Monitor van de duurzame ontwikkeling nr 16/2012

Monitor van deMonitor van de

Duurzame OntwikkelingDuurzame Ontwikkeling

Driemaandelijks │ nr. 16 │ zomer 2012

Leuven: kennismaking met projecten rond duurzaamheidLeuven: kennismaking met projecten rond duurzaamheidLeuven: kennismaking met projecten rond duurzaamheidLeuven: kennismaking met projecten rond duurzaamheid

Verandering belevenVerandering belevenVerandering belevenVerandering beleven

IIINHOUDNHOUDNHOUD

Deze publicatie is de vrucht van samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en

de vzw Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB)

Ze kan gedownload worden op www.vsgb.be

Nr. 2012/16 — Zomer 2012

Redactie: Philippe Delvaux, Philippe Mertens, Virginie Randaxhe

Lay-out: Philippe Mertens

Vertaling: Liesbeth Vankelecom - Revisie: Philippe Delvaux, Virginie Randaxhe

Coördinatie: Philippe Mertens - Verantwoordelijke uitgever: Marc Thoulen

Adres: Aarlenstraat 53/4 - 1040 Brussel

Leuven: duurzame ontdekkingen op het menu Leuven: duurzame ontdekkingen op het menu Leuven: duurzame ontdekkingen op het menu 03

Verandering! En dan?Verandering! En dan?Verandering! En dan? 10

PAGE 2 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N° 2012/16

Leuven: duurzame

ontdekkingen op het menu

Op 22 maart 2012 nodigde de Vereniging de

coördinatoren Lokale Agenda 21 uit om in

Leuven de verwezenlijkingen van onze

Vlaamse vrienden van nabij te bekijken.

Op het programma stonden enkele bezoeken

aan innoverende projecten rond duurzame

ontwikkeling.

BLZ 3 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N° 2012/16

N aar traditie legden

de deelnemers ver-

schillende bezoeken

af per fiets. Bij onze aan-

komst huurden we fietsen

aan het station. Zo ontdekten

we meteen de immense par-

king aan het Leuvense

station: praktisch, goed

georganiseerd, ecologisch …

jammer genoeg zonder

equivalent in Brussel.

Op het stalen ros doorkruis-

ten we de stad, naar de

stadsdiensten die gevestigd

zijn in een charmant klooster

aan de rand van het water.

Daar werden we ontvangen

door Geert Vanhorebeek,

duurzaamheidsambtenaar bij

de milieudienst.

De voormiddag werd gewijd

aan een kennismaking met

de Lokale Agenda 21 van de

stad en enkele acties die op

touw gezet werden in het

kader van de fase gewijd

aan burgerparticipatie en

–raadpleging.

Netwerk Duurzaam

Leuven1)

Sinds 1998 werkt de stad

Leuven een Lokale Agenda 21

uit aan de hand van enkele

concrete projecten. Het doel is

een bewoonbare stad voor ie-

dereen te creëren zonder mili-

eubekommernissen te laten

vallen.

In de loop van de verschillen-

de fasen, zowel intern als met

de burgers, heeft de stad Leu-

ven steeds meer partners

rond de tafel gebracht

(verenigingen, universi-

taire deskundigen, instel-

lingen en ondernemin-

gen). Deze samenwerking

heeft geleid tot de creatie

van een platform dat ide-

aal is om te netwerken.

Leuven Klimaat-

neutraal2)

In het kader van de Loka-

le Agenda 21 heeft de stad

Leuven het pact van de

burgemeesters3 van de EU

ondertekend. Dit engage-

ment verbindt de onderte-

kenaars ertoe hun CO2-

uitstoot met 20 % terug te

dringen tegen 2020. Leu-

ven heeft een nog sterkere

visie ontwikkeld, die een

CO2-uitstoot van nul


vooropstelt tegen 2030.

Daartoe werd er nagedacht

samen met deskundigen

van de KUL, maar ook met

het Netwerk Duurzaam

Leuven. Er werden verschil-

lende thema's besproken

(energie, gebouwen, mobili-

teit, landbouw, natuurbe-

houd, consumptie, participa-

tie, …) om overgangsstrate-

gieën uit te werken.

