.30 uur Leen den Ouden 0184-412618

Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen?

06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur

Iedereen denkt dat insecten enge beesten zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek naar al deze kleine beestjes en kom er achter dat de meeste insecten heel erg goed werk voor ons verrichten.

13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur

Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het grote aquarium.

22/10/2015

Speuren naar sporen in het bos

10.00- 12.00 uur

Herfst in het bos: vallende bladeren, paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tijdens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

29/12/2015

Uilen en braakballen

10.00- 12.00 uur

Een uilen- en braakballenochtend? Uilen eten onder andere muizen maar kunnen deze niet helemaal verteren. Ze spugen de resten uit in de vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan achter wat de uil gegeten heeft.

Waar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – 3356 LS Papendrecht. 0184-412618 Informatie: www.nvwa.eu Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.eu Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

Soms heb je wel eens de behoefte wat algemene kennis op te halen?

De boeken “Boek van de natuur” deel 1 en deel 2. ISBN nr. 490.0150 en 490.0151 bieden daartoe de mogelijk-heid.. Hoewel niet zo modern, zijn ze toch interessant om nieuwe kennis op te doen of oude kennis op te halenDeel 1 geeft in hoofdlijnen informatie over het planten- en dierenrijk. Iets over cellen bij planten en DNA. Over de evolutie en hoe die in elkaar zit. Het plantenrijk met een indeling op hoofdlijnen zoals: mossen, paddenstoe-len, varens, paardenstaarten etc., fotosynthese, voort-planting en waar je ze voor kunt gebruiken. De indeling van het dierenrijk in zoogdieren, vogels, amfibieën, vis-sen, insecten etc.Deel 2 gaat over het heelal, aardwetenschappen, at-mosfeer, wiskunde, mechanica, energie, licht, geluid, elektronica, chemie etc. Alles in korte episodes en op een redelijk eenvoudige manier uitgelegd. Je neemt er wat van mee.Een ander boek is “Zelf de natuur in” ISBN nr. 490.0221. In dit boek staat over praktisch alle natuur basisinforma-tie. Dit boek wordt ook veel door natuurgidsen gebruikt.

Het planten- en dierenrijk wordt hierin besproken. Met die kennis in je achterhoofd ga je buiten anders kijken en daardoor meer zien. Meer zien is ook meer genieten van de natuur.

Vrijwilligers, laat je inschrijven voor het gebruik van de bibliotheek bij Leen den Ouden (078-615 32 80)

Voorjaar 2016 blz. 6

Planten- en insectenwerkgroep

door Bram van Vliet

Grootoorvleermuis in de tunnel

door Nel Welschen

Als de planten ’s winters in rust zijn, is de Plantenwerk-groep dat voor een deel ook. Toch waren er door het zach-te weer deze winter heel wat planten die rustig door bloei-den. Tijdens de plantenjacht (van 25 dec. tot 5 jan.) op 2 januari in het Alblasserbos achter het Streeknatuurcentrum werden 38 bloeiende planten gevonden. Tijdens de plan-tenjacht een jaar eerder waren het er 19, de helft minder!Landelijk was het beeld hetzelfde: in 2014 waren het er 383 en in 2015 735.

Ook op varengebied viel er wat te beleven: In diverse locaties van het Alblasserbos werden bijzondere varens gesignaleerd: de Stijve en de Zachte naaldvaren, de Tongvaren en de Geschubde mannetjesvaren. Op 24 september gaan we die bijzondere varens bekijken tij-dens een excursie.

Voor de komende maanden staan de volgende activitei-ten op het programma:Woensdag 20 april starten de wekelijkse inventarisa-ties, steeds om 19.15 uur ergens in de Alblasserwaard. Plaats is op te vragen bij de coördinator, acvanvliet@hetnet.nl of 0184-617245.Zaterdag 23 april voorjaarsexcursie naar de Duivels-berg en omstreken bij Nijmegen. Verzamelen om 8.30 uur op de carpoolplaats langs de A15 (afslag 26) in Har-dinxveld. Aanmelden bij de coördinator.Zaterdag 30 april organiseert Florondistrict Zuid-Hol-

land-zuid een muurplantenexcursie in Delft. Start om 10.00 in Delft. We sluiten ons hier bij aan. Nadere infor-matie bij de coördinator.Zaterdag 14 mei gaan we naar Limburg. Verzamelen om 8.00 uur op de carpoolplaats langs de A15 (afslag 26) in Hardinxveld. Aanmelden en informatie bij de coördinator.Zaterdag 28 mei richten we de aandacht op orchidee-en. Locatie en tijd zijn nog niet bekend, informeer bij de coördinator.Zaterdag 11 juni gaan we een kilometerblok inventari-seren nabij Recreatieterrein Slingeland. We starten om 8.30 uur op de parkeerplaats van het recreatieterrein.Vrijdag 17 t/m maandag 20 juni meerdaagse excursie in de wijde omgeving van Koblenz. Aanmelden vóór 1 mei bij. Leo van Beest: lhvanbeest@gmail.comZaterdag 09 juli wordt de Pietersberg in Limburg be-zocht met speciale aandacht voor de vlinders. Vertrek om 8.00 uur van de carpoolplaats langs de A15 (afslag 26) in Hardinxveld. Aanmelden bij Leo van Beest: lhvan-beest@gmail.com

Over de volgende activiteiten meer informatie in de vol-gende Onze Waard:Zaterdag 20 augustus Floron excursie naar de Donkse Laagten.Zaterdag 3 september Dintelse gorzen.Woensdag 14 september Najaarsbijeenkomst PIWGZaterdag 24 september Varens, Alblasserbos

Op woensdag 17 februari is de vleermuistunnel in de Heemtuin geïnventariseerd. De luchtvochtigheid is 90% en de temperatuur 5 graden. Tussen de opgestapelde stenen hebben we één Grootoorvleermuis gezien. Dit is dus voor het eerst dat er een echte overwinteraar in de vleermuistunnel is. Ook werden nog drie dagpauwogen aangetroffen.

