Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona

Editie 8, 14 juli 2020

Wil je: ■ Meer weten over een voorbeeld uit deze monitor? ■ Heb je een andere kennisvraag of wil je contact met bepaalde steden? ■ Wil je deze monitor in de toekomst in je inbox ontvangen?

Laat het ons weten via internationaloffice@amsterdam.nl

Deze monitor is erop gericht om een algemeen beeld te vormen van de maatregelen die andere steden in Europa en daarbuiten nemen naar aanleiding van de uitbraak van corona. Verschillende domeinen komen aan bod en alle voorbeelden zijn gericht op hun relevantie voor steden en met name Amsterdam. Ook bevat dit document een overzicht van EU-maatregelen en een overzicht van informatiebronnen die relevant zijn voor steden.

Voor meer informatie over de Amsterdamse aanpak van het coronavirus kijk op amsterdam.nl/coronavirus

De volgende monitor verschijnt eind augustus.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 3 van 31

InhoudStedenspecial Tel Aviv 4Stedelijke hulp voor de culturele sector 6Openbare orde en veiligheid 8

Sociaal domeinImpact coronacrisis op mentale gezondheid 13Mentale gezondheid: Amsterdamse campagne 15In-work poverty 17

Fysiek domeinMobiliteit en openbare ruimte 21Toerisme in Europa 23Toerisme in Genua tijdens en na corona 24De toekomst is (deels) thuis 28

Overzicht relevante informatiebronnen 30

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 4 van 31

Uitgelicht Tel Aviv

In Israël is in de afgelopen weken een sterke stijging van het aantal corona besmettingen gemeten. Dit kwam na een versoepeling van de strenge maatregelen in mei. Helaas grijpt het virus inmiddels snel op zich heen zoals op het dashboard van de Israëlische overheid te zien is.

Voorbereiding op lockdownDe gemeente Tel Aviv bereidde zich in de afgelopen periode voor op het sluiten van bepaalde wijken aan de hand van de zogenaamde ‘Red neighborhood’ procedure. In deze methode wordt het aantal besmettingen gemonitord en door middel van bron- en contactonderzoek en worden mensen geïnformeerd over mogelijke besmetting. Wanneer het nodig is, kunnen er weer lockdown maatregelen worden toegepast in een

bepaalde wijk. Deze lockdown houdt in dat:

■ de buurt wordt geïsoleerd door middel van controles bij het in- en uitreizen,

■ inwoners niet meer de straat op mogen,

■ zieke mensen die de quarantaine-maatregelen thuis niet kunnen aanhouden worden verplaatst naar een andere plek en er wordt extra hulp en ondersteuning geregeld voor de inwoners van de buurt.

Ter voorbereiding op deze procedure wordt er in elke wijk een manager aangesteld. In een buurthuis of overheidsgebouw in de betreffende buurt wordt een noodcentrum opgericht verantwoordelijk voor het regelen van de situatie.

De betreffende manager ziet toe op het managen van besmettingen, de gemeentelijke hulp naar kwetsbare inwoners en de samenwerking met stakeholders en hulporganisaties.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 5 van 31

Hulp aan werklozenOm mensen die hun baan zijn verloren te ondersteunen heeft de gemeente het ‘opportunity center’ opgezet waar een werkcoach, psychologische hulp en jobhunters aanwezig zijn. Er is ook een actieve Facebook en WhatsApp groep die actief informatie deelt rond de rechten van werknemers, baanmogelijkheden en online workshops.

DemonstratiesOp 11 juli werd er een grote demonstratie georganiseerd tegen de beperkende maatregelen op het Rabin plein in Tel Aviv. Vooral de jongere generatie vroeg aandacht voor de economische consequenties van de crisis. Het evenement was georganiseerd door een collectief van kleine bedrijven, zelfstandigen en artiesten die aangeven al een lange periode te wachten op de toegezegde financiële hulp van de regering.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 6 van 31

Stedelijke hulp voor de culturele sector

Wereldwijd is het culturele leven voor een groot deel tot stilstand gekomen met zeer ingrijpende gevolgen voor iedereen die werkzaam is in de culturele en creatieve sector. Vier maanden na de start van de crisis wordt er nu in veel steden gewerkt aan herstel. Amsterdam wisselt hierover actief kennis uit binnen het World Cities Culture Forum (WCCF). Hierbij een overzicht van wat steden doen om de culturele sector te helpen.

MilaanStart een communicatie- en mediacampagne, gericht op het activeren van cultuurbezoek door inwoners in de wijken en in de instellingen die weer open mogen.

TokioLanceert een ondersteuningsfonds voor kunstenaars en culturele professionals woonachtig en werkend in de stad. Focus op online en media (100,000 Yen per project, ongeveer 800 euro). De werken worden verzameld op een online platform. Er waren meer dan

16.000 aanvragen op de eerste dag van openstelling. Vanwege de grote vraag is het budget verhoogd van 500 miljoen Yen naar 2,8 miljard Yen.