Dankzij die samenwerking

zijn verschillende rapporten

opgesteld, die gepubliceerd

werden naarmate de raad-

pleging vorderde.

Leuven overmorgen4

In het kader van deze cam-

pagne in samenwerking met

de gemeentediensten konden

de inwoners van Leuven na-

denken over de duurzame

toekomst van de stad.

Er werden 3 grote thema's

belicht: mobiliteit, huisves-

ting en voedselbevoorrading.

Op verschillende manieren

(theater, improvisatie, sket-

ches, tekeningen, karikatu-

ren, conversatiesalon, leerlin-

genoverleg, …) konden de in-

woners hun visie geven op

Leuven voor de toekomst.

Deze raadpleging van de

burgers heeft heel wat re-

sultaten opgeleverd, die

geanalyseerd werden en

een beeld van een vernieu-

wend Leuven voor over-

morgen geven.

Leuven namiddag

Daarna sprongen we terug

op de fiets, richting Valke-

rijgang, waar we verwacht

werden in het sociaal res-

taurant "De Drukkerij"

voor het middagmaal.

Daarna werd de duurzame

voeding belicht, met een

bezoek aan een sociale


1 Info: www.duurzaamleuven.be

2 Info: www.leuven.be/klimaatneutraal

3 « Convention of Mayors » is een Europese beweging waarbij lokale en regionale besturen zich vrijwillig engageren voor de verbetering van de energie-efficiëntie en de toename van het gebruik van hernieuwbare energiebronnen op hun grondgebied. Info: www.conventiondesmaires.eu

4 Info: www.leuven.be/leven/leuven-overmorgen


kruidenier en een uiteenzet-

ting over voedselteams die

tips geven aan mensen die

het moeilijk hebben.

Sociale kruidenier

De vzw "Leren en onderne-

men" heeft een sociale krui-

denier opgericht waar kans-

armen biologische groenten

en fruit kunnen verkrijgen.

Dit project biedt een degelijk

alternatief aan zijn klanten

en is volgens het coöperatief

model opgebouwd. De sociale

kruidenier bevordert tevens

ontmoeting, door behoeftigen

op te vangen en echt naar

hen te luisteren.

Er werd ook een project opge-

zet rond een educatieve tuin

voor de deelnemers.

Voedselteams

Dit is een project ter bevorde-

ring van kleinschalige duurza-

me landbouw en de ontwikke-

ling van de lokale economie.

De teams bestaan uit mensen

die in eenzelfde buurt wonen en

samen hun voedsel kopen recht-

streeks bij de plaatselijke land-

bouwers.

Deze voedselteams trachten

duurzaam en eerlijk voedsel

aan te kopen en ook anderen te

overtuigen die minder geneigd

zijn om voor deze alternatieven

te opteren.

De dag werd afgesloten met een

bezoek aan een originele boer-

derij in Heverlee. Kasseien en

landwegjes worden getrotseerd

op het stalen ros.

Het Open Veld

Aan de rand van de stad, in

Heverlee, ligt "Het Open

Veld", een tuinbouwbedrijf

dat in 2007 opgericht werd

door de jonge ondernemer

Tom Troonbeeckx.

De originaliteit van de boer-

derij ligt in het feit dat de

consumenten en de landbou-

wer er samen werken.

Tegen een jaarlijkse bijdrage

oogsten de consumenten

(leden) er zelf de seizoens-

groenten en –fruit volgens

hun behoeften van het mo-

ment.

Het Open Veld bestrijkt in-

middels een hectare en kan

bogen op 350 leden.


Het concept is uit Noord-

Amerika en Japan overge-

waaid en is een positief alter-

natief voor een energiever-

slindende productie- en ex-

ploitatiemethode die veel

ruimte vergt.

Tom Troonbeeckx legde ons

uit hoe dit soort initiatief heel

wat jongeren, zoals hij, die

niet in het landbouwmilieu

opgroeiden, de mogelijkheid

biedt zich in het avontuur

storten zonder al te veel risi-

co's te nemen.

De verantwoordelijkheid

wordt immers gedeeld tussen

de ondernemer en de leden

dankzij hun bijdragen.