De Grootoorvleermuis meet van kop tot romp tussen de 4 en 5 cm. De oren zijn tussen de 3 en 4 cm. Dus redelijk groot. Tijdens de winterslaap vouwt hij de oren wat naar achteren en slaat de vlieghuid om zich heen. De bovenzijde is lichtbruin en de onderzijde grijs. Deze onderzijde valt tijdens de winterslaap duidelijk op. Groot-oren tref je in een winterverblijf meestal solitair aan. In

ieder geval nooit meer dan drie. Winterverblijven kunnen kelders, bunkers, groeven en grotten zijn. Zelden in holle bomen.

De Grootoorvleermuis op de foto werd het slachtoffer van een kat in Hardinxveld-Giessendam. (foto Wendy van de Waal)

Voorjaar 2016 blz. 7

De knotploeg heeft deze winter geïnvesteerd in veiligheidEr werden voor de leden van de knotploeg veiligheids-helmen aangeschaft. In de afgelopen jaren hebben di-verse knotters wel eens een tak op hun hoofd gehad. Dit is niet prettig. Een van ons moest zelfs een keer naar de dokter om een hoofdwond te laten hechten. Ook werden knipperlichten aangeschaft om het wegverkeer op onze werkzaamheden te attenderen.

Knotactie met Rotary valt in het waterDe weergoden waren dit knotseizoen niet altijd op onze hand. Zaterdag 30 januari jl. zouden wij gaan knotten met leden van de Rotary op het Kortland in Oud Alblas. De weersvoorspellingen waren zeer slecht. Toch zijn wij naar de plek gereden, waar we zouden gaan knotten.. Inmiddels kwam de regen met heel grote bakken uit de hemel. Ook was er een behoorlijk straffe wind die voor problemen zorgde. Er zat ook geen weersverbetering in de lucht. In overleg met onze gasten werd besloten het knotten af te gelasten. Met onze gasten hebben we toen maar koffie gedronken in ons Centrum. Daarna ging ie-der zijns weegs naar huis in enorme hoosbuien.

Knotactie met leerlingen van het Gemini College uit Lekkerkerk Woensdag 2 maart jl. stond er weer een knotochtend op het programma met leerlingen van het Gemini Col-lege uit Lekkerkerk. Dit maal zag het er ook somber uit. Gelukkig, om 08.00 uur klaarde de lucht op en kon het

feest met de scholieren beginnen. Deze jongelui kwa-men wel per fiets uit Lekkerkerk!! Ze werden ontvangen met koffie of thee. Daarna ging men fanatiek de boom in. De weergoden konden het niet laten om een plaagstoot-je uit te delen in de vorm van een hagelbuitje. De jeugd heeft zich prima ingezet. Ze hebben meer bomen geknot dan wij gedacht hadden! Als dank voor hun enorme in-zet werd er afscheid genomen onder het genot van een kop erwten- of tomatensoep.

Knotwetenswaardigheden

door Nik Blom

Gemini College (foto Nik Blom)

Knotters (foto Nik Blom)

Voorjaar 2016 blz. 8

Sinds november 2015 is in onze educatieve tuin een nieuw project van start gegaan. In november is de tuin-man begonnen met het bouwen van een muizenruiter. Een muizenruiter dient als winterschuilplaats voor mui-zen. Uilen en andere muizenetende vogelsoorten, zoals de torenvalk en buizerd, hebben al snel in de gaten dat hier een hapje te halen valt. Vooral tijdens strenge win-ters met sneeuw biedt de muizenruiter aan de uilen en roofvogels een grotere kans om de winter te overleven.De muizenruiter is geplaatst in het stukje heemtuin naast het hooilandje. Daar staan ook al enkele hooiruiters om het gras laten drogen. Een muizenruiter bestaat uit zes stokken (een driehoek van drie staande stokken met drie dwars stokken aan de basis). Op de bodem wordt een dikke laag stro gelegd, daarop een laag graan en vervolgens weer stro eroverheen. Bovenop worden een ruime hoeveelheid staken gelegd. Het is belangrijk dat er tijdens de winter regelmatig graan in de muizenruiter gestrooid wordt, zodat de muizen voldoende te eten heb-

ben. Het strooien gaat door middel van een PVC pijp die in de ruiter is aangebracht. Uilen zowel als muizen hebben profijt van dit nieuwe object. In de toekomst zal blijken of deze verrijking van de tuin succesvol is.

Muizenruiter in de educatieve tuin

door Nel Welschen

Muizenruiter (foto Nel Welschen)

Voorjaar 2016 blz. 9

Woensdag 16 maart werd de Nationale Boomfeestdag ook in Papendrecht uitbundig gevierd. Extra feestelijk vanwege het feit dat Papendrecht door Stichting Na-tionale Boomfeestdag was uitgeroepen tot Accentge-meente van Zuid-Holland. Ter ere daarvan kwam de Commissaris van de Koning, de heer Jaap Smit, naar Papendrecht om – zoals hij het zelf noemde – een boom op te zetten in het Papendrechtse bos (officieel het Alblasserbos geheten). Hij prees de gemeente vanwege het – ondanks de economisch zware jaren – groene karakter en de duidelijke visie op groen voor de toekomst.

Hij deed dit ten overstaan van onder meer een kleine 90 leerlingen van basisscholen De Kameleon, Prins Constantijn en De Knotwilg, provinciaal manager van Staatsbosbeheer de heer Kuipers, burgemeester De Bruin en wethouder Koppenol.

LiedNa een gastvrije ontvangst in de accommodatie van de Natuur- en Vogelwacht ‘”De Alblasserwaard” en een wel-komstwoord door voorzitter Sjoerd Veerman ging zowel de Commissaris als de burgemeester met de leerlingen in gesprek over het thema ‘Bomen en bossen’. Tot ieders

verrassing had een deel van de leerlingen van tevoren het Boomfeestdaglied ingestudeerd en brachten zij dat op deze zonnige ochtend ten gehore.Vervolgens namen boswachters Luuk Oevermans en Jeroen den Hartog van Staatsbosbeheer hen via een mooie wandelroute mee naar de plantlocatie.

