Nationale Bibliotheek van Nederland - 2016 · 2017. 4. 18. · Rijksdienst, wethouder gemeente Den...

Jaarverslag2016

2016

Jaarverslag Koninklijke Bibliotheek 20162

LEESWIJZER

Met dit jaarverslag legt de Koninklijke Bibliotheek (KB) verantwoording af over het in 2016 gevoerde beleid en de in dat jaar behaalde resultaten. Het jaarverslag is bedoeld voor de Nederlandse overheid, in het bijzonder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daarnaast wil de KB haar collega-instellingen en het publiek informeren over de activiteiten van de nationale bibliotheek. In dat kader zal medio 2017 tevens een (online) publieksversie van het jaarverslag verschijnen.

Het jaarverslag bestaat uit drie delen. Deel I bevat de beleidsmatige verantwoording, waarin de KB aan de hand van de strategische prioriteiten verslag doet van het tweede jaar van de beleidsperiode 2015-2018. Hieronder valt tevens de cijfermatige verantwoording van kernactiviteiten van de KB (prestatie-indicatoren). In deel II staat de financiële verantwoording centraal met de integrale jaarrekening en de accountantsverklaring. De bijlagen zijn opgenomen in deel III.

Het jaarverslag is digitaal beschikbaar via de KB-website, zowel in het Nederlands als in het Engels.

Jaarverslag Koninklijke Bibliotheek 2016 3

Inhoudsopgave

Woord vooraf 5Verslag Algemeen Bestuurscollege 6Bestuur en Organisatie 7Organogram 8Vereniging Vrienden 9

Deel I: Jaarverslag 111 Wettelijke taken 122 Missie en visie 13 Missie 13 Visie: De kracht van het netwerk 133 Beleidsverantwoording 14 3.1 De nationale digitale bibliotheek 14 3.2 Nationale netwerken 24 3.3 Internationale netwerken 28 3.4 Randvoorwaarden 294 Organisatie en Bedrijfsvoering 30 4.1 Vernieuwingsproces 30 4.2 Personele ontwikkeling 31 4.3 Financiën 32 4.4 ICT 32 4.5 Huisvesting 32 4.6 Continuïteitsparagraaf 33 4.7 Kwaliteitszorg en klachtenafhandeling 385. Prestatie-indicatoren 2016 39 5.1 Overzicht KB-indicatoren 2015-2018 39 5.2 Personeelsopbouw en ontwikkeling 44

Deel II: Jaarrekening 466 Jaarrekening 46 6.1 Balans per 31 december 2016 47 6.2 Staat van baten en lasten 2016 48 6.3 Kasstroomoverzicht 2016 49 6.4 Toelichting op de jaarrekening 2016 50 6.5 Toelichting op de balans 52 6.6 Toelichting op de staat van baten en lasten 60 6.7 Controleverklaring 67

Deel III: Bijlagen 70Bijlage A: 2016 KB in de pers: gedrukt en online 71Bijlage B: Bijzondere aanwinsten 2016 75


Woord vooraf

De honderden medewerkers van de KB hebben zich in 2016 ingespannen om in samenwerking met onze netwerkpartners alle Nederlanders in aanraking te brengen met de kracht van het geschreven woord. Beginnende lezers, nieuwe taalverwervers, wetenschappers, literatuurliefhebbers, vakantielezers, jong en oud, voor iedereen moet de nationale bibliotheek een betrouwbare plaats zijn waar iedereen vindt wat zij of hij zoekt, en meer. Dat is waar de KB voor staat: vanuit de kracht van het geschreven woord als netwerkorganisatie bijdragen aan een slimmer, vaardiger en creatiever Nederland.

Om dat doel te bereiken hebben we in het tweede jaar als ‘nieuwe KB’ – in 2015 ontstaan door de integratie in de KB van de voorheen zelfstandige organisaties Sector Instituut Openbare bibliotheken (SIOB), Stichting Bibliotheek.nl (BNL) en de Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren (DBNL) – verder gewerkt aan het realiseren van de strategische doelstellingen uit ons beleidsplan De kracht van het netwerk (2015-2018): het creëren van een nationale digitale bibliotheek (NDB) en het versterken van nationale en internationale samenwerking. Het op orde krijgen van de randvoorwaarden is daarbij een vereiste. Op al deze vlakken zijn in 2016 stappen gezet richting het halen van de strategische doelstellingen in 2018. Met dit jaarverslag legt de KB verantwoording af over die stappen. De opbouw van het jaarverslag volgt de opbouw van het beleidsplan, door eerst stil te staan bij de respectievelijke strategische doelstellingen en daarna bij de randvoorwaarden. Het jaarverslag sluit af met de jaarrekening.

Qua samenstelling van de directie was 2016 eveneens een dynamisch jaar. Dhr. Marc van den Berg trad kort voor het begin van 2016 aan als nieuw sectorhoofd Innovatie en Ontwikkeling, tevens plaatsvervangend directeur. Mw. Els van Eijck van Heslinga, sectorhoofd Bedrijfsvoering, nam na een lang dienstverband afscheid van de KB. Zij werd (interim) opgevolgd door mw. Zakia Guernina. Dhr. Menno Rasch, sectorhoofd Productie & Beheer, besloot zijn carrière elders voort te zetten; zijn functie is momenteel vacant. In 2017 zullen we deze beide sectorhoofdenposities opnieuw invullen.

De geboekte resultaten motiveren mij en alle KB’ers om in 2017 verder te kunnen werken aan de uitdagingen die nog voor ons liggen. Ik heb er vertrouwen in dat we volgend jaar kunnen rapporteren over een nog groter bereik van en een nog steviger fundament onder de nationale digitale bibliotheek. Niet alleen aan het eind van het jaar in het jaarverslag, maar juist ook door het hele jaar heen via diverse (sociale) media. Daarnaast zie ik uit naar nieuwe en verdergaande vormen van samenwerking met openbare bibliotheken, met erfgoedpartners in de context van het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) en met onze academische partners in het samenwerkingsverband UKB. Met al deze partners bouwen we in 2017 verder aan ons gezamenlijke doel: een slimmer, vaardiger en creatiever Nederland.

Dr. E.J.B. KnibbelerAlgemeen directeur


Verslag Algemeen Bestuurscollege

Het Algemeen Bestuurscollege (ABC) heeft zes keer formeel plenair vergaderd. De auditcommissie van het ABC – bestaande uit dhr. Jongsma en dhr. Van der Stelt – is daarnaast vijf keer bijeen geweest om met name te spreken over financiën, planning en control. De samenstelling van het ABC was stabiel; per 1 januari trad dhr. Veling aan als vijfde lid van het ABC en verder vonden er geen wijzigingen plaats. Het voorzitterschap was in handen van dhr. Joustra.

Het belangrijkste dossier voor het ABC was de noodzakelijk geachte renovatie van het KB-complex. Het ABC heeft zich vroeg in het jaar voor laten lichten door het Rijksvastgoedbedrijf. Gedurende het hele jaar is de voortgang nauwgezet gemonitord en heeft de voorzitter van het ABC in overleg met diverse bestuurlijke betrokkenen (o.a. staatssecretaris en directeur-generaal OCW, minister Wonen en Rijksdienst, wethouder gemeente Den Haag) de belangen van de KB behartigd. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een uitgebreide business case opgeleverd met diverse renovatiescenario’s. Eind 2016 heeft de KB een extern adviesbureau een second opinion gevraagd over de in de business case geschetste noodzakelijkheid van de renovatie. De in december opgeleverde conceptversie van het rapport bevestigde de urgentie en noodzaak van een spoedige renovatie.

Een tweede terugkerend agendapunt was de bestuurlijke fusie tussen de KB en Museum Meermanno. Na enkele jaren van voorbereiding is die bestuurlijke fusie in 2016 voltrokken. Dat betekent dat het ABC van de KB, aangevuld met de algemeen directeur van de KB, tevens fungeert als Raad van Toezicht van Museum Meermanno. Voor de KB heeft deze bestuurlijke fusie geen consequenties (zie p.19 over de meer structurele, operationele samenwerking). De vergaderingen van het ABC van de KB en de RvT van Museum Meermanno worden los van elkaar gehouden.

Het ABC is verantwoordelijk voor benoeming van leden van de Adviescommissie Archieven en Bijzondere Collecties in het kader van Metamorfoze, het nationale programma voor het behoud van het papieren erfgoed. Deze commissie adviseert de KB over de uitvoering van het conserveringsbeleid. Op 12 december 2016 heeft het ABC besloten prof. dr. L. Heerma van Voss, prof. dr. T.H.P.M. Thomassen en dr. L.A.M. Jansen voor een tweede termijn van vier jaar als lid van de Adviescommissie te benoemen.


Bestuur en Organisatie

De KB kent een geschiedenis van ruim 200 jaar; zij is in 1798 opgericht als nationale bibliotheek. Sinds 1993 is de KB een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO), gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Met ingang van 1 januari 2015 zijn, naast de Wet op het Hoger Onderwijs (WHW), de Wet Stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) en de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen voor de KB van kracht geworden.

De bevoegdheid tot regeling en bestuur van de KB berust bij het Algemeen Bestuurscollege (ABC). De taken en bevoegdheden van het ABC zijn vastgelegd in het Bestuursreglement van de Koninklijke Bibliotheek. Binnen het kader, van het door het ABC vastgestelde beleid, berust de dagelijkse leiding van de KB bij de algemeen directeur, die verantwoording verschuldigd is aan het ABC. De algemeen directeur vormt samen met de sectorhoofden het directieteam van de KB. Het hoofd van de sector Innovatie & Ontwikkeling is tevens plaatsvervangend algemeen directeur (en Chief Information Officer). De taken en bevoegdheden van de leden van het directieteam zijn vastgelegd in het Directiestatuut, vastgesteld op 20 oktober 2010 en sindsdien geldend.

De hoofdstructuur van de KB bestaat uit vier sectoren. Deze sectoren zijn ingedeeld naar werkprocessen, waarbij zoveel mogelijk gelijksoortige taken (met eenzelfde oriëntatie) op dezelfde plaats zijn ondergebracht. De sectorhoofden zijn verantwoordelijk voor de inzet van middelen en personeel binnen hun sector.

Richtinggevend voor de periode 2015-2018 is het beleidsplan De kracht van het netwerk met de daarin beschreven strategische prioriteiten en voornemens.

Samenstelling Algemeen Bestuurscollege in 2016:mr. T.H.J. Joustra (voorzitter, eerste termijn, tot 25 november 2020) mr. drs. L. Jongsma (tweede termijn, tot 1 november 2017)prof. dr. F.M.G. de Jong (tweede termijn, tot 1 november 2019)dhr. W. van der Stelt (eerste termijn, tot 17 december 2019) dr. K. Veling (eerste termijn, tot 1 januari 2021)

Samenstelling directieteam in 2016:Dr. E.J.B. Knibbeler (algemeen directeur)Ir. M.J. van den Berg (sectorhoofd Innovatie & Ontwikkeling, plv. algemeen directeur)Dr. H.A. Balk (sectorhoofd Marketing & Diensten)Drs. M. Rasch (sectorhoofd Productie & Beheer, tot 31-08-2016)Dr. E.S. van Eijck van Heslinga (sectorhoofd Bedrijfsvoering, tot 03-04-2016)Drs. Z. Guernina (interim-sectorhoofd Bedrijfsvoering, per 04-04-2016)


Organogram

1 augustus 2016

Algemeen Bestuurscollege

Bibliotheekstelsel Algemeen Directeur Corporate Communicatie

Bedrijfsvoering

Gebouw- &Facilitymanagement

Financiën, Planning &Control

Human ResourceManagement

Innovatie & Ontwikkeling

Innovatieve Projecten

Innovatiebeleid

Onderzoek

Informatietechnologie

Bureau Metamorfoze

Productie & Beheer

Digitalisering &Documentverwerking

Product Support

Collectiebehoud

Marketing & Diensten

Collecties

Publieksdiensten

Marketing &Educatie

Dienstontwikkeling


Vereniging Vrienden

De Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek is in 1938 opgericht en heeft een nauwe band met de KB en haar collecties. Door een financiële bijdrage van de Vrienden kan de KB topstukken aankopen die niet in het normale aanschafbudget passen. Zo blijft belangrijk Nederlands cultureel erfgoed beschikbaar voor het grote publiek. De KB organiseert jaarlijks diverse activiteiten voor de Vrienden, waardoor de leden nauw betrokken blijven bij de KB. Ook probeert de KB hiermee nieuwe Vrienden te werven.

AanwinstenMet steun van de Vrienden zijn bijzondere collectiestukken aangeschaft: twee gebedenboeken en één exemplaar van het oudste bewaard gebleven damboek ter wereld.

Het ene gebedenboek stamt uit circa 1470-1490 en is afkomstig uit het klooster van de zusters Tertiarissen van Sint Agnes te Amersfoort. Dit klooster had nauwe banden met de beweging van de Moderne Devotie. Het handschrift bestaat deels uit papier, deels uit perkament en is voorzien van versierde initialen en bijzonder penwerk. Ook opmerkelijk is de fraaie buidelband die de beroemde Belgische binder Charles de Semblanx er in 1919 voor vervaardigde, naar het voorbeeld van middeleeuwse gordelboeken.

Het andere gebedenboek stamt uit ca. 1500-1550 en komt uit Maastricht, en heeft een contemporaine bruine leren band. Bijzonder zijn de Sint Servatius-paneelstempeling en het randschrift: “SERUATIUS SERUAUIT / FIDEM SERUAUIT PLEBEM DOMINI / SERUANDO ET ORANDO / MERUIT QUOD CREDIDIT / ALLELUYA”. Vanwege de talrijke Middelnederlandse teksten, maar vooral vanwege de in Maastricht te lokaliseren zeldzame paneelstempelband, is dit handschrift een prachtige aanwinst voor de Koninklijke Bibliotheek.

Het zeer zeldzame Libro de ivego de las damas van Pedro Ruiz Montero staat bekend als het oudste bewaard gebleven damboek ter wereld. Het boek is gedrukt in Valencia in 1591 door Gabriel Ribes voor de boekhandelaar Angelo Tabano. Het bevat een uitgebreide beschrijving van het damspel met verscheidene diagrammen. In de tekst zijn enkele handgeschreven Spaanstalige annotaties te vinden. De band is waarschijnlijk vroeg 20e-eeuws. Het is een mooie aanvulling op de omvangrijke schaak- en damcollectie van de KB.

ActiviteitenEr waren diverse activiteiten als blijk van waardering voor de huidige Vrienden en om nieuwe Vrienden te werven. Zo zijn de Vrienden uitgenodigd voor verschillende boekpresentaties zoals die van de facsimile-uitgave van Metamorphosis insectorum Surinamensium, ofte verandering der Surinaamsche insecten van Maria Sibylla Merian en voor de opening van de tentoonstelling over het Sportboek in Museum Meermanno. Ook bezochten enkele Vrienden het Symposium over de Maritieme identiteit van Holland en woonden ze de aftrap bij van de e-bookcampagne in Bibliotheek Zuid-Kennemerland te Haarlem. De middag rond de publicatie Fout in de Koude Oorlog. Nederland in tweestrijd 1945-1989 van Martin Bossenbroek en de middag vol gedichten met De Dichter des Vaderlands Anne de Vegter en poëziemusketier Maarten van der Graaff mochten ook op belangstelling van de Vrienden rekenen. Evenals de Fellowlezing van prof. dr. Huub Wijfjes, waarin hij de resultaten presenteerde van zijn onderzoek naar de relatie tussen de geschreven pers en het historische proces van verzuiling.

ArtisHet jaarlijkse uitje stond dit jaar in het teken van Artis en kon op zoveel belangstelling rekenen, dat er een tweede dag werd georganiseerd waarop de Vrienden een bezoek konden brengen aan de Artis Bibliotheek en de dierentuin. Conservator Hans Mulder toonde de negentiende-eeuwse galerijbibliotheek, die is ontworpen door de Amsterdamse architect G.B. Salm (1831-1897). Ook passeerden enkele topstukken de revue waaronder de grote verzameling boeken van de Zweedse geleerde Carolus Linnaeus (1707-1778), een invloedrijke plantkundige, en mooie publicaties van de Duitse kunstenares en entomologe Maria Sibylla Merian (1647-1717). Tijdens de rondleiding door Artis werden onder andere de ‘eetbare tuin’ en de vlindertuin bezocht en ook het pasgeboren olifantje kon op grote belangstelling rekenen. De rondleiding was speciaal afgestemd op het bezoek aan de Artis Bibliotheek.


Algemene ledenvergaderingDe algemene ledenvergadering vond plaats op 15 juni 2016 in Huis ten Haghe, te Den Haag. De voorzitter memoreerde het overlijden van prof. dr. C. Fasseur, oud-voorzitter van de Vrienden.

De jaarverslagen zijn besproken en de nieuwe kascommissie is benoemd met als nieuw lid en tevens voorzitter drs. J.F. Steenbakkers. Er was speciale aandacht voor de aanschaf van de Collectie Hemsterhuis in 2015. De voorgestelde statutenwijzigingen werden goedgekeurd en een rooster van aftreden werd opgesteld. Het bestuur blijft de achterban stimuleren om ruchtbaarheid te geven aan de Vereniging bij vrienden, familie en collega’s en vooral aan het lidmaatschap voor het leven. Lily Knibbeler bracht als algemeen directeur de Vrienden op de hoogte van de stand van zaken in de KB. Zowel organisatorisch: het proces op weg naar een nieuwe KB, als fysiek: de voorziene grootscheepse renovatie of verbouwing i.v.m. asbestsanering en groot onderhoud aan het ruim dertig jaar oude gebouw.

Aansluitend op de algemene ledenvergadering werden de Vrienden gefêteerd op een lezing van prof. dr. Jos Biemans over middeleeuwse handschriften. Met de steun van de Vrienden zijn in de periode 2004-2015 diverse middeleeuwse handgeschreven boeken aangeschaft en Biemans ging vooral in op de betekenis van deze aanwinsten voor het universitaire onderwijs en onderzoek. Tevens vertelde Karin Vingerhoets, collectiespecialist bij de KB, over enkele bijzondere aanwinsten van het afgelopen jaar en wat ze zo uniek maakt.

De Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek telde op 31 december 2016 630 leden, een kleine groei ten opzichte van het voorgaande jaar. Het aantal ‘Vrienden voor het leven’ nam toe van zeven naar tien.

In het bestuur hadden zitting: drs. H.A. Pabbruwe (voorzitter), mevrouw drs. N.N. van Willigen (secretaris), drs. F.A. Kooij RBA (penningmeester), mevrouw drs. R.E.A. van Ditzhuyzen en dr. A.H. de Groot. Dr. E.J.B. Knibbeler maakte als algemeen directeur van de KB deel uit van het bestuur.

EreledenIn 2016 zijn twee nieuwe ereleden benoemd, te weten de Baron en Baronesse Huyssen van Kattendijke-Frank vanwege hun bijzondere verdiensten voor (de Vrienden van) de KB. Het echtpaar Kattendijke heeft een prachtige middeleeuwse kroniek in bruikleen gegeven aan de KB. Conservator Ed van der Vlist lichtte het belang van dit bruikleen toe in de vergadering.


2016

1Jaarverslag

Die historie of die cronicke van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht.


1 | Wettelijke takenDe Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW, Art. 1.5) en de Wet stelseltaken openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob, Art. 9) beschrijven de taken en het werkterrein van de KB. Deze komen samen in het Bestuursreglement van de Koninklijke Bibliotheek. Dat bestuursreglement vat de taken van de KB als volgt samen (Art. 2.2):

“De Koninklijke Bibliotheek is als nationale bibliotheek werkzaam op het gebied van het bibliotheekwezen en heeft in ieder geval tot taak:

a. De informatievoorziening op het gebied van de Nederlandse geschiedenis, cultuur en samenleving, aan het hoger onderwijs, het wetenschappelijk onderzoek, het openbaar bestuur en de uitoefening van beroep of bedrijf;

b. het aansturen van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen door: 1. afstemming en coördinatie; 2. educatie, informatie en reflectie; en 3. vertegenwoordiging en promotie;c. het in stand houden van de landelijke digitale bibliotheek; end. het verzorgen van een bibliotheekvoorziening van noodzakelijk omgezette werken voor personen

met een handicap;e. het zorg dragen voor de nationale bibliotheekverzameling van geschreven, gedrukte en digitale

publicaties;f. het bevorderen van de totstandkoming en instandhouding van nationale voorzieningen

voor duurzaam behoud, beheer, ontsluiting en beschikbaarstelling van de nationale bibliotheekverzameling op haar werkterrein;

g. het verrichten van onderzoek, gericht op de voorbereiding en uitvoering van het beleid op het in de wet genoemde terrein;

h. het zorg dragen voor landelijke programma’s voor conservering en digitalisering;i. het bijdragen aan de internationale infrastructuur voor de duurzame toegankelijkheid van digitale

wetenschappelijke publicaties;j. het bevorderen van de afstemming met overige wetenschappelijke bibliotheken in en buiten

Nederland;k. het bevorderen van de samenwerking met archieven, musea en uitgeverijen op haar werkterrein;l. het bevorderen van de internationale samenwerking op haar werkterrein.”

In De kracht van het netwerk (beleidsplan 2015-2018) heeft de KB haar strategie ter concretisering van deze taken beschreven conform de wettelijke verplichting (WHW, Art. 2 en 2.2a, lid 1 en Wsob, Art. 19.3).


2 | Missie en visieMissieDe KB is de nationale bibliotheek van Nederland: vanuit de kracht van het geschreven woord dragen wij bij aan een slimmer, vaardiger en creatiever Nederland. Dit doen we samen met vele partners in het domein van de openbare bibliotheken, het erfgoed en de wetenschap. Als nationale bibliotheek maakt de KB de bibliotheekcollectie-Nederland zichtbaar, bruikbaar en houdbaar. De vrije toegang tot dit gezamenlijke bezit van publiek gefinancierde bibliotheken zorgt ervoor dat mensen op nieuwe ideeën worden gebracht en op elkaars inzichten kunnen voortbouwen.

Visie: De kracht van het netwerkDe kwaliteit van de keten van publieke toegang tot informatie en het bestaansrecht van organisaties daarbinnen wordt bepaald door hun missie en de positie die ze innemen in de netwerken waarin zij opereren. Dit uitgangspunt vraagt om goede kennis van de eigen rol en die van anderen om op basis daarvan te handelen. De KB gaat bij de uitvoering van haar taken uit van de kracht van haar netwerk.


3 | BeleidsverantwoordingHet beleidsplan 2015-2018 De kracht van het netwerk verenigt de taken volgens de WHW en de Wsob, met het doel synergie en samenhang in het nationale bibliotheeknetwerk aan te brengen.

Strategische prioriteiten zijn voor de KB het realiseren van de nationale digitale bibliotheek (NDB) en versterking van nationale en internationale samenwerking binnen de domeinen bibliotheken, wetenschap en erfgoed. Het ambitieniveau is hoog en een goede samenwerking met alle netwerkpartners is essentieel voor de uitvoering en verwezenlijking van de beleidsvoornemens.

In het beleidsplan stelt de KB de klant centraal bij alles wat zij doet. Het beter (leren) kennen van de klant(groepen) en hun informatiebehoefte is dan ook een belangrijk aandachtspunt. De uitkomsten van lopend onderzoek leveren belangrijke informatie op voor het ontwikkelen en verbeteren van de dienstverlening.

De navolgende paragrafen geven aan de hand van de strategische prioriteiten een overzicht van behaalde resultaten en mijlpalen in 2016. De coördinerende taken ten behoeve van het openbare bibliotheekstelsel worden apart belicht (zie 3.2).

