1

MUSEUM AAN DE IJZER

Wat rest van het leven. Wat blijft van het land.

2

TER INFO

Met deze invulbrochure hebben we geprobeerd voor leerlingen van de derde graad van het

basisonderwijs een boeiend werkdocument te brengen. Waar het onderwerp er zich toe leende

hebben we eveneens gepoogd moderne werkvormen te hanteren. De opdrachten en de werkwijze

zijn gestoeld op de VakOverschrijdende EindTermen (VOET) die hieronder vermeld zijn. We wensen

u samen met de leerlingen een leerrijk bezoek aan het vernieuwd museum.

Doelstellingen Lager Onderwijs: vakoverschrijdend

Nederlands - Lezen

De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beschrijven) de informatie achterhalen in

3.1 voor hen bestemde instructies voor handelingen van gevarieerde aard;

3.3 voor hen bestemde teksten

Nederlands - Schrijven

De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau =structureren)

4.6 schriftelijk antwoorden op vragen over verwerkte inhouden.

4.8* De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken, luisteren,

lezen en schrijven de volgende attitudes:

- luister-, spreek-, lees- en schrijfbereidheid; bereidheid tot nadenken over spreek-,

lees- en schrijfgedrag

Historische tijd

De leerlingen

5.6 kunnen hun afstamming aangeven tot twee generaties terug.

5.7 kennen de grote periodes uit de geschiedenis en ze kunnen duidelijke historische elementen

in hun omgeving en belangrijke historische figuren waarmee ze kennis maakten in de tijd

situeren

5.8 kunnen aan de hand van een voorbeeld illustreren dat een actuele toestand, die voor

kinderen herkenbaar is, en die door de geschiedenis beïnvloed werd, vroeger anders was en

in de loop der tijden evolueert.

5.9* tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders.

Algemene vaardigheden tijd

De leerlingen

beseffen dat er een onderscheid is tussen een mening over een historisch feit en het feit zelf.

3

6. Wereldoriëntatie - Ruimte

Oriëntatie- en kaartvaardigheid

De leerlingen

6.1 kunnen aan elkaar een te volgen weg tussen twee plaatsen in de eigen gemeente of stad

beschrijven.

Ze kunnen deze reisweg ook aanduiden op een plattegrond.

6.2 kunnen in een praktische toepassingssituatie op een gepaste kaart (en op de globe evenaar,

de polen, de oceanen), de landen van de Europese Unie en de werelddelen opzoeken en

aanwijzen.

Ruimtebeleving

De leerlingen

6.5 kunnen aan de hand van een concreet voorbeeld het verschil tussen beleefde en absolute

afstand illustreren.

Ruimtelijke ordening/bepaaldheid

De leerlingen

6.7 kunnen in de realiteit op een gepaste kaart een landelijke, stedelijke, toeristische en

industriële omgeving herkennen en van elkaar onderscheiden.

Algemene vaardigheden ruimte

De leerlingen

6.10 kunnen in een landschap gericht waarnemen en ze kunnen op een eenvoudige wijze

onderzoeken waarom het er zo uitziet.

6.11 kunnen een atlas raadplegen en kunnen enkele soorten kaarten hanteren gebruik makend

van de legende, windrichting en schaal.

7. Brongebruik:

de leerlingen kunnen op een gepaste manier informatiebronnen hanteren en gebruiken.

4

OPDRACHT IN DE KLAS

1. Op weg naar het Museum aan de IJzer

Situeer op onderstaand kaartje in het blauw welke weg jij moet volgen om de stad met het Museum

aan de IJzer te bereiken en duid de IJzer aan. Duid in het geel de stad aan waar elke avond om 20 uur

onder de Menenpoort ‘The Last Post’ gebracht wordt. Duid in het rood de stad aan waar Koning

Albert I zijn hoofdkwartier had .

(Diksmuide , Ieper, Veurne )

2. Ga naar http://nl.wikipedia.org/wiki/IJzertoren en zoek het antwoord op volgende

vragen.

