1

Utrecht, 17 maart 2011 Geachte mevrouw, mijnheer, Met veel genoegen sturen wij u hierbij de rapportage: Hoofdlijnen Rondetafelgesprekken verpleegkundigen V&V2020 De eerste opbrengst van deze rondetafelgesprekken vormt een inspirerend en boeiend verhaal dat een indrukwekkende visie geeft op de verpleegkundige discipline van 2020. Nadrukkelijk attenderen wij u erop dat deze rapportage nog lang niet de eerste contouren vormt van het beroepsprofiel verpleegkundige. Daarvoor zijn vele andere bouwstenen nodig o.a twee onderzoeksprojecten die door het NIVEL momenteel worden uitgevoerd naar rollen en posities van verpleegkundigen en verzorgenden in het buitenland en naar de gevolgen voor de beroepsgroepen van de te verwachten ontwikkelingen in vraag een aanbod zijde van de gezondheidszorg. Wij wensen u veel leesplezier en bedanken u voor de interesse en betrokkenheid bij V&V 2020. Met vriendelijke groeten, Johan Lambregts, projectleider

2

Hoofdlijnen uit de rondetafelgesprekken

van september t/m december 2010

Projectonderdeel 1: verpleegkundigen

3

Introductie Van september tot en met december 2010 zijn twintig rondetafelgesprekken gehouden in het kader van het project Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020 (V&V 2020), voor het overgrote deel in Utrecht. In totaal hebben aan die gesprekken 250 verpleegkundigen deelgenomen, voornamelijk afkomstig uit ziekenhuizen, instellingen voor GGZ en thuis-zorgorganisaties, waar zij uiteenlopende functies vervullen. Deze rondetafelgesprekken markeren de succesvolle start van het project 1 , waarmee verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten zich een beeld vormen van de toekomst van de gezondheidszorg (2020 e.v.), van de bijdrage die zij dan willen leveren aan die zorg en van de rollen waarin zij dat willen doen. In de eerste helft van 2011 volgen ‘regionale rondetafels’ voor verpleegkundigen en pa-rallel daaraan voor verzorgenden. In het voorjaar gaan we om de tafel met verpleegkun-dig specialisten. Ook aankomend beroepsbeoefenaren, studenten, doen mee aan het project. Voor hen ligt er een uitdagende opdracht: “Film je toekomst, win een iPad.” Tussenstand: input voor vervolg Deze publicatie geeft op beknopte wijze de opbrengsten van de eerste reeks gesprek-ken weer – met verpleegkundigen. Het is een tussenstand, bedoeld als terugkoppeling naar alle deskundige en enthousiaste gespreksdeelnemers die tot op heden aan een ronde tafel zijn aangeschoven. En als input voor al degenen die dat nog gaan doen de komende tijd. We bouwen steeds voort en denken verder op basis van de inbreng van vele collega’s. Zo komen we gezamenlijk van de nog vage contouren nu, naar vastere omlijningen / profilering van de beroepsuitoefening in 2020, 2025. Toelichting op de inhoud Hoofdstuk 1: Verpleegkundigen rond de tafel [p. 5] We schetsen in dit hoofdstuk het waarom en hoe van de rondetafelgesprekken, een van de deelprojecten van V&V 2020. Hoofdstuk 2: Zijn dit onze vraagstukken en spanningsvelden? [p. 8] In dit hoofdstuk zijn de door verpleegkundigen ervaren en gesignaleerde ontwikkelingen geordend in vraagstukken en spanningsvelden. Uit een overzicht van feiten en ontwikke-lingen alleen, valt niet af te leiden hoe een beroepsgroep zich het best kan profileren. Profilering houdt het maken van keuzen in. Zonder keuzen te maken leren we niet van de toekomst, dan overkomt de toekomst ons. Hoofdstuk 3: Zien wij zó de zorg en ons beroep in 2020? [p. 12] In dit hoofdstuk bieden we een overzicht van door verpleegkundigen ervaren en gesig-naleerde ontwikkelingen en vraagstukken, geordend in rollen.

1 Verpleegkundigen en verzorgenden 2020. Leren van de toekomst. Andere tijden, nieuwe profilering van verpleegkundigen en verzorgenden. Plan van aanpak, juni 2010; Principes en uitgangspunten, juni 2010

4

Tenslotte twee bijlagen: Bijlage 1: ordening gespreksthema’s (rollen) [p. 17] Bijlage 2: voorbeeld van een verslag van een rondetafelgesprek [p. 18] We houden ons zeer aanbevolen voor opmerkingen en aanvullingen, die ons behulp-zaam kunnen zijn in het vervolg van dit project. Namens projectteam V&V 2020, Ans Grotendorst, projectadviseur (samenvatting en redactie) Johan Lambregts, projectleider

5

6

1 Verpleegkundigen rond de tafel Waarom rondetafelgesprekken? Rondetafelgesprekken zetten we in het eerste projectjaar in voor verpleegkundigen, ver-zorgenden en verpleegkundig specialisten, met de bedoeling: - een proces op gang te brengen: eigenaarschap te creëren (de beroepsgroep heeft de

regie over de definiëring van het eigen beroep) en een sterke, gezamenlijke basis te leggen voor een nieuwe profilering. Dat vraagt dialoog en interactie;

- de toekomst te verkennen: hoe dient de toekomst zich op dit moment al aan in ie-ders dagelijkse (werk)omgeving? Welke signalen zijn van betekenis voor de beroepsuitoe-fening in 2020, 2025? Hoe zien wij ons beroep in 2020?