3.1 De nationale digitale bibliotheek

Het verwezenlijken van de nationale digitale bibliotheek heeft de hoogste prioriteit in de beleidsperiode 2015-2018. De nationale digitale bibliotheek is relevant voor alle domeinen waarin de KB acteert: wetenschap, erfgoed en openbare bibliotheken. De landelijke digitale openbare bibliotheek is onderdeel van de nationale digitale bibliotheek. De landelijke digitale openbare bibliotheek zorgt ervoor dat de publieke taken van de openbare bibliotheken ook in het digitale domein worden vervuld. Die taken zijn in het digitale domein geconcentreerd op het publieksvriendelijk, gestructureerd en in context aanbieden van digitale vormen van informatie en cultuur met een toets op betrouwbaarheid, toegankelijkheid, onafhankelijkheid, authenticiteit en pluriformiteit. De KB maakt voor de taken op het gebied van de landelijke digitale openbare bibliotheek deel uit van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen.

In 2016 bereikt de KB met de nationale digitale bibliotheek 18% van de Nederlandse inwoners


De ambities van de KB voor die brede nationale digitale bibliotheek zijn vertaald in zes beloften aan de klant. De klant:• vindt eenvoudig wat de bibliotheek te bieden heeft, waar de klant ook zoekt;• heeft een platform voor onderzoek in Nederlandse publicaties;• heeft toegang tot zoveel mogelijk digitale content, zo vrij mogelijk voor iedereen;• ervaart één bibliotheek, bij welk loket de klant ook aanklopt;• wordt verleid en geholpen om gebruik te maken van de bibliotheekcollectie Nederland;• kan erop vertrouwen dat de Nederlandse boeken, kranten en tijdschriften en internationale

wetenschappelijke publicaties duurzaam toegankelijk blijven.

In het navolgende doet de KB verslag van de activiteiten die zij in 2016 ontplooide om de beloften aan de klant waar te maken, zowel digitaal als fysiek.

Belangrijkste activiteiten 2016 van de nationale digitale bibliotheekPer klantdoelstelling volgen de belangrijkste of opvallendste vorderingen en activiteiten:

1: De klant vindt eenvoudig wat de bibliotheek te bieden heeft, waar de klant ook zoekt

Deze doelstelling betreft zichtbaarheid en vindbaarheid van bibliotheekcollecties. Cruciaal hierbij is het verzamelen, publiceren en linken van metadata. Die worden bijeengebracht in een publiekscatalogus ten behoeve van de klant en daarnaast in onderliggende systemen voor opslag en beheer.

Via de nationale bibliotheekcatalogus wordt het complete informatieaanbod van alle publiek gefinancierde bibliotheken zichtbaar gemaakt en op titelniveau gepresenteerd aan de klant. Nu gaat dit vaak nog over informatie op papier, aanwezig in fysieke bibliotheekcollecties. Hier komt steeds meer digitale en gedigitaliseerde informatie bij, zoals e-books en websites. Voor het aan het publiek zichtbaar maken van de collecties wordt intensief gebruik gemaakt van diverse sociale mediakanalen.

Hack-a-LODDe Hack-a-LOD is een jaarlijkse hackathon die ontwikkelaars, programmeurs, ontwerpers, creatieven of wie dan ook uitdaagt om met spannende, vernieuwende ideeën verschillende delen van het digitale erfgoed met elkaar te verbinden via ‘linked open data’ (LOD).

LOD is een data-integratietechnologie waarmee gegevens afkomstig uit verschillende

bronsystemen met elkaar verbonden kunnen worden. Door toepassing van LOD-technologie wordt het eenvoudiger om gerelateerde informatie uit verschillende, via internet beschikbare, informatiebronnen tot een logisch, samenhangend geheel te smeden.

Dit jaar vond de Hack-a-LOD plaats op 11 en 12 november in voormalig gevangeniscomplex De Vrije Wolf te Utrecht. Om rustig te kunnen werken kregen geselecteerde deelnemers een cel met veldbed en internet. De KB organiseerde dit samen met het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE).


12 november vond het begeleidende symposium Een web van Erfgoeddata plaats. Sprekers met verschillende achtergronden deelden hun ervaringen met, visie over en wensen ten aanzien van ‘linked data’ met de ruim honderdtwintig aanwezigen. Onder hen waren computerwetenschapper Herbert Van de Sompel, fotograaf & acteur Thom Hoffman, computerwetenschapper Wouter Beek en Lily Knibbeler, algemeen directeur van de KB. Aansluitend presenteerden de hackers de concepten waar ze 24 uur aan hadden gewerkt aan een jury. Het ontwerp van Hay Kranen werd bekroond. Overgang naar WorldShareHet WorldShare Platform is een wereldwijde, onderling verbonden en flexibele architectuur die vrij toegang geeft tot WorldCat-data. WorldShare biedt applicaties voor bibliotheekbeheer op een open platform in de cloud. Het levert consistente webservices voor het stroomlijnen en verbeteren van bibliotheekwerkzaamheden waarmee bibliotheken, ontwikkelaars en partners applicaties kunnen maken en delen. WorldCat is een centrale bron voor bibliotheekdata.

Dit jaar heeft de KB een meerjarencontract afgesloten met OCLC (Online Computer Library Center) om te waarborgen dat alle openbare bibliotheken aansluiting hebben op de basisdiensten van OCLC: GGC (Gemeenschappelijk Geautoriseerd Catalogiseersysteem), NCC/IBL (Nederlandse Centrale Catalogus / interbibliothecair leenverkeer), VDX (Virtual Document eXchange) en Picarta/Publiekwijzer. Daarnaast zijn er onder andere afspraken over de overgang naar WorldShare in vastgelegd. Die overgang wordt in goed overleg met alle betrokken partijen ingepland. De KB en haar partner NBD/Biblion hebben eerder al besloten samen de overstap naar catalogiseren in WorldCat te maken.

Het geheugen van NederlandHet geheugen van Nederland is de grootste beeldbank van Nederlandse musea, bibliotheken en archieven. Deze beeldbank heeft een fikse opknapbeurt ondergaan. Het geheugen van Nederland is een gezamenlijk project van 92 erfgoedinstellingen en heeft in een groot landelijk digitaliseringsproject 800.000 beelden bij elkaar gebracht: schilderijen, tekeningen, foto’s, boeken, beeldhouwwerken, keramiek, postzegels, affiches en krantenknipsels. Samen vertellen ze het boeiende verhaal van Nederland in internationale context.

Linked open dataDe KB wil (collectie)informatie beter vindbaar en bruikbaar maken door deze als ‘linked open data’ (LOD) te publiceren. Zo wordt er gewerkt aan het herkennen van namen en plaatsen in de als full text beschikbare digitale content. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan het als LOD beschikbaar maken van beschrijvingen van de collecties zèlf, zoals bibliografische beschrijvingen en thesauri. Voor het breed kunnen toepassen van linkeddata-technologie is het nodig om kennis, ervaring en technische voorzieningen op te bouwen. Er zijn informatiesessies en workshops georganiseerd om het begrip van linked data in de organisatie te verbreden, en richtlijnen en randvoorwaarden opgesteld voor het succesvol kunnen toepassen ervan. Ook is er een ontwerp gemaakt van een duurzame publicatieomgeving. Via deze omgeving zullen de al beschikbare en toekomstige datasets gepubliceerd worden, te beginnen bij diverse thesauri en een basis-set van bibliografische beschrijvingen. Begin 2017 zal de publicatieomgeving in gebruik worden genomen. Afstemming vindt plaats met CLARIAH en het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE).

2: De klant heeft een platform voor onderzoek in Nederlandse publicatiesAls nationale bibliotheek verzamelt en beheert de KB alles wat in Nederland verschenen is en wat over Nederland in het buitenland is gepubliceerd, vanaf de periode van het handgeschreven boek via het gedrukte naar het digitale boek. De KB staat voor een kwalitatief hoogstaande dienstverlening op dit gebied, zowel voor toegang tot het geheel, als voor het uitlichten van het bijzondere. De KB doet dit door het (mede-)organiseren van tentoonstellingen, het uitgeven van bijzondere boeken en het beheren van digitale platforms. Voor de publiciteit wordt sinds 2016 meer dan ooit gebruik gemaakt van ons netwerk op sociale media.

De afgelopen jaren is al een aanzienlijk deel van het in Nederland gepubliceerde tekstuele erfgoed van de KB en andere instellingen gedigitaliseerd en op verschillende websites beschikbaar gesteld. Tegelijkertijd


met de voortdurende (massa)digitalisering wordt gewerkt aan mogelijkheden om het gebruik van digitale en gedigitaliseerde collecties te ondersteunen en te stimuleren door middel van uniformering en gezamenlijke doorzoekbaarheid van collecties op één platform, Delpher.

Delpher Delpher is afgelopen jaar onderdeel geworden van de Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur. Deze Roadmap – een financieringsinstrument van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) – geeft een overzicht van de grootschalige onderzoeksinfrastructuur die de hoogste prioriteit heeft voor de Nederlandse wetenschap. Grootschalige onderzoeksinfrastructuur speelt een steeds belangrijkere rol als een noodzakelijke voorwaarde voor internationaal vooraanstaand onderzoek op vrijwel alle terreinen van wetenschap. De KB, die samen met andere grote instellingen Delpher heeft opgezet en de website beheert en ontwikkelt, heeft zich hiervoor aangesloten bij het CLARIAH-PLUS-project dat slimme en gebruikersvriendelijke technieken ontwikkelt om collecties te structureren en te ontsluiten. Opname in de Roadmap betekent dat de KB Delpher verder zal kunnen ontwikkelen als landelijk platform voor gedigitaliseerde historische boeken, kranten en tijdschriften. Nu al vinden veel wetenschappers en vrijetijdshistorici Delpher onmisbaar bij hun onderzoek. In de toekomst zal dat voor nog veel meer mensen gelden.

Met onderzoekers, informatiespecialisten en KB’ers is in 2016 een symposium georganiseerd om van gedachten te wisselen over de (on)mogelijkheden van het gebruik van Delpher in de toekomst voor verschillende soorten onderzoek. Het symposium liet een fraaie staalkaart zien van nieuwe onderzoeksvragen die met behulp van digitale kranten beantwoord kunnen worden en van de methoden die daarbij kunnen worden gebruikt.

Website DBNL vernieuwdDe website dbnl.org van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) heeft een eigentijdse frisse uitstraling gekregen. De website is overzichtelijker geworden, heeft een betere navigatie er zijn meer zoekfuncties toegevoegd; zoals het zoeken via een calendarium en dwarsverbanden zijn direct zichtbaar. DBNL is een digitale collectie van teksten die behoren tot de Nederlandse letterkunde, taalkunde en cultuurgeschiedenis van de vroegste tijd tot heden. De collectie representeert het hele Nederlandse taalgebied en komt tot stand door een samenwerking met de Taalunie en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. De website wordt jaarlijks zo’n vier miljoen keer geraadpleegd en dit kan nu ook eenvoudiger via smartphone en tablet.

TentoonstellingenHet uitlichten van het bijzondere in de collecties gebeurt ook in een fysieke omgeving, in samenwerking met musea. Onder de titel ‘Artists & Others: the Imaginative French Book in the 21st Century’ waren, bijvoorbeeld ruim zeventig boeken uit de Collectie Koopman van de KB te zien in The Grolier Club in New York. Deze thuishaven van het oudste genootschap van boekenliefhebbers in de VS was een prachtige plek om deze tentoonstelling onderdak te kunnen geven. De expositie laat zien hoe hybride het moderne kunstenaarsboek is: kunstenaars worden drukkers, drukkers worden kunstenaars.

Louis Dire, Quand bien même. Litho’s van Colette Deblé. Paris, Les Éditions Écarts, 2005. Collectie Koopman KW KOOPM A10009. Uit: Artists & Others (2016)


Ze gebruiken allerlei technieken naast en door elkaar, wat tot verrassende resultaten leidt. Ter gelegenheid van de tentoonstelling heeft de KB een gelijknamige publicatie samengesteld waarin uitvoerig de 21e-eeuwse kunstenaarsboeken worden besproken die in Collectie Koopman zijn opgenomen, waaronder alle boeken uit de expositie. Goed zichtbaar zijn de in elkaar overvloeiende technieken en verschijningsvormen die het moderne Franse kunstenaarsboek zo interessant maken.

De Collectie Koopman is een van de bijzondere collecties van de KB en omvat ongeveer tienduizend boeken uit de twintigste en eenentwintigste eeuw. De oorspronkelijke collectie was een geschenk van Louis Koopman (1887-1968), ter herinnering aan zijn vroeg overleden verloofde Anny Antoine (1897-1933). Dankzij een legaat dat is ondergebracht in de Stichting Fonds Anny Antoine/Louis Koopman, kan

de collectie nog steeds aangevuld worden met nieuwe aanwinsten. Op de tentoonstelling in New York en in het boek Artists & Others was een keuze te zien uit de recent vervaardigde en aangekochte werken.

Een ander voorbeeld is de tentoonstelling ‘Het Sportboek. De mooiste sportverhalen’. Deze tentoonstelling in Museum Meermanno | Huis van het Boek liet de Nederlandse sportgeschiedenis zien in honderden publicaties uit de KB en in objecten uit de collectie van het NOC*NSF.

Op tentoonstellingsvlak wordt ook internationaal samengewerkt met partijen uit ons netwerk. Samen met de Vlaamse Erfgoedbibliotheek ontwikkelde de KB, naar aanleiding van het Vlaams-Nederlandse Gastlandschap op de Frankfurter Buchmesse, de tentoonstelling Conn3ct. Deze reizende tentoonstelling die op verschillende locaties in Duitsland, Nederland en België te zien is, laat verrassende parallellen zien tussen de impact van drukwerk en van sociale media. De tentoonstelling was in 2016 te zien in de Paulinerkirche te Göttingen. Van 24 februari tot 21 mei 2017 is Conn3ct te bezoeken in Museum Meermanno | Huis van het Boek. Daarna gaat de expositie naar de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen en de Provinciale Bibliotheek Limburg te Hasselt.

Huis van het boekIn 2016 is de KB een meer structurele samenwerking aangegaan met Museum Meermanno in de gezamenlijke propositie ‘Huis van het Boek’. Het Huis van het Boek brengt de collecties, ambities en kennis van beide instellingen samen in een netwerkmuseum dat de toekomst van het boek centraal stelt. De missie luidt: ‘Het Huis van het Boek verbindt mensen rond de culturele, maatschappelijke en historische betekenis van het boek. Het onderzoekt zijn verschijningsvormen, stimuleert het experiment en bevordert het onderzoek naar zijn toekomst.’ De Raad voor Cultuur heeft zich positief uitgelaten over het Huis van het Boek. PublicatiesIn samenwerking met uitgeverij Lannoo heeft de KB een facsimile van een bijzonder boek uit de collectie uitgegeven: Metamorphosis insectorum Surinamensium, ofte verandering der Surinaamsche insecten van Maria Sibylla Merian (Amsterdam 1705). Deze facsimile van een van de mooiste natuurhistorische boeken uit onze geschiedenis bevat zestig schitterende illustraties van exotische insecten, met hun oorspronkelijke beschrijving. Deze heruitgave op ware grootte is verrijkt met een geïllustreerde inleiding over het leven, werk en de betekenis van Maria Sibylla Merian en een nieuwe wetenschappelijke beschrijving van alle insecten, dieren en planten.


In Nederland kreeg de facsimile flink wat aandacht, evenals in de VS en Duitsland. In de VS kreeg het een paginagrote bespreking in de New York Times. In Duitsland is een vertaling verschenen die twee pagina’s breed besproken werd in de Frankfurter Allgemeine.

Bas Kromhout maakte in samenwerking met het Historisch Nieuwsblad en KB de publicatie Fout! over het gedachtegoed van de NSB in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Hij baseerde zich hiervoor op de kranten uit deze periode die in Delpher beschikbaar zijn. Bij het verschijnen van Fout! Organiseerden de KB en het Historisch Nieuwsblad een discussiemiddag over de betekenis van het Nederlandse nationaalsocialisme én over de vraag of wij lessen kunnen trekken uit de periode 1940-1945.

Overige succesvolle publicaties omvatten onder andere de bloemlezing De Nederlandse poëzie van de twintigste en de eenentwintigste eeuw in 1000 en enige gedichten samengesteld uit de KB-collectie door Ilja Leonard Pfeijffer en Het verleden op je bord door Christianne Muusers, dat vijf eeuwen receptuur omvat uit de culinaire collectie van de KB.

3: De klant heeft toegang tot zoveel mogelijk digitale content, zo vrij mogelijk voor iedereen

Op verschillende manieren werkt de KB aan het vergroten van het aanbod van digitale content voor onderzoek en lezen, leren en informeren en het bevorderen van de toegang daartoe. Het streven is zoveel mogelijk materiaal rechtenvrij beschikbaar te stellen. Voor materiaal dat niet vrij toegankelijk is – bijvoorbeeld vanwege auteursrechtelijke beperkingen – zal een lidmaatschap en/of betaalmodel naar gebruik blijven gelden. De KB zet zich actief in om zoveel mogelijk praktische, juridische en financiële restricties te minimaliseren en om het aanbod te vergroten voor alle domeinen waarin zij actief is.

Krantenpagina’sDe landelijke website voor gedigitaliseerde boeken, kranten en tijdschriften Delpher heeft er drie miljoen krantenpagina’s bij gekregen. Het totaal – zie ook hiervoor – gaat daardoor richting de tien miljoen gedigitaliseerde krantenpagina’s. Het Algemeen Handelsblad, dat al beschikbaar was vanaf 1828, is nu compleet tot 1970. Opvolger NRC Handelsblad is beschikbaar van 1970 tot 1995. Ook zijn zeventig regionale kranten beschikbaar gekomen, waaronder kranten uit Twente, Brabant, Limburg en Groningen. Ruim twintig krantentitels zijn voor de eerste maal opgenomen in Delpher. Het grootste deel van de pagina’s bestaat uit aanvullende jaargangen op titels die al in Delpher waren te vinden.

E-booksHet aantal e-books dat wordt uitgeleend is verder gestegen van 1,6 miljoen uitleningen in 2015 naar 2,8 miljoen uitleningen in 2016. Er is een grote e-bookcampagne gehouden met een groot bereik onder

‘Als je kijkt naar het adembenemende resultaat van Merians werk, zal iedereen het met me eens zijn dat de Metamorphosis insectorum Surinamensium is gemaakt door een buitengewoon natuuronderzoeker die tevens de grootste planten- en dierenschilder was die ooit heeft geleefd’

- Redmond O’Hanlon, schrijver en ontdekkingsreiziger


het publiek. In de campagneperiode zelf zijn er ongeveer 30.000 accounts aangemaakt. Dit resulteerde in 344.000 accounts eind 2016 (een groei van ruim 110.000). Naast de stijgende uitleningen en e-book-accounts, is het aantal beschikbare e-books ook flink gegroeid. Eind 2016 werden ca. 14.000 e-books aangeboden, terwijl in het begin van het jaar dit er 10.611 waren.

Samenwerking met GoogleOok de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) is gestart met het digitaliseren van een omvangrijke collectie boeken en heeft een overeenkomst gesloten met de KB om aan te haken bij de succesvolle samen-werking met Google. De UBL stelt hiervoor 55.000 oude drukken beschikbaar, waarvan een belangrijk deel materiaal betreft uit Nederlands-Indië en pamfletten uit de zestiende tot en met de achtiende eeuw. Alle boeken komen online en wereldwijd gratis beschikbaar via Google en via Delpher. In 2015 en 2016 zijn van de Universiteit van Amsterdam ook al 100.000 boeken gedigitaliseerd en online beschikbaar gesteld.

LeenrechtDe uitspraak van het Europese Hof over het leenrecht op e-books is van invloed op het beschikbaar stellen van digitale content. De uitspraak heeft gevolgen voor de wijze waarop het e-bookaanbod voor klanten van de landelijke digitale openbare bibliotheek gerealiseerd en gebruikt kan worden. De KB denkt de klant het best te kunnen blijven bedienen door gebruik te (blijven) maken van het huidige ‘one copy multiple users’-model, gecombineerd met de nieuwe mogelijkheid om titels waar geen afspraken voor gemaakt kunnen worden, beschikbaar te stellen via ‘one copy one user’. Verdere gevolgen worden onderzocht.

4: De klant ervaart één bibliotheek, bij welk loket de klant ook aanklopt

Vanaf 1 januari 2016 hielden bibliotheekleden binnen hun lokale lidmaatschap toegang tot e-books en daarnaast is er een nieuw digitaal lidmaatschap geïntroduceerd (digital-only). Ook bij de ontwikkelingen rondom de Nationale Bibliotheekpas werkt de KB samen met de bibliotheekbranche. Zo snel mogelijk moeten bibliotheekleden met één pas in alle bibliotheken terechtkunnen. VOB (Vereniging van


Openbare Bibliotheken) en KB zijn het erover eens dat daarbij in technische zin de mogelijkheden van de landelijke infrastructuur optimaal moeten worden benut. Dat betekent dat in volgorde wordt gewerkt aan het autoriseren via de landelijke authenticatievoorziening en aan een collectieve persoons- en abonnementenregistratie. Er wordt naar gestreefd om het mogelijk te maken dat leden van een groot deel van de openbare bibliotheken met één pas in meerdere vestigingen kunnen lenen en/of terugbrengen.

Rondom de inrichting van het consortium voor klantgegevens is in juni overeenstemming bereikt tussen het VOB-bestuur en de KB. Het consortium is een instrument om in het digitale domein de klantgerichte benadering vanuit het netwerk van bibliotheken te regelen. Het gaat om het gezamenlijk beheer en gebruik van klantgegevens binnen de regels van de Wsob en de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). Het advies van Cohen en Brandenbarg over de inrichting ervan wordt opgevolgd. De partijen hebben afgesproken dat de VOB het voortouw neemt bij de oprichting.

De KB positioneert zich in het beleidsplan als netwerkorganisatie. Door vanuit eigen kracht deel te nemen en bij te dragen aan sterke netwerken wordt de maatschappelijke waarde van die netwerken vergroot. In het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen neemt de KB een bijzondere plaats in, vanuit haar stelselverantwoordelijkheid voor het gehele netwerk van openbare bibliotheken. Ook daarin streeft de KB naar vergroting van de maatschappelijke waarde van het netwerk door samenwerking voor de klant. Het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen kan met functies voor lezen, leren en onderzoek fysiek en digitaal een bijdrage leveren in alle levensfasen. Om die rol te kunnen spelen draagt de KB in het digitale domein bij aan het verbinden van de domeinen wetenschap, erfgoed en openbare bibliotheken voor de klant.

5: De klant wordt verleid en geholpen om gebruik te maken van de bibliotheekcollectie-Nederland

In de huidige kennissamenleving is 80% van het werk gerelateerd aan lezen en schrijven: een goede taal- en leesvaardigheid is essentieel om actief te zijn in de maatschappij. Tegelijk is er sprake van een grote groep (1,3 miljoen inwoners tussen de 16 en 65 jaar) die moeite heeft met lezen, schrijven en communiceren in het Nederlands. In 2015 hebben de ministeries van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap (OCW), Volksgezondheid, Welzijn & Sport (VWS) en Sociale Zaken & Werkgelegenheid (SZW) daarom een actieprogramma Tel mee met Taal opgesteld. Samen willen ze tegengaan dat mensen met een beperkte taalvaardigheid aan de kant komen te staan. Onderdeel van dit actieprogramma is ‘Kunst van Lezen’. De afgelopen jaren bestaat het ledenaantal van de openbare bibliotheken uit meer jeugdleden dan volwassen leden.