1 In welk jaar werd de eerste IJzertoren ingewijd?

2 AVV VVK op de toren staat voor

3 Wat is begin- en eindjaar van WOI ?

4 In hoeveel talen staat de kreet ‘Nooit meer oorlog’ op

de IJzertoren te lezen?

5 Met de resten van de gedynamiteerde toren werd de

PAX-poort gebouwd. Wat betekent PAX ?

6 Wanneer werd de nieuwe toren ingewijd?

5

3. Verwijzen naar witte papaver

De witte klaproos staat symbool voor het streven naar

vrede. Vrede in de ruime zin van het woord: meer dan geen

oorlog betekent het ook rust, harmonie, verdraagzaamheid

in een multiculturele samenleving maar ook in alledaagse

omstandigheden.

De keuze van de witte klaproos is geïnspireerd op

bovenstaand wereldberoemde gedicht van John McCrae‘In

Flanders’ Fields’ dat hij aan het front schreef.

Op http://www.youtube.com/watch?v=8VtGbJHXTQ8 vind je een tekenfilmpje dat het verhaal rond

het gedicht ‘In Flanders Fields’ van John McCrae vertelt. (Engels)

In Vlaanderens velden (Letterlijke

vertaling)

“In Vlaanderens velden bloeien de

klaprozen

Tussen de kruisen, rij aan rij

die onze plek aangeven; en in de

lucht vliegen leeuweriken, nog

steeds dapper zingend

zelden gehoord te midden van het

kanongebulder aan de grond.

Wij zijn de doden. Enkele dagen

geleden leefden we nog, voelden

de dauw, zagen de zon ondergaan

beminden en werden bemind en nu

liggen we in Vlaanderens velden

Neem ons gevecht met de vijand

weer op:

Tot u gooien wij, met falende hand

de toorts; aan u om haar hoog te

houden

Als gij breekt met ons die sterven

zullen wij niet slapen, ook al bloeien

de klaprozen

in Vlaanderens velden.”

6

4. Het WOI- monument van je gemeente opzoeken

Dit monument op de oorlogsbegraafplaats Tyne Cot in Zonnebeke herdenkt 34.952 militairen uit het

Gemenebest (British Commonwealth) die zijn omgekomen in de Eerste Wereldoorlog en waarvan

geen graf bekend is. Hun namen staan op het monument. (Situeer Tyne Cot Cemetry op het kaartje

pg 4)

Het monument op onderstaande foto herdenkt de inwoners van Torhout die zijn omgekomen of

vermist in de Eerste Wereldoorlog. Ook in jouw gemeente is dergelijk monument te vinden. Op

http://nl.tracesofww1.com/country.asp?countryid=2&provinceid=13 kan je voor alle gemeenten de

locatie(s) waar een oorlogsmonument staat vinden . Zoek het op voor jouw gemeente, noteer het

adres en probeer aan de hand van het kaartje op de webpagina de locatie te situeren ten opzichte

van jouw adres. (Hoever is het monument verwijderd van waar je woont?) Breng een bezoek aan het

monument. Bekijk goed de namen van de soldaten, misschien vind je er je eigen familienaam of een

bekende naam bij.

7

Misschien zijn een aantal klasgenoten afkomstig uit een ander land of misschien heb je een

familienaam die niet frequent voorkomt omdat een van je voorouders na WOI in ons land gebleven

is. Ga na waar je familienaam vandaan komt en of het land van herkomst bij de oorlog betrokken

was. Kleur het land op onderstaande kaart in het rood.

Op http://nl.geneanet.org/familienamen/ of op http://www.familienaam.be/ kan je nagaan hoe

jouw familienaam wereldwijd en meer specifiek in België verspreid is.

Hoeveel keer komt je naam wereldwijd voor? ______________________________________

Hoeveel Belgen dragen jouw naam? ______________________________________________

Kleur het land ( of continent) met de sterkste concentratie van je familienaam in het rood op

onderstaande kaart.