TijdcapsuleNa een oproep van wethouder Koppenol om toch vooral het ‘Papendrechtse bos’ te blijven bezoeken en familie en vrienden te wijzen op het feit dat de leerlingen zelf een bijdrage aan het bos hebben geleverd, gingen drie zogenoemde tijdscapsules de grond in. Tijdcapsules vol met wensen en boodschappen van de kinderen voor een volgende generatie. Hierna werd de officiële eerste lindeboom geplant, waarna nog vele tientallen andere bomen volgden.

Ter herinnering aan Boomfeestdag 2016 heeft de ge-meente Papendrecht op de plantlocatie, die nu nog vanaf de N214 zichtbaar is, een paaltje met een ge-denkbordje laten plaatsen.

Prachtige Boomfeestdag 2016

door Wilma Havermans foto’s van Richard Hoek

Voorjaar 2016 blz. 10

Voorjaar 2016 blz. 11

Stinze-flora in Gorinchem

door Bram van Vliet

Zaterdag 19 maart werd de eerste excursie van dit jaar van de Planten- en Insectenwerkgroep gehouden. Doel was de oude begraafplaats aan de W. de Vries Robbé-weg in Gorinchem. Het oudste gedeelte van deze be-graafplaats dateert van 1826. Juist op dit gedeelte heeft zich een rijke stinze-flora ontwikkeld.De Sneeuwklokjes waren al over het hoogtepunt van de bloei heen. De Vingerhelmbloem, die verder in de Alblasserwaard alleen nog in het Park Huis te Kinderdijk voor komt, begon te bloeien. Diverse soorten van de hyacintsoorten en sneeuwroem stonden rijk te bloeien. Ook de Kievitsbloem in pril stadium werd gevonden. Daarnaast staat er een aantal monumentale bomen, waaronder een Plataan. Als die bij de aanleg geplant is,

zou die nu dus bijna 200 jaar oud zijn. Ook bijzonder is de Gele kornoelje, prachtig in bloei. In gemeenteperkjes staat hij vaak als struik, maar hier is het een eerbied-waardige boom.Onderzoek in de afgelopen jaren heeft een totaal aantal soorten van bijna 150 opgeleverd! Bij het beheer van de begraafplaats wordt rekening gehouden met de flora. Sommige bezoekers vinden het een rommelig gezicht. Daarom staat bij de ingang een bordje met uitleg, waar-om er pas eind april gemaaid wordt.Wie zelf kennis wil nemen van de bloemenpracht op de begraafplaats moet dus vroeg in het jaar komen, want na de eerste maaibeurt is het voor een jaar weer ge-daan met de bloemenweelde.

Gele kornoelje (foto Teus van der Vlies)

Sneeuwklokjes (foto Bram van Vliet)

Buishyacint (foto Teus van der Vlies)

Voorjaar 2016 blz. 12

Gewoon sneeuwklokje (foto Teus van der Vlies) Glanzend sneeuwklokje (foto Teus van der Vlies

Grote sneeuwroem (foto Teus van der Vlies)

Paarse dovenetel (foto Teus van der Vlies)

Vingerhelmbloem (foto Teus van der Vlies)

Tristagma uniflorum (foto Teus van der Vlies)

Voorjaar 2016 blz. 13

Nationale vogelUit tien vogelsoorten werd in 2015 met een grote meerderheid van stemmen de Grutto ver-kozen tot onze nationale vogel. Deze opsteker kan de Grutto wel gebruiken, want de soort gaat in hoog tempo in aantal achteruit in onze polders. De uitdaging is om de hernieuwde belangstelling voor de Grutto om te zetten in een effectievere bescherming van zijn leefge-bied, waardoor de afname een halt toe wordt geroepen en meer jongen succesvol kunnen opgroeien. Want wat hebben wij aan een nati-onale vogel die over enkele tientallen jaren is uitgestorven in ons land?

Open graslandpoldersVanaf eind februari, als de winterse kou uit de lucht is, keren de Grutto’s terug in ons kikker-landje. In ondiepe poldersloten, plasdrasperce-len en uiterwaarden zoeken ze rust en voedsel om te herstellen van de lange vliegtocht terug naar ons land. De opwarmende grond en de maartse buien zorgen er voor dat de regenwor-men in de weilanden voor de lange gruttosna-vels bereikbaar zijn. Veel territoria worden met de partner van vorig jaar weer bezet. Het be-kende ‘grutto grutto grutto ‘ kan in open veen-weidepolders weer gehoord worden. Grutto’s horen bij onze open polders, zoals huismussen horen bij onze woningen. 90% van de West-Europese populatie Grutto’s broedt in ons land. NestfaseAls onderdeel van de balts maakt de gruttoman een aantal nestkuiltjes. Vanaf eind maart tot half mei worden de vier eieren gelegd. Beide vogels broeden op de eieren, de vrouwtjes vaak over-dag en de mannetjes als regel ’s nachts. Grutto-nesten zijn voor beginners vaak lastig te vinden, omdat het gras, door de broedende vogels met de snavel, over het nest wordt getrokken. Een schrikdraad, in een ruit, ruim (5 x 5 m) om het nest voorkomt dat het nest door vee vertrapt wordt. Bij het maaien wordt geadviseerd om een pol gras van minstens 50 m2 om het nest te sparen. Als alles goed gaat dan komen na 24 - 25 dagen broeden de eieren gelijktijdig uit.

De Grutto, onze nationale vogel

door Jan Andeweg

Jonge Grutto (foto AvdHam)

Voorjaar 2016 blz. 14

Nesten markerenGrutto’s hebben een relatief kort broedseizoen. Als de eieren vroeg in het broedseizoen verloren gaan, is een vervolglegsel soms mogelijk. Als de jongen ver-loren gaan, worden er geen eieren meer gelegd en is de lange reis naar ons land voor niets geweest. Grut-tonesten kunnen gespaard worden bij alle agrarische werkzaamheden door de nesten actief op te sporen en te markeren met 1 of 2 stokken. Het is een fabel dat gemarkeerde nesten allemaal gepredeerd worden. Ge-markeerde nesten zijn snel en effectief te beschermen tegen vernieling. Bij bemesting met de sleepslang door sleepslanglichters (bogen van ijzer) boven het nest te plaatsen, zodat de sleepslang over het nest heen rolt. De broeddrift van de vogels is meestal sterker dan hun angst voor de bogen.