De rondetafelgesprekken hebben het karakter van een ‘dialoog- of kenniscafé’. Voor deze situatie leent zich deze methode heel goed:

- het gaat om een uitdaging die de begroepsgroepen emotioneel beroert; - gestructureerd en gefocust werken is noodzakelijk; - het is van veel belang om samen naar inzichten en vormen te zoeken; - we moedigen de beroepsbeoefenaren aan hun kennis te delen en zo collectieve

kennis op te bouwen; - we willen zelfsturing en zelfregie van de beroepsgroepen stimuleren en de be-

trokkenheid bij het project bevorderen; - we beogen consultaties op een participatieve manier, waardoor we waarnemin-

gen en visies in beeld brengen die het individuele overstijgen; - we willen geen saaie subgroepen, maar echte leer- en werkbijeenkomsten, die

enthousiasme en inspiratie teweeg brengen. En resultaten opleveren. Deze opzet blijkt erg goed te werken, getuige de reacties die we tot nu toe kregen en die ook te vinden zijn op de website van V&VN 2. De ontmoetingen, het intensief met elkaar in gesprek zijn werkt aanstekelijk en is verbindend. Werkwijze Een rondetafelbijeenkomst duurt gemiddeld 3½ uur. Doorgaans beginnen we met een welkom, een kennismaking en een warming-up, die de deelnemers helpt om zich in de toekomst te verplaatsen. Daarna volgen er twee gespreksrondes, waarin collega’s met elkaar in gesprek gaan over de toekomst van de zorg en het beroep. Een gespreksleider zorgt voor een prettig verloop van het gesprek en inbreng van iedereen. Van tijd tot tijd vat zij (hij) samen wat er is gezegd, en geeft dat op een snelle en visuele wijze weer (zie foto op pagina 4). Aan elke tafel volgt een verslaglegger het gesprek en noteert daarvan belangrijke uitspraken en conclusies. De start is plenair, de gespreksrondes vinden plaats in verschillende ruimtes. Na de pauze in het programma gaan de groepen al of niet in gewijzigde samenstelling verder. Wanneer in de tweede ronde een nieuwe groep aanschuift vat de gespreksleider kort samen wat de opbrengsten van de vorige groep waren en nodigt de deelnemers uit hier-op voort te borduren, erop te reageren.

2 http://www.venvn.nl/Vakdossiers/VerpleegkundigenVerzorgenden2020.aspx

7

Gemengde groepen Aanvankelijk was het de gedachte, om verpleegkundigen met een enigszins vergelijkba-re beroepsuitoefening samen te brengen aan de ronde tafels. Bijvoorbeeld in clusters van acute en intensieve zorg, chronische zorg, GGZ, preventieve zorg, etcetera. Dat bleek al snel organisatorisch niet haalbaar: iedere deelnemer schoof gewoon aan op de dag en tijd die hem of haar het beste uitkwam. Zo gingen we in gesprek met ‘gemengde’ groepen – wat leidde tot verrassende ontmoetingen en inzichten. Een van die inzichten: wat zijn er veel overeenkomsten in onze ervaringen en de vraagstukken die op ons af-komen. Wat een eenheid in de verscheidenheid! Niet alleen om organisatorische redenen, ook inhoudelijk bleek de indeling intensief – acuut – chronisch – preventief niet een vanzelfsprekende. We komen daar later in het project beslist nog op terug. Ordening, verslaglegging per rondetafelgesprek Om structuur aan te brengen in de gesprekken én de verslaglegging, is gebruik ge-maakt van ordening in thema’s, gebaseerd op de systematiek van de CanMEDS (Cana-dian Medical Education Directions for Specialists). Deze structuur met daarin zeven be-roepsrollen wordt wereldwijd al gebruikt als standaard voor de opleiding van medisch specialisten. Ook de verpleegkundig specialisten hebben gekozen voor deze systema-tiek, waarmee zij aansluiten bij het medisch opleidingscontinuüm (eis van de minister van VWS). De rollen zijn in deze eerste reeks rondetafels nog niet als zodanig benoemd, maar vooral als handzaam kader gebruikt om een eerste ordening aan te brengen. Zie bijlage 1. De verslagen van de rondetafelgesprekken zijn voor de geïnteresseerde lezer in te zien bij het projectsecretariaat. Ordening, samenvatting gesprekken september t/m december 2010 De gesprekken leveren een rijke oogst van waarnemingen, feiten, opvattingen, erva-ringen en perspectieven – van actieve beroepsbeoefenaren die dagelijks verpleegkundi-ge zorg verlenen. Bij elkaar vormt deze opbrengst een eerste antwoord op de vraag: welke ontwikkelingen in de zorg zien wij op ons afkomen? Hoe zien wij ons beroep in 2020? In dit verslag gaan we niet een uitgebreid overzicht geven van genoemde ontwikkelin-gen. Deze krijgen de volle aandacht in achtergrondstudies, die ook deel uitmaken van het project V&V 2020 en ondermeer door het NIVEL worden uitgevoerd. We geven de opbrengsten weer op twee manieren:

- in vraagstukken en spanningsvelden, die noodzaken tot keuzen door de be-roepsgroep;

- in rollen die een eerste beeld geven van wat de verpleegkundige anno 2020 zoal doet in de dagelijkse beroepspraktijk, zich voortdurend bewegend op een of meer spanningsvelden.