São Paulo ■ Lanceert een gratis online platform - CCSP Digital – waarin een gecureerd aanbod van de 113 culturele instel- lingen van de stad wordt aangebo-den. Lanceert gelijktijdig een gratis online streaming platform - SPCine - gericht op films en media met sociale thema’s gelinkt aan de crisis.

■ Het Street Art Museum (MAR) presenteert een nieuw programma gericht op gezondheid, gezondheids-zorg en het leven in de stad na de pandemie.

■ Bushaltes, borden en andere gebruiksvoorwerpen in de publieke ruimte worden gekoppeld aan kunstmanifestaties.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 7 van 31

Stedelijke hulp voor de culturele sector

Simbarashe Cha for The New York Times

WenenOrganiseert cultuurprogrammering in de zomer – Wiener Kultursommer 2020. Doel is om kunstenaars podium te geven, stimulans geven aan publieks-bereik, cultuur aanbieden in de buiten-lucht en inwoners een divers aanbod bieden. Er doen 2000 kunstenaars mee aan 800 optredens, van pop tot klassiek en theater tot circus.

Stadt Wien Marketing faciliteert 25 podia in juli en augustus voor 800 evenementen (concerten, lezingen, optredens, etc). Hierbij worden 3 soorten podia aangeboden - max 500, 100 and 30 bezoekers - verspreid over de parken van de stad. Ook worden er concerten in de binnentuinen van residenties en woningen georganiseerd.

Amsterdam ■ Presenteert coulancemaatregelen voor broedplaatsen en ateliers

■ Is met diverse publieke en private organisaties in gesprek over de vormgeving en stichting van een bank voor het herstel van de culturele sector

■ Geeft inwoners de mogelijkheid om binnen de 1,5 meter samenleving culturele initiatieven in de wijken te organiseren

■ Organiseert een breed cultuurprogramma voor de jeugd deze zomer

■ Stimuleert de openstelling van het culturele leven in de stad en maakt een marketing-campagne hiervoor mede mogelijk

■ Lobbyt bij de rijksoverheid en de Tweede Kamer voor meer en betere ondersteuning voor de sector (waaronder makers, zzp’ers en de niet-gesubsidieerde sector)

■ Maakt zich hard voor openstelling en ondersteuning van de nachtcultuur

■ Experimenteert samen met TNO op het gebied van technologie en innovatie in relatie tot bezoek cultuur (waaronder musea en theaters) in de stad in relatie tot de 1,5 meter samenleving

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 8 van 31

Openbare orde en veiligheid in tijden van corona Interview met Elizabeth Johnston, directeur European Forum for Urban Security (Efus)

Kunt u iets vertellen Efus en uw rol?Onze vereniging brengt bijna 250 steden en regio’s uit 15 landen samen. Ons doel is om lokale en

regionale overheden te helpen in het ontwerpen, implementeren en evalueren van hun lokale veiligheids-beleid en om de rol van lokale bestuurders te versterken binnen het nationale en Europees bestuur. Onze aanpak staat beschreven in het “Security, Democracy and Cities” manifesto. Als directeur van Efus ben ik verantwoordelijk voor de strategie en ontwikkeling van ons netwerk, in liaison met ons Executive Committee.

Wat is de impact van de coronacrisis geweest op openbare orde en veiligheid in Europese steden? Welke trends heeft Efus hierin gesignaleerd?De gezondheidscrisis heeft bestaande kwetsbaarheden nog zichtbaarder gemaakt en heeft deze verergerd. Kwetsbare individuen, die normaliter al moeite hebben met het vinden van institutionele hulp, zijn het hardst geraakt zoals dak- en thuislozen.

Een verstoring in het toezicht op alleenstaande minderjarigen en een verhoogd risico op het integreren in de bovenwereld van criminele netwerken is tevens in meerdere gebieden geconstateerd. Er is een toename van huiselijk geweld geconstateerd van 15% tot 30%.

Los van specifieke groepen hebben de lockdown-maatregelen ook impact gehad op de sociale cohesie, wat in de toekomst zal leiden tot uitdagingen rondom veiligheid. De toename van eenzaamheid leidt tot het versterken van polarisatie en mensen worden kwetsbaarder voor verschillende vormen van radicalisering. Dit zag je bijvoorbeeld gebeuren bij de anti-lockdown protesten in Duitsland. Daarnaast hebben radicale groepen hun online aanwezigheid ontwikkeld. We zagen ook een toename van hate speech op het internet. Desalniettemin hebben lokale overhe-den hun capaciteiten laten zien op het gebied van het in positie brengen van actoren en het ontwikkelen van lokale crisismaatregelen en –stelsels, bedoeld

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 9 van 31

voor de groepen die het hardst geraakt zijn door de crisis. Hiermee hebben lokale overheden hun fundamentele rol onderstreept als overheidsvorm die het dichtst bij de burger staat.

Wat is de rol van steden geweest in het signaleren en aanpakken van (georganiseerde) misdaad sinds het begin van de coronacrisis?Criminele groepen hebben zich aangepast aan de nieuwe situatie om sociale, economische en politieke kwetsbaarheden te exploiteren en hiermee hun voordeel te doen.