Kunst van Lezen‘Kunst van lezen’, een samenwerking van de KB met de Stichting Lezen, richt zich met name op de jeugdleden van bibliotheken. Het gaat goed met ‘Kunst van Lezen’. De onderdelen BoekStart en ‘de Bibliotheek op school’ groeien, zijn geëvolueerd en breed ingevoerd in het bibliotheekveld. De infrastructuur staat, vrijwel alle bibliotheken verhouden zich ertoe. De uitvoering van beide onderdelen ligt meer en meer bij de bibliotheeksector, die er dan ook in toenemende mate verantwoordelijk voor is. Uitvoering vindt plaats op lokaal niveau. De coördinatie van de uitvoering op provinciaal niveau loopt via SPN en gaat over het algemeen goed. Incentives, onderzoek en expertise zijn essentiële onderdelen van de programma’s waaraan op landelijk niveau door Stichting Lezen, in samenwerking met de KB, invulling wordt gegeven. Ongeveer 40% van het activiteitenbudget wordt besteed aan het stimuleren van de aanpak van BoekStart in de kinderopvang en de Bibliotheek op school in nieuwe gemeenten.

Bereik basisbibliothekenVrijwel alle basisbibliotheken doen mee aan BoekStart voor baby’s en 85% (130 basisbibliotheken) doet mee aan Boekstart in de kinderopvang. Aan de Bibliotheek op school doen 141 basisbibliotheken mee (92%). Aan de Bibliotheek op school vmbo doen 30 basisbibliotheken mee (19%). In vrijwel alle bibliotheken wordt gewerkt via een leesbevorderingsnetwerk. Met dit bereik worden voor de meeste onderdelen de doelstellingen van eind 2018 nu al bereikt.


Aantal bereikte locaties en kinderenEind 2016 werden rond de 670.000 kinderen tussen 0-12 jaar bereikt met BoekStart en de Bibliotheek op school primair onderwijs. Het BoekStartkoffertje wordt opgehaald door circa 33% van de ouders (het betreft 57.000 baby’s). Er worden meer dan 53.000 kinderen bereikt via 1.400 kinderopvanglocaties (16% van het totaal aantal kinderopvanglocaties – kinderdagverblijven en peuterspeelzalen). Op dit moment worden ruim 562.000 kinderen (36%) bereikt op 2.530 basisscholen via de Bibliotheek op school primair onderwijs (2.400 reguliere basisscholen en ruim 130 scholen Speciaal (basis) Onderwijs). In het vmbo worden ongeveer 38.000 leerlingen (11% van het totaal aantal vmbo-leerlingen) bereikt op 55 vmbo scholen. . De uiterst succesvolle accounts van Boekstart op Facebook en Twitter hebben zeker een bijdrage geleverd aan het bereik.

JeugdstrategieIn 2016 heeft de KB de doelgroep jeugd als speerpunt benoemd. Om dat te operationaliseren is een KB-breed team geformeerd met als opdracht:• Ontwikkelen van een brede jeugdstrategie KB voor de periode 2016-2019;• Samenhang aan te brengen in de activiteiten binnen de KB rond het tehma ‘jeugd’;• Agendeer activiteiten binnen de KB gericht op de doelgroep jeugd binnen en buiten de organisatie zo

breed als mogelijk.

Door het team, bestaande uit specialisten uit de KB-domeinen openbare bibliotheek, erfgoed en wetenschap is gezocht naar de samenhang tussen die verschillende lopende activiteiten en is een meerjarige jeugdstrategie #jeugdbibliotheekXL opgesteld die aan het eind van het jaar is vastgesteld. Doel van deze inspanningen is het ontwikkelen van vaardigheden op het gebied van taal, lezen en media om daarmee de zelfredzaamheid van de doelgroep te versterken. De KB wil de nationale digitale bibliotheek voorzien van een jeugdingang gericht op alle 0-18 jarigen (leden en niet-leden). Achter deze ingang, genaamd www.jeugdbibliotheek.nl (= werktitel) vinden zij aansprekende en inspirerende (digitale) collecties, producten en diensten rond de functies lezen, leren en onderzoeken die daar waar relevant en mogelijk een fysieke component/variant kennen.

Naast de oplevering van de strategie #jeugdbibliotheekXL incl. uitvoeringsagenda zijn er in het verlengde ook andere resultaten geboekt. Vooral de verbinding met de gezamenlijke innovatieagenda 2016-2018, de KB-onderzoeksagenda, het collectieplan van de KB (zie voor deze zaken ook paragraaf 3.2) en de activiteiten van de inkoopcommissie e-content is veelbelovend. Voor de doelgroep jeugd is overigens een apart (gratis) jeugdabonnement vastgesteld.

VakantieBiebEen jaarlijks terugkerend succes is de VakantieBieb-app. De app omvat een grote selectie Nederlandse e-books, met voor ieder wat wils. De VakantieBieb bevatte deze zomer liefst zestig titels: de helft voor

jeugd en de helft voor volwassenen. De VakantieBieb loopt van 1 juni t/m 31 augustus. Er zijn 640.503 actieve gebruikers geregistreerd die 1.912.518 e-books hebben

gedownload. Om de VakantieBieb en het reguliere e-bookplatform onder de aandacht te brengen is een grote campagne gehouden. Ruim 2,2 miljoen mensen zijn bereikt via advertenties op Facebook en Twitter en 6,1 miljoen mensen met buitenreclame.

Jaar van het Boek2016 was het Jaar van het Boek, een initiatief van Bijzondere Collecties van de

Universiteit van Amsterdam, de KB, de Leescoalitie, het Letterkundig Museum [nu: Literatuurmuseum], Stichting CPNB, Stichting Lezen en Stichting Lezen &

Schrijven. De volgende resultaten zijn behaald:

• Lancering en literair benefiet Naast de feestelijke lancering van het Jaar van het Boek vond begin februari een boekenbenefiet plaats voor vluchtelingenkinderen waarbij € 40.000 is opgehaald om boeken voor hen aan te schaffen.

• Verkiezing van het belangrijkste boek In april startte de verkiezing van het belangrijkste boek met een speciale uitzending van De Wereld Draait Door. Mediapartner AD besteedde in een wekelijkse


serie aandacht aan de verkiezing. De uitslag van de verkiezing in september werd eveneens breed uitgemeten in DWDD en het AD: de Bijbel staat met stip op 1, en niet De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch of Het achterhuis van Anne Frank.

• Activiteiten & Boekenparade Los van de verkiezing waren in het hele land diverse evenementen, zoals lezingen, workshops, boekenclubs en -markten en interviews met schrijvers en illustratoren. Er waren tentoonstellingen, waaronder Het boek van binnen en Van Muiderslot tot Bommelstein; het publiek kon leren schrijven als een monnik, maar ook op zoek naar de schrijver in zichzelf.

• Onderwijs Het jaar begon met de Junior Schrijfwedstrijd. Ook riep Kinderboekenambassadeur Jan Paul Schutten kinderen op om hem te helpen een steengoede campagne voor lezen te bedenken. Ruim vijfduizend vmbo-docenten Nederlands, docenten Nederlands in opleiding en educatief medewerkers van bibliotheken kregen in het kader van het jaar een boek cadeau.

• Ouderen Op 7 oktober vond de Nationale Voorleeslunch plaats. Op meer dan 120 plekken in het land kwamen ouderen samen in bibliotheken en verzorgingstehuizen om met elkaar te luisteren naar verhalen die werden voorgelezen en samen te lunchen.

• Slotevenement Op 19 december werd het Jaar van het Boek afgesloten met een publieksevenement in Paradiso Noord. Aanleiding voor de avond was een internationale literatuurstudie naar de vraag wat lezen met iemand doet – voor welzijn, gezondheid, sociale houding en meer.

6: De klant kan erop vertrouwen dat Nederlandse boeken, kranten en tijdschriften en internationale wetenschappelijke publicaties duurzaam toegankelijk blijven

Om ervoor te zorgen dat mensen kunnen voortbouwen op bestaande kennis en informatie, is het noodzakelijk dat die beschikbaar en houdbaar blijft. Het garanderen van duurzame toegang tot de collecties, zowel fysiek als digitaal, is dan ook een centrale taak van de nationale bibliotheek.

Er is gewerkt aan oplossingen voor een aantal problemen die veroorzaakt zijn door de vele (digitaliserings)projecten uit het verleden. De uitgangspunten voor de duurzame digitale opslag zijn herzien op alle niveaus, zodat de juiste condities ontstaan voor toekomstig gebruik. Dit gaat onder meer over het standaard gebruiken van het functionele model OAIS, gebruik maken van proven technology, en het verplicht stellen van een exitstrategie bij (her)aanbestedingen. Vervolgacties om dit te realiseren zijn ingezet en worden in 2017 verder uitgewerkt (zoals actueel houden beleidskader, beleid rondom versiebeheer, inrichten storage management).

Beheer en behoud van fysieke collecties blijven van onverminderd groot belang – ook als ze digitaal beschikbaar zijn –, zowel voor boekhistorisch en ander onderzoek dat zich baseert op het authentieke fysieke object.

Het webarchiefNaast het bewaren van boeken, kranten en tijdschriften in het verlengde van de fysieke depottaak bewaart de KB sinds 2007 ook een representatief deel van het Nederlandse internet via webarchivering. Het gaat voornamelijk cultuurhistorische en overheidswebsites. Begin 2016 werd de website van de Règâhs (de Haagse viermans ‘flamingo’-formatie) als tienduizendste site opgenomen in het webarchief van de KB. Het webarchief omvat momenteel meer dan honderdduizend versies van tienduizend websites. Behalve de Règâhs zijn er bijvoorbeeld sites opgenomen van de grieppandemie in 2009, vorige versies van de KB-website, sites van verschillende heemkundekringen, maar ook GeenStijl en vele blogs.

‘Collegiale audit’ PorticoDigitale (‘born digital’) publicaties worden bij de KB opgeslagen in een digitaal magazijn. Met het toenemen van deze digitale informatiestromen, zowel in aantal als in omvang, heeft de KB behoefte


aan een nieuw digitaal magazijn. Dit magazijn moet zowel die groeiende informatiestromen kunnen verwerken als ook een betere basis zijn voor het opslaan van andere soorten informatie, zoals gedigitaliseerd materiaal, webarchief, etc. Om beter te begrijpen waar de huidige knelpunten in de verwerking van digitale informatiestromen nu precies zitten, heeft de KB in 2016 aan de organisatie Portico (een gerenommeerd digitaal archief voor primair wetenschappelijke publicaties) gevraagd om een ‘collegiale audit’ uit te voeren op het bestaande digitaal magazijn van de KB. Het kernachtige rapport van de deskundigen van Portico, die de KB eind augustus 2016 bezochten, bevat behalve leerzame analyses een aantal aanbevelingen waarmee de KB direct al zijn voordeel kan doen (quick wins) en die zeker behulpzaam zijn bij het bedenken en inrichten van een nieuw, beter op heden en toekomst toegesneden digitaal magazijn.

CollectieveiligheidEen bijzonder punt van aandacht voor de hele organisatie is het garanderen van de veiligheid van zowel de fysieke als de digitale collectie; het is core business van een nationale bibliotheek. Maar extra maatregelen zijn nodig om het beveiligen van de digitale collectie en de digitale veiligheid in het algemeen, naar een hoger niveau te brengen. Een niveau dat beter aansluit bij de digitale beveiligingseisen van deze tijd. Daar is in 2016 een programma voor ingericht, waarvan de aanbevelingen in 2017 worden ingevoerd. We investeren in bewustzijn en we treffen maatregelen op juridisch, technisch, bestuurlijk en psychologisch vlak om de veiligheid op optimaal niveau te krijgen.

3.2 Nationale netwerken

3.2.1 Nationale netwerken: openbare bibliothekenBinnen Nederland is de KB actief in het stelsel van openbare bibliotheken en in verbanden die zich richten op wetenschap en erfgoed. Wat dat eerste betreft: deze activiteiten zijn erop gericht om, in brede samenwerking met het (inter)nationale bibliotheekveld, beleid en innovatie te ontwikkelen en initiëren gericht op het realiseren van een toekomstvast – blijvend maatschappelijk relevant – bibliotheekbestel.

CollectieplanOm meer samenhang tussen de fysieke en digitale collecties van de openbare bibliotheekvoorzieningen te bewerkstelligen heeft de KB, in samenwerking met verschillende partners uit het openbare bibliotheekveld, een collectieplan opgesteld dat in december 2016 beschikbaar is gekomen. Alle partijen hebben zich positief getoond over het plan.

Het collectieplan wordt genoemd in artikel 10 van de bibliotheekwet (Wsob) en bewerkstelligt de samenhang tussen de fysieke en digitale collecties. Het is richtinggevend voor de ontwikkeling van de fysieke collecties en de collectieorganisatie in het openbare-bibliotheekstelsel. Het collectieplan bevat 37 afspraken die betrekking hebben op (de rol van) verschillende partijen in het openbare-bibliotheekveld, of op specifieke thema’s of collecties. In 2017 stellen we, uiteraard ook weer in nauwe samenwerking met het veld, een plan op om de afspraken zo snel mogelijk uit te voeren. Voor de KB is een belangrijke, coördinerende rol weggelegd: zij is niet alleen verantwoordelijk voor de uitvoering van de afspraken over de KB zelf, maar ook voor de monitoring van het geheel en de voorbereiding van de evaluatie. Vooral de coördinatie van de totstandkoming van nieuwe kaders voor de Plusfunctie en voor het interbibliothecair leenverkeer (IBL) vragen om actie van de KB.

GegevensleveringConform de ‘Regeling gegevenslevering openbare bibliotheekvoorzieningen (overheid.nl, 2015)’ is via het Bibliotheekonderzoeksplatform (BOP) een uitvraag gedaan bij alle lokale bibliotheken over het jaar 2015. Doordat de bibliotheken zonder uitzondering de gegevens vlot en kwalitatief goed hebben aangeleverd, is de bibliotheekstatistiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over 2015 afgelopen jaar ruim drie maanden eerder gepubliceerd dan het jaar ervoor. Hierin kwam onder andere naar voren dat het aantal bibliotheekleden en uitleningen in 2015 stabiel bleef. Het rapport gaat, naast cijfers over leden de collectie en uitleningen, ook in op aspecten van de bedrijfsvoering zoals kosten, baten en personeel en cijfers over de landelijke digitale openbare bibliotheek.


Commissie Toekomst lokaal bibliotheekstelselDe Commissie Toekomst lokaal bibliotheekbestel heeft gewerkt aan een advies over de concrete invulling van de maatschappelijke opdracht in de vorm van de vijf in de Wsob genoemde kernfuncties van bibliotheken op lokaal niveau. De KB had de commissie, die werd voorgezeten door Arjen Gerritsen, tegenwoordig burgemeester van Almelo, om dit advies gevraagd als vervolg op het rapport van de Commissie Cohen. Op 14 december is het advies gepresenteerd en aangeboden aan de KB, de VOB, OCW en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het advies biedt een raamwerk voor de lokale invulling van de kernfuncties op maat van de lokale samenleving in aansluiting op gebiedsgericht werken.

Gezamenlijke innovatieagendaIn nauwe samenwerking met het bibliotheekveld, verantwoordelijke overheden en een groot aantal landelijke partners is de gezamenlijke ‘innovatieagenda netwerk openbare bibliotheekvoorzieningen 2016-2018’ opgesteld door de KB en vastgesteld door het bestuurlijk overleg van OCW, Interprovinciaal Overleg (IPO) en VNG. Vier onderwerpen zijn bijeengebracht: jeugd & onderwijs, participatie & zelfredzaamheid, persoonlijke ontwikkeling, en verandering & verbreding van de klassieke bibliotheek. De rollen en verantwoordelijkheden van de drie overheidslagen (gemeenten, provincies en het Rijk) en de (locale) bibliotheken, Provinciale Ondersteuningsinstellingen (POI’s) en de KB zijn uitgewerkt. De innovatieagenda wordt de komende maanden omgewerkt tot de ‘actieagenda innovatie 2017-2018’. Lopende innovaties en plannen op lokaal, provinciaal en landelijk niveau worden hierin bijeengebracht.

Collectief bibliotheeksysteemOnder andere op advies van OCW onderzocht de KB, of een collectief bibliotheeksysteem doelmatig kan zijn voor het stelsel. In verschillende bijeenkomsten met bibliotheken en POI’s zijn mogelijke scenario’s de revue gepasseerd. De uitkomsten van het onderzoek zijn op de KB-OB-bijeenkomst begin 2017 besproken. Een vervolgonderzoek wordt voorbereid.

Gesprekstafels infrastructuurDe KB besprak ook in 2016 met verschillende partijen in het stelsel haar plannen ten aanzien van de doorontwikkeling van de digitale infrastructuur. Dit verliep via verschillende gesprekstafels met gebruikers, beheerders, leveranciers en bestuurders. Afgelopen jaar hebben alle tafels gefunctioneerd en kwamen diverse relevante onderwerpen aan bod. Via het platform MetdeKB zijn alle documenten van de tafels terug te vinden.

KinderjuryDe kinderjury kiest jaarlijks de beste in het Nederlands verschenen kinderboeken. Kinderen tussen zes en twaalf jaar kunnen hun stem uitbrengen op hun favoriete boek. Door de bijdrage van de KB is de kinderjury in 2016 mogelijk gemaakt. De uitvoering lag in handen van de CPNB.

Kwaliteitsborging /certificeringIn 2016 is uitvoering gegeven aan de borging en bewaking van, en controle op de kwaliteit van het stelsel van bibliotheekvoorzieningen en van toeleveranciers door de Stichting Certificering Openbare Bibliotheken. 54 bibliotheekorganisaties zijn geaudit waarvan 52 zijn gecertificeerd.In enkele gevallen is besloten tot een heraudit, in één geval bleef de niet-certificering staan.

Onderzoeksbureau IVA heeft een evaluatie uitgevoerd naar de audits over 2015. De uitkomsten waren gemiddeld genomen positief tot uitgesproken positief. Met verschillende partijen uit het stelsel zijn de nodige voorbereidende stappen gezet voor de aanpassing van de norm en systematiek. Daarbij wordt ook gekeken naar de ontwikkeling van normen voor de Bibliotheek op School (dBos) en het (digi)Taalhuis.

MediawijsheidEr is een geactualiseerde visie Mediawijsheid en de openbare bibliotheek: van warenhuis naar wegwijzer tot werkplaats gepubliceerd. De visie sluit aan op de digitale ontwikkelingen in de samenleving en benoemt de rollen van de verschillende netwerkpartners voor dit thema.

Voor dBos (de Bibliotheek op school), basis onderwijs zijn diverse tools voor informatievaardigheden doorontwikkeld en geüpdatet. De marketing & communicatie, waaronder de marketing van Geheim


Agent AAP, is belegd bij Rijnbrink. Er zijn bijscholingsmodules informatievaardigheden voor bibliotheekmedewerkers georganiseerd. In het kader van Mediamasters2016; een spel van Mediawijzer.net, dat tijdens de Week van de Mediawijsheid door bijna alle basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 wordt gespeeld, heeft de KB een onderdeel binnen het spel laten ontwikkelen, de zogenaamde bibliotheekopdracht.

In lijn met de visie mediawijsheid (pijler werkplaats) zijn er dit jaar verschillende pilots met betrekking tot fablabs opgestart. De uitvoering zal grotendeels in 2017 plaatsvinden. Daarnaast is er een begin gemaakt met twee pilots mediaopvoeding.

BasisvaardighedenHet nationale programma Bibliotheek en Basisvaardigheden is bedoeld om bibliotheken te ondersteunen bij het organiseren van diensten voor mensen met beperkte taal- en digivaardigheden. Hiervoor zijn strategische samenwerkingen aangegaan met:• Stichting Lezen;• Stichting Lezen & Schrijven;• KB (voor het programma Tel mee met Taal);• de belastingdienst t.b.v. hulpstructuur belastingaangifte en toeslagen in bibliotheken;• VOB en BZK: drie pilots om de bibliotheek te positioneren als fysiek en digitaal hulpplein waar

mensen terechtkunnen voor laagdrempelig scholingsaanbod digivaardigheden en e-overheid en• SeniorWeb: een overeenkomst om meer tot lokale samenwerking te komen.

De volgende producten zijn (in samenwerking met partners) opgeleverd: Website taalhuis.nl; een vernieuwde website bibliotheekenbasisvaardigheden; een materialenwijzer voor vrijwilligers basisvaardigheden; bouwstenen met indicatoren digiTaalhuizen; inventarisatie digiTaalhuizen (239 per oktober 2016); peilingsonderzoek basisvaardigheden volwassen 18+ en licenties van Oefenen.nl en De Slimme Nieuwslezer. Dit heeft tot de volgende resultaten geleid:

144 bibliotheken hebben subsidie gekregen t.b.v. hulpstructuur belastingaangifte. De projectstructuur is i.s.m. de Belastingdienst, de POI’s en SPN vormgegeven. Drie bibliotheken hebben vanuit BZK subsidie gekregen om een fysiek en digitaal hulpplein op te starten (Bussum, Venlo, Katwijk). De KB zorgt voor de digitale infrastructuur in deze pilots.Er heeft een verkenning plaatsgevonden met VWS om bibliotheken te positioneren als informatiepunt waar burgers terechtkunnen met zorgvragen; er zijn met Stichting Lezen & Schrijven afspraken gemaakt over de overname van het Digitaal Hulpplein en de gezamenlijke strategie daarin; Digisterker is verder uitgerold, ongeveer honderd bibliotheken bieden aan het eind van 2016 Digisterker aan.

Innovatie in de sectorDe KB heeft € 100.000 beschikbaar gesteld in het kader van de Tijdelijke Subsidieregels Innovatiegelden 2016. Deze subsidies zijn beschikbaar gesteld aan tien innovatieve projecten in bibliotheeksector. De Innovatieraad heeft drie keer vergaderd om advies uit te brengen over deze subsidies en de subsidieregeling.

In november is het project ‘Van Bibliotheek naar Beter: Innovatiekracht on demand’ gestart. Binnen dit project kunnen lokale bibliotheken ondersteuning krijgen bij hun innovatievraagstukken. Erik Boekesteijn gaat namens de KB de bibliotheken begeleiden bij het onderzoeken van lokale vraagstellingen. Daarnaast zal hij bibliotheken op gang helpen bij de implementatie van oplossingen.

Onderzoeksagenda & coördinatie landelijke onderzoeksagendaDoor of in opdracht van de afdeling Onderzoek van de KB zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd of begeleid. Zo liet zij een onderzoek uitvoeren naar 75+ers en hun gedrag en wensen aangaande het gebruik van de bibliotheek. Daarnaast verdedigde Ellen Kleine in december haar proefschrift over het effect van een in een basisschool geïntegreerde bibliotheekvoorziening op de taal- en leesvaardigheid van leerlingen met een niet-westerse achtergrond. Dit (meerjarig) onderzoeksproject kwam mede door financiering van de KB tot stand. In het vierde kwartaal ontwikkelde de afdeling Onderzoek, in afstemming met verschillende branchepartners, de contouren van een strategische onderzoeksagenda voor de periode 2017-2020. De agenda zal begin 2017 worden gepubliceerd.


Gegevensverzameling BOPVia het Bibliotheekonderzoeksplatform (BOP) vonden drie metingen plaats gericht op het in kaart brengen van de educatieve functie van openbare bibliotheken, namelijk: Samenwerking primair onderwijs; Voor- en vroegschoolse dienstverlening (VVE); Basisvaardigheden voor volwassenen. Daarnaast werden via het BOP de jaarlijkse bibliotheekstatistieken verzameld die de KB vanuit haar wettelijke taak verplicht is te leveren aan OCW.