8

9

2 Zijn dit onze vraagstukken en spanningsvelden? Hoe gevarieerd de deelnemersgroepen ook waren en hoe divers de inbreng: steeds keerden een aantal ontwikkelingen, vraagstukken en spanningsvelden terug. We be-schrijven een aantal daarvan in dit hoofdstuk op beknopte wijze – in willekeurige volgor-de. Vraag- en mensgerichte zorg in relatie tot standaardisering De zorg wordt steeds meer gericht op de vraag van het individu (minder op groepen). We willen redeneren vanuit de vragen en wensen van de zorgvrager, het cliëntenpers-pectief en/of dat van familie en naasten als uitgangspunt nemen. Geen mens of situatie is dezelfde – toch krijgen we steeds meer te maken met standaarden en protocollen. Voor een deel is dat onder externe druk, bijvoorbeeld van zorgverzekeraars, en toene-mende juridisering (zorginstellingen en professionals dekken zich in tegen schadeclaims, rechtszaken en negatieve publiciteit). Standaardisering waar dat mogelijk is heeft ook voordelen. Er kan sneller en efficiënter worden gewerkt, zodat er tijd overblijft voor per-soonlijke aandacht. Het is wel noodzakelijk dat verpleegkundigen zelf betrokken zijn bij de ontwikkeling van de standaarden en protocollen en niet louter moeten uitvoeren wat door anderen / elders is bedacht. Standaardisering als het kan, maatwerk als het moet? Hoe vinden we een goede balans tussen beide? Vraag- en mensgerichte zorg versus bedrijfsvoering Verpleegkundigen willen zorg verlenen die voldoet aan hun eisen van professionaliteit en kwaliteit. Marktwerking, bedrijfsvoering gericht op kostenbeheersing en – reductie, productie, uren en cijfers staan daar vaak haaks op. Verpleegkundigen zijn niet tegen verzakelijking, maar ervaren managers en planners vaak als kille regelaars, die hande-len met weinig kennis van en feeling met wat er op de werkvloer gebeurt. Het denken en organiseren op geleide van kwantiteit en spreadsheets staat de kwaliteit en mensgerich-te zorg in de weg. Sturing vanuit het management en sturing vanuit de professionals: hoe kunnen deze zich tot elkaar gaan verhouden? Ketenzorg in relatie tot fragmentatie, versnippering Bij ketenzorg stemmen alle betrokken zorgverleners de zorg af op de behoeften van de cliënt. Ze werken samen in de uitvoering van de zorg en brengen hierin samenhang. De cliënt ontvangt een integraal, kwalitatief passend zorgaanbod, zonder last te hebben van muren en belangen tussen organisaties. Mensen met complexe en/of meervoudige zorgvragen (bijvoorbeeld chronisch zieken, ouderen) hebben veel baat bij ketenzorg. Verpleegkundigen zijn belangrijke schakels in de ketenzorg, die op steeds meer plaat-sen vorm krijgt. Multidisciplinair samenwerken is gewoon geworden. Dat is in het belang van de zorgvrager en de continuïteit van de zorg. Echter: door de steeds verdergaande specialisatie, functiedifferentiatie en het vervagen van domeingrenzen is het vaak niet duidelijk wie nu wat doet. Dan lijkt de taakgerichte manier van werken weer helemaal terug. Is de ontwikkeling van zorgpaden (door ver-

10

pleegkundigen) een goede manier om het hoofd te bieden aan deze problematiek? Wel-ke andere kansen liggen er? Generalistisch en specialistisch Over 10, 15 jaar is de zorg anders, de verpleegkundige zorg ook. Dat roept (opnieuw) de vraag op: is de verpleegkundige in 2020 vooral een generalist of een specialist? Beant-woording van die vraag lijkt vooral afhankelijk van de context waarin de verpleegkundige werkt. Meer generalistisch verpleegkundigen in de thuiszorg (en bij poortwachtersfunc-tie), meer specialistisch in de ziekenhuizen / intramuraal? Hoe werken zij samen, wan-neer schakelen zij elkaar in? Digitalisering met oog voor privacy en nabijheid Verpleegkundigen beschouwen digitalisering als een belangrijke kwalitatieve stap voor-uit, wanneer het gaat om verlichting van de administratieve last. Momenteel kost admini-stratie en registratie (tal van indicatoren en meetmomenten) niet zelden 30 – 40% van de werktijd. ICT (via computers, PDA’s, iPads) biedt snelheid, gemak en betere multidis-ciplinaire samenwerking – mits het systeem deugt en niet elke organisatie zijn eigen sys-teem gebruikt. De afhankelijkheid van systemen wordt groter, het is daarom van belang dat verpleegkundigen een rol spelen bij de ontwikkeling ervan. Verpleegkundigen zien ook grote voordelen in het elektronisch patiëntendossier (EPD), hebben wel twijfel of de privacy van zorgvragers voldoende is gewaarborgd. Ook als de zorgvrager bepaalt wie inzage mag hebben: gegevens blijven lang bewaard, ook belas-tende. De technologische ontwikkelingen maken zorg op afstand mogelijk: monitoring en dage-lijks contact via webcam, snel doorspelen van gegevens, checks. Maakt meer contacten per verpleegkundige mogelijk, wat bij personeelstekoren een bijkomend voordeel is. Zorgvragers zijn tevreden, het geeft rust. Maar: gaat de digitalisering en de zorg op af-stand het persoonlijke, nabije contact niet vervangen? Taakverschuiving, taakuitbreiding of taakvervaging/-nivellering? De verschuiving van taken van de arts naar de verpleegkundig specialist en de ver-pleegkundige gaat onverminderd en versneld door. Is er nu eigenlijk sprake van taakuit-breiding van verpleegkundigen (autonome ontwikkeling van de beroepsgroep) of over-nemen van taken van andere professionals? Verzorgenden doen inmiddels ook veel van hetgeen verpleegkundigen 10, 15 jaar geleden deden. Is dat taakverschuiving? Taaknivellering? Of juist opwaardering? Waar verpleegkundigen, verzorgenden, sph’ers, spw’ers en anderen samenwerken is vaak niet duidelijk wie wat doet, wie waarvoor in-gezet kan worden. Is dat taakvervaging? Zijn dit vragen waarop verpleegkundigen een antwoord moeten zoeken? Mondige, niet mondige en ‘demanding’ zorgvragers Zorgvragers zijn mondiger dan 10, 15 jaar geleden, niet in de laatste plaats doordat zij goed geïnformeerd zijn via internet. Zij komen niet alleen met vragen, maar vaak ook al