Het project is echter coöpera-

tief, terwijl de deelnemers

een inzagerecht hebben in de

boekhouding en de investe-

ringen.

Milieuvriendelijk

Op milieuvlak is de ecolo-

gische impact van dit soort

landbouwbedrijf minder

hoog dan andere, aangezien

de verbruikers er enkel oog-

sten in functie van hun be-

hoeften van dat ogenblik.

Het charter dat ze bij hun

aansluiting ondertekenen,

stelt dat de geoogste groen-

ten en fruit vers geconsu-

meerd moeten worden en dat

ze dus bewaring in de diep-

vriezer moeten vermijden.

Van meet af aan is Tom

Troonbeeckx de uitdaging

van de biologische landbouw

aangegaan. Door dit engage-

ment mogen er dus geen pes-

ticiden gebruikt worden en

wordt de natuurlijke cyclus

van de seizoenen bevorderd.

Op de boerderij staan ook

enkele bijenkorven, die de

gewassen elk jaar verrij-

ken.

De ecologische voetafdruk

blijft beperkt, aangezien

het systeem het korte cir-

cuit bevordert van de sei-

zoensproducten op het

vlak van de distributie.

De producent moet zijn

opbrengst dus ook niet

stockeren.

Economisch

rendabel

voor iedereen

Het concept van door de

gemeenschap gedragen

landbouw CSA

(Community Supported

Agriculture) verdeelt de

risico's onder de landbou-

wer en de leden door hun

jaarlijkse bijdrage.


Die financiële bijdrage is

niet gelinkt aan een vooraf

bepaald gewicht aan pro-

ducten, maar zorgt voor het

budget van het hele bedrijf.

Zo krijgen de leden pro-

ducten in functie van de

seizoensvariaties en schom-

melingen in de opbrengst.

Het aantal cliënten hoeft

ook niet zo groot te zijn als

bij een traditionele handels-

zaak.

Het opbouwen van een net-

werk en klantenbinding

staan hier voorop. Daarom

wordt er voorrang gegeven

aan de lokale gemeenschap.

Deze aanpak beperkt de ri-

sico's en kosten op het vlak

van marketing en commerci-

alisering.

Op die manier kan de produ-

cent zich toeleggen op de

kwaliteit van de bodemver-

zorging, de teelt, het ontvan-

gen van klanten en de op-

bouw van netwerken.

Dankzij de financiële stabili-

teit kan de landbouwer zijn

investeringen degelijk plan-

nen.

Dit systeem stelt één per-

soon te werk voor een ruimte

van anderhalve hectare en

twee personen voor 2,5 hec-

tare.

Dankzij dit concept heeft de

landbouwer ook een vast

loon van om en bij de 2.000

euro netto, dat jaarlijks

vastgelegd wordt door de

stuurgroep in functie van de

winst en de geplande

uitgaven.

De boerderij Het Open Veld

streeft naar volledige auto-

nomie op economisch vlak en

maakt geen gebruik van

subsidies.

Mensen

samenbrengen

In de loop der jaren is het

domein ook een plaats ge-

worden voor ontmoeting tus-

sen buurtbewoners, wat het

sociaal contact bevordert.


Veel gezinnen zijn inmid-

dels klant geworden van

Het Open Veld. Zij zijn

zeer enthousiast over het

idee biologische producten

te consumeren en naderbij

kennis te maken met de

landbouw.

In vijf jaar tijd heeft het

initiatief al navolging ge-

vonden: in 2007 begon het

met één boerderij, maar

intussen tellen we er al een

tiental in Vlaanderen.

De belangstelling voor het

concept blijft groeien, zo-

wel bij jonge ondernemers

als bij de consumenten.

Ieder jaar krijgt Tom

Troonbeeckx jongvolwasse-

nen op stage in het hoog-

seizoen om ze in te wijden

in de stiel en ze warm te

maken voor de visie.

Wat de klanten betreft, is er

een wachtlijst die jaarlijks

vernieuwd wordt.