Het is geen nieuw fenomeen, maar door de economische nood waarin veel bedrijven verkeren – voornamelijk binnen de dienstensector – is het risico op infiltratie in legale economieën en mogelijkheid tot witwassen verhoogd. EUROPOL en verschillende andere experts hebben gewaarschuwd voor de opkomst van cybercriminaliteit, variërend van scams tot fraude, vervalsing etc. Dit is ook recentelijk waargenomen in onze steden.

Lokale en regionale overheden binnen ons netwerk hebben het belang van het gebruik van zowel top-down als bottom-up strategieën benadrukt. Ge-zamenlijke actie tussen lokale bestuur-ders, relevante stakeholders en landen is nodig. Overheden moeten zich niet laten overrompelen door georganiseer-de misdaad terwijl ze zich concentreren op het bestrijden van het coronavirus.

Kunt u deze rol illustreren met specifieke voorbeelden of best practices?In de regio Toscane hebben gemeenten samengewerkt met lokale anti-afpersingsorganisaties. Hierdoor werden burgers meer weerbaar tegen criminele organisaties. Wat in het bijzonder succesvol is gebleken is het directe contact met deze organisaties

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 10 van 31

en het uitwisselen van informatie met lokale overheden.

Amsterdam onderstreepte ook het belang van de implementatie van be-paalde strategieën in alle stadsdiensten met een integrale benaderingswijze. Zo heeft de stad goede samenwerking ervaren tussen verschillende overheids-diensten, zoals de Politie, hulpdiensten en het OM. Ook in Rotterdam hebben verschillende diensten zoals de Politie, de Belastingdienst en het OM ideeën en data uitgewisseld over de verande-rende criminaliteit tijdens de lockdown en daarna. De ‘knock and talk’-strategie is heel interessant: het praten met lokale bewoners over allerlei algemene gespreksonderwerpen, maar ook over hun zorgen en manier waarop de overheid en andere organisaties ze hierbij kunnen helpen. Dergelijke toenadering kan het rekruteren of aantrekken van noodlijdende burgers door criminele netwerken helpen voorkomen.

Welke activiteiten onderneemt EFUS in het domein van openbare orde en veiligheid in relatie tot coronacrisis?Sinds het begin van de crisis is Efus ingezet om lokale en regionale overheden te ondersteunen in hun reactie op de crisis. We hebben twee keer per week webconferenties opgezet in april en mei. Meer dan duizend leden en lokale actoren hebben deze online meetings bijgewoond. De bijeenkomsten onderstreepten de mate waarin een beroep werd gedaan op lokale en regionale overheden in de reactie op de lokale impact van de gezondheidscrisis.

PraktijkvoorbeeldenSprekers en deelnemers wisselde vele praktijkvoorbeelden uit. Bijvoorbeeld over het openen van opvangtehuizen voor dak- en thuislozen en slachtoffers van huiselijk geweld (Barcelona, Bordeaux, Essen, Luik); lokale campagnes tegen polarisatie (Mechelen, Rotterdam); steun voor islamitische burgers

tijdens de Ramadan (Mechelen); bewustwordingscampagnes tegen georganiseerde misdaad (Italiaanse gemeenten, maar ook Amsterdam en Rotterdam) en over de ondersteuning voor onbegeleide minderjarigen die aan hun lot waren overgelaten op de straten van Europese steden (Bordeaux, Molenbeek).

In de context van social distancing en isolatie zijn we blij dat het netwerk de mogelijkheid heeft gekregen om kennis uit te wisselen over deze noodmaatregelen en over stelsels om de groepen in de maatschappij te helpen die het hardst geraakt zijn door de crisis. We zullen deze uitwisselingen vanaf nu met regelmaat voortzetten.

Met het oog op de toekomst: wat zou uw advies zijn voor steden in het aanpassen naar deze nieuwe realiteit (in relatie tot corona en openbare orde en veiligheid)Een belangrijk aspect dat naar boven kwam tijdens de gesprekken met onze leden, is de sterke vraag naar coördina-

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 11 van 31

tie en het delen van informatie. Leden riepen op tot betere coördinatie tussen verschillende publieke organisaties die zich bezighouden met crisismanage-ment. Ook riepen zij op tot verstevigde coördinatie tussen de EU-lidstaten om beter te kunnen reageren in dergelijke crises, die per definitie transnationaal zijn.

Partnerschap veiligheid in de publieke ruimte Europese steden spelen een centrale rol in het bevorderen van gedeelde cultuur van veiligheidsvraagstukken

en worden geconfronteerd met uitdagingen in hun publieke ruimtes. Dit is waarom onze organisatie met de steden Nice en Madrid het nieuwe partnership on the security in public spaces coördineert, onderdeel van de Urban Agenda for the EU. Het doel hiervan is om de rol van steden in het Europese veiligheidsbeleid te verstevigen, evenals het ontwerpen en beheren van publieke ruimtes.