8

5. Oorlog ���� vrede

In het oude Romeinse Rijk, bij de Grieken en later bij de Germanen, de Spanjaarden, de Fransen, de

Duitsers , altijd waren er krijgsheren, leiders die droomden van macht. Ze wilden hun rijk uitbreiden.

Daarom zetten ze soldaten in die ten oorlog trokken. Huizen, oogsten, vrouwen, kinderen,… niets

werd gespaard. In een oorlog spreken we over vriend en vijand.

Ook in het dagelijks leven wordt strijd geleverd: op de werkvloer staan werkgevers vaak tegenover

werknemers; in de sport staan clubs tegenover elkaar, op school worden medeleerlingen wel eens

gepest om de meest uiteenlopende redenen. We noemen ze tegenstanders, concurrenten.

Onderstaande kaart geeft de conflictlanden in de wereld aan.

Zoek een land op dat momenteel heel regelmatig het nieuws haalt omwille van de strijd die er

geleverd wordt. _________________________________________________________________

Duid het aan op de kaart.

Probeer te weten waarover het conflict handelt. _______________________________________

_______________________________________________________________________________

Wie zijn de strijdende partijen? _____________________________________________________

______________________________________________________________________________

9

Hieronder vind je een mindmap met de begrippen ‘oorlog’ en ‘vrede’. Vul volgende termen in de

ballonnetjes in en vul de 4 overgebleven ballonnen zelf aan met begrippen waaraan jij denkt als je

oorlog en vrede hoort.

Oorlogspelletjes - ruzie - overleggen pesten - belegeren - vredespijp …

VREDE

OORLOG

10

Conflicten ontstaan als gevolg van een machtsstrijd tussen minimum twee partijen . Soms is de

oorzaak heel banaal, een futiliteit, dat men later niet eens meer weet wat de aanleiding tot het

conflict was. Mocht men de tijd terug kunnen draaien, dan zouden partijen overleggen,

onderhandelen, het geschil bijleggen zodat het niet tot een conflict komt. Veel oorlogen worden

gelukkig op die manier voorkomen! Geen enkel conflict hoeft een oorlog te worden.

Kan jij samenleven met mensen van een andere godsdienst, een andere huidskleur, een andere

opvatting? Heb je het moeilijk met allochtonen of illegalen? ______________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Als je vindt dat een situatie onaanvaardbaar is, hoe pak je het dan aan? Kies je ervoor :

Mogelijkheid

Waarom?

Te overleggen met de andere partij?

De andere uit te maken, te kleineren?

De andere de rug toe te keren, te negeren?

Welk van bovenstaande mogelijkheden kan een win/win situatie opleveren? Waarom?

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

11

OPDRACHTEN IN HET MUSEUM AAN DE IJZER

Op bovenstaande foto zie je twee belangrijke monumenten , enerzijds de IJzertoren en anderzijds de

PAX-poort. Bij je bezoek stap je door de imposante PAX-poort naar de huidige IJzertoren, waarin het

22 verdiepingen tellende museum gevestigd is. Via de trap bereik je het terras. Vandaar krijg je een

adembenemend zicht over de toenmalige frontstreek.

Eerste Wereldoorlog

De langlopende oorzaak van WOI was de honger naar machtsuitbreiding van de grootmachten van

Europa, waaronder het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse, het Ottomaanse, het Russische

en het Britse Rijk, Frankrijk en Italië. De moord op 28 juni 1914 op aartshertog Franz Ferdinand van

Oostenrijk, de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een Bosnisch-Servische nationalist, was

de directe aanleiding voor de grootmachten om WOI te starten. Via hun kolonies verspreidde het

conflict zich gauw over de wereld.