Een totaalproject

voor duurzame

ontwikkeling

Dit bezoek was één van de

meest gewaardeerde ont-

dekkingen van de dag. De

reacties over de bezoeken,

in het bijzonder betreffende

Het Open Veld, waren zeer

positief.

Naast de drie pijlers van de

duurzame ontwikkeling die

op opmerkelijke wijze aan-

getoond worden, ligt het bij-

zondere van deze kleine on-

derneming in het streven

van Tom Troonbeeckx om

het hele proces zelf in han-

den te houden.

Hoewel hij misschien het

domein ooit zal uitbreiden,

meent Tom dat een bedrijf

op mensenmaat, waar geen

bijkomende werkkrachten

nodig zijn, hem de kans

biedt nauw contact te hou-

den met zijn klanten en zijn

knowhow optimaal toe te

passen.

Hopelijk vindt dit initiatief

gauw ook navolging in het

Brussels Gewest.

Virginie Randaxhe


Verandering! En dan?

Onze samenleving wordt continu geconfronteerd met

allerhande veranderingen. Die moeten absoluut in goede

banen geleid worden.

Soms is er zo veel weerstand tegenover verandering dat

iedere projectleider goed gewapend moet zijn om die

weerstand te bestrijden.

D uurzame ontwikke-ling is zo'n uitda-ging waarbij men

zich naar verandering toe moet keren.

Bovendien houdt duurza-me ontwikkeling een flinke dosis innovatie in, aange-zien er momenteel geen pasklare oplossingen be-staan in de praktijk. De uitdaging in projectbeheer bestaat er dus in ervoor te zorgen dat het publiek, zo-wel intern als extern, het project aanvaardt.

Duurzame ontwikkeling - en bij uitbreiding de uit-voering van een Lokale Agenda 21 - ontsnapt dus niet aan weerstand, die vrij hevig kan zijn.

In april 2012 heeft de Ver-eniging een workshop ge-wijd aan dit thema "Verandering! En dan?"

De workshop werd geleid door Serge De Backer, con-sultant en oprichter van Cap Conseil, een bedrijf dat advies verleent en ana-lyses verricht op het vlak van duurzame ontwikke-ling.

Eén verandering, verschillende mogelijke reacties

Niet iedereen reageert het-zelfde op verandering. Ie-dereen heeft zijn eigen kijk op de zaken, in functie van zijn ervaring. Zo'n ziens-wijze kan overigens evolue-ren in tijd en naar gelang van de problematiek.

Men moet ook voor ogen houden dat de reactie van een individu, collega, hi-ërarchisch overste of buur bepaald wordt door diens plaats binnen de organisa-

tie. Om de verschillende po-sities te illustreren die een individu tegenover verande-ring kan innemen, baseert Serge De Backer zich op Mishra en Spreitzer. Hij reikt een eenvoudige analy-se aan zonder in categorieën op te delen en personen in hokjes te plaatsen.

Naargelang men actief of passief staat tegenover een verandering en men een de-structieve of een construc-tieve houding aanneemt, kunnen er vier profieltypes onderscheiden worden: de cynicus, de actieve verdedi-ger, het slachtoffer en tot slot de meeloper.

In iedere groep zijn deze vier profielen in diverse gra-den en soms zelfs gecombi-neerd aanwezig. Per defini-tie vertegenwoordigt de ac-tieve verdediger de persoon met wie men het vlotst kan werken om de gewenste ver-andering te bewerkstelligen, omdat hij van meet af aan overtuigd en gemotiveerd is. De cynicus daarentegen zal de advocaat van de duivel spelen, omwille van zijn kri-tische geest: hij zal ervoor zorgen dat de groep de voe-ten op de grond houdt en onderwerpen die boosheid uitlokken, aansnijden. Het is dus altijd nuttig het woord te geven aan de cyni-cus en naar hem te luiste-ren. Deze persoon zal zeer vaak de knelpunten en mankementen binnen een organisatie onder woorden brengen.

Als er echter meer dan één cynicus in een groep zit, kan deze vorm van weerstand zich tot de hele groep uit-breiden en de besprekingen op termijn 'besmetten'. Deze negatieve dynamiek moet

dus zo vroeg mogelijk ge-neutraliseerd worden. In dat geval stelt Serge De Backer voor opnieuw te be-ginnen bij de waarden en de visie op verandering. Het is dan nuttig terug te komen op het 'waarom' en dat te verduidelijken. Als die fase niet door iedereen aanvaard wordt, moet men de tijd ne-men om uitleg te geven en die mensen te overtuigen.