11

met antwoorden, diagnoses en oplossingen de spreekkamer binnen. De positieve kant daarvan is, dat zorgvrager en verpleegkundige partners in zorg kunnen zijn, waarbij het stimuleren van de zelfsturing (coachen waar nodig) de basis is. Lastige kant is, dat het internet een enorme mix biedt van rijpe en groene informatie, kaf en koren staan naast elkaar, wetenschappelijke informatie en persoonlijke verhalen op forums zijn lang niet al-tijd te onderscheiden. Het vraagt van de verpleegkundige vaak stevigheid en tact om de zorgvrager ervan te overtuigen dat de informatie die hij heeft gevonden niet de juiste is, of onbetrouwbaar. Verpleegkundigen vinden dat de mondigheid van zorgvragers vaak wordt overschat. Wie angstig is, verward of depressief staat meestal niet erg zelfbewust in zijn schoenen. On-danks stijging van het opleidingsniveau hebben we in Nederland nog altijd te maken met een enorme groep mensen die laaggeletterd is. Zij hebben moeilijker toegang tot infor-matie, ook al neemt kennisoverdracht via beelden en gesproken tekst sterk toe. De verpleegkundige steunt de zorgvrager bij het handhaven of het opnieuw verwerven van de regie over het eigen leven, voor zover mogelijk. Waar nodig is zij ook advocaat van de zorgvrager, helpt deze om op te komen voor de eigen belangen of de vragen en wensen te verwoorden. Zorgvragers zijn echter ook in toenemende mate ‘demanding’, willen krijgen wat zij vragen en liefst meteen. Dan is het aan de verpleegkundige om dui-delijk te maken dat de zorg geen kwestie is van ‘u vraagt, wij draaien’. Naast betrokken-heid is ook een zakelijke houding van belang, een afweging tussen wensen, mogelijkhe-den en kosten. Verpleegkundigen krijgen met al deze mondige, minder mondige en veeleisende burgers te maken. Wat vraagt dat van hen? Individualisering en eenzaamheid De burger / zorgvrager van 2020 is (verwacht men) individualistischer, autonomer, mon-diger, thuis op internet en vaardig met sociale media. Dat geldt ook voor de ouderen van straks. Het is de burger die zorg aan huis en zorg op maat vraagt – en mogelijk krijgt. Maar van wie? Lang niet altijd van professionals, als de te verwachten tekorten op de arbeidsmarkt werkelijkheid worden. Van mantelzorgers? De mantelzorgers van nu zijn straks oud, of hebben een baan. Het aantal vrijwilligers neemt gestaag af. Op welk soci-aal netwerk kan de zorgvrager een beroep doen in 2020 als hij ziek wordt? Is zorg-op-afstand dan toereikend? Red je het met Facebook-vrienden en Twittercontacten? Welke rol hebben verpleegkundigen wanneer mantelzorg of een sociaal netwerk ontbreekt? Gemotiveerde en minder gemotiveerde collega’s. De gemotiveerde collega’s zijn ambitieus (relatief vaker hbo-opgeleid), ‘vliegen uit’, vin-den elders functies met nieuwe uitdaging, binnen de zorg maar ook daarbuiten. Hoe houden we hen vast, zonder voor elke ambitie een nieuwe functie of mogelijkheid te cre-eren? Of moeten we dat juist wel doen? Hoe motiveren we onze minder gemotiveerde collega’s?

12

Verder uit te diepen thema’s Nog andere vragen en thema’s kwamen voorbij in de gesprekken, waarvoor de tijd ont-brak om ze goed te verkennen en uit te diepen:

- verschillen tussen sectoren waar het gaat om hiërarchie en aansturing. Belang-wekkend in het licht van de vraag: hebben we meer verpleegkundigen nodig in hogere leidinggevende functies, of zouden we juist meer moeten streven naar zelfsturende teams van professionals, waarin natuurlijk en informeel leiderschap zich kan ontplooien?

- is het groeiend aantal zzp’ers goed voor de ontwikkeling van het beroep? - straks hebben we een groep mensen met geld, die met private middelen zelf

zorg kan bekostigen en een (grote) groep die van publieke middelen afhankelijk is. Hoe verhouden wij ons daartoe als verpleegkundigen?

- ...

13

3 Zien wij zó de zorg en ons beroep in 2020? De verpleegkundigen die hebben deelgenomen aan de rondetafelgesprekken in sep-tember t/m december 2010, hebben de vraagstukken en spanningsvelden, beschreven in hoofdstuk 2, naar voren gebracht en verkend. Ze hebben er ook een eerste antwoord op geformuleerd en nodigen collega’s uit hierop te reageren, erop voort te bouwen, aan te vullen of zaken anders / beter onder woorden te brengen. Communicatie (met zorgvragers, mantelzorgers, sociaal netwerk) In 2020: § Is de zorgvrager meer dan nu partner van de zorgverlener. De zorgvrager is in the

lead, is de spil in het zorgnetwerk. De relatie is niet op basis van gelijkheid, maar gelijkwaardigheid. Zorgvragers hebben regie over hun eigen leven en dragen ver-antwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid (gezond gedrag, leefstijl) – dit alles binnen de mogelijkheden van elk individu afzonderlijk. Van de verpleegkundige vraagt dit een goed inschattingsvermogen: welke informatiebehoefte heeft de zorg-vrager, wat is diens begripsvermogen?

§ Richt de samenwerking van de verpleegkundige met de zorgvrager zich op vergro-ting van de zelfredzaamheid en het herstelproces, door empowerment en coaching.