Aangepast LezenDe KB heeft vanuit de Wsob de taak om de bibliotheekvoorziening van noodzakelijk omgezette werken voor mensen met een leesbeperking in stand te houden (Wsob artikel 9). Voor de uitvoer en innovatie van de dienstverlening en de productie van aangepaste leesvormen wordt jaarlijks door de KB subsidie verleend aan de uitvoerende partijen (Bibliotheekservice Passend Lezen, Dedicon en CBB) en de openbare bibliotheken.

In 2016:• is gewerkt aan een beleidskader waarin vanuit een heldere visie op Aangepast Lezen, de

doelstellingen worden benoemd voor de komende jaren. Het beleidskader vormt het inhoudelijk instrumentarium voor de regievoering op Aangepast Lezen1 en wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van de KB in samenspraak met OCW, de uitvoerende partijen en een vertegenwoordiging van gebruikers, en afgestemd met de belangenorganisaties;

• heeft Bibliotheekservice Passend Lezen contributie ingevoerd, deze bedraagt 28 euro per jaar. Voor jeugd tot 18 jaar is het lidmaatschap gratis;

• zijn nieuwe certificeringsnormen voor de uitvoerende instellingen vastgesteld;• is regelmatig afgestemd met de gebruikers, o.a. door constructieve samenwerking met de Lezersraad

en is overleg geweest met stakeholders over het thema braille en het concept-beleidskader;• is de dienst Passend Lezen, waarin de collectie gesproken boeken van Passend Lezen toegankelijk

wordt gemaakt via de openbare bibliotheken voor de doelgroep van Aangepast Lezen, beschikbaar gekomen voor 40 bibliotheken. In 2017 volgt de landelijke uitrol;

• zijn de pilots ‘Aangepast Lezen’ en ‘Makkelijk Lezen-Plein in de Bibliotheek op school’ afgerond. Deze laten zien dat kinderen met leesproblemen weer plezier in lezen krijgen met de inzet van de juiste materialen. In vervolg hierop is een nieuwe opleiding voor leesconsulenten gestart “Leesplezier voor kinderen met een leesprobleem”;

• is gestart met de opzet van een Braille-Autoriteit voor het Nederlandse taalgebied, een onafhankelijk orgaan van braille-experts die met autoriteit de braille coderingen voor het Nederlandse taalgebied vastlegt en toekomstbestendig beheert;

• en is onderzoek gedaan naar het vormen van één gezamenlijke toegang voor het totale aanbod van aangepaste leesvormen (educatief, algemeen en informatief).

3.2.2 Nationale samenwerking: wetenschapHet Digital Humanities team heeft een aantal activiteiten ondernomen in samenwerking met externe partners. De Hack-a-LOD waarbij dertig programmeurs applicaties rond linked data ontwikkelden, organiseerden we met NDE. Het afsluitende symposium werd mede mogelijk gemaakt door CLARIAH en ClickNL Cultural Heritage. De jaarlijkse KB-fellow prof. dr. Joris van Eijnatten was afkomstig van de Universiteit Utrecht terwijl de jonge talenten die we uitnodigen in het kader van het researcher-in-residence programma afkomstig waren van de Radboud Universiteit (Puck Wilschut, MA) en de Rijksuniversiteit Groningen (dr. Frank Harbers). De tools die ontwikkeld worden binnen beide programma’s worden publiekelijk beschikbaar gesteld voor andere onderzoekers via het KB Lab, dat afgelopen jaar vernieuwd is (wwww.kblabtest.nl) en in 2017 gelanceerd wordt.

1 De basis voor het beleidskader wordt gevormd door: de Wsob; de schriftelijke discussie minister en Tweede Kamer 2014-2015 (https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33846-47.html en https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33846-48.html ); de opmerkingen en vragen RvC naar aanleiding van BIS (https://www.cultuur.nl/upload/documents/adviezen/Slagen-in-Cultuur.pdf ); Verdrag van Marrakesh; VN verdrag rechten mensen met een handicap; Beleidsplan KB 2015-2018 en eerdere onderzoeken en beleidsnotities ten aanzien van AL, zie hiervoor https://www.kb.nl/ob/aangepast-lezen


3.2.3 Nationale samenwerking: erfgoedHet Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) is een samenwerkingsverband dat zich richt op de ontwikkeling van een stelsel van landelijke voorzieningen en diensten voor het verbeteren van de zichtbaarheid, bruikbaarheid en houdbaarheid van digitaal erfgoed. Het samenwerkingsverband is op initiatief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) tot stand gekomen. Binnen het NDE zijn vijf zogenaamde knooppunten aangewezen, waar de KB er één van is; de andere zijn het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en het Nationaal Archief. Samen met deze werkt de KB in NDE-verband aan de realisatie van de doelen uit de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. De ambitie is om digitale collecties van musea, archieven en bibliotheken beter zichtbaar, bruikbaar en houdbaar te maken om de maatschappelijke waarde van erfgoed te vergroten.

Er is in 2016 in het bijzonder gewerkt aan de nieuwe governancestructuur van NDE, waarbij de betrokken ‘knooppunten’ meer verantwoordelijkheid nemen dan voorheen het geval was. OCW blijft als onmisbare strategische partner deel uitmaken van de stuurgroep NDE en de knooppunten zullen coördinatiegroepen per thema (zichtbaar, bruikbaar, houdbaar) en (samen met het Kenniscentrum Digitaal Erfgoed Nederland) een programmabureau opzetten.

3.3 Internationale netwerkenDe KB is actief in een groot aantal internationale gremia op gebieden waar samenwerking een duidelijke meerwaarde biedt. In EBLIDA (European Bureau of Library Information and Documentation Associations) en CENL (Conference of European National Librarians) worden –onder meer- juridische standpunten voorbereid inzake wetgeving op het terrein van auteursrecht, in IFLA-verband (International Federation of Library Associations) werkt de KB samen met de Zwitserse nationale bibliotheek aan een inventarisatie van activiteiten van nationale bibliotheken wereldwijd en in LIBER (Ligue des Bibliothèques Européennes de Recherche) dragen we bij aan een werkgroep die zich bezighoudt met leiderschaps- en stafontwikkeling. Kennisuitwisseling op het terrein van digitale duurzaamheid vindt plaats in gremia als OPF (Open Preservation Foundation), IIPC (International Internet Preservation Consortium), maar ook werkbezoeken aan de nationale bibliotheken van Frankrijk (BNF), het Verenigd Koninkrijk (BL) en Duitsland (DNB) dragen daaraan bij.

De KB is internationaal ook actief in projecten. Samen met de British Library, de Deutsche Nationalbibliothek en de nationale bibliotheek van Nieuw-Zeeland wordt onderzocht of er samengewerkt kan worden bij de ontwikkeling van een register voor bestandsformaten. Onder leiding van de Universiteit van Aarhus wordt een EU-subsidieaanvraag opgesteld voor het ontwikkelen van een onderzoeksinfrastructuur voor het gebruik van webarchieven. In Europeana-verband neemt de KB deel aan een project over de ontwikkeling van geletterdheid in Europa, en zo zijn en nog een tiental initiatieven over de financiering waarvan pas in 2017 duidelijkheid zal komen.

In Nederland wordt – naast de intensieve samenwerking op het terrein van de digital humanities – samen opgetrokken in projectvoorstellen met onder meer Huygens, CWI, Universiteiten van Utrecht, Groningen, Tilburg en de VU, Beeld en Geluid, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het Instituut voor de Nederlandse Taal, waarbij financiering uit NWO-Smart Culture, CLARIAH, EU CEF, ADAH-eScience programma’s wordt gevraagd.

In het kader van internationale vakontwikkeling en representatie op het gebied van de stelseltaken namen verschillende KB’ers deel aan internationale vakcongressen, ook aan bijvoorbeeld internationale netwerken rond literacy (geletterdheid). De subsidiemogelijkheden wat betreft internationale deelname zijn in kaart gebracht. Met Unesco en andere organisaties is het contact versterkt in verband met de VN-Agenda 2030 en de bijdrage van bibliotheken.


3.4 RandvoorwaardenOp verschillende niveaus is in 2016 gewerkt aan het realiseren van de randvoorwaarden die moeten zorgen voor het halen van de doelstellingen uit het beleidsplan. Belangrijke aspecten van die randvoorwaarden zijn het transitieprogramma, interne kennisdeling, bestuursmechanismen en de in de KB geïntroduceerde ‘transitieplaat’.

TransitieprogrammaEr is verder gewerkt aan het Transitieprogramma Naar de Nieuwe KB. Het eerste jaar van het programma stond in het teken van integratie van voorheen zelfstandige organisaties in de KB en kennisdeling tussen die verschillende partijen. In het tweede jaar is de focus verlegd naar het stimuleren van initiatieven en andere werkwijzen breed in de organisatie, om synergie mogelijk te maken. Twee bijzondere elementen van het transitieprogramma zijn het waarden- en positioneringstraject en de leiderschaps- en teamontwikkeling.

Waarden en positionering voor de nieuwe KBVia verschillende sessies met medewerkers en management zijn in de loop van het jaar de positionering en de organisatiewaarden definitief vastgesteld. Vervolgens heeft een groep medewerkers een eerste aanzet gegeven om de organisatiewaarden (verbindend, vernieuwend, betrouwbaar en open als ambitiewaarde) breder in de organisatie tot leven te brengen. Dit traject wordt in 2017 voortgezet.

Leiderschaps- en teamontwikkelingIn 2015 is gestart met de eerste stappen in het kader van leiderschaps- en teamontwikkeling. Met als basis de hierna te bespreken transitieplaat, is onder meer ingezet op de knop ‘strategie’; het concretiseren van de beleidsplandoelstellingen naar doelstellingen en resultaten van de sectoren, afdelingen, teams en uiteindelijk voor alle medewerkers. Daarnaast zijn sectoren afdelingsprofielen ontwikkeld, waarin de specifieke veranderopgave per sector en afdeling is opgenomen.

Kennis & Competenties – De WeetfabriekZestig procent van de medewerkers werkte door middel van sessies aan verbetering van de interne kennisdeling. Toen in juli het nieuwe intranet live ging, waarop reactie en redactie van iedereen mogelijk werd, kon kennisdeling ook een digitale plek krijgen. Zie hiernaast de rapportage over het eerste volle kalenderjaar van gecoördineerde interne kennisdeling in cijfers en inzichten.

BesturingEr is intensief verder gewerkt aan de implementatie van een vorm van integraal management, vanuit de ambitie om de financiële functie van de KB verder te professionaliseren naar een zogenaamd ‘Three-lines-of-defencemodel’ en de ambitie om verantwoordelijkheden dicht bij de medewerkers te beleggen. Door het benoemen van ‘business controllers’ als aanspreekpunt voor alle (financiële) zaken van een sector en het optimaliseren van de Plan-Do-Check-Act-methode. Deze nieuwe inrichting heeft ook gevolgen gehad voor begrotings- en rapportagecyclus.

Op basis van de opdracht ‘Van Visie tot Actie’ heeft elke sector in september meer inzicht kunnen geven in zijn meerjarenplanning en het jaarplan voor 2017. Hieraan gekoppeld is een bottom-up-begroting in overleg met de business vastgesteld. Dit nieuwe begrotingsmechanisme is met aangescherpte tijdslijnen doorgevoerd. Dit heeft er toe geleid dat conform de eis van OCW op 1 november een begroting 2017 is aangeleverd, op basis waarvan op sectorniveau tijdig gedragen prestatieafspraken zijn gemaakt.


Tevens is op basis van een nieuwe format gewerkt aan jaarplannen per sector waardoor in 2017 de kwaliteit van stuurinformatie verder zal worden geoptimaliseerd. Dit alles om de slagvaardigheid van de KB te vergroten.

TransitieplaatIn het voorjaar van 2016 heeft het directieteam de transitieplaat ontwikkeld. Deze maakt inzichtelijk hoe we in verschillende stadia via een opwaartse spiraal als KB ontwikkelen naar een nieuwe, moderne en professionele nationale bibliotheek. Transitiegericht leiderschap van het gehele management en bijbehorende communicatie zijn daarvoor een voorwaarde. We hebben het afgelopen jaar veel werk verzet op het terrein van de uitwerking van de strategie en het besturingsmodel. Er is daarnaast geïnvesteerd in het beter inzichtelijk maken van de benodigde kennis en competenties voor de komende jaren (een aanzet voor een strategisch personeelsbeleid) en op allerlei manieren is gewerkt aan cultuurverandering in de organisatie. De transitieplaat is leidend voor de organisatieontwikkeling in de komende jaren.

4. Organisatie en Bedrijfsvoering

4.1 | Vernieuwingsproces Binnen het vernieuwingsproces en de daarachter liggende projectorganisatie van de KB zijn tientallen projecten uitgevoerd waarvan de meeste tot een goed einde zijn gebracht. De projecten leveren doorgaans op wat er van verwacht werd (functionaliteit), steeds vaker ook binnen het afgesproken budget, maar de doorlooptijd blijft een punt van zorg: te veel projecten eindigen met vertraging. Complicerende factor is de onderlinge afhankelijkheid van vooral projecten met een infrastructureel karakter.


De KB is er nog niet in geslaagd om de ‘omzet’ van projecten zodanig te verhogen dat het vernieuwings-budget substantieel meer wordt uitgeput dan in 2015; van het beschikbare vernieuwingsbudget voor materiële kosten is 46% daadwerkelijk besteed, voor inhuur is dit 97%.

Los van de inhoudelijke resultaten die door middel van het vernieuwingsproces van de KB zijn geboekt, is ook naar het vernieuwingsproces zèlf gekeken. In een poging voor goed functionerende platformen en de daarbij behorende ‘geoliede’ teams de overhead te verminderen voor ‘doorontwikkeling’ is een pilot gestart voor het werken in een zogenaamde ‘bouwstroom’. Hierbij wordt gewerkt aan vernieuwing zonder de overhead van een volledige projectorganisatie en met een aangepaste ‘lichtgewicht’ verant-woordingsplicht. De twee pilots waarmee op deze manier is gestart zijn Delpher en WaaS (Website as a Service). Deze versnelde methode van vernieuwing voor ‘volwassen diensten’ wordt begin 2017 geëvalueerd en afhankelijk van de bevindingen mogelijk uitgebreid.

De werkwijze waarin business cases door de directievergadering (DV) worden behandeld, waarna de Stuurgroep Vernieuwing van de Digitale Infrastructuur (SgVDI) zich ontfermt over de sturing van projecten met een sterke ICT-component, heeft goed gefunctioneerd. Wel is de taakverdeling tussen DV en SgVDI aangescherpt, zodat ook het proces in de aan business cases voorafgaande afstemmingsfase beter verloopt.

4.2 | Personele ontwikkelingOp 31 december 2016 bedroeg de bezetting van de KB 362,72 fte, waarvan 294,99 fte met een vast con-tract. De vastgestelde formatie is 349,76 fte.

De vier sectorhoofden maken deel uit van het directieteam, maar hun formatie wordt niet gerekend tot de directie. Uitzendkrachten, stagiaires en banenpoolers zijn niet in dienst bij de KB en worden daarom niet meegeteld.

Met de strategische personeelsplanning van de KB zijn, in samenspraak met het management van de KB, de gewenste ontwikkeling van kwaliteiten en aantallen op de langere termijn verkend. De planning maakt het mogelijk om binnen de sectoren gericht te sturen op in-, door- en uitstroom van capaciteit en ontwikkeling van kwaliteit. In de tweede helft van 2016 is gestart met sturen op het optimaliseren van de verhouding tussen interne en externe capaciteit. Tevens is in 2016 een aanbestedingstraject Inhuur externe uitgevoerd waardoor vanaf 2017 de inhuur van externe conform de geldende weten regelgeving zal worden uitgevoerd door gespecialiseerde brokers.

Via zogenoemde speerpunten is focus aangebracht in de werkzaamheden van de KB. Dit heeft uiteinde-lijk geresulteerd in resultaat- en ontwikkelafspraken voor alle afdelingen en teams. De bedoeling is om de gesprekscyclus van de KB aan deze vorm van werken aan te passen.

4.3 | FinanciënHet boekjaar 2016 wordt afgesloten met een positief resultaat van € 1,5 miljoen. Dit resultaat wordt verklaard door € 0,2 miljoen lagere afschrijvingskosten op gebouwen vanwege uitstel van gebouwprojecten (in afwachting van besluitvorming rondom de renovatie (zie ook par. 4.5)), hogere rijksbijdrage ad € 0,2 miljoen voor leesgehandicapten dan begroot (door loon- en prijsindexatie), lagere uitgaven ad € 0,3 miljoen voor e-content, een niet begroot bedrag ad €1,9 miljoen voor BTW-compensatie en een hogere rijksbijdrage dan begroot voor loon- en prijscompensatie ad € 1,1 miljoen voor de reguliere kosten van de KB. Voor een deel was wel rekening gehouden met de loon- en prijscompensatie, voor dit verwachte deel zijn hogere kosten (grotendeels tijdelijk personeel en inhuur) gemaakt waardoor het totaal resultaat uitkomt op € 1,5 miljoen. Een deel van het resultaat is geoormerkt en zal worden toegevoegd aan de betreffende reserves. Verder is besloten om het overige resultaat te bestemmen voor met name de huisvestingsreserve.


4.4 | ICTOp het gebied van de ICT zijn vorderingen gemaakt op het vlak van digitale veiligheid. Door een gespecialiseerde firma is een quick scan uitgevoerd die een waardevol rapport heeft opgeleverd waaruit blijkt hoe ver de KB op het gebied van digitale veiligheid nog afstaat van een veelgebruikt normenkader. Op basis van dit rapport is een plan van aanpak voor verbetering opgesteld. Daarnaast is er een dataclassificatie uitgevoerd waarvan de resultaten in 2017 beschikbaar komen. Deze dataclassificatie is een belangrijke pijler onder het op te stellen informatiebeveiligingsbeleid. Het begin 2016 ingestelde virtual security office met daarin diverse medewerkers met een rol op het terrein van de digitale veiligheid heeft adviezen uitgebracht ten aanzien van o.a. privacybescherming, technische maatregelen en interne regelgeving.In 2016:• Zijn herziene uitgangspunten opgesteld voor opslag, die kunnen dienen als voorbereiding op een nog

op te stellen opslagstrategie;• Is voorbereidend ‘veldwerk’ verricht voor een project/programma ‘vernieuwing digitaal magazijn’,

een van de grotere uitdagingen waar de KB voor staat;• Is een sourcing assessment uitgevoerd door een externe firma, ter voorbereiding op een in 2017 op te

stellen sourcing strategie;• Is een plateauplanning opgesteld voor de belangrijkste projecten in de landelijke infrastructuur

voor openbare bibliotheken. Deze plateauplanning gaat onder andere in op de onderlinge afhankelijkheden van de diverse lopende projecten;

• Is het IT-servicemanagement verder geprofessionaliseerd en uitgebreid, zodat ook het service management van de interne IT-dienstverlening via dit team loopt. De invoering van één gemeenschappelijk helpdesksysteem, TopDesk, helpt daar tevens bij;

• Zijn in de technische infrastructuur diverse verbeteringen doorgevoerd, onder andere van de back-upvoorzieningen en van (segmenten van) het netwerk. De prestaties en de betrouwbaarheid van het interne draadloze netwerk zijn sterk verbeterd;

• Is een visie op de toekomst van vaste en mobiele telefonie opgesteld door een externe firma. Uitvoering van die visie stuit op formele problemen die verband houden met de positie van de KB als gebruiker van een gebouw dat niet haar eigendom is.

De belangrijkste investeringen op het gebied van ICT zijn als volgt te specificeren:

Omschrijving Bedrag (x 1000)Onderhoud/beheer ICT 5.430Licenties ICT 383Investeringen hardware 510Materiele kosten Vernieuwing Digitale Infrastructuur 1.312

4.5 | HuisvestingIn september 2016 is door de Stuurgroep van KB, Literatuurmuseum (LM) en RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) een businesscase betreffende de renovatie van het KB-complex vastgesteld. Daarin wordt opgemerkt dat de financiële dekking voor geen van de uitgewerkte scenario’s direct voorhanden is. In de businesscase (opgesteld door het Rijksvastgoedbedrijf) zijn vijf scenario’s beschreven en berekend, variërend van een minimaal-technisch scenario tot nieuwbouw op de huidige plek. Daarnaast werd duidelijk dat voor het LM, en in mindere mate voor het RKD, het niet evident was om na een renovatie terug te keren naar het KB-gebouw. Om een aantal zaken te valideren is opdracht gegeven aan Twynstra Gudde en AT Osborne om te onderzoeken wat minimaal nodig is, welke risico’s de KB loopt bij uitstel van de renovatie en een check op de verhouding tussen de meerjarenonderhoudsplannen en het renovatieproject. Deze rapporten verschijnen begin 2017. Gelijktijdig vinden op bestuurlijk niveau gesprekken plaats om de mogelijkheden van financiering te onderzoeken. Volgens de planning zal bij financiering de voorbereiding voor en de aanbesteding van de renovatie in 2017 moeten plaatsvinden.


4.6 | ContinuïteitsparagraafUitgangspuntenDe werkzaamheden van de KB zijn gebaseerd op drie wettelijke kaders: de WHW, de Wsob en de Kaderwet ZBO. Bevoegdheden en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd en gepubliceerd in het Bestuursreglement (Staatscourant 28 mei 2015).

De wettelijke kaders Wsob en de Kaderwet ZBO zijn van kracht met ingang van 1 januari 2015. Conform het bestuursreglement is een geïntegreerde begroting vastgesteld door het Algemeen Bestuurscollege en goedgekeurd door de minister van OCW. De wettelijke verankering van de taken en financiering van deze activiteiten geven een solide basis voor de toekomstbestendigheid van de KB. Het meerjarenbeleid van de KB is conform het bestuursreglement vastgelegd en openbaar gemaakt in een vierjarig beleidsplan De kracht van het netwerk (2015-2018).

Het financieel beleid van de KB is gericht op een blijvend evenwicht tussen baten en lasten. Het eigen vermogen moet op peil worden gehouden, zodat er ruimte is om optredende risico’s te kunnen opvangen. Dit evenwicht wordt bereikt door te sturen op een neutraal exploitatieresultaat (behoudens ingecalculeerde dotaties of onttrekkingen aan reserves). Bij dotaties aan de reserves wordt geanticipeerd op de keuzes die volgen uit de strategische huisvesting.

In de vastgestelde begroting 2016 is bijvoorbeeld voorzien in een onttrekking aan een bestemmingsreserve digitale infrastructuur ad € 2.000.000. Hiervan is in 2016 € 1.000.000 gerealiseerd. Het belangrijkste speerpunt binnen deze vernieuwingsprojecten vormt de verdere ontwikkeling van de nationale digitale bibliotheek.

De maatregelen die de KB in eerdere jaren heeft genomen om het kostenniveau in overeenstemming te houden met de beschikbare middelen, blijven van kracht. Het beleid wordt uitgevoerd volgens de geldende wettelijke en financiële kaders. Per jaar worden binnen de meerjarenreeks onderbouwde keuzes gemaakt in nauwe afstemming met en goedkeuring door het ABC bij de vaststelling van de jaarbegroting.