België werd vanaf zijn ontstaan in 1830/1831(1831 Verdrag van Londen), door de toenmalige

grootmachten verplicht neutraal te blijven. België weigert Duitsland vrije doorgang, Duitsland

schendt de neutraliteit en valt in augustus 1914 België binnen. Dit vormt dan weer de aanleiding voor

Groot-Brittannië om in de oorlog te stappen. België was een klein land, waarvan weinig tegenstand

werd verwacht. Tegelijk was het een industriële grootmacht met het dichtste spoorwegnet van het

Europese vasteland, wat het tot een aantrekkelijk doelwit maakte.

Het Duitse leger rukte snel op, veroverde de vestingen langs de Maas en dreef het slecht uitgeruste

Belgische leger voor zich uit. De Belgen trokken zich terug op Antwerpen dat in de voorafgaande

decennia was omgeven door een ring van forten. Op 10 oktober 1914 viel echter ook Antwerpen. Het

Belgische leger trok zich vervolgens langs de kust terug in de richting van Frankrijk. De laatste

verdedigingslinie op Belgisch grondgebied werd ingericht langs de IJzer. De omgeving van de IJzer

werd onder water gezet. Het Duitse leger liep hopeloos vast in de moerassen. Vier jaar lang bleef de

IJzer de grens tussen de Duitse en de geallieerde legers, als de meest westelijke uitloper van een

frontlinie die van het Noordzeestrand bij Nieuwpoort doorliep tot de Frans-Zwitserse grens. Achter

de IJzerlinie bleef een klein deel van België onbezet. De opperbevelhebber van het Belgische leger,

koning Albert, vestigde zijn hoofdkwartier in Veurne.

1. Via dolorosa : de weg van lijden – kruisweg

Via DOLOROSA

Tijdens de doortocht van België trekt de Duitse invaller een spoor van

verwoeste huizen, dorpen en steden door het land en maakt hij duizenden

onschuldige slachtoffers. De Belgische bevolking slaat massaal op de vlucht.

We volgen de vluchtelingen en de verwarring die de oorlog veroorzaakt

langs de Via Dolorosa. Wat neem je mee als je plots moet vertrekken en

waar kan je terecht?

Vandaag zijn het nobele onbekenden die vluchten voor verre oorlogen. In

1914 waren het onze (over)grootouders.

12

Tussen de PAX-poort en de huidige

IJzertoren stap je over de via

Dolorosa. (zie afbeelding hiernaast)

Links en rechts vind je namen van

steden en gemeenten waarlangs de

Duitse troepen door het land

oprukten.

Is er een dorp of stad uit je buurt dat

op of nabij de via Dolorosa ligt?

Noteer de naam of namen.

_____________________________

_____________________________

_____________________________

Wat is er daar in WOI precies

gebeurd.

_____________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

_____________________________

13

2. Na film

Welk gevoel overheerst na het bekijken van de film: noteer het sterkste gevoel onderaan, daarboven

het tweede in rij en zo verder tot de top.

3. Panorama

• Hoe ver lag het front van de IJzertoren ? _________________________________________

• Hoe ver ligt Ieper van hier ? _________________________________________

• In welke windrichting ligt Nieuwpoort? _ ________________________________________

• Hoever ligt Brugge van de IJzertoren? ___________________________________________

4. Verdieping 20

Toon op de kaarten hieronder aan dat de oorlog een wereldoorlog was . Duid minstens 5 betrokken

landen aan. Duid ook verschillende werelddelen aan die betrokken waren.

• Wat verstaat men onder geallieerden? (groen) ___________________________________

_________________________________________________________________________

• Wat verstaat men onder neutrale landen? (wit)___________________________________

__________________________________________________________________________

• Wat zijn de centralen? (grijs) __________________________________________________

__________________________________________________________________________

• Wat was de rechtstreekse aanleiding tot WOI ? ___________________________________

__________________________________________________________________________

14

15

5. Verdieping 18: Mensen op de vlucht

Links een recente foto van een vluchtende massa voor oorlogsgeweld. Rechts Belgen op de vlucht in

WOI.

Een deel van de Belgische bevolking moest vluchten: ze trokken naar onbezet België of ze werden

opgevangen in Frankrijk, Nederland en Engeland?