§ Zijn zorgvragers (zeer) mondig, vaak gericht op kortetermijnoplossingen, komen met uitgebreide informatie, dikwijls van internet, bij arts en verpleegkundige. Deze infor-matie is niet altijd correct en van toepassing – dat doet een beroep op de vaardig-heid van de verpleegkundige om te spiegelen, te confronteren, feedback te geven, te motiveren en te coachen.

§ Toont de verpleegkundige senioriteit, autonomie, zelfbewustheid, zonder belerend te worden.

§ Communiceert de verpleegkundige ‘op maat’, al naar gelang de behoefte, het incas-seringsvermogen en de emoties van de burger/zorgvrager. Speciale aandacht is nodig voor grote groep ‘laaggeletterden’ en ‘sociaal-economisch zwakkeren’, die niet goed in staat zijn zich te verdiepen in gezondheidsproblemen, deze te voorko-men en aan te pakken.

§ Heeft de verpleegkundige een groot inlevingsvermogen, stelt zij grenzen (bijvoor-beeld kostenafweging, mondigheid die ontaardt in agressiviteit).

§ Treedt de verpleegkundige op als advocaat van de zorgvrager. § Biedt de verpleegkundige zorg op afstand, door mogelijkheden van technologie /

ICT (webcam, videobellen, domotica). ICT is ondersteunend aan persoonlijk con-tact, vervangt dat niet.

Samenwerking (eigen discipline, multidisciplinair) In 2020: § Is de zorg enerzijds dichter bij de burger georganiseerd, anderzijds verderweg (spe-

cialistische centra). De verpleegkundige in en rondom de thuissituatie werkt vooral generalistisch. Zorgvragers thuis hebben dikwijls meerdere ziekten of aandoenin-gen. De verpleegkundige in specialistische centra werkt vooral specialistisch. Vergt

14

permanente onderlinge communicatie en overleg, omdat zorg anders gefragmen-teerd raakt.

§ Is de verpleegkundige gericht op samenwerking en overdracht in de keten. § Werkt de verpleegkundige samen met de arts op basis van gelijkwaardigheid. Ge-

lijkwaardige samenwerking maakt taakverschuiving goed bespreekbaar en rea-liseerbaar. Gesprekspartner zijn vraagt deskundigheid en stevigheid.

§ Instrueert en begeleidt de verpleegkundige de mantelzorg of (waar mantelzorg ont-breekt) het sociale netwerk. Is voorwaarde om zorgvrager zo lang mogelijk thuis te laten wonen.

§ Spreken verpleegkundigen elkaar aan op professioneel gedrag: complimenteren en waarderen elkaar, geven elkaar feedback, reflecteren samen bijv. tijdens intervisie.

§ Werkt de verpleegkundige multidisciplinair, dat is mede door Zorgwet onontkoom-baar. Ook los van juridische kant is er veel multidisciplinaire samenwerking in het belang van de kwaliteit van zorg.

§ Werken verpleegkundigen samen over de grenzen van de zorg, bijvoorbeeld met politie, justitie, onderwijs.

§ Werken verpleegkundigen samen met verzorgenden die basiszorg verlenen; zij ver-lenen zelf selectief basiszorg, bijvoorbeeld wanneer daardoor relevante contactmo-menten ontstaan met zorgvragers.

Kennis en wetenschap In 2020: § Tonen verpleegkundigen (teams) met feiten en argumenten aan wat hun handelen

oplevert en welke kosten zij besparen. Verantwoording in kwaliteit en cijfers. Dit vereist wetenschappelijk onderzoek en gesystematiseerde kennis.

§ Participeren verpleegkundigen in intercollegiale toetsing en scholing, uitwisseling van kennis op ieders deskundigheidsgebied. Teamleren.

§ Spreken verpleegkundigen elkaar aan op professioneel gedrag: complimenteren en waarderen zij elkaar, geven elkaar feedback, reflecteren samen bijv. tijdens intervi-sie.

§ Heeft de verpleegkundige een ‘anticiperende’ beroepshouding: een levenlang leren is wenselijk en onontkoombaar om de ontwikkelingen bij te houden.

§ Is de verpleegkundige transparant over haar of zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling, houdt zij dit bij (bijvoorbeeld in Kwaliteitsregister, portfolio).

§ Creëren verpleegkundigen ontwikkelingsmogelijkheden, onder meer in de vorm van opleidingspaden.

§ Leren verpleegkundigen het vak vooral in meester-gezel-relaties, van rolmodellen, op leerafdelingen. Relatie student – begeleider is gelijkwaardig en wederkerig.

§ Hebben verpleegkundigen, afhankelijk van de context waarin zij werken, een brede, generalistische kennis, of een diepgaande specialistische kennis.

§ Beschikken verpleegkundigen over context-/zorgvragergebonden kennis en be-kwaamheid in GGZ, ziekenhuis, thuiszorg en/of gehandicaptenzorg.

§ Verwerven verpleegkundigen in specifieke leertrajecten kennis en bekwaamheid t.b.v. politieke invloed, bedrijfsmatig inzicht, financiering en marktwerking.

§ Ontsluiten verpleegkundig specialisten wetenschappelijke kennis voor verpleegkun-digen aan het bed (‘applied science’).

15

§ Participeren verpleegkundigen aan het bed in onderzoek, ontwikkelen zij kennis, als ‘reflective practitioners’.3

Maatschappelijk handelen (bevorderen gezondheid) In 2020: § Is het exclusieve denken in termen van ziekte verschoven naar denken in gezond-

heid en welbevinden. Verpleegkundigen nemen actief deel aan discussies over de-ze veranderingen, wat visie, analytisch vermogen en communicatieve vaardigheden vraagt.

§ Hebben of nemen verpleegkundigen invloed bij politiek, zorgverzekeraars, CVZ, gemeenten – individueel maar vooral collectief.