JongenfaseGruttojongen zijn nestvlieders en verlaten al na een dag het nest. De jongen kunnen lopen en zwemmen en moeten dagelijks, met hun snaveltje, vele honderden insecten in de vegetatie vangen. Als ze het koud krijgen, worden ze opgewarmd onder de vleugels van de ou-ders. Zonnig weer is belangrijk, want dan zijn de insec-ten actief. Het vollevelds doodspuiten van ongewenste kruiden zorgt voor kruidenarme percelen. In percelen zonder kruiden kunnen gruttojongen onvoldoende insec-ten vangen om succesvol op te groeien.

BeweidingOp percelen die door vee beweid worden, zorgen de mestvlaaien voor veel insecten zoals mestvliegen. Ideaal en goed bereikbaar voor opgroeiende kleine weidevo-geljongen van Grutto, Kievit, Tureluur en Scholekster. Op beweide percelen is bovendien voldoende gras aanwezig waarin de jonge weidevogels bij gevaar kunnen schuilen. Rust, dekking en volop insecten en een lappendeken van beweide percelen zorgen voor een kansrijk leefgebied om gruttojongen succesvol te laten opgroeien.

MaaienDe uitvinding van de graskuil rond 1970 en de ver-schuiving van de eerste grassnede naar de maand mei heeft voor grote veranderingen in onze graslandpolders gezorgd. Begin mei zien we een toenemend aantal uit-komende gruttonesten in de polders en alarmerende grutto-ouders met jongen. Zodra in mei (soms al in april) een hogedrukgebied ons land nadert , begint niet zelden het (massale) maaien voor de graskuil of grasbalen. Het maaien van de percelen gaat dag en nacht door, met hoge snelheid. Meestal worden percelen, fauna-onvrien-delijk, van buiten naar binnen gemaaid. Het eiwitrijke en voedzame gras wordt na het maaien een aantal keren geschud, op wiersen geharkt en afgevoerd met de op-raapwagen, of afgevoerd in balen omwikkeld met folie.

Kale poldersDe niet meer alarmerende groepjes Grutto’s op de per-celen, kort na het maaien, zijn vogels zonder nesten of jongen. Als de oude vogels nog fel alarmeren dan heeft minimaal 1 gruttojong het maaien overleeft. Op nage-noeg kale percelen zijn gruttojongen een makkelijke prooi voor lopende en vliegende predatoren. Essentieel voor de overleving van gruttojongen is de aanwezigheid van voldoende robuuste kuikenstroken met rust en vei-ligheid en aangrenzende beweide of ongemaaide perce-len met insecten. De inschatting is dat ca. 90% van onze Grutto’s er in het voorjaar niet in slaagt om hun jongen succesvol te laten opgroeien.

KleurringenGrutto’s onthouden waar ze hun eieren succesvol heb-ben uitgebroed. Ze keren in het voorjaar terug naar deze polders en vaak zelfs naar hetzelfde perceel. Door Grutto’s te voorzien van kleurringen kunnen individuen met een goede verrekijker of met een telescoop worden afgelezen en gevolgd. Door jonge Grutto’s te voorzien van kleurringen kunnen feiten over het broedsucces worden verkregen. Ziet u een Grutto met kleurringen, noteer dan de positie van de kleurringen aan beide po-ten en de plaats van kleurring met de vlag. En noteer ook plaats, datum en tijd. Afgelezen Grutto’s met kleur-ringen kunnen worden gemeld bij j.c.hooijmeijer@rug.nl of bij grutto.astrid@xs4all.nl.

Oudste gruttoIn april 2011 werd in een polder nabij Krommenie een dode Grutto gevonden met een metalenring van Vogel-trekstation Arnhem Holland. Na melding van her ring-nummer via www.griel.nl kregen de melders het bericht dat de Grutto als jong op 11 juli 1981 in het Wormer- en Jisperveld (NH) was geringd. De Grutto had de leeftijd bereikt van 29 jaar, 9 maanden en 8 dagen en bleek de oudste in Europa terug gemelde Grutto te zijn. Gemid-deld kunnen steltlopers 11 jaar oud worden.

ToekomstNiet opgespoorde nesten hebben in de intensieve land-bouw weinig kans om de agrarische werkzaamheden en vertrapping door vee te overleven. Gruttojongen hebben duizenden insecten nodig om te kunnen opgroeien tot vliegvlugge vogels. Alleen in kruidenrijk grasland kunnen door de jonge Grutto’s voldoende insecten worden gevan-gen. Gruttojongen hebben, om te kunnen overleven in de maaifasen, zeer veel zorg en aandacht nodig, zowel van de boer als van de vrijwilliger. De inzet van vrijwilligers heeft de afname van de Grutto in ons land niet kunnen te-genhouden. Kennis, interesse, tijd, inzet, materialen, rust, voedsel, veiligheid en adequate zorg zijn onmisbaar voor het voortbestaan van de Grutto. De toekomst van onze nationale vogel ligt in de handen van de boer.

Voorjaar 2016 blz. 15

Worden sinds 1911 structureel vogels gevangen om ge-ringd te worden, het “vangen voor de pot”` is al van veel oudere datum. Al in de Bijbel wordt geregeld geschreven over het vangen van vogels. In veel landen is het nog steeds een welkome aanvulling op het vaak eenzijdige dieet. Denk aan landen in, onder andere, Afrika. Ook in Nederland gebeurt dit nog, zij het tegenwoordig op be-scheiden schaal en is het niet uit armoede, maar meer als luxe. Denk hierbij aan eendenkooien waar naast het vangen voor ringwerk ook voor consumptie gevangen wordt. Vaak waren deze kooien in bezit van landeige-naren. Deze kooien vragen het jaarrond veel aandacht. Denk aan het onderhoud van de vangpijpen, het on-derhoud aan het bos, de plas, de lokeenden en niet te vergeten de kooihond. Dit onderhoud kost tegenwoordig zoveel dat het voor particulieren, haast, niet meer is op te brengen en de meesten zijn dan ook in handen van natuurbeschermingsinstanties. Hierover later mogelijk nog wel eens een artikeltje. Veel van deze kooien liggen of lagen in waterrijke gebieden in het binnenland.