Resultaten en mijlpalenEr is veel voortgang geboekt bij het bereiken van de verschillende doelstellingen, zowel intern als extern. Extern is bijvoorbeeld Delpher onderdeel geworden van de Nationale Roadmap Grootschalige Infrastructuur; hiermee is een meerjarige verankering van Delpher bereikt. Intern is een werkwijze vastgesteld om in verschillende stadia via een opwaartse spiraal als KB te ontwikkelen naar een nieuwe, moderne en professionele nationale bibliotheek. De integratie is geëvalueerd, waarbij werd teruggekeken op de integratie en de onderbrenging van de ‘nieuwe’ taken in de organisatiestructuur van de KB. De evaluatie zelf gaf geen aanleiding tot een aanpassing van de organisatiestructuur. Wel kwam er een aantal aandachtspunten uit naar voren, zoals de onduidelijke focus van sommige organisatieonderdelen, inclusief de rol van ‘het’ primaire proces van de KB daarbij, en van de inrichting van de ICT-functie. Om daarop in te spelen is voor 2017 een structuuraanpassing van de organisatie voorzien. Het meerjarenbeleidsplan is vertaald naar jaarplannen per sector/afdeling waarbij tevens een keuze is gemaakt voor een vorm van integraal management. Deze wijze van sturing zal verder worden uitgewerkt en vormt de basis voor uitvoering en realisatie van de strategische prioriteiten in de komende jaren.

Voor 2017 richt de verbetering bij bedrijfsvoering zich op:1 Huis op orde: eenvoudigere en zelfservice werkprocessen;2 Implementatie van een vorm van integraal management en een integraal serviceconcept;3 Strategisch HRM-beleid ‘De KB Werkt!’ en implementatie van bijbehorende vernieuwde HRM-

interventies, processen en tools;4 Strategisch leveranciersmanagement en rechtmatige realisatie van de inkoopjaarkalenders 2017;5 ‘Three-lines-of-defencemodel’ ten aanzien van controle bij interne en externe verantwoording.


Meerjarenbegroting 2015-2018Bedragen: x € 1.000,–

2016 2017 2018 2019 2020 2021 Realisatie Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose

Prognose basis, aantal leerlingen, deelnemers en studenten Baten 2016 2017 2018 2019 2020 2021Rijksbijdragen 89.594 88.242 90.466 91.536 92.626 93.552Overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden College-, cursus-, les- en examengelden Baten werk in opdracht van derden Overige baten 1.917 1.324 600 600 Totaal baten 91.511 89.566 91.066 92.136 92.626 93.552

Lasten Personeelslasten 35.203 34.442 33.754 33.634 33.970 34.310Afschrijvingen 308 500 500 500 550 600Huisvestingslasten 12.389 12.624 12.812 13.002 13.106 13.642Overige lasten 42.084 43.000 44.000 45.000 45.000 45.000Totaal lasten 89.984 90.566 91.066 92.136 92.626 93.552

Saldo baten en lasten 1.527 -1.000 0 0 0 0Gerealiseerde herwaardering Financiële baten Financiële lasten Resultaat 1.527 -1.000 0 0 0 0Belastingen Resultaat uit deelnemingen Resultaat na belastingen 1.527 -1.000 0 0 0 0Resultaat aandeel van derden Nettoresultaat 1.527 -1.000 0 0 0 0Buitengewone baten Buitengewone lasten Totaal resultaat 1.527 -1.000 0 0 0 0


Balansontwikkeling 2015-2018Bedragen: x € 1.000,–

2016 2017 2018 2019 2020 2021 Realisatie Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose

Activa Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa 2.430 2.200 2.000 1.500 1.200 1.000 Financiële vaste activa Totaal van vaste activa 2.430 2.200 2.000 1.500 1.200 1.000

Vlottende activa Voorraden Vorderingen 3.433 600 550 500 400 350 Effecten (kortlopend) Liquide middelen 67.542 65.000 60.000 60.000 60.000 55.000 Totaal van vlottende activa 70.975 65.600 60.550 60.500 60.400 55.350Totaal van activa 73.405 67.800 62.550 62.000 61.600 56.350

Passiva Eigen vermogen 26.231 24.400 21.050 20.500 20.100 19.850Eigen vermogen, 3.292 3.292 3.292 3.292 3.292 3.292 algemene reserve Eigen vermogen, 15.888 17.508 17.158 17.208 16.808 16.558 bestemmingsreservesEigen vermogen, overige 7.051 3.600 600 0 reserves en fondsen Voorzieningen 1.586 1.400 1.500 1.500 1.500 1.500 Langlopende schulden Kortlopende schulden 45.588 42.000 40.000 40.000 40.000 35.000Totaal van passiva 73.405 67.800 62.550 62.000 61.600 56.350

De belangrijkste ontwikkelingen in de meerjarige balanspositie worden gevormd door de keuzes die in 2016 zijn gemaakt met betrekking tot de renovatie van het KB-pand, de besteding van de bestemmingsreserves OCW in de periode 2017 en 2018. Deze zullen volledig worden besteed aan de doeleinden waarvoor deze zijn gevormd.

BatenVoor de activiteiten van de KB geldt dat de financiering is opgenomen in de wetgeving (zowel de WHW als de Wsob). Deze wettelijke verankering zorgt voor een hoge mate van zekerheid omtrent de te verwachten baten.

In de meerjarenreeks tot en met 2018 zijn in voorgaande jaren opgelegde taakstellingen (ZBO-kortingen en taakstelling apparaatskosten) verwerkt. Het geoormerkt budget voor de inkoop e-content stijgt in de periode 2015-2018 met € 4,2 miljoen tot € 12,2 miljoen in 2018. In de begroting vanaf 2017 is de verwachte loon- en prijscompensatie niet verwerkt, deze is wel zichtbaar in de kolom realisatie 2016. Naast de rijksbijdrage ontvangt de KB opbrengsten uit de verkoop van lidmaatschappen en interbibliothecair leenverkeer. De inkomsten uit interbibliothecair leenverkeer nemen af, evenals de opbrengsten van de G!ds. Beiden zijn niet meer opgenomen in de nieuwe meerjarenbegroting.


De KB maakt gebruik van schatkistbankieren. Voor wat betreft de rentebaten is aangenomen dat deze de komende jaren structureel laag zullen zijn.

LastenAangezien de KB de komende jaren nog te maken heeft met structurele taakstellingen uit het verleden en omdat de geoormerkte budgetten binnen de rijksbijdrage vanaf 2016 tot 2018 een steeds groter deel vormen van de ontvangsten, zal de KB een continue afweging moeten maken tussen investeringen in vernieuwing en het realiseren van besparingen op bestaande activiteiten of contracten.

In afwachting van de renovatieplannen voor het KB-gebouw zijn de huurlasten voor de komende jaren vooralsnog gelijk gehouden.

Er wordt gewerkt aan een strategische personeelsplanning met als doel een goede afstemming tussen de beschikbare financiële middelen en het benodigde personeel in een evenwichtige verhouding tussen vast, tijdelijk en extern ingehuurd personeel. Hierbij wordt rekening gehouden met het relatief hoge aantal oudere werknemers (boven zestig jaar) waarvoor een zogeheten generatieplan is ontwikkeld dat in 2017 wordt geïmplementeerd. De meerjarige personeelskosten laten een daling zien door verwachte afname van inhuur extern personeel en wijzigingen in de kostenopbouw van het personeelsbestand.

2016 2017 2018 2019 2020 2021

Bestuur/management (fte) 50 48 47 45 44 43Personeel primair proces (fte) 300 302 303 305 306 307Totale personele bezetting (fte) 350 350 350 350 350 350

In verband met de te realiseren nationale digitale bibliotheek is ervoor gekozen het Vernieuwingsbudget de komende jaren gelijk te houden. Op de post ‘Overige lasten’ worden onder andere door strakkere sturing op contractmanagement aanzienlijke besparingen verwacht.

4.6.1 Risicomanagement

De KB is een financieel gezonde organisatie en kan de nabije toekomst met vertrouwen tegemoet zien. Met geïntegreerde sectoren jaarplannen en de keuze voor integraal management wordt de basis gelegd voor een solide en toekomst gericht financieel beleid in de komende jaren, zodat een goede balans tussen begroting en realisatie kan worden gewaarborgd.

Samen met het ministerie van OCW zijn de indicatoren voor de openbare bibliotheeksector in 2015 vastgesteld en zijn de prestatie-indicatoren voor de KB als geheel aangepast aan de nieuwe strategische prioriteiten.

Met het oog op een gezonde en toekomstgerichte bedrijfsvoering zal worden ingezet op het vereenvoudigen van werkprocessen, de volledige implementatie van integraal management, het uitvoeren van het herziene strategisch HRM-beleid, verdere verbeteringen op leveranciersmanagement en de implementatie in 2017 van het ’Three-lines-of-defencemodel’ ten aanzien van controle bij interne en externe verantwoording, om te komen tot een betere risicobeheersing. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen operationele controle (door de integraal manager en ‘financial control’), management controle (door de ‘business controllers’) en strategische controle (door de interne auditor). De beoogde verbeteringen betreffen niet alleen het financieel beleid, maar moeten ook bijdragen aan de resultaten van de organisatie door sturing op output, effecten en beheersing van middelen.


Ontwikkelingen/risico’s Maatregelen en controle instrumentenStrategisch

Renovatie KB-gebouw en aanverwante aspecten Versterken bestemmingsreserve huisvesting

Vacatureruimte en behoefte aan personeelsplanning; goede balans tussen vast / tijdelijk personeel en inhuur.

Opstellen financiële en strategische personeelsplanning

Continuïteit: zicht vergroten op financiële consequenties van gevoerd en te voeren beleid (o.b.v. RJO regelgeving)

Uit te werken meerjarenbegroting en systeem voor risicomanagement borgen in planning- en control- cyclus

Vernieuwing/ontwikkeling digitale bibliotheek Invoeren (vorm van) portfoliomanagement

Strengere eisen Europese aanbesteding Compliancy en verdere borging inkoopfunctie

Invoering integraal management en integraal serviceconcept

Vaststelling in 2016, benodigde structuuraanpassing voorzien in 2017 via organisatiewijziging

Invoering ‘Three-lines-of-defencemodel’

Vaststelling in 2016, benodigde structuuraanpassing voorzien in 2017 via organisatiewijziging

Strategisch HRM-beleid Interventies, aanpassing processen en tools

Huis op orde Aanpassing werkprocessen, benutten mogelijkheden ICT-ondersteuning

BedrijfsvoeringsmededelingHet systeem van interne sturing is gewaarborgd door de planning- en control cyclus. De effectiviteit van werkprocessen wordt getoetst en geëvalueerd door middel van periodieke productiecijfers en metingen van prestatie-indicatoren. Hoofdstuk 5 van dit jaarverslag bevat een rapportage op de prestatie indicatoren die met OCW zijn overeengekomen.

De directie is van mening dat de financiële verslaglegging deugdelijk is, en dat de geldende weten regelgeving is nageleefd.

Op basis van het hierboven beschrevene ten aanzien van de continuïteit van bedrijfsvoering laat de KB zien in control te zijn. In 2016 zijn aanbevelingen van de accountant m.b.t. compliance onderzocht op de effecten voor de KB en zijn waar nodig aanpassingen aangebracht in de bedrijfsvoering. Van deze onderzoeken is verslag gedaan aan de accountant. Met de ingezette verbeteracties voor borging van de geldende weten regelgeving, is er een gegrond vertrouwen dat de KB in de nabije toekomst in staat is aan alle vereisten ter zake te voldoen. In dat kader wordt in 2017 verder gesproken met de accountant over de specifieke criteria voor de financiële rechtmatigheid.


4.7 | Kwaliteitszorg en klachtenafhandelingOp grond van de Kaderwet ZBO (Art. 19) legt de KB verantwoording af over de taakuitoefening van het beleid met betrekking tot kwaliteitszorg. Op grond van de Wsob wordt tevens de Governance Code Cultuur in acht genomen.

Klachten- en bezwaarregelingen ten behoeve van klanten en medewerkers zijn aanwezig en worden via de daarvoor geëigende kanalen – KB-website en/of intranet − gepubliceerd. De KB betracht de grootst mogelijke zorgvuldigheid bij de afhandeling van klachten en bezwaren ten opzichte van personen en instanties, en neemt de daarbij de benodigde maatregelen om tijdigheid en kwaliteit te garanderen.

Ontvangen Wob-verzoek 2016• Wob-verzoek d.d. 28 juni 2016 betreffende het personeelsbeleid van de KB, meer in het bijzonder het

in 2015 actuele aantal fte’s, organogram, functiehuis en de loonkosten die daarmee gemoeid zijn. Dit verzoek is gehonoreerd.

Ontvangen bezwaarschriften 2016In 2016 zijn geen bezwaarschriften ingediend door medewerkers.

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Online dienstenDoel 2018

Online diensten 2016

Online diensten 2015

88%

12%Realisatie 2016

Doel 2018

69%

31%

e-books beschikbaar via ebookplatform

Nog niet beschikbaar via E-bookplatform

Beschikbare E-booktitels op het Ebookplatform in 2016

25%

50%

10%0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

31%

Doel 2018

2016

2015

Percentage beschikbare E-booktitels via KB e-bookplatform


5 Prestatie-indicatoren 2016

5.1 | Overzicht KB-indicatoren 2015-2018Voor de beleidsperiode 2015-2018 zijn de volgende indicatoren overeengekomen:

1 Gebruik van diensten van de nationale digitale bibliotheek 2 Toegang tot de (bibliotheek) collectie Nederland 3 Stelseltaken (aangepaste leesvormen, leesbevordering en aangepast lezen) 4 Depottaak & duurzame opslag 5 Digitalisering van de Nederland Collectie 6 Bereik in Nederland 7 Samenwerking 8 Aanwezigheid in de pers 9 Klanttevredenheid

In het onderstaande worden de indicatoren achtereenvolgens toegelicht en geëvalueerd. Waar mogelijk wordt een koppeling gelegd met concrete doelstellingen in het KB beleidsplan 2015-2018.

Resultaten 2016:

1 Gebruik van de diensten van de nationale digitale bibliotheek (NDB)De NDB is het geheel van digitale diensten dat de klant – in principe alle inwoners van Nederland- via verschillende ingangen toegang geeft tot het aanbod van alle publiek gefinancierde bibliotheken in Nederland. De NDB omvat het totaal aan digitale activiteiten van de KB op het terrein van de wetenschap, het erfgoed en de openbare bibliotheken.

1.1 Online diensten De KB levert diverse diensten online zoals websites en toegang tot digitale collecties. De KB wil dat het aantal bezoeken aan online diensten in 2018 is gegroeid naar 20 miljoen per jaar. In 2016 zijn de online diensten 17.599.103 maal bezocht. Hiermee bereikt de KB 88,5% van haar doelstelling.

2 Toegang bieden tot de bibliotheekcollectie Nederland

2.1 Beschikbare e-booksBeschikbare e-books worden op het e-bookplatform aangeboden. De KB wil in 2018 tenminste 50% van het digitale marktaanbod beschikbaar stellen. Het percentage is gebaseerd op het totaal aantal e-books dat CB aanbiedt.In 2016 waren bij CB ca. 40.000 titels beschikbaar als e-book. Hiervan worden er 12.500 (ca. 25%) aangeboden op het e-bookplatform.

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

1

Aantal titels omgezet naar aangepaste leesvormen

Doel 2018

Gerealiseerd in 2016


2016: 37.605

2015: 40.004

40004

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000

Aantal ingeschreven lezers die gebruik maken van lezen in aangepaste vormen

2016

2015

37603

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

1

Aantal ingeschreven lezers die gebruik maakt van lezen in aangepaste vormen

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500

1

Aantal titels omgezet naar aangepaste leesvormen

Doel 2018



2016: 37.605

2015: 40.004

40004

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000

Aantal ingeschreven lezers die gebruik maken van lezen in aangepaste vormen

2016

2015

37603

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500

1

Aantal ingeschreven lezers die gebruik maakt van lezen in aangepaste vormen


2.2 Linked open data (LOD)De KB wil (collectie)informatie beter vindbaar en bruikbaar maken door deze als linked open data te publiceren. Zo wordt er gewerkt aan het herkennen van namen en plaatsen in de als full text beschikbare digitale content om deze als linked open data te kunnen publiceren. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan het als linked open data beschikbaar maken van beschrijvingen van de collecties zelf zoals bibliografische beschrijvingen en thesauri.

Voor het breed kunnen toepassen van linkeddata-technologie is het nodig om kennis, ervaring en technische voorzieningen op te bouwen. In het afgelopen jaar zijn hiervoor diverse activiteiten uitgevoerd. Zo is zijn er diverse informatiesessies en workshops georganiseerd om het begrip van de linked data in de organisatie verder te verbreden. Daarnaast zijn er richtlijnen en randvoorwaarden opgesteld voor het succesvol kunnen toepassen van linked data in de KB. Dit is uitgewerkt in een aantal technische en meer organisatorische documenten.

Er is een ontwerp gemaakt van een publicatieomgeving voor het duurzaam kunnen publiceren van linked data. De planning is dat deze begin 2017 in gebruik genomen kan worden. Via deze omgeving zullen de reeds beschikbare en toekomstige datasets gepubliceerd worden, te beginnen bij diverse thesauri en een basisset van bibliografische beschrijvingen gevolgd door andere beschikbare datasets. Om de linked data optimaal bruikbaar te laten zijn voor de Digital Humanities onderzoekers en het digitaal erfgoed domein vindt er geregeld afstemming plaats met het CLARIAH en het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE)

3. Stelseltaken (aangepaste leesvormen, leesbevordering en bassivaardigheden) De KB geeft in samenspraak met diverse partners in het openbare bibliotheekveld invulling aan de stelseltaken. Voor de komende beleidsperiode zijn doelen vastgesteld voor de volgende programma’s: aangepaste leesvormen, leesbevordering en basisvaardigheden.

3.1 Aangepaste leesvormen a. Het aantal aangepaste titels dat per jaar wordt omgezet naar aangepaste leesvormen. Activiteiten die gericht zijn op het wegnemen van beperkingen door titels om te zetten naar aangepaste leesvormen. Eind 2018 is het aantal titels dat per jaar wordt omgezet naar aangepaste leesvormen gegroeid met 25% naar 2500 titels per jaar. In 2016 hebben we 3040 titels omgezet, 122% van het doel (2500).

b. Aantal ingeschreven lezers die gebruik maken van lezen in aangepaste vorm. Doel voor 2018 is een toename van het aantal ingeschreven lezers dat gebruik maakt van de collectie aangepaste leesvormen. In 2016 is het aantal ingeschreven lezers 37.603. Er is sprake van een afname i.v.m. de invoering van een abonnementsvorm.


3.2 Leesbevordering Leesbevordering en bevordering van leesplezier zijn centrale activiteiten van de nationale bibliotheek. Het programma BoekStart is een van de programma’s waarmee de KB bijdraagt aan het bevorderen van lezen in Nederland.a. Percentage basisbibliotheken waar het programma BoekStart is ingevoerd.

Het doel om eind 2015 het programma BoekStart in alle basisbibliotheken ingevoerd te hebben is nagenoeg behaald. In 2016 is in 152 van de 153 basisbibliotheken het programma ingevoerd.

b. Bereik Boekstartkoffertje. De KB wil dat eind 2018 minstens 55% van de Nederlandse baby’s via hun ouders bereikt wordt (via

consultatiebureaus etc.). In 2016 was het bereik 53,5% (57.000 baby’s). Daarnaast zijn nog eens 57.000 kinderen met BoekStart in aanraking gekomen via BS in de kinderopvang. Het actieve bereik komt dus al eind 2016 in de buurt van de te behalen 55%.

c. Aan het eind van de beleidsperiode moet 85% van de basisbibliotheken het BoekStartprogramma in de kinderopvang uitvoeren, waar 45% van de kinderopvanginstellingen in hun werkgebied aan deelneemt. Eind 2016 voert wordt die doelstelling behaald.

d. De KB wil dat eind 2018 85% van de basisbibliotheken het programma de Bibliotheek op school basisonderwijs uitvoert. Deze basisbibliotheken bereiken eind 2018 60% van de basisschoolleerlingen.

In 2016 voeren 141 van de 153 basisbibliotheken ‘De bibliotheek op school (dBos): basisonderwijs’ uit; dat is 92,2%, waarmee de ambitie wordt gehaald. Het aantal bereikte basisscholen ligt op 2.534, dat is 36,3% van het aantal locaties primair onderwijs. Elf basisbibliotheken doen niet mee aan dBos basisonderwijs waardoor het percentage te bereiken basisschoolleerlingen achterblijft (o.a. Amsterdam, Utrecht en Den Haag voeren dit programma niet uit).

e. Aan het eind van de beleidsperiode, zo is de ambitie, is 60% van de basisschoolleerlingen bereikt met de dBos Basisonderwijs.

In 2016 is ca. 36% van de basisschoolleerlingen bereikt via dBos Basisonderwijs. Tenzij de grote steden ook participeren is het percentage van 60% niet haalbaar.

f. Aan het eind van de beleidsperiode moet 25% van de vmbo-leerlingen bereikt zijn middels dBos vmbo. Resultaten 2016: nu 17,1%.

g. Vanaf 2016 ontwikkelen we de aanpak ‘de Bibliotheek op school (dBos)’ voor havo/vwo. Eind 2018 heeft 10% van de basisbibliotheken die aanpak geïntroduceerd en bereikt daarmee 10% van de havo/vwo-leerlingen in hun werkgebied.

Het programma start pas in 2017.H. Het doel is om 10% van de havo/vwo-leerlingen te bereiken met de ‘aanpak dBos havo/vwo’. Het

programma start pas in 2017.i. Het is de ambitie om in 90% van de basisbibliotheken in 2018 samen te werken met lokale overheid

en instellingen binnen een leesbevorderingsnetwerk. Er is nog geen specifieke meting gedaan naar een leesbevorderingsnetwerk. Omdat het bereik van

Boekstart en dBos basisonderwijs hoog ligt, is het aannemelijk dat basisbibliotheken samenwerken binnen een leesbevorderingsnetwerk.

3.3 Basisvaardigheden De bijdrage die de KB levert aan basisvaardigheden m.b.t. lezen in Nederland (o.a. bestrijding laaggeletterdheid). De resultaten uit 2016 zijn• Gebruik programma bibliotheek en basisvaardigheden: 10.378 sessies;• Aantal gebruikers oefenen.nl: 46.249;• Aantal taalhuizen in Nederland: 239.

4 Depottaak & duurzame opslag

4.1 Depottaak In het kader van de depottaak worden alle publicaties uit of over Nederland verzameld, duurzaam opgeslagen en beschikbaar gesteld. Het gaat hierbij zowel om fysieke als digitale publicaties. Het betreft unieke titels. Dit betekent dat de gedigitaliseerde titels hierin niet zijn opgenomen.

20,65

26,23

0 5 10 15 20 25 30

TB

Toename duurzame opslag digitale publicaties

2016

2015


Er zijn in 2016 45.292 titels bijgekomen. Hieronder vallen ‘born digital’ en fysieke publicaties. De fysieke collectie kent in 2016 een toename van 40.950 monografieën en 1.817 nieuwe periodieken. Daarnaast zijn nog eens 39.350 tijdschriftafleveringen verwerkt. De digitale collectie is toegenomen met 2.508 e-books, 1.150 periodieken, 2.6 miljoen artikelen en 1.800 websites (800 meer dan de geplande duizend).

4.2 Duurzame opslag Digitale publicaties zijn kwetsbaar en lopen het risico onbruikbaar te worden. Om digitale publicaties voor het nageslacht te kunnen bewaren is duurzame opslag en preservation management voor digitale publicaties noodzakelijk. De toename van het aantal duurzaam opgeslagen publicaties in 2016 is: 2.421 e-books, 624 nieuwe tijdschrifttitels en 2.618.437 tijdschriftartikelen. De totale omvang van de duurzaam opgeslagen publicaties bedraagt ca. 360.068.000 bestanden (26,23 TB) (exclusief reservekopieën).

a. Webarchivering De KB is in 2007 gestart met het archiveren van een selectie van Nederlandse websites. Deze websites worden niet alleen binnengehaald (crawlen of harvesten genoemd), maar er wordt ook een strategie ontwikkeld om de informatie voor de lange termijn bruikbaar te houden. Het webarchief is sinds 2011 in de KB-leeszaal beschikbaar.