§ Betrekt de verpleegkundige de mantelzorg actief, waar mantelzorg ontbreekt legt zij contact met of initiëert zij een sociaal netwerk rondom de zorgvrager, bijvoor-beeld buddysystemen. Vereiste is ook: sociale kaart kennen.

§ Stimuleert verpleegkundigen ‘zelfmanagement’ en gezond gedrag, gezonde leefstijl. Verlenen zij preventie, zien mensen voordat ze ziek zijn (of eenzaam of depressief) screenen, monitoren, signaleren en coachen.

§ Bewegen verpleegkundigen zich in een maatschappij waarin tweedeling heerst: o hoogopgeleid versus laaggeletterdheid o welvarend versus sociaal minimum.

Daarin nemen zij geen normatief standpunt in; groepen zijn er en bestaan naast el-kaar, er is private naast publieke zorg. Verpleegkundigen vervullen een profes-sionele positie en rol.

§ Beïnvloeden verpleegkundigen leefstijl en gezond gedrag via scholen. § Bereiken buurtverpleegkundigen iedereen, niet alleen op indicatie. Werken zij sa-

men met buurtregisseurs (bijv. bij huiselijk geweld), scholen, kinderdagverblij-ven, kunstenaars. Gezamenlijke aandacht voor welzijn en wonen.

§ Fungeren verpleegkundigen als vertrouwenspersoon, begeleiden aan huis en dicht bij huis de burgers in alle fasen van het leven.

§ Geven verpleegkundigen aandacht aan cultuurgebonden problemen bij zorg-vragers / burgers, doen zij recht aan cultuur en overtuiging zorgvrager, in combinatie met de eigen ‘westerse’ benadering.

Organisatie In 2020: § Is de rol van technologie en ICT zeer groot. Verpleegkundigen geven mede vorm

aan de ICT-ontwikkelingen. Terzake kundige verpleegkundigen fungeren als inter-mediair tussen de beroepsgroep en de bedenkers en leveranciers van software.

§ Is er geen papieren administratie meer. Het dossier is een PDA, waarbij alle syste-men effectief gelinkt zijn. De ICT is veilig. Techniek is ondersteunend, mens staat centraal.

§ Is de efficiëntie door ICT en EPD sterk. De verpleegkundigen registreren steek- 3 De aanduiding ‘reflective practitioner’ is geïntroduceerd door Donald Schön, in 1987. Hij onderscheidt reflection in action en reflection on action. Denken tijdens het doen betekent bijsturen, con-tinu onderzoek doen, de praktijk blijven spiegelen aan de theorie tijdens het handelen. Denken na het doen betekent evalueren van de vooraf gestelde doelen, leren van wat er bereikt is.

16

proefsgewijs, alleen op doelen en resultaten en bij afwijkingen. § Bieden verpleegkundigen zorg op afstand door mogelijkheden ICT (webcam, beeld-

telefoon, domotica). ICT vervangt persoonlijk contact niet, intensiveert het wel. Zorgvrager voelt zich veiliger, door frequentere monitoring. Consultatie op afstand maakt grotere caseload mogelijk. Verpleegkundigen voorkomen dat zorg-vragers het gevoel hebben dat de zorg is overgenomen door de techniek.

§ Is (team)zorg ambulant, bestaan er nog weinig schotten en een select aantal klini-sche bedden. Verpleegkundigen zijn flexibel inzetbaar in de zorg (bereikbaarheids-diensten, diensten op afroep, flexibele roosters en werktijden).

§ Werken verpleegkundigen mee aan de totstandkoming van aantrekkelijke loop-baanpaden en ontwikkelingsmogelijkheden binnen de organisatie.

§ Spelen kosten van zorg een zeer grote rol. Verpleegkundigen tonen met feiten en argumenten aan wat hun handelen oplevert, wat hun toegevoegde waarde is en welke kosten zij besparen. Zij voelen zich ook medeverantwoordelijk voor het be-taalbaar houden van de gezondheidszorg.

§ Werken verpleegkundigen dikwijls als casemanager, coördinator van zorg of zorg-makelaar (‘spin in het web’). Zij houden alle ontwikkelingen rondom de zorg-vrager bij en zoeken samen met hem of haar naar oplossingen. Daarmee wordt fragmenta-tie van zorg voorkomen, de complexiteit goed ingeschat en de juiste professional in-geschakeld.

§ Werken verpleegkundigen waar mogelijk in zelfsturende, kleinschalige teams. § Spelen verpleegkundigen een rol bij het inrichten van een aantrekkelijke werkomge-

ving, weten zij wat daarvan de kenmerken zijn (o.a. competente collega’s, onderling vertrouwen).

§ Spelen verpleegkundigen een grote rol bij indicering van de zorg (in plaats van CIZ). § Zijn verpleegkundigen te vinden in alle lagen van de organisatie: werkvloer, lijn (di-

rectie), staf. VAR’s hebben naast adviserende ook beslissende rol, waar het gaat om ontwikkelingen in de verpleegkundige zorg.

§ Hebben verpleegkundigen direct contact met zorgvragers via korte lijnen, platte or-ganisaties. Zorg volgt patiënt, verpleegkundigen volgen patiënt.

§ Kijken verpleegkundigen kritisch naar P&O-instrumentarium, ‘functiehuis’ en ‘func-tiedifferentiatie’, nemen daar actief invloed in (via lijn- en staffuncties) ten gunste van de beroepsgroep.

§ Werken verpleegkundigen als zelfstandig professional, ondernemend, al of niet in loondienst.

§ Hebben verpleegkundigen eigen spreekuren op de poli, aansluitend op artsenbe-zoek en zelfstandig.