Op veel buitenplaatsen langs de kust werd echter op een andere manier geprobeerd om vogels te vangen en wel op de zogenaamde vinkenbanen. Meest alleen met de najaarstrek waardoor het echt seizoenswerk was. Vrijwel al deze vinkenbanen zijn in de loop van de jaren verdwenen door de sterk teruglopende vangsten en de strenge(re) regelgeving.

Voor de Vogelwet van 1911 was het eigenlijk voor ieder-een mogelijk om vogels te vangen. Veel lijsters zijn dan ook in de pot beland, nadat ze met een strik van paar-denhaar, voorzien van Lijsterbessen, waren gevangen.

Na inwerkingtreding van de vogelwet van 1936 was het nog moeilijker geworden en na verdere inperkingen in de oorlog was het over voor de legale beroepsvinker. Voor het echte vinken kwam en komt echter wel wat meer kijken. Het zal duidelijk zijn dat alleen daar, waar veel vinken in de trektijd passeren, het enigszins lonend is om een vinkenbaan in te richten, tot een inrichting met alleen slagnetten. De kuststrook is hiervoor dus de aan-gewezen streek. De vinken die in ons land doortrekken, komend uit het noordoosten, buigen bij de kust naar het zuiden.De zogenaamde gestuwde trek, die ontstaat bij grote wateroppervlaktes.Kijk in de najaarstrektijd maar eens op www.trektellen.nl en vergelijk b.v. trektelpost Kinderdijk maar eens met die van Den Haag.

Dagen waarop honderden vinken per dag werden ge-vangen waren in vroegere eeuwen, voor 1800, geen uitzondering. Het totaal per seizoen liep dan ook in de duizenden. Dit zijn nu onvoorstelbare aantallen. Door het sterk veranderende landschap, veel meer begroei-ing, waren de vogels steeds minder gemakkelijk naar beneden te krijgen. Ook het aantal doortrekkers werd minder. Al met al een niet meer lonende inspanning voor een “beroeps”. Doordat in later jaren de mistnetten in gebruik kwamen, worden op de vinkenbanen, tegen-woordig “vogelringstations”, weer grote aantallen vogels gevangen, alleen het aantal vinken blijft (heel) laag. Landelijk vaak minder dan 5000 vogels per jaar. Afge-lopen jaren mocht ik mee naar een vinkenbaan. In een komend nummer meer hierover.

Ringwerk

door Ad Kooij

Voorjaar 2016 blz. 16

De Kerkuil in de Alblasserwaard in 2015

door Bert Amersfoort

Doel hiervan is om te kijken of de Kerkuilen ook ‘s win-ters de kasten gebruiken en, als ze er in zitten, ze een ring van het Vogeltrekstation om te doen. Tevens maken we de kast zo nodig schoon en kijken we of deze nog goed vast hangt.Ook waren we best benieuwd of we nog jongen uit het topjaar 2014 zouden aantreffen.

Deze eerste ochtend was al succesvol, we zijn op 7 adressen geweest en hebben 5 geringde Kerkuilen aan-getroffen. Een er van was in 2014 als nestjong door ons geringd op een boerderij op 1 km afstand, terwijl we er ook een uit Overijssel en zelfs een uit België bij hadden.

In januari en februari hebben we nog 3 rondjes gedaan. Ook toen weer een aantal terug gevangen Kerkuilen, maar ook enkele die een nieuwe ring hebben gekregen.Op een van deze dagen ook de voor ons oudste Kerkuil ooit aangetroffen. In een kast in Brandwijk zat een Kerk-uil die als nestjong op 18-06-2004 in Drimmelen (NB) was geringd.

Ook in deze kast een andere geringde Kerkuil. Deze was nog maar anderhalf jaar oud en was als nestjong door ons zelf in 2013 in Hardinxveld geringd.Na de winterrondes hebben we nog op drie plaatsen een nieuwe kast opgehangen.

Daarna was het wachten op de eerste broedgevallen. Meestal gaan we eind mei beginnen met de kastcontro-les, maar we zagen al snel, dat we nog vroeg genoeg waren; er waren nog geen jongen.

Pas op 10 juli zijn de eerste jonge Kerkuilen van een ring voorzien. Die kwamen tevoorschijn bij het afbreken van een oude schuur. De eigenaar heeft toen de lande-lijk coördinator Johan de Jong gebeld en via de provinci-ale Kerkuilenwerkgroep kwam het bericht al snel bij ons terecht. Arie-Jacob en Ad hebben gelijk actie onderno-men en de uilskuikens in een schuur ernaast in een kast gezet. Een van de ouders zat daar al tussen de balken en wist dus waar de jongen gebleven waren.

De Kerkuilenwerkgroep Alblasserwaard is al vroeg in het jaar gestart met de activiteiten. Op 3 januari hebben we een eerste winterronde gedaan langs een aantal nestkasten.

Aan de banden op de vleugels is te zien of het een man of vrouw Kerkuil is (foto Bert Amersfoort)

Voorjaar 2016 blz. 17

Hierna ging het flink door tot eind augustus. In die tijd zijn er in 12 kasten 7 volwassen Kerkuilen aangetroffen en nog 42 jongen van een ring voorzien.Leuk was ook dat we op een adres in Hardinxveld, waar we al 10 jaar geleden een kast hebben opgehangen, nu eindelijk een broedgeval was met 4 jongen.