De link tussen het milieu en stedelijke veiligheid, evenals dreigingen zoals bioterrorisme, zullen nieuwe uitdagin-

gen zijn die samen getrotseerd moeten worden. In mei 2021 vindt de internati-onale “Security, Democracy and Cities” conference, plaats.

Het European Forum for Urban Security (Efus) is het enige Europese netwerk van lokale en regionale overheden dat is toegespitst op stedelijke veiligheid. Bijna 250 lokale en regionale overheden uit 15 landen zijn lid van het netwerk. Voor meer informatie kunt u terecht op efus.eu.

Sociaal domein

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 13 van 31

Impact coronacrisis op mentale gezondheid

De coronacrisis heeft een grote impact op de mentale gezondheid van burgers in steden wereldwijd. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt voor een grote toename in psychische klachten als er niet meer wordt geïnvesteerd in publieke mentale gezondheid.

In Ethiopië is onderzocht dat depressieve klachten zijn toegenomen met een factor 3 in vergelijking tot voor de crisis. Specifieke groepen hebben een hoger risico op mentale klachten. Zo bleek in China 50% van de zorg-medewerkers klachten van depressie te hebben, 45% angstklachten en 34% had last van slapeloosheid. In Canada gaf 47% van de zorgverleners aan behoefte te hebben aan psychologische ondersteuning.

Hulp bij financiële problemen In het Verenigd Koninkrijk helpt de or-ganisatie Mental Health & Money Ad-vice mensen die door geldproblemen last hebben van mentale klachten. Het instituut is opgericht in 2017 naar aan-leiding van onderzoek waaruit duidelijk werd dat 4 miljoen mensen in Engeland zowel mentale als geldproblemen heb-

ben. De verwachting is dat dit getal zal toenemen door de coronacrisis. De organisatie helpt mensen die door de coronacrisis in inkomen achteruit zijn gegaan. Er wordt uitleg gegeven over mogelijke stappen als je bijvoorbeeld een nul-uren contract hebt, of als je zzp’er bent.

Are you OK? Bristol heeft een campagne gelanceerd genaamd “Are you OK?”. De campag-ne moedigt mensen aan om op elkaars gesteldheid te letten en na te gaan of mensen in hun omgeving risico lopen op huiselijk geweld of mentale proble-men. De campagne is onder andere gelanceerd omdat er minder meldingen waren dan normaal bij familie-instanties de afgelopen maanden.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 14 van 31

Voorbereiden op een Marathon De Amerikaanse vereniging voor psychiaters heeft een video geüpload voor zorgmedewerkers. In de video wordt uitgelegd hoe rampen, zoals de coronacrisis, invloed hebben op de publieke mentale gezondheid. Zo wordt uitgelegd dat de psychologische “voetdruk” op de lange termijn groter is dan de medische. Er wordt ook uitgebreid ingegaan op hoe de crisis invloed heeft op de psychische gezondheid van zorgverleners.

Anti-stress campagneDe Gemeente Beşiktaş (Istanboel) heeft een anti-stress campagne gelanceerd. Daarvoor heeft de gemeente een anti-stress committee in het leven geroepen waar psychologen van de lokale GGD inzitten. Burgers kunnen psychologen ontmoeten in parken, digitaal of in een afgezonderde ruimte. Ook worden er activiteiten in parken georganiseerd zoals yoga. •

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 15 van 31

Mentale gezondheid: Amsterdamse campagne “Op het eerste gezicht”

In Amsterdam is de Gemeente gestart met de campagne “Op het eerste gezicht” tegen stress en somberheid in coronatijd. De campagne richt zich op Amsterdammers tussen de 18 en 35 jaar die in deze tijd worstelen met (lichte) mentale problemen en een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Met de campagne wil Amsterdam niet alleen het gesprek over mentale gezondheid op gang helpen, maar ook concrete handvatten bieden waarmee jonge Amsterdammers zelf aan de slag kunnen.

Wethouder Simone Kukenheim (Zorg): “Uit recent onderzoek blijkt dat een kwart tot één derde van de Nederlanders in deze coronatijd angstiger, somberder, gestrester of eenzamer is. De drempel om over dit soort mentale klachten te praten of om hulp te zoeken is helaas voor veel mensen nog steeds hoog. Als het gaat om fysieke gezondheid, zoals een gebroken been, dan zijn mensen daar heel open over. Als het echter gaat om je mentale gezondheid heerst er helaas een taboe. Zie ook de sociale

media-kanalen waar grappige filmpjes, mooie selfies en inspirerende quotes gepost worden. Achter al deze ups schuilen helaas ook veel downs die niet gedeeld worden, terwijl juist kwetsbare en openhartige berichten in deze tijd het verschil kunnen maken. Met deze campagne hopen we dit taboe te doorbreken.”