§ Ideaal: verpleegkundigen werken in excellente zorgorganisaties…. Professionaliteit en kwaliteit In 2020: § Is veel zorg geprotocolleerd en gestandaardiseerd (eis aan kwaliteit door maat-

schappij en zorgverzekeraars). Verpleegkundigen handelen op basis van standaar-den en protocollen, kunnen daar ook gemotiveerd en beargumenteerd van afwijken. Vraagt om scherp beoordelingsvermogen en stevige professionele attitude. Door standaardisering kunnen verpleegkundigen persoonlijke aandacht geven aan zorg-vragers.

§ Ontwikkelen verpleegkundigen zorgpaden. Daarin staat wat evidence based practi-ce is en waar de zorgvrager recht op heeft.

17

§ Monitoren, meten en screenen verpleegkundigen de zorg systematisch, in het be-lang van de kwaliteit.

§ Doet de zorg een groot beroep op vaardigheden van verpleegkundigen als logisch redeneren, klinisch redeneren, analyseren, creativiteit, flexibiliteit en leervermogen tijdens loopbaan.

§ Zijn de medische mogelijkheden groot. Er wordt vroeg ingegrepen en lang doorbe-handeld. Verpleegkundigen spelen een grote rol in het vinden van antwoorden op ethische vragen die dit oproept: hoe verhoudt (door)behandelen zich tot de kwaliteit van leven?

§ Participeren verpleegkundigen in toetsingscommissies van ethische en privacy-vraagstukken.

§ Zijn verpleegkundigen trotse en zelfbewuste beroepsbeoefenaren, ambassadeurs van hun vak, die de beeldvorming en het imago van hun beroep positief beïnvloe-den. Zij verwoorden en laten zien waar hun beroep voor staat en wat hun bijdrage aan de zorg is.

§ Hebben verpleegkundigen een verantwoordelijke beroepshouding, assertief, die-nend, autonoom.

§ Zijn verpleegkundigen risicobewust en proactief op het gebied van patiëntveiligheid. § Staat in het handelen van de verpleegkundige het perspectief van de zorgvrager

voorop. Deze zorg is niet grenzenloos, het is geen kwestie van ‘u vraagt wij draai-en’. De verpleegkundige maakt hierin afwegingen en stelt zich zakelijk op.

§ Hebben verpleegkundigen visie, bevlogenheid, betrokkenheid. Zij vinden het een uitdaging om met mensen te werken, tonen liefde en oprechte interesse, hebben aandacht voor het unieke van ieder mens.

§ Passen (GGZ-)verpleegkundigen snel interventies toe, daardoor weinig zorg-vragers in de separeer. Terugdringen dwang en drang.

§ Zijn verpleegkundigen goed georganiseerd, treden zij collectief op waar wenselijk en mogelijk.

§ Werken verpleegkundigen waar mogelijk evidence based, volgen kritisch wat werkt. § Treden verpleegkundigen op als lobbyisten naar politiek en beleid, samen met pati-

entenorganisaties. § Participeren verpleegkundigen in en/of nemen het initiatief tot kwaliteitsprojecten.

18

Bijlage 1 Ordening / verslaglegging rondetafels Communicatie § effectieve relaties met zorgvrager opbouwen § luisteren en relevante informatie van/over zorgvrager verkrijgen § medische en verpleegkundige informatie met zorgvrager, familie, naasten doorspreken § mondeling en schriftelijk verslag uitbrengen

Samenwerking § overleggen met collega’s en andere zorgverleners § verwijzen indien nodig § intercollegiaal consult verlenen § bijdragen aan effectieve interdisciplinaire samenwerking (en ketenzorg)

Kennis en wetenschap § verpleegkundige (en medische) informatie kritisch beschuwen § bijdragen aan en (mede)ontwikkelen van wetenschappelijke vakkennis § een persoonlijk bij- en nascholingsplan ontwikkelen en onderhouden (ook met ICT) § de deskundigheid van studenten, collega’s, zorgvragers en andere betrokkenen bij de

gezondheidszorg bevorderen Maatschappelijk handelen (bevorderen gezondheid) § factoren die van invloed zijn op de gezondheid herkennen § de gezondheid van zorgvragers en de gemeenschap als geheel bevorderen § handelen volgens de relevante wettelijke bepalingen § adequaat optreden bij incidenten in de zorg

Organisatie § in het werk balans aanbrengen tussen verpleegkundige zorg en persoonlijke ontwikke-

ling. § effectief en doelmatig werken binnen (en tussen) gezondheidszorgorganisatie(s) § de beschikbare middelen voor de zorg verantwoord besteden § informatietechnologie gebruiken voor optimale zorg

Professionaliteit en kwaliteit § actuele kennis en vaardigheid hebben vanuit het vakgebied § diagnoses, interventies, preventie waar mogelijk evidence based toepassen § effectieve en ethisch verantwoorde verpleegkundige zorg leveren § snel de vereiste informatie vinden en toepassen

‘Verpleegkundig handelen’ is een zevende rol, eigenlijk als eerste te noemen. In de rondetafels tot nu toe hebben we deze niet als een aparte rol beschouwd, maar als centrale noemer en sa-mengevoegd met de rol ‘professionaliteit en kwaliteit’. In het vervolg van het project zullen we toewerken naar zeven rollen, vanwege de vergelijkbaarheid met beroepen (artsen, verpleegkun-dig specialisten) die zich al baseren op de CanMEDS.