Stel dat je te voet moet vluchten en je mag slechts 5 voorwerpen meenemen. Wat neem je mee ?

1._________________________________________2._____________________________________

3._________________________________________4._____________________________________

5._______________________________________________________________________________

Waarom kies je deze voorwerpen? ____________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Zijn er plaatsen waar er nu vluchtelingen zijn? Hoe worden deze vluchtelingen opgevangen ?

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

16

6. Verdieping 17

Kaart Westhoek:

• Teken de frontlijn

• Duid de Belgische en de Duitse linies aan.

• Wat stelt het blauwe gebied voor?

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

17

7. Verdieping 14 : Mens versus machine

De beide legers groeven zich steeds verder in hun loopgraven in. Vier jaar lang deden ze pogingen

door de steeds sterkere linies van de tegenstander heen te breken. Aan beide zijden werden daarbij

naast honderdduizenden soldaten voortdurend nieuwe uitvindingen zoals tanks en gifgassen ingezet.

Prikkeldraad is in zo grote hoeveelheden gebruikt dat de verkoop van resterende voorraden na de

oorlog tot de doorbraak van het gebruik in de landbouw leidde.

Een van de gevaarlijkste plekken van het IJzerfront was de ‘Dodengang’, een loopgravenstelsel dat

tot vlakbij de IJzer doorliep. Omdat aan de overzijde hetzelfde gebeurde, naderden de vijandelijke

legers elkaar hier tot op enkele tientallen meters.

In deze macabere omgeving vond een van de meest bizarre gebeurtenissen van de frontoorlog

plaats: een verbroedering tussen de soldaten aan weerszijden van het front tijdens de Kerst van

1914.

Naar een tekst van : Hans Renes, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht

Zoek in de tekst voorbeelden van het feit dat de oorlog leidt tot het uitvinden van nieuwe producten

en dus de economie ten goede komt.

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Wist je dat België een belangrijke wapenleverancier is? Wat is de belangrijkste wapenfabrikant in

België?

_________________________________________________________________________________

18

8. Verdieping 13: Obussen worden urnen

• Kan je het thema van deze verdieping ‘Obussen worden urnen’ verklaren?

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

• Op deze verdieping staan obussen. Bij elke obus staat de naam van een gesneuvelde

soldaat/burger. Controleer of jouw gekozen soldaat er terug te vinden is. Stel dat je op dit

moment een van deze gesneuvelden kon spreken. Schrijf hieronder de boodschap die je

hem/haar zou willen zeggen.

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

19

9. Verdieping 12 : Bezet land

Het leven in bezet België werd heel erg beperkt. Alles werd gereglementeerd. Hieronder vind je een

paar voorbeelden van aanplakbiljetten waarmee de bevolking geïnformeerd werd.

Noteer 3 beperkingen en beschrijf wat dit voor gevolg had voor de mensen.

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

10. Verdieping 10: Terug thuis

Wat zegt jullie 11 november ? __________________________________________________

Foto genomen juist na het ondertekenen

van de Wapenstilstand in het bos van

Compiègne.

Op de voorgrond Maarschalk

Foch (tweede van rechts), geflankeerd

door twee Britse officieren: schout-bij-

nacht Hope (uiterst rechts)

en admiraal Wemyss. De wagon was aan

Foch geschonken door de fabrikant

Compagnie Internationale des Wagons-

Lits.