De coronacrisis heeft een grote invloed op hoe mensen zich voelen, blijkt uit lopend onderzoek van het RIVM, GGD/GHOR en de GGD’en. In het onderzoek wordt op vier verschillende momenten gevraagd hoe mensen de coronamaatregelen beleven. Uit de tweede, meest recente rapportage (mei 2020) blijkt dat één op de zes deelnemers uit Amsterdam zich ernstig eenzaam voelt. Acht op de tien deelnemers mist het om vrienden of

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 16 van 31

familie in het echt te zien. Een kwart tot één derde van de deelnemers zegt dat zij in vergelijking met de periode voor de coronamaatregelen, meer last hebben van psychosociale klachten, zoals slaapproblemen, angst en somberheid.

In de campagne zie je foto’s te zien van jonge Amsterdammers met wie het ogenschijnlijk goed gaat. In korte voice-memo’s vertellen ze openhartig over hoe het écht met ze gaat. Sommige Amsterdammers vertellen dat ze slecht slapen of zich vanwege corona zorgen maken over hun ouders. Bij elk probleem wordt ook gewezen op passende tips, hulplijnen en cursussen die gratis beschikbaar zijn in Amsterdam.

Dit online en offline aanbod is verzameld op corona.thriveamsterdam.nl. Aan de campagne doen zowel bekende als onbekende Amsterdammers mee.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 17 van 31

In-work povertyInterview prof. Luca Ratti over de impact van de coronacrisis op in-work poverty

Professor Luca Ratti is coördinator van het project ‘Working and Yet Poor’ (WorkYP) dat onderzoek doet naar de trend van het toenemende aantal werkende mensen die op of onder de armoedegrens leven. Het onderzoeks-project wordt gefinancierd door het Horizon2020 programma van de EU.

Een consortium van wetenschappers onderzoekt in de komende drie jaar verklaringen voor deze trend en ontwikkelt aanbevelingen voor de EU en lidstaten om de doelen van de Europese Pijler van Sociale Rechten te behalen. Het WorkYP project analyseert zeven landen

(Zweden, Italië, Nederland, België, Luxemburg, Duitsland en Polen) die zijn geselecteerd op basis van hun geografische ligging en verschillende sociale en rechtssysteem. In ieder land zijn vier clusters van kwetsbare en ondervertegenwoordigde groepen geïdentificeerd van wie gesteld wordt dat zij leven in benadeelde omstandigheden die hen belemmeren in hun Europees burgerschap. Door deze van toenemende hoeveelheid werkende armen in Europa te verzachten kan de hoeveelheid economische schokken verminderen en is het risico op sociale dumping lager. Sociale dumping is het door

werkgevers toepassen van andere lonen en arbeidsbescherming voor bepaalde groepen.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 18 van 31

Welke trends zie je op de Europese arbeidsmarkt als gevolg van de coronacrisis?De crisis heeft over de hele wereld toegeslagen waarbij de lockdown maatregelen impact hebben op alle werkenden ongeacht hun afkomst. De crisis vergroot sociale ongelijkheden.De International Labour Organisation (ILO) stelt dat de ‘actieve populatie’ – werkenden en zelfstandigen tussen 15-64 jaar – jarenlang zware economische gevolgen van de pandemie zullen ervaren. Dit kan zijn in de vorm van baanverlies, lager inkomen, baanonzekerheid en onzekere werkomstandigheden. Het is daarbij paradoxaal dat vaak de werkenden

die essentiële beroepen uitoefenen meestal lage lonen hebben en vaak werken in onveilige omgeving.

Korte termijn regelingen vanuit nationale overheden – soms gesteund door de Europese SURE regeling – hebben de impact op de arbeidsmarkt gedeeltelijk beperkt. Wel zijn Europese bedrijven sinds de beperkende maatregelen zijn opgeheven minder in staat om de effecten van de crisis te beperken. Dit is van grote invloed op de werkgelegenheidscijfers. Daarnaast werden tijdens en na de beperkende maatregelen vele tijdelijke en onzekere contracten gestopt.

Kun je uitleggen wat het fenomeen “in-work poverty” betekent?In-work poverty staat voor het onver-mogen van een werkend persoon om een inkomen te verdienen dat hem of haar boven de relatieve armoedegrens houdt. De benaming ‘in-work poverty’ bevat twee woorden die lange tijd niet

als verenigbaar werden gezien. Werk werd namelijk lange tijd gezien als de manier om uit armoede te komen. De statistieken laten steeds vaker zien dat dit niet altijd het geval is: iemand kan arm zijn volgens bepaalde definities, terwijl hij of zij een baan heeft.

Eurostat gebruikt een relatieve benadering van in-work poverty, die stelt dat een individu arm is wanneer hij of zij een lagere levensstandaard ervaart dan anderen in hetzelfde land. Dit betekent dat de Europese indicator van de armoedegrens het deel van de bevolking meet met een levensstandaard lager dan 60% van de mediaan levensstandaard in een land. 60% van de mediaan staat bekend als de armoedegrens. Deze indicator gaat uit van een accurate definitie van de levensstandaard gebaseerd op het besteedbaar inkomen. Het besteedbaar inkomen bestaat uit het gemiddelde inkomen aangevuld met sociale toelagen minus belastingen.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 19 van 31

Hoe vaak en waar in Europa zien we in-work poverty?De vaak gebruikte Eurostat indicator laat zien dat 9.5% van de Europese arbeidspopulatie zich op de armoede-grens bevond in 2018. Dit geeft aan dat het geen marginaal fenomeen is in Europa. Er is zelfs een groei in het percentage te meten van 8.3% in 2010 tot 9.5% in 2018.