Hij voegt daaraan toe dat het beste middel om tot ver-andering te komen is erover te praten en niet te aarzelen de verschillende stadia van de verandering toe te lich-ten.

Anderzijds is het doorvoeren van een verandering een proces dat ons een hele reeks emotionele stadia laat doorlopen. Naargelang het individu een actieve of pas-sieve houding aanneemt, zal hij allerlei emoties ervaren gaande van weigering tot aanvaarding, van shock tot creativiteit.

Volgens Serge De Backer zal een actieve verdediger door zijn aard veel sneller de verschillende etappes doorlopen of van een meer gevorderd stadium vertrek-ken dan een cynicus of een slachtoffer. De weerstand tegenover verandering zal afhangen van de shock die de oorspronkelijke aankon-diging teweegbrengt. Om die shock te beperken is het primordiaal op de weer-stand te anticiperen en de mogelijke reacties op dit soort aankondiging te ver-duidelijken.

Zo kunnen de deelnemers zich een beeld vormen van de weerstand die ze kunnen ervaren. De reacties en de



mogelijke profielen ten aan-zien van verandering onder woorden brengen zullen ie-ders luisterbereidheid en begrip bevorderen. Iedereen zal voelen dat er naar hem geluisterd wordt en dat zijn gevoelens erkend worden. Het wordt dus makkelijker bondgenoten te vinden.

Tips om verandering in goede banen te leiden

De uitvoering van verande-ring berust vooral en in de eerste plaats op mannen en vrouwen die het weefsel van de organisatie vormen.

Een verandering doorvoeren houdt een leerproces in.

Men moet leren zich anders te gedragen in een andere omgeving dan de gewone, een nieuwe kijk op de zaken ont-wikkelen.

Om een verandering in goede banen te leiden heeft men dus heel wat capaciteiten nodig, zowel op menselijk als tech-nisch vlak. Het is dus belang-rijk dat de projectleider ver-schillende basisbegrippen voor ogen houdt.

Een verandering is vaak een bron van spanning. Het eer-ste dat men dan moet doen, is de spanning toegeven, er re-kening mee houden en niet verwachten dat een project sowieso door iedereen aan-vaard zal worden.

Wat met dwang doorge-voerd wordt, zal blocages en weerstand uitlokken.

We hebben reeds gezien dat iedereen anders rea-geert op veranderingen.

Serge De Backer illustreert dat met een formule: succes = kwaliteit x aanvaardbaarheid.

Het succes van een project hangt met andere woorden niet alleen af van de intrin-sieke kwaliteit van de voor-gestelde oplossing, maar ook van hoeveel aanslui-ting ze krijgt.

Het beste middel om die aansluiting te verkrijgen, is praten met alle betrok-

De vier typeprofielen tegenover verandering.

ACTIEF

PASSIEF

DESTRUCTIEF CONSTRUCTIEF

Hoe reageert u op verandering?


ken partijen en zo veel moge-lijk mensen aan het denkpro-ces te laten deelnemen.

Denken dat unanieme aan-sluiting mogelijk is, is nage-noeg een mythe. In een orga-nisatie of binnen een groep individuen zullen er altijd onvermurwbare protesteer-ders en tegenstanders uit principe zijn.

Een goed project berust zo-wel op input als output. Ser-ge De Backer onderstreept wijst erop dat het belangrijk is het overleg met iedereen te bevorderen, maar op een be-paald moment moet men tot een concreet en tastbaar re-sultaat komen om te voorko-men dat het project verzandt en aanhang verliest.

Er moet een gunstige krachtverhouding tegen-over het project gecreëerd worden; het zwaartepunt binnen de teams moet ver-plaatst worden. Zodra de balans naar de verandering toe overhelt, moet men vooruitgang boeken in de uitvoering van het project, zonder tijd te verliezen bij het trachten van het over-winnen van de laatste weerstand.