20

• In welk land ligt Compiègne? __________________________________________________

• Welke landen waren zeker betrokken bij de wapenstilstand? _________________________

__________________________________________________________________________

• De oorlog is voorbij. De soldaten komen terug thuis. Hoe verwachten de soldaten thuis

ontvangen te worden

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Naast de lichamelijke letsels blijven soms levenslang de onzichtbare psychische letsels zoals

depressies, angstaanvallen, slapeloosheid,…

Lichamelijke letsels tekenen de slachtoffers voor de rest van hun leven. Gasaanvallen en kogels in

hoofd of romp veroorzaken onmiddellijk of op korte termijn de dood. Velen blijven echter letsels die

niet dodelijk zijn, voor de rest van het leven meedragen. Oogletsels en schade aan de

ademhalingswegen als gevolg van de gasaanvallen zijn niet zichtbaar maar beperken blijvend de

activiteiten. Kogels en granaatscherven blijven hangen in het lichaam. Wonden zijn bijna altijd

geïnfecteerd, want modder of stukken kledij zijn met het projectiel het lichaam binnengedrongen.

Zelfs de kleinste verwonding kan aanleiding geven tot tetanus, met bijna zeker de dood tot gevolg. Er

waren geen vaccinaties, er waren geen antibiotica ( het eerste antibioticum Peniciline werd pas in

WOII gebruikt) , dus bleven de wonden maanden soms jaren etteren.

21

Op de foto’s zie je voorbeelden van:

• Diepe littekens en littekens die het gelaat ontsieren. Moeilijke, herhaalde

gezichtsreconstructies zijn nodig om een menswaardig leven te kunnen leiden.

• Littekens op ledematen met flexie contracturen als gevolg (handen in krampachtige houding)

• Koudvuur of gangreen: het afsterven van weefsel vooral van handen en voeten kwam veel

voor: de weefsels zwellen, worden zwart en vallen tenslotte af. De oorzaken zijn ofwel een

onderbreking van de bloedtoevoer of een besmetting met een anaerobe microbe, gewoonlijk

beide. Als men het leven van de patiënt wil redden is de enige behandeling het wegsnijden

van het afgestorven weefsel. In de praktijk kwam dat gewoonlijk neer op een amputatie van

de hand, voet, been of arm.

• Huidletsels door inwerking van gifgas

• Stompen van geamputeerde ledematen

Hoe kijk je aan tegen mensen met een handicap. Hoe ga je daar mee om?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

11. Verdieping 9 : Vergeten? Vergeven? Verwerken?

22

Wat heeft de kunstenaar volgens jou in dit kunstwerk willen uitdrukken?

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

12. Verdieping 8: De IJzertoren als symbool

Waarom werd de IJzertoren gebouwd? ____________________________________________

____________________________________________________________________________

Wat betekent AVV-VVK ? _______________________________________________________

____________________________________________________________________________

De IJzertoren heeft een specifieke vorm: Wat diende als voorbeeld? ____________________

____________________________________________________________________________

Noteer de boodschap die de IJzertoren geeft? ______________________________________

____________________________________________________________________________

Waarom die 4 talen op de toren? _________________________________________________

____________________________________________________________________________

23

13. Verdieping 6 : Een eigen mening vormen

Mensen zoeken naar groepsgevoel: Groepsgevoel is noch goed noch slecht, maar kan goed of slecht

gebruikt worden: geef enkele groepen waar jij toe behoort.

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Er worden een aantal stellingen voorgesteld. Naargelang de leerling(e) al dan niet akkoord gaat met

de stelling sluit hij/zij bij de ene of andere groep aan.

Stellingen

1. Alle wapens moeten verboden worden.

2. Computerspellen over oorlog leiden automatisch tot gewelddadig gedrag.

3. Wie gepest wordt, heeft het vaak zelf gezocht.

4. Ik zou vluchtelingen in huis nemen.

5. Pestgedrag kan onder geen beding aanvaard worden.

Bedoeling is dat door de keuze van de kinderen telkens wisselende groepen ontstaan. Na elke vraag

volgt een korte bespreking waarom een leerling die keuze maakte. Wat hebben jullie hier uit

geleerd? Al naargelang de stelling sloot je aan bij de ene of de andere groep. En steeds hebben jullie

willen kijken of je de grootste groep was/ of je de beste was.

Waarom heb je voor bepaalde groepen gekozen ? Vrienden/groepsdruk/eigen mening/…

Wat is voor jou het belangrijkste element ?

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________