In Europa zijn er een aantal landen waar de in-work poverty percentages hoger zijn dan 13%, zoals in Roemenië en Luxemburg, maar ook landen waar het percentage 5% is zoals in België. In Nederland ligt het percentage rond de 6%. Dit cijfer is afhankelijk van veel verschillende factoren zoals de structuur van de nationale economie, arbeidsmarkt en sociale zekerheidsre-gelingen.

Wat zijn de implicaties van de coronacrisis voor in-work poverty?Alle maatregelen die zijn getroffen door nationale overheden voor tijde-

lijke steun, waren van invloed op de regulering van de arbeidsmarkten en werkgelegenheid. Nu zien we de ef-fecten daarvan op ‘in-work poverty’. Schaarste van sociale en arbeidsbe-scherming en daarnaast onzekere ar-beidsomstandigheden zoals instabiele contracten zullen in de komende jaren armoede onder werkenden en onge-lijkheid op de arbeidsmarkt versterken.

Onopgeloste knelpunten zullen verer-geren. Onzekere arbeidsomstandig-heden wordt gezien als één van de factoren die de toename van armoede onder werkenden in Europa het meest beïnvloed. De kern van toekomstig beleid moet daarom bestaan uit het garanderen van kwaliteit van werk en een geharmoniseerd systeem rond een eerlijk minimumloon. Duitsland heeft als huidig voorzitter van de EU een initiatief tot een algemeen minimum inkomen gepresenteerd dat het plan van de Europese Commissie voor een eerlijk minimumloon zou kunnen aan-vullen.

Wat kunnen steden doen om in-work poverty tegen te gaan?Het is een complex fenomeen dat met vele sociaal economische en juridische factoren te maken heeft. De nationale overheid ambieert meestal om het functioneren van een eerlijke arbeidsmarkt te bewerkstelligen, terwijl steden ad-hoc kunnen experimenteren om lokaal armoede onder werkenden tegen te gaan. Zij kunnen investeren in economische activiteiten of gerichte acties ondernemen die kansen op de arbeidsmarkt creëren voor de kwetsbare groepen.

Steden kunnen ook gebruik maken van wetgeving – volgend uit EU richtlijnen uit 2014 – die private onderaannemers verplicht zich te houden aan sociaal verantwoordelijke doelen zoals het behoud van werkgelegenheid en het respecteren van eerlijke arbeidsomstandigheden. •

Fysiek domein

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 21 van 31

Mobiliteit en openbare ruimte

New YorkDeze stad combineert twee populaire maatregelen deze zomer: open stra-ten en open restaurants. Dit nieuwe programma is sinds 4 juli in werking en biedt extra terras- en zitmogelijkheden aan eetgelegenheden in bepaalde cor-ridors voor restaurants verspreid over de vijf deelgemeentes van New York.

De restaurants gelegen aan zogenoem-de tijdelijke open straten konden als eerst hun capaciteit naar buiten uitbrei-den. In juni verspreidde het Depart-ment of Transportation al richtlijnen aan restaurants waarin wordt aangegeven hoe zij de stoepen, wegen en andere publieke ruimtes kunnen gebruiken voor hun terras.

National Association of Transport Officials De website van National Association of City Transport Officials (NACTO) verza-melt sinds het begin van de pandemie best practices van voornamelijk Ame-rikaanse en Europese steden op het gebied van mobiliteit en zaken in de bestrijding van het virus die daaraan ra-ken. Alle best practices zijn verzameld in toolboxes of in Excel- sheets.

Atlanta Sinds begin juli worden in Atlanta de maatregelen versoepeld en mogen bedrijven weer open. Dit betekent ook direct een toename van verkeer en gebruik van het openbaar vervoer in de stad. MARTA, het lokale openbaar vervoer bedrijf van Atlanta, maakt

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 22 van 31

gebruik van een technologie om de voertuigen en de stations makkelijker en sneller te kunnen reinigen.

Daarnaast deelt het bedrijf 2 miljoen wegwerpmondmaskers uit aan reizi-gers. Tevens heropenen twee deelscooterbedrijven hun deuren weer. Tijdens de lockdown werden deze be-drijven aangemerkt als niet-essentieel. Nu de stad weer opent zien zij kansen voor hun elektrische scooters als veilig vervoermiddel van en naar werk.

Fietsen Het is alom bekend dat fietsen enorm populair is geworden tijdens de pan-demie. Europese steden hebben aan-gekondigd het aantal fietspaden in hun stad flink te verhogen. Rome heeft aangekondigd 150 km fietspad aan te leggen, Bologna 94 km, Lissabon 77 km, Barcelona 70 km en Parijs 69 km. De lockdown zorgde ervoor dat overheden van 32 van de grootste steden in Europa hun infrastructurele plannen versneld gaan uitvoeren.