In deze beleidsperiode willen we elk jaar minstens 1.000 websites aan het archief toevoegen. In 2016 zijn er 1.800 websites toegevoegd.

b. Dekkingsgraad Collectie Nederland Deze indicator vergelijkt het aantal boeken dat in de afgelopen jaren is verworven ten behoeve van de Collectie Nederland met het aantal verschenen boeken dat voor opname in de collectie in aanmerking komt. Voor deze indicator wordt de dekking gemeten van de publicaties die in het jaar uitgegeven worden: t-2. Het resultaat van deze indicator voor dit jaar betreft dus de dekking van publicaties verschenen in 2015. Daarmee wordt recht gedaan aan publicaties die pas in een later stadium bij de KB binnenkomen, waardoor de dekkingsgraad over verloop van tijd hoger uitvalt. Zo is te zien dat voor 2014 ten tijde van het publiceren van het Jaarverslag 2015 de dekkingsgraad 68,5% was. In januari 2017 staat de dekkingsgraad van publicaties verschenen in 2014 op 69,3%.

De dekkingsgraad voor 2015 staat per januari 2017 op 64,5%. Ook hier is de verwachting dat deze zal stijgen gedurende het komend jaar.

c. DOAJDe KB heeft een aantal jaren de Open Access tijdschriften die samengebracht zijn in de Directory of Open Access Journals (DOAJ) in het Internationale e-Depot opgeslagen. Er bestond enige tijd onzekerheid over het voortbestaan van DOAJ, en de KB is bezig zich te heroriënteren op de wijze waarop zij wil voldoen aan de doelstellingen om: • Wetenschappelijke tijdschriftartikelen voor een breed publiek beschikbaar te stellen en • Duurzame toegang tot die artikelen (incl. OA) te garanderen (zie onder). In 2017 zal duidelijk worden

of en hoe we doorgaan met DOAJ. In 2016 is vooralsnog geen (0%) materiaal van DOAJ verzameld.

d. Big dealsZoals hierboven beschreven is de KB bezig na te denken over de meest efficiënte wijze waarop met name voor wetenschappers duurzame toegang tot (internationale) wetenschappelijke publicaties kan worden gegarandeerd. Ook omdat de primaire focus voorlopig ligt op het verwerken van in Nederland uitgegeven publicaties. Al geruime tijd is de KB in gesprek met Portico, een in New York gevestigde non-profit


organisatie, die deze taak al lange tijd bekwaam uitvoert. Beide partijen kijken nu naar mogelijkheden van samenwerking. Tot daarover meer duidelijkheid ontstaat (2017) zal de KB het zelf verzamelen van dit materiaal beperken tot de lopende overeenkomsten met internationale uitgevers. Daarmee wordt slechts een 60% dekking bereikt van de big deals die door Nederlandse universiteitsbibliotheken zijn gesloten met deze uitgevers.

5 Digitalisering Nederland Collectie Vanuit het erfgoeddomein concentreert de KB zich op digitalisering van alle Nederlandse publicaties vanaf het begin van de boekdrukkunst. In 2018 wil de KB 90% van alle in Nederland gepubliceerde boeken en van de meeste relevante tijdschriften en kranten van voor 1940 gedigitaliseerd hebben.

Wat betreft de digitalisering van alle in Nederland gepubliceerde boeken etc. is een percentage bereikt van 62% tot 1900 (55% tot 1940) en zien we dat een deel daarvan ruis is – titels zonder exemplaren, exemplaren die niet gedigitaliseerd kunnen worden. Er wordt voortgang geboekt met de kranten en tijdschriften zodat er beter kan worden ingeschat welk percentage daarvan is gedigitaliseerd. De verwerkingscapaciteit is opgelopen tot 8 miljoen pagina’s.

a. KB-collectieDe KB bezit een groot deel van alle Nederlandse publicaties vanaf het begin van de boekdrukkunst. De KB digitaliseert al een aantal jaren haar eigen collectie. Het is de bedoeling om de gehele fysieke collectie te digitaliseren.

b. DBNLDe Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren is een website over de Nederlandse literatuur, taal en cultuurgeschiedenis.

In 2016 is de volgende productie (in pagina’s) behaald:

Omschrijving Aantal pagina’s

Totale beschikbaar gestelde fulltext-Taalunie-productie 252.615Totale beschikbaar gestelde fulltext-productie 258.705Totaal in productie genomen 259.845

6 Bereik in NederlandIn 2016 is het bereik in Nederland onderzocht door het bureau ICSB. Via een representatieve steekproef wordt het aantal mensen gemeten die de KB-website hebben bezocht. Het onderzoek is gehouden onder een andere onderzoeksgroep dan eerder uitgevoerde onderzoeken over bereik (voorheen uitgevoerd door TNS NIPO onder bezoekers van kb.nl met een KB-panel). Het onderzoek is gehouden onder een GfK crossmedialink-panel waarvan de samenstelling zo veel mogelijk en doorsnee is van de samenleving. Dit onderzoek moet daarom gezien worden als een nulmeting. De onderzoeksgroep is 18+. Het gezamenlijke bereik van alle online KB-diensten is 18%. Omdat de manier waarop dit onderzoek is uitgevoerd sterk afwijkt van voorgaande onderzoeken, beschouwt de KB deze uitkomst als die van een nulmeting.

7 SamenwerkingDe KB ontwikkelt zich in samenwerking met anderen. Om effectief te opereren in netwerken is het essentieel voldoende voeling te houden met de belangen, plannen en zorgen van andere spelers in het netwerk.

7.1 ErfgoedinstellingenCollecties van erfgoed instellingen doorzoekbaar.Om zoveel mogelijk Nederlandse boeken, kranten en tijdschriften digitaal doorzoekbaar te maken bouwen we het bestaande netwerk uit met nieuwe partners. We streven er naar om in 2018 van vijftig Nederlandse erfgoedinstellingen gedigitaliseerde content binnen Delpher doorzoekbaar te maken. In 2016 hebben we de digitale collecties van 53 instellingen doorzoekbaar gemaakt, waarvan 40 nationale instellingen. Met 36 instellingen is een samenwerkingsovereenkomst gesloten.


7.2 Overige instellingenTentoonstellingen.Van de KB-collectie is het volgende materiaal uitgeleend voor een tentoonstelling of bruikleen:• Interne tentoonstellingen: 11 met 545 stukken,• Externe tentoonstellingen Nederland: 16 met 89 stukken,• Externe tentoonstellingen buitenland: 5 met 67 stukken.

8 Aanwezigheid in de pers: exposure KB in zowel gedrukte als online mediaZie hiervoor bijlage A.

9 KlanttevredenheidIn 2016 heeft geen klanttevredenheidsonderzoek plaatsgevonden.

5.2 | Personeelsopbouw en ontwikkelingOp 31 december 2016 bedroeg de bezetting van de vaste formatie 294,99 fte, met 54,77 fte aan vacatureruimte. Uit deze ruimte worden de kosten gedekt van extern personeel dat op contractbasis reguliere werkzaamheden voor de KB uitvoert.De vier sectorhoofden maken deel uit van het directieteam, maar hun formatie wordt niet gerekend tot de directie. Uitzendkrachten, stagiaires en banenpoolers zijn niet in dienst bij de KB en worden daarom niet meegeteld.

Formatie / bezetting KB naar sector/afdeling in fte (peildatum 31/12/2016)

vast tijdelijk project totaal

1 - Directie en staf 2,80 2,80

2 - Directiesecretaris 1,90 1,90

3 - Corporate Communicatie 10,58 1,40 0,90 12,88

4 - Bibliotheekstelsel 1,90 1,63 3,53

5 - Marketing & Diensten 87,24 10,28 0,80 98,32

6 - Productie & Beheer 89,91 14,94 12,08 116,93

7 - Innovatie & Ontwikkeling 61,82 8,00 10,90 80,72

8 - Bedrijfsvoering 38,84 6,00 0,80 45,64

Eindtotaal bezetting 294,99 42,25 25,48 362,72

Totaal formatie op 31-12-2016 349,76

Leeftijdsopbouw KB in aantallen personen (peildatum 31/12/2016)

man vrouw totaal

tot 25 jaar 1 2 3

25-34 16 35 51

35-44 47 57 104

45-54 55 63 118

55-64 81 52 133

vanaf 65 jaar 2 1 3

Eindtotaal 202 210 412


Verdeling voltijd-en deeltijdmedewerkers uitgesplitst naar geslacht (peildatum 31/12/2016)

man vrouw totaal

deeltijd 52 115 167

voltijd 150 95 245

Eindtotaal 202 210 412


2016

2Jaarrekening

Specilla circularia, sive quo modo per solas circulares figuras fieri possint omnis generis specilla tam microscopia, quàm telescopia, Johannes Hudde


6.1 Balans per 31 december 2016

2016 2015 Realisatie Realisatie

Activa Vaste activa

Immateriële vaste activa Materiële vaste activa 2.430 2.732 Financiële vaste activa

Totaal van vaste activa 2.430 2.732 Vlottende activa

Voorraden Vorderingen 3.433 886 Effecten (kortlopend) Liquide middelen 67.542 68.078 Totaal van vlottende activa 70.975 68.964

Totaal van activa 73.405 71.696 Passiva

Eigen vermogen 26.231 24.704 Voorzieningen 1.586 1.747 Langlopende schulden Kortlopende schulden 45.588 45.245

Totaal van passiva 73.405 71.696

Bedragen: x € 1.000,–


6.2 Staat van baten en lasten 2016


31-12-2016 31-12-2016 31-12-2015 Realisatie Begroting Realisatie

Baten Rijksbijdragen 89.594 86.514 89.806Overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden College-, cursus-, les- en examengelden Baten werk in opdracht van derden Overige baten 1.917 1.956 -64

Totaal baten 91.511 88.470 89.742

Lasten Personeelslasten 35.203 30.414 32.044Afschrijvingen 308 500 349Huisvestingslasten 12.389 12.375 11.958Overige lasten 42.084* 45.182 39.931

Totaal lasten 89.984 88.470 84.282* Waarvan 19.233 administratie en beheerlastenSaldo baten en lasten 1.527 0 5.460Gerealiseerde herwaardering Financiële baten Financiële lasten Resultaat 1.527 0 5.460Belastingen Resultaat uit deelnemingen Resultaat na belastingen 1.527 0 5.460Resultaat aandeel van derden Nettoresultaat 1.527 0 5.460Buitengewone baten Buitengewone lasten

Totaal resultaat 1.527 0 5.460


6.3 Kasstroomoverzicht

Bedragen: x € 1.000,– 31-12-16 31-12-15 Realisatie Realisatie

Kasstromen uit operationele activiteiten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 1.527 5.460

Aanpassingen voor aansluiting bedrijfsresultaat Aanpassingen voor afschrijvingen 205 218Aanpassingen voor waardeveranderingen Toename (afname) van voorzieningen -161 -228Overige aanpassingen voor aansluiting met het bedrijfsresultaat Totaal van aanpassingen voor aansluiting met het bedrijfsresultaat 44 -10

Veranderingen in werkkapitaal Afname (toename) van voorraden Afname (toename) van kortlopende vorderingen -2.547 486Afname (toename) van effecten Toename (afname) van kortlopende schulden 343 -1.092Totaal van veranderingen in werkkapitaal -2.204 -606

Kasstroom uit bedrijfsoperaties -633 4.844Ontvangen interest Betaalde interest Ontvangen dividenden Mutaties overige financiële vaste activa Betaalde winstbelasting Buitengewone baten Buitengewone lasten

Kasstroom uit operationele activiteiten -633 4.844

Kasstromen uit investeringsactiviteiten Verwerving van immateriële vaste activa Ontvangsten uit hoofde van vervreemding van immateriële vaste activa Verwerving van materiële vaste activa 6 55Ontvangsten uit hoofde van vervreemding van materiële vaste activa 103 127Investeringen in deelnemingen en samenwerkingsverbanden Toename (afname) leningen aan OCW en EZ Toename (afname) overige financiële vaste activa

Kasstroom uit investeringsactiviteiten 97 72

Kasstromen uit financieringsactiviteiten Toename langlopende schulden 0Aflossing langlopende schulden 0

Kasstroom uit financieringsactiviteiten 0

Overige balansmutaties 0 Toename (afname) van liquide middelen -536 4.916


6.4 Toelichting op de jaarrekening 2016

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Verslaggevingsperiode Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar.

Toegepaste standaarden De jaarrekening is opgesteld volgens de inrichtingsvereisten van Boek 2, Titel 9 van het Burgerlijk Wetboek en de richtlijnen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving, die worden gepubliceerd in de RJ-bundel nummer 660 (RJ 660). Met het ministerie van OCW is overeengekomen dat de KB in tegenstelling tot wat vermeld is in de RJ 660 bepaalde bijlagen (specificaties van projecten) niet hoeft op te nemen in de jaarrekening. In het kader van de XBRL aanlevering (geautomatiseerde gegevensuitwisseling) vindt momenteel omzetting plaats naar de OCW taxonomie versie 11.0 beta. Conform de wens van OCW zal de jaarrekening in XBRL met die taxonomie versie aangeleverd worden. De sjablonen voor 2016 zijn bij de start van de controle echter nog niet beschikbaar. Daarom is ervoor gekozen om de versie 2015 te gebruiken en t.z.t. in de XBRL portal de bedragen over te nemen als de nieuwe taxonomie beschikbaar is.

Beleidsregels toepassing WNT De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is met ingang van 1 januari 2013 van kracht. Vanaf het jaarverslag 2014 is dit model aangepast. Hierbij wordt de BZK-publicatie uit februari 2014 “Regeling bezoldigingscomponenten WNT” gevolgd.

De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten. Opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva opgenomen tegen aanschafprijs.

Materiële vaste activa De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd op aanschafprijs verminderd met cumulatieve afschrijvingen. Aanschaffingen worden geactiveerd vanaf € 1500. De afschrijvingen worden berekend als een percentage over de aanschafprijs volgens de lineaire methode op basis van geschatte economische levensduur. De volgende afschrijvingspercentages worden gehanteerd: 5% (bibliotheekinrichting), 10% (meubilair), 20% (apparatuur en centrale systemen) en 33,3% (decentrale systemen). Door de instelling wordt op iedere balansdatum beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroom genererende eenheid waartoe het actief behoort. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van een actief hoger is dan de realiseerbare waarde; de realiseerbare waarde is de hoogste van de opbrengstwaarde en bedrijfswaarde. Een bijzonder-waardeverminderingsverlies wordt direct als last verwerkt in de staat van baten en lasten onder gelijktijdige verlaging van de boekwaarde van het betreffende actief.

Bestemmingsreserves Delen van het eigen vermogen zijn voor verschillende doeleinden gereserveerd als bestemmingsreserves.

Bestemmingsfondsen OCW Geoormerkte OCW gelden welke niet volledig zijn besteed in het betreffende boekjaar, zijn toegevoegd aan de verschillende bestemmingsfondsen, eventuele onttrekkingen vinden plaats na toestemming van OCW.

De collectie van de KB, die feitelijk het meest waardevolle activum van de organisatie vormt, is pro memorie opgenomen, gezien de bijzondere aard en onvervangbaarheid ervan. Kosten van verwerving en onderhoud van stukken worden verantwoord in de staat van baten en lasten van het betreffende jaar.

Vorderingen worden gewaardeerd op nominale waarde onder aftrek van een voorziening van oninbaarheid. In 2015 is een voorziening dubieuze debiteuren van € 23K gevormd op basis van de statische methode.


Voorzieningen De KB heeft voorzieningen getroffen betreffende ingegane wachtgeldverplichtingen, ingegane seniorenregelingen en uitgestelde beloningen vanwege ambtsjubilea. De voorzieningen zijn gewaardeerd op nominale waarde.

Saldo lopende projecten Onder saldo lopende projecten zijn opgenomen ontvangen projectgelden waar tegenover een specifieke bestedingsverplichting bestaat, die gebaseerd is op externe contractuele verplichtingen. Projecten zijn gewaardeerd op direct toerekenbare kosten en aan overige instanties toegezegde gelden. Op de geactiveerde kosten zijn de ontvangen subsidiegelden in mindering gebracht. Na realisatie van een project wordt het saldo van baten en lasten verwerkt in de staat van baten en lasten. De baten worden genomen naar rato van de verrichte prestaties.

Overige Baten Het betreft hier de doorbelasting van zowel personeelskosten als doorbelaste werkplekken en automatiseringskosten, evenals royalty’s en boetes vanwege te late inlevering en diversen.

Rijksbijdrage Onder de rijksbijdrage wordt de jaarlijkse bijdrage van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verstaan.

Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld conform de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen, met uitzondering van deposito’s met een looptijd langer dan drie maanden. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

Schattingen Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat de leiding van de instelling over verschillende zaken zich een oordeel vormt, en dat de leiding schattingen maakt die essentieel kunnen zijn

Databanken en merken De inhoud van de DBNL databanken wordt kosteloos ter beschikking gesteld aan haar gebruikers en is nagenoeg geheel gefinancierd met publieke middelen.


6.5 Toelichting op de balansMateriële vaste activa


Verloopoverzicht van materiële vaste activa 31-12-2016 Inventaris en Totaal materiële apparatuur vaste activaMateriële vaste activa, posten

Stand aan het begin van de periode Verkrijgings- of vervaardigingsprijs aan het begin van de periode 20.149 20.149Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen aan het begin 17.417 17.417 van de periode Cumulatieve herwaarderingen aan het begin van de periode Materiële vaste activa aan het begin van de periode 2.732 2.732 Verloop gedurende de periode Investeringen 6 6Desinvesteringen 103 103Afschrijvingen 205 205Afschrijving op desinvesteringen Herwaarderingen Bijzondere waardeverminderingen Terugneming van bijzondere waardeverminderingen Verwervingen via fusies en overnames Afstotingen Omrekeningsverschillen Overboekingen Overige mutaties Mutatie gedurende de periode -302 -302

Stand aan het eind van de periode Verkrijgings- of vervaardigingsprijs aan het einde van de periode 20.052 20.052Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen aan het einde 17.622 17.622 van de periode Cumulatieve herwaarderingen aan het einde van de periode Materiële vaste activa aan het einde van de periode 2.430 2.430

Materiele vaste activa Onder materiële vaste activa zijn geen activa opgenomen waarvan de beschikbaarheid berust op een beperkt genotsrecht zoals erfpacht- en opstalrecht of huurkoop c.q. financieringshuur. De gebouwen en terreinen die de huisvesting van de KB vormen zijn geen eigendom. De met de huisvesting samenhangende kosten van onderhoud zijn echter voor rekening van de gebruiker. Hiervoor is in de rijksbijdrage een vergoeding voorzien. De investeringen hebben betrekking op bibliotheek- en kantoorinrichting en IT-apparatuur. Met eventuele bijzondere waardeverminderingen wordt rekening gehouden.


Vlottende activa


Verloopoverzicht van materiële vaste activa 31-12-2016 Realisatie RealisatieVoorraden

Gebruiksgoederen Vooruitbetalingen op voorraden

Voorraden

Vorderingen Debiteuren 455 662OCW/EZ -23Gemeenten en GR’s Groepsmaatschappijen Andere deelnemingen Personeel Ouders, studenten, deelnemers en cursisten Overige overheden Waardering onderhanden projecten Overige vorderingen 204 Voorziening wegens oninbaarheid vorderingen 5 11

Subtotaal vorderingen 654 628

Overlopende activa Belastingen en premies sociale verzekeringen Vooruitbetaalde kosten Verstrekte voorschotten Te ontvangen interest Overige overlopende activa 2.779 258

Overlopende activa 2.779 258Totaal van vorderingen 3.433 886

Effecten Effecten

Liquide middelen Kasmiddelen 5 6Tegoeden op bankrekeningen 70.095 68.073Schatkistbankieren -2.558 -1

Liquide middelen 67.542 68.078Totaal van vlottende activa 70.975 68.964

Toelichting Liquide Middelen De KB participeert in het geïntegreerd middelenbeheer (schatkistbankieren) van het ministerie van Financiën. De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de KB.



Eigen vermogen, verloopoverzicht 31-12-2016 Algemene- Bestemmings- Bestem- Groeps- Totaal reserve reserve mingsfonds vermogen eigen publiek publiek publiek vermogenEigen vermogen, posten

Stand aan het begin van de periode Eigen vermogen aan het begin van de periode 3.292 14.740 6.672 0 24.704

Verloop gedurende de periode Resultaat verslagperiode 0 1.148 379 0 1.527Overige mutaties verslagperiode 0 0 0 Stand aan het eind van de periode Eigen vermogen aan het einde van de periode 3.292 15.888 7.051 0 26.231

Specificaties eigen vermogenBedragen: x € 1.000,–

Specificatie van publieke bestemmingsreserves Volg- Beschrijving Eigen vermogen Resultaat Overige Eigen vermogennummer aan het begin verslagperiode mutaties aan het einde van de periode verslagperiode van de periode1 Huisvesting 12.740 1.923 14.6632 Pilot Digitalisering 0 225 2253 Digitale Infrastructuur 2.000 -1.000 1.000Totaal 14.740 1.148 15.888

Bedragen: x € 1.000,–Specificatie van publieke bestemmingsfondsen Volg- Beschrijving Eigen vermogen Resultaat Overige Eigen vermogennummer aan het begin verslagperiode mutaties aan het einde van de periode verslagperiode van de periode4 OCW ex BNL 310 3105 Restant subs ex SIOB 5.298 5.2986 OCW ex SIOB 499 4997 Leesgehandicapten 565 47 6128 E-content 0 332 332Totaal 6.672 379 7.051


Toelichting reserves

Bestemmingsreserve Huisvesting De bestemmingsreserve huisvesting is ontstaan in 2001 voor de voor-uit ontvangen bedragen in de rijksbijdrage, die onder het huisvestingsbudget vielen en bedoeld waren voor instandhouding en groot onderhoud. Ultimo 2007 was het bestemmingsfonds huisvesting volledig uitgeput. In 2008 heeft OCW een structurele verhoging van de (lumpsum) Rijksbijdrage voor het on-derdeel huisvestingskosten toegekend, ter compensatie van de onvolledig vergoede indexatie van door de RGD in rekening gebrachte huur. Het bestuur heeft besloten per saldo het resultaat 2 miljoen toe te voegen, vanwege de ophanden zijnde renovatie van het KB pand waar komende periode een besluit over genomen zal gaan worden.

Bestemmingsreserve OCW BNL Het bestemmingsfonds OCW (BNL) betreft resultaat jaarrekening BNL 2014, dit is teruggestort naar OCW, echter in de loop van 2015 bleek een deel van de nog te betalen posten, door BNL te hoog ingeschat. Aangezien dit BNL resultaat 2014 correcties zijn, wordt dit hierin verantwoord.

Bestemmingsfonds restant subs OCW 2010-2012 (SIOB) Met het ministerie is afgesproken dat door de KB plannen gemaakt worden ter besteding van dit bestemmingsfonds Deze plannen zijn dusdanig concreet dat gestart kan worden met de uitwerking daarvan. In de periode tot eind 2018 zullen deze plannen uitgevoerd worden.

Bestemmingsfonds OCW algemeen 2013-2016 (SIOB) In de beginbalans van ex -SIOB 2015 bleek dat een groot deel van de post aangegane verplichtingen ten onrechte als kosten 2014 opgenomen waren.

Bestemmingsreserve digitale infrastructuur Vanwege de onderschrijding in 2015 van de Vernieuwingsprojecten heeft het bestuur besloten € 2.000 K toe te voegen aan deze Bestemmingsreserve. In overleg met OCW hebben we besloten hiervan € 1.000K vrij te laten vallen en het resterende deel in 2017 in de begroting op te nemen.