Ook opmerkelijk: in Meerkerk hangt al een jaar of vijftien een kast op een hooizolder, maar deze wordt zelden door Kerkuilen bezocht. Tijdens een winterronde werd er echter wel een Kerkuil in de wagenloods aangetroffen. We hebben daarom in april ook in die loods een kast opgehangen en 3 maanden later zat er al een vrouwtje Kerkuil met 4 jongen in!

In augustus hebben we nog een kast in Wijngaarden vervangen. Een enorme kast die al 30 jaar in deze schuur hangt: in die tijd door Kerkuilen, Torenvalken en Kauwen als nestplaats gebruikt. Nu zat deze echter zo vol met takken dat ze door het vlieggat naar buiten sta-ken. We hebben de kast eerst leeggemaakt, afgebroken en een nieuwe opgehangen. De vogels kunnen nu weer naar buiten kijken.

Al met al is het een mooi seizoen geweest, de Kerkuil doet het de laatste jaren goed in de Alblasserwaard. We kijken terug op gezellige controle-rondes en ringavon-den en het is ook erg leuk om bij enthousiaste boeren en buitenlui op het erf en in de schuur welkom te zijn.

Totaaloverzicht Kerkuilen Alblasserwaard 2015:

Aantal broedgevallen 13Aantal jongen geringd 46Aantal volwassen geringd 10Aantal teruggevangen met ring 13 waarvan (slechts) 2 jongen uit 2014Aantal terugmeldingen van dode Kerkuilen 7

De kastcontroles en het ringwerk zijn gedaan door:

Arie-Jacob BrokkingRoel MeijerAd KooijPieter KlootsemaJan SchoonderwoerdBert Amersfoort

Met een nieuwe ring (foto Bert Amersfoort)

Vrouwtje Kerkuil met 4 jongen (foto Bert Amersfoort)

Voorjaar 2016 blz. 18

Afgelopen winter zijn er in het veld weer vele bijzondere waarnemingen gedaan van dieren en planten. Hieronder wordt een selectie van deze waarnemingen weergege-ven. De meeste bijzondere waarnemingen uit de Alblas-serwaard zijn ook ingevoerd op de website http://alblas.waarneming.nl. Hier kunt u terecht voor meer informatie. Heeft u zelf (bijzondere) waarnemingen gedaan van flora en fauna in de Alblasserwaard, geef deze dan ook door via deze website!

VogelsVan de bijzondere vogelwaarnemingen van afgelopen winter valt die van de Taigaboomkruiper het meest op. Er waren in het verleden wel eens individuele waar-nemingen gedaan maar afgelopen winter bleken er tot ieders verbazing zelfs (minimaal) drie exemplaren in de Alblasserwaard te verblijven! De eerste vogel werd op 12 februari gemeld in het Alblasserbos Kortland bij Alblasserdam en verbleef hier tot 23 februari. Op 22 februari werden in het Alblasserbos Papendrecht nabij het streekcentrum minimaal twee vogels aangetroffen. Eind februari waren het er zelfs drie en begonnen de vogels ook territoriaal gedrag te vertonen en te zingen. De laatste waarneming dateert van 14 maart. De Tai-gaboomkruiper is een zeldzame soort in het westen van Nederland en trok dan ook enkele honderden vogelaars.Een soort die ook veel belangstelling kreeg van voge-laars was de Witoogeend die van 9 tot 29 februari in een vijver in Sliedrecht verbleef. De vogel droeg geen ringen en gedroeg zich vrij schuw waardoor het beeld is dat het een wilde vogel betrof. Hij of zij trok veelmensen en behaalde zelfs de lokale pers.De Roodhalsgans was sinds jaren een vaste winter-gast in de Alblasserwaard. Deze winter bleek het voor-komen beperkt tot 2 en 3 januari toen een exemplaar werd gezien in de Woelse Waard bij Gorinchem. Bij-zonder was een Middelste zaagbek die op 20 januari over de Lek bij Bergambacht vloog. Erg leuk was een Rode wouw die op 26 januari opdook in polder Lan-

gerak en met een mobiele telefoon kon worden gefo-tografeerd. Een andere exemplaar vloog op 8 februari over Hardinxveld-Giessendam. Een Kleine zilverrei-ger vloog op 23 januari over Sliedrecht. Deze soort is in tegenstelling tot de Grote zilverreiger een zeldzame soort in de Alblasserwaard.Van de zangvogels zijn ook wat opmerkelijke waarne-mingen gedaan. Een Kleine bonte specht werd op 6 maart roepend gezien in het Alblasserbos Papend-recht. De tweede Siberische tjiftjaf voor de Waard werd op 13 februari roepend gehoord in de Dordtsche Avelingen. Overwinterende Zwarte roodstaarten kon-den worden bewonderd op industrieterreinen in Har-dinxveld en Alblasserdam. Een andere zeldzame soort, althans voor de Alblasserwaard, het was pas de 6e ooit, was een Kuifmees die van 9 tot 23 januari door enkele gelukkigen werd waargenomen in een woonwijk in Go-rinchem. De Oeverpieper die in december al opdook langs de Noord bij Alblasserdam werd hier ook eind fe-bruari en begin maart gezien. Blijkbaar heeft de vogel hier en langs de oever aan de overkant van de Noord overwinterd. Een Appelvink werd op 13 januari in het Alblasserbos Oud-Alblas bewonderd. Vier Goudvinken werden op 22 februari vliegend over Gorinchem gezien en een roepend exemplaar zat op 12 februari in Alblas-serbos Kortland.

PlantenIn de wintermaanden zijn de meeste planten in rust. Een groep planten die nog goed op naam is te brengen en juist in de wintermaanden wanneer de rest van de vege-tatie kaal is, opvallen, zijn de varens. Kundig speurwerk naar varens in de Alblasserbossen leverden een paar nieuwe soorten op voor de Alblasserwaard, te weten de Stijve en de Zachte naaldvaren. Ook werd een nieuwe plek van de zeldzame Geschubde mannetjesvaren gevonden in het Alblasserbos van Oud-Alblas.