Waar België, Denemarken en Nederland pionieren met snelle fietspaden voor forenzen, zijn in Rome veel fietspaden op bestaande wegen aangegeven en zijn in Berlijn en Parijs tijdelijke fietspaden gecreëerd.

Deze toename in fietsgebruik biedt kansen voor onder meer het Amster-damse bedrijf Swapfiets. Zij zijn van plan uit te breiden naar Londen, Milaan en Parijs voor het einde van dit jaar.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 23 van 31

Toerisme in Europa

Heropening van grenzen binnen de EU en heropening van de buitengrenzen Hoewel EU lidstaten hebben aangegeven de heropening van de binnen- en buitengrenzen zullen coördineren en afstemmen, blijkt dit in de praktijk toch lastig. Sinds 15 juni is het weer mogelijk om binnen de EU niet-essentiële reizen te maken.

De Europese Commissie heeft een website ontwikkeld waar reisadviezen per land te vinden zijn. Daarnaast zijn de EU-lidstaten overeengekomen om per 1 juli reizigers van buiten de EU toe te laten. Voorwaarde hiervoor is wel dat alleen reizigers uit landen waar het infectiepercentage gelijk of lager is dan in de EU, waarvan de cijfers betrouwbaar zijn en waar het algehele beleid in het bestrijden van het virus

op orde lijkt welkom zijn. Op basis van deze gestelde voorwaarden is een lijst met 15 landen gemaakt die aan deze criteria voldoen. Deze lijst wordt iedere twee weken herzien.

Echter blijkt in de praktijk dat afstemming en coördinatie lastig is aangezien de lidstaten zelf bepalen hoe en wanneer zij de grenzen weer openstellen. Eén week na openstelling van de grenzen blijkt dat Hongarije alleen reizigers uit Servië toestaat, zijn

0ok de grenzen van Griekenland open voor alle reizigers uit de landen op de lijst, behalve reizigers uit Servië, laat België voorlopig geen reizigers toe uit landen van buiten de EU en ontzegt Spanje reizigers uit Marokko en Algerije de toegang. Bron: Politico

Toerismebeleid in tijden van Corona In steden is ruimte beperkter dan in buitenwijken of in dorpen. Daarnaast zijn steden vaak toeristische bestem-mingen. Toerisme is daarmee een be-langrijke inkomstenbron maar biedt in deze tijden ook een dilemma, want extra mensen in de stad, betekent ook een extra druk op de beperkte ruimte.

Steden moeten dus op de korte ter-mijn bedenken hoe zij omgaan met die extra druk op de openbare ruimte. Daarnaast biedt de coronacrisis steden, voor wie toerisme een probleem werd, ook een kans om hun toerismebeleid te herzien voor de lange termijn.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 24 van 31

Toerisme in Genua tijdens en na corona

Gianluca Saba is hoofd Internationa-le Betrekkingen bij de directie voor marketing, promotie en cultuur van de gemeente Genua. Naar aanlei-ding van de vragen die in Amsterdam spelen op het gebied van toerisme, hebben we hem gevraagd hoe Genua met de drukte in de stad omgaat ten tijde van de corona-pandemie.

Wat doet Genua op het gebied van toerisme in de herstelfase om een twee coronagolf en een tweede lock-down van de stad te voorkomen? De belangrijkste uitdagingen in Genua na de corona uitbraak zijn de reorgani-satie van het toerisme en het spreiden en verbreden van het aanbod.

In de aanpassing van het bestaande beleid besteden we daarom extra aan-dacht aan de volgende twee punten:

■ Het aanpassen en vernieuwen van ruimtes en diensten aan de nieuwe veiligheids- en gezondheidsvoor-schriften: hoe kunnen we het toeris-me aanbod spreiden, zowel qua ruim-te als qua tijdstippen?

■ Toeristen van buiten de Europese Unie en cruiseschepen zullen voorlo-pig niet aankomen in Genua. Dit be-

tekent dat met name wordt gekeken naar toeristen uit de buurt voor de herstelfase. Om de toeristische sector te ondersteunen promoten we stad dus onder potentiële toeristen uit de buurt en hier betrekken we ook loka-le stakeholders en exploitanten bij in een nieuw, inclusief en participatief proces.

Porto Antico, Genua, Italie

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 25 van 31

Hoe kijkt Genua naar toerisme in de toekomst?Het nieuwe beleidsplan voor duurzaam toerisme van de stad Genua is gebaseerd op evaluaties van het toerisme van de afgelopen jaren. De gemeente en met name Wethouder Laura Gaggero, verantwoordelijk voor Marketing en Toerisme, zijn van mening dat Genua zich momenteel op een strategisch punt bevindt ten aanzien van het toerisme, omdat de lokale economie diverser wordt en toerisme één van de belangrijkste sectoren aan het worden is in die lokale economie.