Bestemmingsfonds Leesgehandicapten Vanwege de onderschrijding van het geoormerkte budget van de post Leesgehandicapten zal het overschot van € 47 K worden toegevoegd aan dit Bestemmingsfonds.Bestemmingsfonds Pilot Digitalisering Er is inmiddels gestart met een pilot met betrekking tot het digitaliseren van de Kluitmancollectie. Deels om de gedigitaliseerde werken beschikbaar te stellen in Delpher maar ook voor e-book beschikbaar te maken.

Bestemmingsfonds e-content Vanwege de onderschrijding van het geoormerkte budget van de post e-content zal het overschot van € 332 K worden toegevoegd aan dit nieuwe Bestemmingsfonds. De oorzaak van deze onderschrijding is de definitieve ontvangst in oktober van € 987 K BTW compensatie.


Bedragen: x € 1.000,–Uitsplitsing personele voorzieningen, verloopoverzicht 31-12-2016 Jubileum- Werkloos- Overige Totaal voorziening heids- personele personele bijdragen voorzieningen Voorzieningen Voorzieningen, posten

Stand aan het begin van de periode Voorzieningen aan het begin van de periode 388 1.159 200 1.747

Verloop gedurende de periode Dotaties 57 561 81 699Onttrekkingen 56 346 157 559Vrijval 0 301 0 301Oprenting en/of verandering disconteringsvoet

Stand aan het eind van de periode Voorzieningen aan het einde van de periode 389 1.073 124 1.586Voorzieningen met looptijd korter dan een jaar 54 312 97 463Bedrag looptijd 2 tot en met 5 jaar 335 627 27 1.124Bedrag looptijd meer dan 5 jaar 134

Bedragen: x € 1.000,–Voorzieningen: verloopoverzicht 31-12-2016 Personele Totaal voorzieningen voorzieningenVoorzieningen, posten Stand aan het begin van de periode Voorzieningen aan het begin van de periode 1.747 1.747 Verloop gedurende de periode Dotaties 699 699Onttrekkingen 559 559Vrijval 301 301Oprenting en/of verandering disconteringsvoet Stand aan het eind van de periode Voorzieningen aan het einde van de periode 1.586 1.586Voorzieningen met looptijd korter dan een jaar 463 463Bedrag looptijd 2 tot en met 5 jaar 1.124 1.124Bedrag looptijd meer dan 5 jaar


Kortlopende schuldenBedragen: x € 1.000,–

Kortlopende schulden 31-12-2016 31-12-2015 Realisatie Realisatie

Schulden aan groepsmaatschappijen Schulden aan andere deelnemingen Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan OCW/EZ Schulden aan FIN Schulden aan gemeenten en GR’s Vooruitgefactureerde en -ontvangen termijnen projecten 38.583 36.190Crediteuren 4.071 4.116Belastingen en premies sociale verzekeringen 168 1.549Schulden ter zake van pensioenen 3 562Schulden ter zake van werk door derden Overige schulden (kortlopend) 1.389 683Subtotaal kortlopende schulden 44.214 43.100

Overlopende passiva, uitsplitsing Vooruitontvangen college-, cursus-, les- en examengelden Vooruitontvangen subsidies OCW/EZ Vooruitontvangen investeringssubsidies Vooruitontvangen bedragen Vakantiegeld en vakantiedagen 1.374 2.145Te betalen interest

Overige overlopende passiva Overlopende passiva 1.374 2.145Totaal van kortlopende schulden 45.588 45.245

Voorzieningen Wachtgeld De kosten voor wachtgeld in 2016 (een bedrag van € 216K) zijn ten laste van de voorziening gebracht. De totale voorziening wachtgeldverplichting voor medewerkers waarvoor de wachtgeldvoorziening wordt gevormd bedraagt €1.073K (2015 €1.159K). Het aantal wachtgelders bedroeg op die datum negen (2015 11). Het kortlopende deel van de voorziening bedraagt € 312K. Het deel 2 tot 5 jaar € 627K en langer dan 5 jaar € 134K.


Saldo lopende projectenBedragen: x € 1.000,–

31-12-2016 31-12-2015

17049 Programma Metamorfoze 14.100 14.221 17050 Extern gefinancierde projecten 1.406 1.844 17051 Digitaal Magazijn 5.717 4.681 17052 Uitvoering BKT traject 10.868 9.158 32.091 29.904 Verloopstaat (17049 t/m 17052) 2016 2015 Stand begin boekjaar 29.904 27.656 Ontvangen subsidies 10.391 8.429 Kosten projecten -8.204 -6.181 Reclassificatie naar lopende projecten Stand ultimo boekjaar 32.091 29.904 17055 RGD project brandveiligheid 5.000 5.000 Verloopstaat saldo lopende projecten Stand begin boekjaar 5.000 5.000 Ontvangen projectmiddelen 0 0 Kosten projecten 0 0 Stand ultimo boekjaar (17055) 5.000 5.000 17056 Samenwerking KB/NA 1.287 1.287 Verloopstaat saldo lopende projecten Stand begin boekjaar 1.287 Ontvangen projectmiddelen 0 Kosten projecten 0 Stand ultimo boekjaar (17056) 1.287 1.287 Totaal stand projecten 38.378 36.191


Lopende projectenIn deze post zijn de bedragen opgenomen die in het kader van het landelijke programma Metamorfoze (conservering/digitalisering) zijn gereserveerd ten behoeve van instellingen in Nederland of daarbuiten die een belangrijke Nederlandse collectie willen laten conserveren en/of digitaliseren. Het saldo lopende projecten is grotendeels langlopend van aard. Over deze bedragen, die als subsidie worden uitgekeerd, moet de KB verantwoording afleggen. Aan de ontvangende instellingen wordt dan ook, voor subsidiebedragen hoger dan € 10K, een accountantsverklaring van de onafhankelijke accountant gevraagd. De projectmiddelen die de KB zelf ontvangt, zijn net als vorige jaren ondergebracht in het saldo lopende projecten.

Niet in de balans opgenomen verplichtingenDe belangrijkste niet in de balans opgenomen verplichtingen met een materieel financieel belang zijn:

Huurverplichtingen Met de Rijksgebouwendienst is een huurcontract voor het KB-gebouw gesloten tot en met 2035. De huur (inclusief servicekosten) bedraagt in 2016 € 8.407 K. De huur wordt elk jaar door de Rijksgebouwendienst geïndexeerd. Daarnaast wordt de huur incidenteel verhoogd met de zgn. allonges ter dekking / aflossing van de kosten van uitbreidingen / aanpassingen van gebouw en installaties die via de leenfaciliteit gefinancierd zijn.

Wagenpark Met ingang van 5 juni 2013 werd een leasecontract aangegaan voor 5 jaar, met VPH Hoogenboomlease BV, voor een Volkswagen transporter. De kosten bedragen in 2016 € 7.647 (2015 € 9.274). De verplichting korter dan 1 jaar bedraagt €9.000 en € 3.750 voor 2 tot 5 jaar.

Printers De leasekosten met betrekking tot multifunctional printers bedroegen over 2016 € 105K. Het contract met Konica loopt t/m 31jan 2020, het leasecontract met Veenman eindigt op 31 mei 2018 en het contract met Lage Landen Vendorlease eindigt op 13-12-2017

Wachtgeld Ex-werknemers kunnen aanspraak maken op herleving van wachtgeldrechten volgens de CAO WVOI.


6.6 Toelichting op de staat van baten en lasten

BatenBedragen: x € 1.000,–

Overheidsbijdragen 01-01-2016 t/m 01-01-2015 t/m 31-12-2016 31-12-2015 Enkelvoudig Enkelvoudig Realisatie RealisatieRijksbijdragen, uitsplitsing

Rijksbijdragen OCW/EZ, uitsplitsing Rijksbijdragen OCW 89.594 89.806Rijksbijdragen EZ

Rijksbijdragen OCW/EZ 89.594 89.806Overige subsidies OCW/EZ, uitsplitsing

Overige subsidies OCW Overige subsidies EZ Overige subsidies OCW/EZ

Inkomensoverdracht van rijksbijdragen, uitsplitsing Rijksbijdrage academische ziekenhuizen

Inkomensoverdracht van rijksbijdragen Overige rijksbijdragen

Rijksbijdragen 89.594 89.806

Overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden, uitsplitsing Participatiebudget, uitsplitsing

Educatie Re-integratie Inburgering

Totaal participatiebudget Overige overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden, uitsplitsing

Provinciale bijdragen en subsidies Overige gemeentelijke en GR-bijdragen en -subsidies Overige overheden

Totaal overige overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden Overheidsbijdragen en -subsidies overige overheden


Overige batenBedragen: x € 1.000,–

Overheidsbijdragen 31-12-2016 31-12-2015 Realisatie RealisatieCollege- en examengelden, uitsplitsing

Collegegelden sector HBO Collegegelden sector WO Examengelden

Totaal college-, cursus-, les- en examengelden

Baten in opdracht van derden, uitsplitsing Contractonderwijs Contractonderzoek, uitsplitsing

Baten uit contractonderzoek voor internationale organisaties Nationale overheden NWO KNAW Overige non-profit organisaties Bedrijven

Contractonderzoek Baten uit patiëntenzorg Licentie-opbrengsten Overige baten werk in opdracht van derden

Baten werk in opdracht van derden Overige baten, uitsplitsing

Verhuur Detachering personeel Schenking Sponsoring Deelnemerbijdragen Studentenbijdragen Verkoop van onderwijsmateriaal Catering Overige 1.917 -64

Overige baten 1.917 -64


LastenBedragen: x € 1.000,–

Lasten 31-12-2016 31-12-2015 Realisatie Realisatie

Personeelslasten, uitsplitsing Lonen, salarissen, sociale lasten en pensioenlasten, uitsplitsing

Lonen en salarissen 17.526 20.782Sociale lasten 2.448 1.120Pensioenlasten 2.507 2.354

Lonen, salarissen, sociale lasten en pensioenlasten 22.481 24.256Overige personele lasten, uitsplitsing

Dotaties personele voorzieningen 106 -56Lasten personeel niet in loondienst 8.896 7.486Overige 3.575 2.496

Overige personele lasten 12.577 9.926Uitkeringen die personeelslasten verminderen -145 2.138Personeelslasten 35.203 32.044

Toelichting op afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa: uitsplitsing Afschrijvingen op immateriële vaste activa Afschrijvingen op materiële vaste activa 308 349

Afschrijvingen 308 349

Huisvestingslasten, uitsplitsing Huurlasten 8.408 8.680Verzekeringslasten Onderhoudslasten 262 1.286Lasten voor energie en water 1.901 1.375Schoonmaakkosten 612 587Belastingen en heffingen 27 30 Overige

Huisvestingslasten 12.389 11.958

Overige lasten, uitsplitsing Administratie- en beheerslasten 42.084 39.931Inventaris en apparatuur Leer- en hulpmiddelen Dotatie overige voorzieningen Overige

Overige lasten 42.084 39.931

Gerealiseerde herwaardering

Separate specificatie kosten instellingsaccountant Accountantshonoraria inzake het onderzoek van de jaarrekening 105 134Accountantshonoraria inzake andere controleopdrachten 25Accountantshonoraria inzake adviesdiensten op fiscaal terrein 18Accountantshonoraria inzake andere niet-controlediensten 6

Accountantshonoraria 105 183


WNTDirectie

(Fictieve) dienstbetrekkingAanhefVoorlettersAchternaamGewezen topfunctionarisFunctie(s)Aanvang functieEinde functieTaakomvang (fte)BeloningBelastbare onkostenvergoedingenBeloning betaalbaar op termijnSubtotaal bezoldigingOnverschuldigd betaald bedrag bezoldigingTotale bezoldigingIndividueel WNT-maximumMotivering overschrijding bezoldigingsnormAanvang functie vorig verslagjaarEinde functie vorig verslagjaarTaakomvang (fte) vorig verslagjaarBeloning in vorig verslagjaarBelastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen in vorig verslagjaarBeloning betaalbaar op termijn in vorig verslagjaarTotale bezoldiging in vorig verslagjaar

Personele lasten Ten behoeve van het inzicht zijn de cijfers vast en tijdelijk personeel samengevoegd. Hiervan zijn geen medewerkers werkzaam in het buitenland, ook in 2015 niet. Het gemiddeld aantal werknemers bedraagt 404 in 2016 (2015: 386) Daar de projectkosten, inclusief projectpersoneel geen invloed hebben op het KB resultaat zijn deze niet begroot.

NeeMevrouwE.J.B.KnibbelerNeeAlgemeen Directeur01-0131-121,00127.423015.230142.653 142.653179.000N.v.t.01-0131-121,00108.9490

15.368

124.317


Bestuur

(Fictieve) dienstbetrekkingAanhefVoorlettersTussenvoegselAchternaamFunctiecategorieAanvang functieEinde functieBeloningSubtotaal bezoldigingTotale bezoldigingIndividueel WNT-maximumMotivering overschrijding bezoldigingsnormAanvang functie vorig verslagjaarEinde functie vorig verslagjaarBeloning in vorig verslagjaarBelastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen in vorig verslagjaarBeloning betaalbaar op termijn in vorig verslagjaarTotale bezoldiging in vorig verslagjaar

NeeDe heerT.H.J.

JoustraVoorzitter01-0131-128.9508.9508.95026.924N.v.t.

01-1131-121.4170

0

1.417

NeeDe heerL.

JongsmaLid01-0131-128.9508.9508.95017.950N.v.t.

01-0131-128.5000

0

8.500

NeeMevrouwF.M.G.deJongLid01-0131-128.9508.9508.95017.950N.v.t.

01-0131-128.5000

0

8.500

NeeDe heerW.vdSteltLid01-0131-128.9508.9508.95017.950N.v.t.

01-0731-128.5000

0

8.500

NeeDe heerK. VelingLid01-0131-128.9508.9508.95017.950N.v.t.



Overige gegevens

Separaat te rapporteren vanwege de specifiek genoemde onderdelen in de Rijksbijdrage brieven:

E-content 2016 2015 Baten 10.271 8.000 Lasten 9.939 8.798 Resultaat 332 -798

De baten zijn inclusief het in oktober ontvangen bedrag aan BTW-compensatie, het positief resultaat wordt toegevoegd aan een nieuw te vormen Bestemmingsfonds e-content. In 2017 zal bovenop de reguliere begroting voor e-content dit bedrag extra besteed worden.

Leesgehandicapten 2016 2015 Baten 11.372 11.270 Lasten 11.325 10.705 Resultaat 47 565

Dit overschot zal worden toegevoegd aan de bestemmingsreserve Leesgehandicapten.

Collecties 2016 2015 Baten 1.616 1.616 Lasten 1.644 1.886 Resultaat -28 -270

Taalunie 2016 2015 Baten 700 700 Lasten 805 721 Resultaat -105 -21

Vanwege de toezegging van de Taalunie met betrekking tot de subsidie toekenning (in ieder geval € 700K, met een max van € 800K) hebben wij alsnog de resterende € 100K als vordering bij de Taalunie ingediend.


Verantwoording Digitale bibliotheek voor de Nederlandse Letteren De Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren is een website over de Nederlandse literatuur, taal en cultuurgeschiedenis. Sinds de lancering van www.dbnl.org in 1999 door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde groeide de site uit tot een populaire dienst die duizenden literaire teksten, secundaire literatuur en aanvullende informatie als biografieën en audiovisueel materiaal bevat. Ook zijn op dbnl.org een groot aantal studies en primaire bronnen beschikbaar op het brede terrein van de Nederlands(talig)e cultuurgeschiedenis. De website biedt een collectie die zo veel mogelijk representatief is voor het hele Nederlandse taalgebied, en bevat teksten van de vroegste tijden tot nu. De Koninklijke Bibliotheek voert met ingang van 2015 de DBNL-werkzaamheden uit conform de afspraken in het driejarenplan 2015-2017. Zij ontvangt hiervoor financiering van De Taalunie die via een commissie toezicht houdt op de uitvoering. In 2016 is in totaal € 804.836 aan kosten gemaakt, waarvan € 496.454 personeelskosten betreffend, € 308.382 digitaliseringskosten en € 61.642 is geïnvesteerd in de website.

Bestemming resultaat 2016Het positieve exploitatiesaldo van € 1,527K wordt als volgt verdeeld bestemmingsreserve huisvesting 1.923.000 en nieuw te vormen bestemmingsfonds e-content € 332K, nieuw te vormen bestemmingsfonds pilot digitalisering € 225K, bestemmingsreserve leesgehandicapten € 47K, en vrijval reserve digitale infrastructuur € 1.000K.

Voorgesteld wordt het resultaat ad € 1.527.000 als volgt te verdelen:


Toevoeging aan bestemmingsreserve huisvesting 1.923Onttrekken aan bestemmingsreserve digitale infrastructuur -1.000Toevoegen aan bestemmingsreserve leesgehandicapten 47Toevoeging aan nieuw te vormen bestemmingsfonds e-content 332Toevoegen aan nieuw te vormen bestemmingsfonds pilot digitalisering 225Resultaat na belasting 1.527


6.7 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Ons oordeelNaar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Koninklijke Bibliotheek op 31 december 2016 en van het resultaat en de kasstromen over 2016 in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de bepalingen bij en krachtens de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT).

Wat we hebben gecontroleerdWij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag (‘de KB’) gecontroleerd. De jaarrekening bestaat uit:

• de balans per 31 december 2016;• de staat van baten en lasten over 2016; en• het kasstroomoverzicht over het jaar geëindigd op 31 december 2016 • de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en

overige toelichtingen.Het stelsel voor financiële verslaggeving dat is gebruikt voor het opmaken van de jaarrekening is de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de bepalingen bij en krachtens de WNT.

De basis voor ons oordeelWij hebben onze controle uitgevoerd volgens Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden, het controleprotocol OWB instelling 2015 en het controleprotocol WNT vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

OnafhankelijkheidWij zijn onafhankelijk van de Koninklijke Bibliotheek zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatieNaast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:

• het bestuursverslag:• de overige gegevens;

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:• met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat;• alle informatie bevat die op grond van Titel 9 Boek 2 BW is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.Het Algemeen Bestuurscollege is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.


Verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening en de accountantscontrole

Verantwoordelijkheden van het Algemeen Bestuurscollege voor de jaarrekeningHet Algemeen Bestuurscollege is verantwoordelijk voor:• het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2

BW en de bepalingen bij en krachtens de WNT; en voor• een zodanige interne beheersing die het Algemeen Bestuurscollege noodzakelijk acht om het

opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het Algemeen Bestuurscollege afwegen of KB in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van het genoemde verslaggevingsstelsel moet het Algemeen Bestuurscollege de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het Algemeen Bestuurscollege het voornemen heeft om de KB te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het Algemeen Bestuurscollege moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de KB haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.De raad van Algemeen Bestuurscollege is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de KB. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekeningOnze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Ons controleoordeel beoogt een redelijke mate van zekerheid te geven dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een redelijke mate van zekerheid is een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle afwijkingen ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen.De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring.

Den Haag, 3 april 2017PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. M. van Ginkel RA


Bijlage bij onze controleverklaring over de jaarrekening 2016 van de Koninklijke Bibliotheek

In aanvulling op wat is vermeld in onze controleverklaring hebben wij in deze bijlage onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening nader uiteengezet en toegelicht wat een controle inhoudt.

De verantwoordelijkheden van de accountant voor de controle van de jaarrekeningWij hebben deze accountantscontrole professioneel-kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controle-standaarden, het controleprotocol WNT, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze doelstelling is om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening vrij van materiële afwijkingen als gevolg van fouten of fraude is. Onze controle bestond onder andere uit:

• Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing.

• Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de KB.

• Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het Algemeen Bestuurscollege en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan.

• Het vaststellen dat de door het Algemeen Bestuurscollege gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de KB haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een organisatie haar continuïteit niet langer kan handhaven.

• Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Wij communiceren met de raad van Algemeen Bestuurscollege onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.


2016

3Bijlagen

Sint Nikolaas en zijn knecht, J. Schenkman


Bijlage A: 2016 KB in de pers: gedrukt en online

De KB registreert doorlopend de vermeldingen van de KB in de gedrukte- en online media. Deze vermel-dingen leveren gratis publiciteit (free publicity) op. De KB en haar activiteiten kunnen op verschillende manieren worden vermeld, als hoofdonderwerp, als subonderwerp, of als bron/bewaarplaats. Foto’s van collectiestukken, de magazijnen of het gebouw illustreren allerlei artikelen. Vaak heeft men het over ‘het digitale krantenarchief van de KB’, hoewel ook de naam Delpher steeds meer gemeengoed wordt. Activi-teiten van de KB, al dan niet samen met anderen, leiden tot veel gratis publiciteit: berichten over ten-toonstellingen, facsimile’s en evenementen. Onze eigen persberichten en nieuwsberichten op de website worden vaak letterlijk geheel of gedeeltelijk overgenomen in de pers.

Voor gedrukte media en online media vinden aparte tellingen en berekeningen plaats.

Gedrukte media zoektermen in 2016: KB/Koninklijke Bibliotheek, nationale bibliotheek van Nederland, Lily Knibbeler, Delpher, historische kranten, topstukken, DBNL, Geheugen van Nederland, landelijke digitale bibliotheek, webarchief.Eind februari 2016 hebben we de zoektermen uitgebreid. Ook de volgende onderwerpen worden voort-aan gemonitord: Bibliotheek.nl (website), e-books in relatie met KB, Literatuurplein, Leesplein, Luister-bieb, Vakantiebieb, Poëziebieb, Bibliotheek op School, BoekStart.

Advertentiewaarde De waarde van gedrukte publicaties wordt bepaald aan de hand van de paginaprijs in het medium, de omvang van het bericht en de verspreiding. In 2016 bedroeg de totale advertentiewaarde €3.928.383,80. Vergeleken met 2015 is dat een toename van 41,3 procent. Deze toename komt doordat we vanaf eind februari 2016 ook zoektermen uit het openbare bibliotheekveld meenemen. In het algemeen kan worden gezegd dat de zoektermen vaak terug te vinden zijn in lokale media. Waar-schijnlijk is dit te verklaren door onderwerpen die gerelateerd zijn aan de openbare bibliotheek en heel lokaal gericht zijn zoals ‘Vakantiebieb’.

Tabel 1: Totaal overzicht advertentiewaarde (in euro’s), vermeldingen en oplage gedrukt

Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal 2016Aantal berichten 314 550 392 335 1.591Advertentiewaarde 719.208 1.422.965 787.533 998.678 3.928.384

HoogtepuntenDe volgende onderwerpen leverden de hoogste advertentiewaarde op. De meeste aandacht in de gedruk-te media gaat uit naar de collectie van de KB. Een collectiestuk wordt vaak genoemd in combinatie met de KB. Vaak gaat het over het depot in algemene zin en niet om een specifieke deelcollectie. De Vakan-tiebieb heeft het hoogste aantal vermeldingen in de gedrukte pers. Geen onderwerp kreeg ooit zoveel vermeldingen. De berichten zijn vaak terug te vinden in lokale media met een geringe advertentiewaar-de. De publicatie van het ‘Insectenboek’ van Merian heeft heel mooie landelijke artikelen opgeleverd. De NRC schreef een positief stuk en plaatste ook in fullcolour afbeeldingen uit de facsimile. Delpher heeft in 2016 wat minder aandacht gekregen. Het programma Bibliotheek op School is veelvuldig onderwerp in de Nederlandse media.