19

Bijlage 2 Voorbeeld van een verslag van één rondetafelgesprek Thema’s: samenwerking, communicatie, organisatie, maatschappelijk handelen, kennis en wetenschap en professioneel handelen Gespreksleider: A Verslaglegger: B Thema / label

Grootste veranderingen de laatste 10 jaar

- Van handmatig naar digitaal: ICT/technische ontwikkelingen bv digitale agenda’s, rapportage elektronisch patiëntendossier Veel invloed op werkprocessen

- DBC’s, organisatie financiering van de zorg – behandelaar-functie vs productienorm (aantal cliëntencontacten behalen)

- Takenverzwaring en – vermeerdering – tendens: minder per-soneel, meer doen

- Complexiteit zorgvragen neemt toe, patiënten stellen hogere eisen, mondiger

- Ketenzorg

Wat betekenen de ICT ontwikkelingen visionair gezien? Veel papierwerk is nog handmatig, neemt toe, zou ook in vaste digitale programma’s moeten worden gezet. EPD werkt vlotter en beter. Alle papierwerk omgezet naar digitale documenten. Geen papierwerk meer. Digitale hulpverlening. Laagdrempelige zorgverlening. Telefoon, twit-ter, webcam e.d. Men voorziet een enorme groei. Positieve ontwikkeling.

Communicatie, or-ganisatie

VP vult rol anders in, uitholling van het vak, weinig kansen t.a.v. loop-baanontwikkeling. Zelfstandiger zorgverlening naar patiënten/cliënten toe. Kwalitatief kan het werk momenteel niet worden uitgevoerd zoals gewenst.

Professioneel han-delen en kwaliteit

Opleidingsbudget wordt verminderd, mogelijkheden zijn beperkt voor opleidingen die niet gesubsidieerd zijn. Werkgevers zijn kritisch: wat levert een opleiding die v&v wil volgen ons op? Groepen vp die zich wensen te ontwikkelen en groepen vp die ‘het allemaal wel best vin-den’. Wat betekent dit voor de beroepsgroep? Kloof gemotiveerde vs an-ders gemotiveerde medewerkers. Gemotiveerde vp ‘vliegen uit’ vinden andere functies elders. Hoe motiveer je medewerkers? Handkar-effect: organisatie stelt ‘we gaan weer vooruit’, vp gaan voor-uit gaan bv. een cursus volgen, dan wordt de kar weer neergezet en staat een ieder stil totdat de organisatie weer stelt ‘we gaan weer vooruit’ HRM beleid? Perspectief bieden aan vp op de werkvloer. Wat is een uitdaging? Bv geriatrisch vp worden.

Kennis

In 2020 MT terug op de werkvloer, beter betrokken bij de werkvloer. Ken je mensen. VP in het MT? VP leiders aan bed. Bouwen aan inhoud en bestuur.

Organisatie

20

VP en VP Specialisten positioneren zich steeds meer, groei naar lei-derschap. ref MT dat vanuit de eigen vp achtergrond weet wat er leeft en heerst op de werkvloer. Competenties: evidence based handelen, samen-werken, inhoudelijk deskundig, communiceren. Wat is nodig op de werkplek? Kritisch kijken. Kliniek: meer HBO-V, in de woonzorg bv meer verzorgenden. Competenties: kennis en ver-antwoordelijkheid. Ziektebeelden, diversiteit somatiek e.d. goed ken-nen. Ervaringsdeskundigheid is erg belangrijk. ‘Deskundigheid in ei-gen toko’. Moet een toekomstige vp afdelingsoverstijgend denken? Ja. Teams goed samenstellen. Mix vz en vp, man en vrouw door elkaar.

Professioneel han-delen, kennis

In ZKH setting: gericht op behoud van personeel, zkh biedt veel inter-ne opleidingen aan. Desk.bevordering wordt verplicht gesteld, vakge-bieden worden op niveau gebracht. Vak ontwikkelt zich sneller door, ook bij jr vp. (ref St Antonius, heeft ook overeenkomst met V&VN op het terrein van KR V&V). Mbo- en hbo-grenzen vervagen in de praktijk snel. Te weinig voeding om afdelingsoverstijgend te leren denken bv op beleid- en bestuurlijk niveau, werkprocessen verbeteren.

Kennis Organisatie

In 2020: nog meer productie draaien. Sneller diagnoses stellen. Wat vraagt dit van een vp? Meer flexibiliteit in je dagelijkse bezigheden. Striktere planningen. Is er voldoende ruimte voor aandacht voor cliën-ten? Gevaar is dat je de patiënt/cliënt niet meer als totaal ziet maar een gedeelte van ziektebeelden. Geen sociale indicaties meer in de toekomst. Ketenzorg wordt belangrijker. Korte en snelle opnames, groter beroep op ketenzorg: eerstelijn, mantelzorg, buurtzorg, andere hulpverleners.

Professioneel han-delen Samenwerken

Gelijkwaardige relaties nastreven tussen vp en vp specialist. Samenwerken

Veel cultuurgebonden problemen bij patiënten/cliënten. Maatschappe-lijke ontwikkelingen integreren. Bv. geestenuitdrijver in bepaalde Afri-kaanse cultuur vs Westerse behandelwijze. Kennis vanuit andere cul-turen is erg belangrijk bv bij (wijze van) diagnosestelling.

Maatschappelijk han-delen

Trend: simuleren van ziektes om wel/niet in te burgeren, trouwen e.d. Maatsch. handelen

Op welke wijze kan pro-actief de gezondheid van burgers verbeteren? We missen vroegtijdige info op scholen, preventieve rol moet promi-nenter worden neergezet. Op basisschool en brugklasjaren. VP kan hierin een veel grotere rol spelen, dient naar de toekomst op te worden gepakt. VP worden mo-menteel te laat betrokken. Binnen alle leeftijdscategorieën en sectoren. Vooral ook op het gebied van geestesziekten.

Professioneel han-delen, maatschappe-lijk handelen

In 2020 hebben we te maken met toenemende/veel vergrijzing qua personeel. VP gemotiveerd houden, zoveel mogelijk nieuwe studenten laten instromen. Andere manieren van werken. Nacht en avonddien-sten worden te zwaar. Dubbele vergrijzing: patiënten/cliënten en personeel.

Organisatie