Iedere trekker van een pro-ject dat verandering te-weegbrengt, moet ook be-wijzen dat hij er persoonlijk bij betrokken is. "Het be-heer van verandering is één van de weinige vormen van beheer waar men zijn eigen emoties niet opzij mag

schuiven", onderstreept Serge De Backer.

Empathie is een essentiële kwaliteit voor iedere pro-jectleider: dat moet in rui-me zin geïnterpreteerd worden en niet gewoon tot luisterbereidheid beperkt worden. Men moet zich kunnen verplaatsen in de 'schoenen' van de anderen die dagelijks met de ver-andering geconfronteerd zullen worden.

Om het mechanisme van aansluiting bij een project te begrijpen is het essenti-eel dat de projectleider zich ermee begaan voelt als hij er niet bij betrok-ken is.

De uitvoering van een pro-ject dat verandering be-

CONSTRUCTIEF DESTRUCTIEF

ACTIEF

PASSIEF

Wie bent u echt ?

Cynicus Ac#ef

verdediger

Slachtoffer Volger


"Hoe alle medewerkers betrekken bij de MVO-strategie?

8 tips om een veranderingsproces in goede banen te leiden"

In 2010 organiseerde Serge De Backer met Business and Society Belgium samen werk-

vergaderingen rond de motivatie van mensen op het vlak van Maatschappelijk Verant-

woord Ondernemen (MVO). De lessen die uit die ontmoetingen getrokken werden, werden

gebundeld in een brochure. In een eerste deel geeft Serge De Backer op basis van zijn er-

varing acht praktische tips om verandering in goede banen te leiden. Een tweede deel be-

handelt zes methodes om betrokkenheid te creëren.

8 tips om een veranderingsproces in goede banen te leiden:

Tip 1: neem de tijd om het project samen op te bouwen

Tip 2: het loont altijd de moeite om naar de cynici te luisteren

Tip 3: verzeker je ervan dat het ‘waarom’ duidelijk is en door iedereen aanvaard wordt

Tip 4: laat iedereen zich een mening vormen en zijn gevoelens ten opzichte van de veran-

dering uitdrukken

Tip 5: er kan geen veranderingsproces plaatsvinden zonder betrokkenheid

Tip 6: zorg voor een goed evenwicht tussen input en output

Tip 7: zorg voor een duidelijk kader en een duidelijke feedback

Tip 8: zorg voor permanente vorming om een lerende organisatie te worden

6 methodes om betrokkenheid te creëren:

• Informatie

• Sensibilisatie

• Begrip

• Passieve toepassing

• Aansluiting

• Actieve toepassing

Meer info

Deze publicatie kan (in pdf-formaat) geraadpleegd worden via de website van 'Business and Society Belgium':

www.businessandsociety.be


werkstelligt, strekt zich vaak op lange termijn uit.

In dat geval moet regelmatig feedback gegeven worden: an-ders zal de doelgroep gedemo-tiveerd geraken en afhaken.

Er moet een duidelijk en niet onderhandelbaar kader gecre-ëerd worden: elk idee is wel-kom, maar niet ieder idee zal behouden worden.

De deelnemers hebben het recht te weten wat er met hun suggestie gebeurt: of ze aan-vaard wordt of niet, wanneer, waarom en hoe de uitvoering aangepakt zal worden.

Naast de reflex om de ver-schillende attitudes tegenover verandering te bekijken om de aansluiting te bevorderen, is het belangrijk de doelgroe-pen voor te bereiden om de verandering zo proactief mo-gelijk te benaderen.

Daarvoor zijn grote communi-catiecampagnes nuttig, maar niets is zo goed als de recht-streekse ervaring van een col-lega, informele uitwisselingen en het delen van ervaringen.

Het proces van wederzijdse 'besmetting' bevordert de ver-andering.

Daartoe moet er ruimte gecre-ëerd worden om de uitwisse-lingen mogelijk te maken, waar de geest van openheid voor verandering gestimu-leerd wordt.