Tabel 2: Overzicht onderwerpen in de gedrukte pers 2016, gesorteerd op advertentiewaarde

Onderwerp Advertentiewaarde in euro’s Aantal vermeldingen 2016Collectie 380.176 62Delpher 349.106 85Vakantiebieb 330.297 319BoekStart 260.609 123Jaar van het Boek 226.372 27 (inclusief verkiezing Belangrijkste Boek)Lily Knibbeler 144.951 1Merian Insectenboek 133.486 11Bibliotheek op School 121.532 201E-books 107.921 88Convenant Belastingdienst 22.725 27Luisterbieb 21.815 34

Vermelding KB in landelijke dagbladen

In 2016 waren er 140 vermeldingen in de landelijke dagbladen. Dat is een flinke toename (+ 34) ten opzichte van vorig jaar. Het AD schrijft het vaakst over de KB, liefst 54 keer. NRC Handelsblad volgt met 21 artikelen. De derde plaats is voor het Reformatorisch Dagblad met 16 vermeldingen.

Tabel 3 Aantal vermeldingen per dagblad

Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal 2016 per medium AD 8 23 11 12 54Nederlands dagblad 0 4 2 2 8NRC 7 5 4 5 21NRC next 2 3 2 4 11Parool 1 0 1 2 4Reformatorisch Dagblad 3 6 4 3 16Telegraaf 2 0 2 5 9Trouw 2 2 2 5 11Volkskrant 0 2 1 3 6Totaal 25 45 29 41 140

Online vermeldingenDe KB wordt veelvuldig genoemd in online berichten. Sinds 2013 laat de KB permanent onderzoek doen naar deze vermeldingen. Voor het online monitoren wordt gebruik gemaakt van Clipit Media Monitoring. Eind februari 2016 hebben we de online zoekopdrachten uitgebreid. Net zoals bij de gedrukte pers hebben we ook online verschillende termen uit het openbare bibliotheekveld toegevoegd. We hebben gefilterd op de volgende zoekopdrachten: KB/Koninklijke Bibliotheek, nationale bibliotheek van Nederland, Lily Knibbeler, Delpher, historische kranten, topstukken, DBNL, Geheugen van Nederland, landelijke digitale bibliotheek, webarchief, Bibliotheek.nl (website), e-books in relatie met KB, Literatuurplein, Leesplein, Luisterbieb, Vakantiebieb, Poëziebieb, Bibliotheek op School, en BoekStart.De PR-waarde, volgens Clipit Media Monitoring, wordt bepaald door de volgende formule:Advertentiekosten * Vertoningen per artikel * Opslag = AdvertentiewaardeAdvertentiewaarde * Impact * Afmeting factor (of volgers) = PR-waardeAdvertentiekosten = het CPM-tarief (CPM staat voor Kosten per duizend (bereik) van een website, gedeeld door 1000 vertoningen).


Redactioneel nieuwsBinnen de online vermeldingen maken we onderscheid tussen redactioneel en sociaal (social) nieuws. Redactioneel nieuws omvat: nieuwssites, persberichten, nieuwsbrieven, weblogs, fora & reacties, nieuwsgroepen, reviews en meta-sites. Onder sociaal nieuws vallen alle berichten op Twitter, Facebook, Wikipedia, Flickr, Google-plus, Instagram en Pinterest

Tabel 4: Overzicht advertentiewaarde en vermeldingen in redactioneel nieuws online

Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal 2016Aantal vermeldingen 539 973 1.505 1.257 4.274PR-waarde in euro 230.317 672.302 706.472 690.655 2.299.746

In 2016 is er drieënhalf keer zo vaak een online redactioneel bericht geplaatst als in het voorgaande jaar. De rol van de KB in het openbare bibliotheekveld zien we terug in het afzenderschap in de berichten. De KB wordt veelvuldig genoemd.

Hoogtepunten aantal vermeldingen van corporate uitingenPiek 1 op 22 juli: aantal bibliotheekleden daalt niet meer; Piek 2 op 23 september: verkiezing van de Bijbel tot belangrijkst boek; Piek 3 op 18 februari: convenant met belastingdienst.

Op 22 juli bracht het CBS, in samenwerking met de KB, een persbericht naar buiten waaruit bleek dat het aantal leden van de bibliotheek stabiel is gebleven. Daarmee is einde gekomen aan het dalende ledenaantal. De uitslag van de verkiezing van het ‘belangrijkste boek’ bracht veel online nieuwsberichten met zich mee. Halverwege februari werd bekend dat de KB en de openbare bibliotheken gaan samenwerken met de Belastingdienst. Zij sloten een convenant waarmee mensen geholpen worden in hun contact met de e-overheid.

Hoogtepunten aantal vermeldingen met een OB-componentPiek 1 op 10 november: bibliotheken winnen belangrijke slag van uitgevers om e-book;Piek 2 op 7 juni: VakantieBieb weer open;Piek 3 op 7 oktober: vijf bibliotheken op school geopend.

Een grote piek was ook zichtbaar op 10 november. Het Europese Hof heeft deze dag een uitspraak gedaan inzake het leenrecht op e-books op basis van het ‘one copy one user’-model. Begin juni werd de Vakantiebieb weer geopend. Dit is veelvuldig in de online nieuwsberichten aan bod gekomen. Een laatste piek die zeker genoemd moet worden betreft de opening van vijf bibliotheken op school in Friesland.

Sociaal nieuwsTabel 8: Totaal overzicht 2016 sociaal nieuws

Onderstaande cijfers zijn niet geheel accuraat aangezien gedurende Q1 nieuwe zoekopdrachten zijn ingesteld/toegevoegd. Ook de PR-waarde moet gezien worden als een indicatie: de kosten die vanuit Marketing gemaakt zijn voor social advertising zijn hierin niet verrekend. De cijfers geven wel de algemene trend weer; namelijk de groei in activiteit rond de accounts als resultaat van onze verhoogde inspanningen.

Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal 2016Aantal berichten 3.303 3.656 7.889 7.907 22.755PR waarde in euro 557.595 284.797 721.125 660.215 2.223.732Sociaal bereik in miljoen personen 6,1 6,1 16,2 15,7 44,1


De KB en haar merken en diensten zijn in 22.755 berichten op sociale media vermeld. Dit was voornamelijk op Twitter (in 17.281 tweets, een toename van 118,5% t.o.v. vorig jaar). Alle sociale mediavermeldingen gezamenlijk leveren een PR-waarde op van €2.223.732. Hiermee werden 44,1 miljoen mensen bereikt. Bijna alle berichten waren positief of neutraal van aard. Deze grote aantallen komen voor het overgrote deel op conto van de merken Bibliotheek, Boekstart, Leesplein en Vakantiebieb, en de betaalde campagnes die het afgelopen jaar hebben gelopen. Een andere reden voor de groei is, dat de socialemedia-webcareteams het afgelopen jaar (verder) geprofessionaliseerd zijn. Hierdoor zijn meer berichten geplaatst, was er meer interactie en is meer gebruik gemaakt van video- en fotomateriaal. Dit laatste zorgt op sociale media voor meer aandacht.Onze volgers zitten nog steeds voornamelijk op Twitter en Facebook. De Bibliotheek heeft verreweg de grootste accounts op sociale media: het aantal volgers op Twitter heeft de 30.000 overschreden; op Facebook heeft de Bibliotheek meer dan 27.000 volgers. @KB_Nederland is in 2016 gegroeid naar meer dan 10.000 volgers en meer dan 4.000 fans op Facebook. Voor de hack-a-lod is er een apart account aangemaakt onder @HackaLOD, dat een behoorlijk bereik heeft gehad. Bij BoekStart liggen de verhoudingen andersom, met bijna 10.000 fans op Facebook en net geen 4.000 volgers op Twitter. Daarnaast zijn een aantal merken en diensten ook op andere kanalen actief, onder andere LinkedIn, Pinterest, Youtube en Instagram.

Pieken in het aantal berichten met een corporate achtergrondPiek 1: op 23 september wordt bekend dat de bijbel als belangrijkste boek uit de stembus komt; Piek 2: op 7 juli krijgt de publicatie van de KB-postzegels veel aandacht; Piek 3: op 3 november wordt de publicatie van het Insectenboek van Merian op sociale media veelvuldig besproken.

Hoogtepunten PR-waarde met een OB-componentPiek 1: start e-bookscampagne op 31 januari; Piek 2: start VakantieBieb op 1 juli; Piek 3: BoekStart: actie opa-en-oma-koffertje in oktober.


Bijlage B: Bijzondere aanwinsten 2016

Middeleeuwse handschriften

• Een getijdenboek uit ca. 1420-1430 uit Hoorn.• Een gebedenboek uit ca. 1500-1550 uit Maastricht, in contemporaine stempelband. Verworven met steun van de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek.• De Kattendijke-kroniek: een Hollandse kroniek uit ca. 1490-1495, door de eigenaar in langdurig

bruikleen gegeven aan de Koninklijke Bibliotheek.• Een gebedenboek uit ca. 1470-1490 uit Amersfoort, in moderne buidelband. Verworven met steun van de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek.

Na-middeleeuwse handschriften

• Boerenbedrieger door Jan van der Wild, 1754. Ogenschijnlijk gedrukt maar in werkelijkheid handgeschreven boekje.

• Liedboek met amoureuze liederen uit de Zuidelijke Nederlanden 1600-1625. Bevat 30 handgeschreven liederen op bladen waarmee het gedrukte werk Album amicorum habitibus mulierum omnium nationum Europae, (Leuven, Jan Baptist Zangrius, 1601) is doorschoten.

• Joachim Oudaan, Haagsche Broeder-moord. 1673. Handgeschreven versie van dit treurspel over de moord op de gebroeders De Witt.

Oude drukken

• Johannes Hudde, Specilla circularia, sive quo modo per solas circulares figuras fieri possint omnis generis specilla tam microscopia, quàm telescopia. [Zonder plaats], 25 april 1656.

Verworven met steun van de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek.• Nouvel almanach agréable de Saint Nicolas, pour la présente année. Servant pour des petits présens aux

enfans de deux-sexes. - A Mastricht ; Et se trouve à Gand, ches Ph. & P. Gimblet, [1799].• Nieuwen aengenaemen en nuttigen St. Nicolaes almanach, voor ‘t jaer 1799, en voor ‘t VII. jaer der

republique. - Tot Maestricht ; Men vind-se te koopen tot Gend, by Ph. en P. Gimblet, [1799]. Toevalligerwijs kon de KB in 2016 op twee verschillende momenten een Franse en Nederlandse

versie van deze unieke werkjes kopen. Ze heten almanak maar het zijn abc-boekjes met het alfabet, veel plaatjes en verhaaltjes.

• Dirk Jansz. van Dam, Nieuw geïnventeerde koopmans comptoir- en schrijf-almanach, op het jaar onzes heeren Jesu Christi MDCCLIII. - t’Amsterdam, by de Erve de Wed. Gysbert de Groot, [1753]. Doorschoten exemplaar met dagboekaantekeningen van Willem Bentinck in de maanden januari tot en met maart.

• Nieuw en beknopt kaart-boekje, vertoonende de XVII. Nederlandse provintien; als mede: de Hartogdommen Kleef en Gulik, het Graafschap Meurs, de Bisdommen Keulen en Luyk, en de verdere aangrensende landtschappen, zeën en rivieren ; voor eerst in een generaale, en dan in 22. aan malkander sluytende kaartjes zeer net verdeelt ... Hier agter is nog bygevoegt een steedewyzertje, aanwyzende hoe veel uuren gaans de voornaamste Nederlandse steeden van malkanderen gelegen zyn. - Te Deventer, in’t ligt gegeven, door Joan de Lat, 1737. Met 23 kaarten en twee tabellen, handgekleurd.

• Raggvaglio historico di quanto è accaduto dopò la pace di Nimega nelle guerre seguite tra il Rè Christianissimo Lvigi XIV e li prencipi collegati infino alla conclusione della pace generale, publicata nel Congresso di Rysvvich, l’anno 1697. - In Modona, per il Degni, 1698. Voor Nederland uniek exemplaar van dit boek over de vrede van Nijmegen.

• Magni cartesii manes ab ipsomet defensi : sive N. V. Renati Des-cartes querela apologetica ad amplissimum magistratum Ultrajectinum, quâ technæ, calumniæ, mendacia, falsorum testimoniorum fabricæ, aliaque crimina voetiorum & dematii, plenè reteguntur. - Vristadii: apud Lancellotum Misopodem ad insigne fortunæ volatilis in suburbio, 1661.

Fictief impressum, gedrukt in Nederland. Voor Nederland uniek exemplaar van deze in Nederland gedrukte editie van René Descartes.

Boekbanden

• Twee notitieboekjes, daterend uit laat-achttiende of vroeg-negentiende eeuw, uitgevoerd in zwart ‘segrijn’ (pseudo haaienleer) met zeer opmerkelijk zilverbeslag. Eén boekje heeft twee paar sloten en centraal het wapen van Hattem. Het tweede boekje draagt twee paar sloten waarin het wapen van Haarlem is verwerkt. Centraal op dit bandje is bovendien een zogenaamde vroedschapspenning gemonteerd.


• Een band in perkament, gedecoreerd in batiktechniek, uitgevoerd door de binder Jan Mensing. Het ontwerp is van Theo Nieuwenhuis. Tekst: Jan Hofker, Gedachten en verbeeldingen, 1906. De KB bezit van dit topstuk van de Nieuwe Kunst nu een aantal kleurvarianten.

• Een voorbeeldboek van de binderij van de firma Brandt & Zoon uit 1892. De 34 bladen gaven de klanten een indruk van de technische vaardigheden van het atelier.

Bibliofiele uitgaven

• Aanvulling op de Willemsen-collectie: Nicolai Gogol, De revisor, toneeluitgave met honderden aantekeningen van acteur Henk van Ulsen die dit stuk in 1968-1969 speelde.

• Twee zeldzame uitgaven met gedichten van Gerrit Kouwenaar: Dan is men schilder (1962) en Wintervermaak (1966).

• Zes uitgaven met teksten/vertalingen van Simon Vestdijk, gedrukt door H.N. Werkman (De Blauwe Schuit etc.), afkomstig uit de collectie van Vestdijk zelf.

• Een reeks luxe edities van boeken, zoals van A. Roothaert, Doctor Vlimmen (1937) uit de collectie van bibliofiel M.B.B. Nijkerk.

Collectie Koopman (Franse bellettrie en kunstboeken)

• Twee uitgaven met teksten van Charles Dumercy, en houtsneden van Max Elskamp, gedrukt op de privépers van de kunstenaar: L’Alouette (voorbeelden van een van de vroegste Belgische private presses).

• Een uniek handgeschreven en beschilderd boek van de kunstenaar Jean Capdeville, Aphorismes, met teksten van Alfred Lichtenberg.

Schaak- en damcollectie

• Libro del ivego de las damas vvlgarmente nombrado el marro. Compuesto por Pedro Ruiz Monter; dirigido al Pedro de Castro. −- Impresso en Valencia: en casa de Gabriel Ribes a costa de Angelo Tabano, 1591. Een exemplaar van het oudste bewaard gebleven damboek ter wereld.

Verworven met steun van de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek.• [Buchschachspiel No 1 = Book chess no 1] gemaakt door de Japanse kunstenares Takako Saito. 1999.

Een schaakbord en schaakspel bestaande uit 96 losse boekjes verschenen in een oplage van 30 exemplaren.

Kinderboeken

• Schenking kinderboeken van mevrouw Dinie Dogger-Goebertus: ca. 1.500 kinderboeken in uitstekende staat, meest 19e-eeuws.

• Schenking fonds uitgeverij Malmberg: ongeveer 1.950 uiteenlopende educatieve uitgaven en klassiekers als Arendsoog met stofomslagen.

• J. Schenkman, Sint Nikolaas en zijn knecht. [1850].

Diversen

• 56 Amerikaanse boeken over Nederlanders in Noord-Amerika.• Eckmar, F.R. (pseud. van Jan de Hartog). Een linkerbeen gezocht. No.1 uit de lotgevallen van

Commissaris Wiebe Poesiat, Inspecteur Gregor Boyarski H.P.A. - Bussum, C.A.J. van Dishoeck, z.j. (ca.1935), 2e druk. Zeer zeldzame uitgave. De eerste druk is nog steeds zoek. Het pseudoniem kan fonetisch worden gelezen als Verrek maar! , een sneer van Jan de Hartog naar de Nederlandse literaire kritiek.

• Toussaint, A.L.G. Das Haus Lauernesse. Ein historischer Roman. Nach dem holländischen. Erstes bis drittes / viertes bis siebentes Bändchen. Stuttgart, Verlag der Franck’schen Buchhandlung, 1847, 2 delen in 1 band. Fraaie uitgave van de Duitse vertaling van Het huis Lauernesse, gehuld in contemporaine vergulde groene halfmarokijnen band.

• Boy-smile. Homofiel ontspanningsblad voor Nederland en België. 1970. Eén nummer van dit zeer zeldzame tijdschrift. Als gevolg van de seksuele revolutie kwam in de jaren zestig ook meer openheid over homoseksualiteit.

• Ivans, C. (= J. van Schevichaven). Le Mystère de la Fôret. Traduit du hollandais par Mme Gayte. Parijs, Hachette, (1927). Zeldzame vertaling in het Frans van de ook in het buitenland populaire detectiveschrijver C. Ivans.

• Matty Verkamman e.a. (red.), Feyenoord de Grootste. Kick Uitgevers, Rotterdam [2016]. Met 50x50

1

2


cm, 30 kg en 800 pagina’s het grootste sportboek ooit in Nederland uitgegeven. Verschenen in een oplage van 1.908 exemplaren (naar het oprichtingsjaar van de club). Geleverd met certificaat van echtheid, handschoentjes en een bijbehorende houten steun.

• Marcel Wanders, Rijks, masters of the Golden Age. Paintings from the Gallery of Honour. Marcel Wanders, Amsterdam en Uitgeverij Komma, Den Haag 2016. 450 pagina’s tellend kunstboek van 73x56 cm. Een ode aan de Nederlandse kunst uit de Gouden Eeuw. Met bijlage Behind the scenes, folder, kwaliteitschecklist, handschoenen en tafel.

Drie uitgelichte aanwinstenDie historie of die cronicke van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht. [Omgeving Haarlem, circa 1492]. 582 folia.Op 10 mei kreeg de KB een bijzondere handgeschreven kroniek in bruikleen, die al meer dan vier eeuwen in het bezit is van de familie Huyssen van Kattendijke. Deze schenking waarborgt de optimale conservering en toegankelijkheid van een belangrijke Nederlandse geschiedbron voor de toekomst.

Die historie of die cronicke van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht, kortweg de ‘Kattendijke-kroniek’, kwam tot stand in het laatste decennium van de vijftiende eeuw, vermoedelijk in de omgeving van Haarlem. De kroniek combineert een verhaal over Troje met een wereldgeschiedenis en met gebeurtenissen uit de Nederlanden tot aan de tijd van Maria van Bourgondië en haar echtgenoot Maximiliaan van Habsburg. Zo ontstond een nieuw, uniek historiografisch werk. De kroniek bevat veel informatie die tot nog toe niet bekend was. Bovendien is het boek rijk geïllustreerd met ingeplakte houtsneden en geschilderde heraldische en genealogische voorstellingen.

De Middelnederlandse kroniek verscheen in 2005 voor het eerst in druk, na uitvoerig – maar nog steeds niet uitputtend – te zijn bestudeerd. Het onderzoek gaat voort. In 2017 wil de KB het boek digitaal presenteren op haar website. Er zijn plannen om in 2017 een kleine tentoonstelling en congres te wijden aan ‘Kattendijke’ binnen zijn historische context.

Johannes Hudde, Specilla circularia, sive quo modo per solas circulares figuras fieri possint omnis generis specilla tam microscopia, quàm telescopia. - [Zonder plaats], 25 april 1656.

De KB heeft met steun van de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek een uiterst zeldzaam boekje kunnen aankopen, dat sinds 1824 zoek was. Het is een werkje in het Latijn over telescopen, geschreven door de Amsterdamse burgemeester en wiskundige Johannes Hudde (1628-1704). Hudde publiceerde slechts weinig en zijn Specilla circularia uit 1656 is een belangrijke vondst.

Weinigen kennen tegenwoordig nog de naam van Johannes Hudde, maar in de zeventiende eeuw was hij net zo bekend als Spinoza of Christiaan Huygens. Hudde correspondeerde met deze mede-geleerden en zette Spinoza zelfs aan tot lenzen slijpen.Hij was opgeleid als filosoof en wiskundige, een theoreticus. Als burgemeester van Amsterdam kreeg hij steeds meer oog voor praktische toepassingen. Zo bedacht hij rond 1660 een microscoopje met één lens (een monoculair) en hield hij zich bezig met het verbeteren van telescooplenzen.

Huddes boekje gaat over telescooplenzen en de ‘sferische aberratie’. Dit is het verschijnsel dat bij bolvormige lenzen evenwijdig invallende lichtstralen niet samen komen in één punt. Hij berekent in dit boekje onder welke voorwaarden deze onzuiverheid van het beeld in de praktijk valt te verwaarlozen. Deze aanpak was zeer vernieuwend en wordt nog steeds

3


toegepast. Huddes publicatie is dan ook van groot belang voor de Nederlandse wetenschapsgeschiedenis. Het boekje was helaas onvindbaar. Weliswaar werd in de jaren 1990 een afschrift van de tekst ontdekt, maar alle gedrukte exemplaren leken verdwenen te zijn. Dankzij deze aankoop op een veiling in Londen kunnen we nu weer zien hoe Hudde zijn theorie aanbood aan de wetenschap.

Specilla circularia is als digitaal topstuk, met veel achtergrondinformatie, te vinden op de KB-website.

J. Schenkman, Sint Nikolaas en zijn knechtSint Nikolaas en zijn knecht uit 1850 wordt gezien

als het eerste echte sinterklaasboek - en daarmee de basis voor onze sinterklaastraditie. Daarvóór was Sint-Nicolaas een wat dubieuze boeman. Ouders en leerkrachten vonden dat niet langer opvoedkundig verantwoord waarop de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman (1806-1863) een kinderboekje schreef met een vernieuwde Sint-Nicolaas: een achtenswaardige, goedgeklede heer met en donkere bediende.

Het boek bestaat uit zestien versjes met zestien handgekleurde platen. Veel elementen uit Schenkmans boek zijn 150 jaar later traditie: de aankomst per stoomboot, de intocht te paard, rijden op daken, stiekem luisteren of er stoute kindertjes zijn, lekkers strooien, het grote boek, de schoen zetten en cadeautjes krijgen. Toch zijn er ook verschillen: de knecht is in het boek naamloos en stoute kinderen gaan in de zak.

Er zijn maar een paar exemplaren van dit boek bewaard: de KB bezat alleen een beschadigd, incompleet exemplaar. De KB kreeg de kans uit een privéverzameling een puntgaaf exemplaar van deze belangrijke, zeer zeldzame uitgave te kopen. Daarmee wordt dit stukje oer-Nederlands erfgoed goed bewaard in een openbare collectie. In 2017 wordt er een digitaal topstuk van gemaakt.


Colofon Het Jaarverslag 2016 is een uitgave van de Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.Copyright © Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, 2016.Redactie: Koninklijke BibliotheekCover: Die historie of die cronicke van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht.Fotografie: Beeldstudio, Koninklijke BibliotheekIllustraties: Elco van Staveren, Koninklijke BibliotheekVormgeving: The MindOffice

Nationale Bibliotheek van Nederland - 2016 · 2017. 4. 18. · Rijksdienst, wethouder gemeente Den...

Documents

Transcript of Nationale Bibliotheek van Nederland - 2016 · 2017. 4. 18. · Rijksdienst, wethouder gemeente Den...