Bijzondere waarnemingen in de Alblasserwaard

door Marius Teeuw

Taigaboomkruiper (foto Jacob Molenaar)

Beverburcht (foto Jonathan Leeuwis)

Voorjaar 2016 blz. 19

Het Madeliefje, wie kent het niet? Bloeit het hele jaar door en is overal te vinden. Zo’n algemeen plantje heeft daarom ook veel volksnamen. In het ‘Woordenboek der Nederlandsche namen van plan-ten’ van Heukels uit 1907 worden meer dan honderd na-men genoemd. De Vlaamse volksnamen heb ik dan nog niet eens mee geteld.Eén van de volksnamen is Maeghdelieve. Deze naam wordt al genoemd in de Kruidboeken van Dodonaeus en Nylandt uit de vijftiende en zestiende eeuw en laat de mogelijke herkomst van de naam zien. Madeliefje zou een verbastering kunnen zijn van Maagdelief. Maagde slaat dan op de maagd Maria. Van ouds wordt het Ma-deliefje gezien als een symbool van Maria. Een legende wijst ook in die richting: op de vlucht van Jozef en Maria en het kind Jezus op weg naar Egypte borduurde Maria een kleed voor Jezus. Daarbij prikte ze in haar vinger, waardoor er bloeddruppels op de grond vielen. Het Made-liefje zoog die druppels op. Je ziet dat nog terug aan de witte lintbloempjes, die vaak wat rood aangelopen zijn.Een andere verklaring is dat ‘made’ en ander woord voor weide is: dus het liefje van de weide.De wetenschappelijke naam is Bellis perennis, dat bete-

kent ‘mooie overblijvende’. Het Made-liefje is een overblijvende, vaste plant.Dat het Madeliefje in weilanden groeit klopt wel, al zal het zich in weelderig groeiend gras niet echt prettig voelen. In gazons en bermen die regelmatig gemaaid of begraasd worden is het beter op zijn plaats. Maaimachines (en grazers) maaien wel de bloeisten-gels af, maar het laag bij de grongd liggende rozet laten ze ongemoeid. Een paar dagen na het maaien zijn de bloemknoppen, die laag in het rozet zaten, al weer omhoog geschoten en bloeit de plant vrolijk verder. De bloem

is in feite een samengestelde bloem en bestaat uit gele stervormige buisbloempjes en talloos vele lintbloemen.Ook wordt aan het Madeliefje geneeskrachtige werking toegeschreven. In het Kruidboek van Petrus Nylandt staat onder andere het volgende:“Voor versche Wonden: Druijpt het sap in de Wonden ende leght het gestoten kruijdt daer boven op.Voor inwendige quetsuren: Drinckt dickwils van het af-ziedtsel ofte gedistilleert water van Maeghdelieven; oock wordt het sap nuttelijck onder de Salven ende Plaesters vermenght.Dat het Madeliefje een populaire plant is blijkt wel als je op internet Madeliefje in typt. Dat levert 372000 hits op. Maar het is leuker om het Madeliefje buiten te zien, dan op het scherm van je pc.

ZoogdierenDe Bever lijkt zich goed thuis te voelen in de Alblasser-waard. In de Dordtsche Avelingen ten westen van Gorin-chem werden tijdens een inventarisatie een vijftal bewoon-de burchten aangetroffen. Ook met het Ree gaat het goed in de Waard. Er werden afgelopen winter regelmatig kleine groepjes gezien in en rond de wat grotere bosgebieden zoals de Alblasserbossen, de Put van Zessen bij Noorde-loos en in de Dordtsche Avelingen. Leuk is de waarneming van een Grootoorvleermuis in de speciaal aangelegde overwinteringsplek in de heemtuin bij het streekcentrum. Zie het artikel elders in dit nummer van Onze Waard.

VlindersAfgelopen winterperiode werden maar liefst vijf dagvlin-dersoorten gezien. Dit is zeer bijzonder te noemen. Door het zachte weer kwamen zeker tijdens zonnige periodes dagvlinders tevoorschijn uit hun overwinteringsplekken. Van de Kleine vos werden tientallen exemplaren gezien. Maar ook Klein koolwitje, Citroenvlinder, Atalanta en Dagpauwoog werden waargenomen in kleine aantallen.

Madeliefje

door Bram van Vliet

Witoogeend (foto Eric Verhagen)

Kleine vos (foto Gerard Roest)

Madeliefje (aquarel van Bram van Vliet)

Madeliefje (houtsnede uit het kruidboek van Dodonaeus)

Voorjaar 2016 blz. 20

De meeste mensen met belangstelling voor de natuur willen graag weten hoe die vogel, dat plantje of dat beestje heet. Het kennen van de naam geeft toegang tot literatuur over de vogel, de plant, het beestje. Maar hoe kom je achter de naam?

Wat planten betreft zijn er drie mogelijkheden:1. Meegaan met excursie en inventarisatie-avonden van de Planten- en insectenwerkgroep. De namen van planten worden je dan op een presenteerblaadje aan-geboden. Voordeel is dat je er zelf geen moeite voor hoeft te doen. Nadeel dat je vaak een grote hoeveel-heid namen te horen krijgt, waarvan je een groot deel weer vergeet.

2. Je kunt ook zelf de naam van een plant opzoeken in een flora. Wikipedia geeft deze definitie van flora: “Een flora is de systematische inventarisatie van alle soorten van planten die in een bepaald gebied of in een bepaalde tijdperk voorkomen. De term flora is ook overgegaan op het naslagwerk, waarin deze lijst wordt gegeven, meestal met een sleutel voor determi-natie, met een beschrijving van de diagnostische mor-fologische kenmerken, soms ook van de standplaats-gegevens.”Het gaat in dit stukje dus om het naslagwerk.Nu zijn er nogal wat flora’s te krijgen. Vaak zijn het vertalingen van buitenlandse flora’s. Nadeel is dat er soorten in staan die in Nederland niet voorkomen en omgekeerd staan niet alle Nederlandse soorten er in. Voordeel is dat de afbeeldingen in kleur zijn, waarbij te-keningen de voorkeur verdienen boven foto’s. Met teke-ningen zijn de kenmerken van een plant beter weer te geven dan met foto’s.Wil je serieus met het leren kennen van planten aan de slag, dan is er eigenlijk maar één echt goede flora. Dat is ‘Heukels Flora van Nederland’, uitgave van Wolters-Noordhoff, ISBN 900158344.Het voordeel van deze flora is dat alle planten van Ne-derland er in staan. De beschrijvingen zijn uitgebreid met een redelijk aantal tekeningen. De flora is ook up-to-date.Nadeel is dat het werken met deze flora wel enige oefening en inspanning vraagt. Maar heb je eenmaal ten kost van wat zweetdruppels de naam van een plant gevonden, dan vergeet je hem ook nooit meer.Een tweede echt Nederlandse flora is de ‘Veldgids Nederlandse flora’, uitgave KNNV uitgeverij, ISBN 9050114911. Recensies geven aan dat deze flora voor