Alle coördinatoren van Agen-da's 21 zullen het zeggen: de uitdaging van duurzame ont-wikkeling berust op verande-ring of overgang en zelfs breu-ken bewerkstelligen (breuk in de zin van systeem en veran-dering op het vlak van gedrag en gewoontes).

Duurzame ontwikkeling is een concept op zich dat ertoe aanzet alles opnieuw in vraag te stellen: waarden, levenswijzen, gewoontes, productie- en consumptieme-thodes, mobiliteit, governan-ce, instellingen, human re-sources, …

Rond die ingrijpende wijzi-gingen binnen onze heden-daagse samenleving draaien begrippen van onzekerheid, overgang of aanpassing aan verschillende crisissen die we sinds meer dan 50 jaar meemaken.

Individuen reageren ver-schillend op aansporing tot verandering: ofwel keren ze zich ertegen, ofwel sluiten ze zich erbij aan.

Daarom moeten personen die projecten en verandering in goede banen dienen te lei-den, alle middelen ter be-

schikking krijgen die nut-tig kunnen zijn om die knelpunten te vermijden en de mechanismen te be-grijpen die weerstand te-genover verandering uit-lokken.

In die zienswijze kaderde de workshop "Verandering! En dan?", waar antwoor-den gezocht werden om projecten rond verandering met betrekking tot duurza-me ontwikkeling in goede banen te leiden.

Virginie Randaxhe

C’est électronique… c’est écologique !

Par soucis de cohérence et d’engagement en faveur d’un développement plus durable mais aussi

afin d’éviter des gaspillages inutiles de papier, nous souhaitons diffuser le Moniteur du

Développement Durable prioritairement par courriel.

Inscrivez-vous !

Vous n’avez pas reçu personnellement le Moniteur du Développement Durable ?

Vous souhaitez être tenu au courant de la parution des prochains numéros ? Pas de problème !

Abonnez-vous sur le site internet de l’Association.

Pour remplir le formulaire : www.avcb.be>publications>moniteur du développement durable.

Téléchargez-le !

Vous pouvez également télécharger gratuitement le moniteur à l’adresse suivante :

www.avcb.be>publications>moniteur du développement durable.

Pas d’adresse électronique ?

Vous n’avez pas accès à internet et vous souhaitez quand même recevoir le Moniteur du

Développement Durable. Téléphonez-nous, ensemble nous trouverons une solution.

Contact: Forum pour un Développement Durable

Association de la Ville et des Communes de la Région

de Bruxelles-Capitale.

Rue d'Arlon 53 Boîte 4 à 1040 Bruxelles

Tél: 02/238.51.62 Fax: 02/280.60.90 Courriel : [email protected]

MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 16 N° 2012/16

Zomer 2012

Forum van de gemeenten

Feest van het Leefmilieu (juni 2012)

Elektronisch … dus ook ecologisch !

Ons engagement voor duurzame ontwikkeling indachtig maar ook om papierverspilling tegen

te gaan, wensen wij de Monitor van de Duurzame Ontwikkeling prioritair per e-mail onder

onze lezers te verspreiden.

Neem een abonnement!

Hebt u de Monitor van de Duurzame Ontwikkeling niet persoonlijk ontvangen? Wenst u de

volgende nummers te ontvangen? Geen probleem! Neem een abonnement via de website

van de Vereniging. U kan het formulier invullen op www.vsgb.be > Diensten > Publicaties

> Monitor van de Duurzame Ontwikkeling.

Download via onze website!

U kan de Monitor van de Duurzame Ontwikkeling tevens gratis downloaden op

www.vsgb.be > Diensten > Publicaties > Monitor van de Duurzame Ontwikkeling.

Geen e-mailadres?

U hebt geen rechtstreekse toegang tot internet en wil de Monitor van de Duurzame

Ontwikkeling toch ontvangen? Bel ons en we zullen samen een oplossing zoeken.

Contact:

Forum voor Duurzame Ontwikkeling van de

Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB)

Aarlenstraat 53 bus 4 - 1040 Brussel

Tel: 02 238 51 62 - Fax: 02 280 60 90

E-mail: [email protected]

Monitor van de duurzame ontwikkeling nr 16/2012

Documents

Transcript of Monitor van de duurzame ontwikkeling nr 16/2012