beginners toegankelijker is. Persoonlijk vind ik de ‘Heu-kels’ prettiger.

3. Internet is de derde manier om met planten kennis te maken. Via googelen vind je een groot aantal mogelijk-heden. Ik noem er een paar;SoortenBank.nl. Via ‘Soort identificatie’ komt je in een determinatietabel terecht. Daarbij kom je soortgelijke vragen tegen als in de papieren flora, dus ‘best las-tig’…De site geeft wel veel informatie over planten.floravannederland.nl. Deze site geeft drie manieren om de naam te achterhalen: Zoeken op kenmerken, Zoe-ken op maanden van begin bloei en Zoeken via hoofd-groep plantensoorten. Of je hiermee snel de naam vindt? Ook ‘best lastig’…Het sterke punt van de site zijn de Video determinaties. In korte filmpjes komen de kenmerken heel duidelijk langs. Dus als je twijfelt over de juiste naam: bekijk de video. Aan de site wordt nog steeds gewerkt. Op dit moment zijn bijna 500 soorten beschreven.

De beste manier om achter de naam van een plant te komen, is wellicht de combinatie van bovengenoemde drie mogelijkheden. Waarbij geduld, doorzettingsver-mogen en nauwkeurig lezen en goed kijken heel be-langrijk zijn. In ieder geval veel succes!

Hoe heet deze plant?

door Bram van Vliet

(foto Bram van Vliet)

Voorjaar 2016 blz. 21

Voorjaar 2016 blz. 22

Bij Van Vliet Sliedrecht bent u aan het juiste adres voor levering van zand, grind, mijnsteen en tuingrond. Voor verhardingen leveren wij diverse soorten granulaat. Ook kunt u bij ons uw grond, puin- en tuinafval inleveren. Bestellen via de website en telefonisch.

www.vanvliet-sliedrecht.nl

Industrieweg 27 3361 HJ SliedrechtT 0184 415 501E info@vanvliet-sliedrecht.nl

Openingstijden:maandag t/m vrijdag 7.00 uur tot 17.00 uurzaterdag 8.00 uur tot 12.00 uur.

Zand, grind of grond nodig? Directe levering los gestort of in Big-Bag.

Activiteiten en werkgroepen contactpersoon telefoon /e-mailAdvertenties ‘Onze Waard’ Door Verhagen 0184-682235Amfibieën- en Vissenwerkgroep Bastiaan van de Wetering 06-17530641Bibliotheek Ans van Hoek 078-6154125Educatie en IVN-werkgroep Nel Welschen 078-6172348Exposities Kunst Ellie Snoeren 078-6151269Fotografie Jan Trapman 0184-615090Gebouw (SNC) Wim Hoogkamer 078-6154464Horeca-bar Evert de Groot 0184-412618 b.g.g. 06-11172903Illustraties Piet van Meerkerk 0184-683301Jeugdclub (8-13 jaar) Geri de Lange-Mes 078-6916044Kinder-doe-hoek Nel Welschen 078-6172348Knotploeg “De Kievit” Nik Blom 0184-652249Ledenadministratie Elly Hoogkamer ledenadministratie@nvwa.eu‘Onze Waard’ kopij Door Verhagen redactieonzewaard@nvwa.euPlanologie Jacques Verhagen 0184-682235Planten- en Insectenwerkgroep Bram van Vliet 0184-617245Public Relations (PR) Miriam Vermeij pr@nvwa.euScholen Miriam Vermeij scholen@nvwa.euThemagroep Heleen Roest 0184-681725Vogelwerkgroep Pieter Bieren 06-30344431 Richard Slagboom 06-49201029Tuinwerkgroep Leen den Ouden 078-6153280Webmaster René van Maurik nvwawebmaster@hotmail.comWeidevogelwerkgroep Jan Andeweg 0184-683119Zoogdierenwerkgroep Nel Welschen 078-6172348

ACTIVITEITEN & WERKGROEPEN

Alblasserbosbagger (foto Miriam Vermeij)

Voorjaar 2016 blz. 23

Streeknatuurcentrum Alblasserwaard

‘Onze Waard’ is het vier keer per jaar verschijnende mededelingenblad vande natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”... al bijna 50 jaar uw eigen natuurvereniging

De vereniging heeft ten doel:1. Het bevorderen van het natuur- en milieubesef door

middel van educatieve activiteiten.

2. Het beschermen van flora, fauna en landschap.

3. De studie over de flora, fauna en landschap.

4. Het meewerken aan het in stand houden van door particulieren of organisaties, in de Alblasserwaard verworven natuurgebieden.

5. Het waken tegen water-, bodem- en luchtverontreiniging.

6. Het toetsen van planologische voornemens en het eventueel hierop reageren door middel van gefundeerde bezwaarschriften.

Matenaweg 13356 LS PapendrechtTel. 0184-412618www.nvwa.eu

Openingstijden:In de zomervanaf 1 april t/m 30 septemberDinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur In de winter:vanaf 1 oktober t/m 31 maartWoensdag van 12.00-16.00 uurZaterdag van 10.00-17.00 uurAndere dagen op afspraak

Bezoek ons op

Facebook