Het is nu tijd om daarop in te spelen en dit vanuit de over-heid te ondersteunen. De corona pandemie heeft deze ontwikkeling en het heroverwegen van het toerismebeleid versneld. Aan het traditionele beeld van Genua als stad van cultuur en van de zee (door onder meer het Aquarium en de Strade Nuove en het UNESCO Palazzi dei Rolli in het histo-rische centrum) zullen nieuwe aspecten worden toegevoegd om nieuwe markten en doelgroepen aan te spreken.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 7, 25 juni 2020 Pagina 26 van 31

Op Europees niveau is Genua een nieuw URBACT netwerk gaan leiden (Tourism-Friendly Cities) op gebied van duurzaam toerisme. Dit helpt om het nieuwe beleidsplan te maken. Daarnaast heeft Genua strategische partnerschappen opgezet met andere Italiaanse steden in het Noord-Westen van Italië, zoals Milaan, Turijn, Parma, Alessandria en Savona waarbij de steden gezamenlijk als bestemming worden gepromoot, zowel onder (inter)nationale als lokale doelgroepen.

Hoe betrekken jullie bewoners hierbij?Het nieuwe Europese netwerk ‘Tourism-Friendly Cities’ on-derzoekt hoe bewoners en andere stakeholders betrokken kunnen worden. Na de coronacrisis zijn de behoeften van de inwoners nog belangrijker geworden. In Genua zijn we erg gericht op het betrekken van inwoners en bewoners bij het beleid, met name in het historische centrum dat het meest bezocht wordt door toeristen. De inwoners zullen als levend erfgoed worden betrokken in culturele projecten die onder-deel zijn van het nieuwe toeristische aanbod. Inwoners zullen hun ervaringen delen met andere inwoners en toeristen en worden zo belangrijke spelers in het nieuwe model.

Wat zijn de belangrijkste doelen van het nieuwe beleid?We zullen een nieuwe digitale City Card gebruiken om de duurzaamheid en aantrekkelijkheid van de stad te promoten. We verwachten dat we zo een breder aanbod van activitei-ten aan toeristen en bezoekers kunnen bieden voor een vas-

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 27 van 31

te prijs. Denk aan musea, vervoer, het Aquarium en andere bezienswaardigheden. Op de middellange termijn moet het beleid ervoor zorgen dat de stad:

■ Een beter imago krijgt als een veilige en gezonde bestem-ming waarbij de stad de toeristische sector ondersteunt bij het zich houden aan de nieuwe veiligheidsmaatregelen. De nieuwe City Card maakt het mogelijk om alle 0n-line services te boeken en daarvoor te betalen. Ook is het hierdoor mogelijk om bezoeken te plannen aan populaire toeristische attracties waardoor toeristen en bezoekers lange wachtrijen en overvolle pleinen en straten kunnen vermijden. Tenslotte zorgt de barcode op de kaart ervoor dat fysiek contact tot een minimum wordt beperkt en dat social distancing regels kunnen worden gerespecteerd.

■ Langer door toeristen en bezoekers wordt bezocht. Het aanbod van de City Card is groter en geïntegreerd waardoor het belevenissen bevat die nieuw zijn voor het traditionele beeld dat bestaat van Genua. Het aanbod bevat bijvoorbeeld belevenissen op gebied van eten, ‘urban trekking’, fietspaden en nieuwe routes door de stad. Dit nieuwe aanbod zal een langer verblijf in de stad aanmoedigen en de kaart heeft een geldigheidsduur van 72 uur.

Betrekt de stad ook andere stakeholders in het proces, zoals winkeleigenaren, vastgoedeigenaren en eigenaren van hotels en restaurants? Sinds 2012 is een bestuur, bestaande uit vertegenwoordigers van de Kamer van Koophandel, waaronder hoteleigenaren, en van de stad Genua, opgericht om het belastingsysteem voor toerisme te managen. Dit bestuur bepaalt ieder jaar het subsidiebudget voor city marketing-projecten of projecten om wijken te verbeteren. Deze manier van werken zorgt voor een stimulans voor een brede groep stakeholders om zich te houden aan en gebruik te maken van de city marketing strategieën en materialen.Sinds 2017, wordt het belastingssysteem ook succesvol toegepast op appartementen geregistreerd bij Airbnb, na directe onderhandelingen met Airbnb. Dit bestuursmodel zal worden ingebracht in het URBACT network.

Binnen het Urbact network is een grotere groep opgezet met IGersGenova (een lokale Instagram community), bewoners en burgerverenigingen, het Erasmus studenten-netwerk, de regio, het Aquarium, de Porto Antico Company, verenigingen voor toeristische gidsen, het Palazzo Ducale, universiteiten, oude historische winkels, cruisemaatschappijen, de havenautoriteit, het vliegveld, het congresbureau, stedelijke planners, en de fairbnb beweging. Deze groep zal nauw samenwerken met de gemeente en het zal bijdragen aan de nieuwe Strategie voor duurzaam Toerisme voor de komende jaren. •

Meer weten over de aanpak van Genua? Neem contact op met Gianluca Saba

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 28 van 31

De toekomst is (deels) thuis

De thuiswerktrend is voorlopig nog niet weg. ILO wees uit dat de over-grote meerderheid (namelijk 93%) van alle werknemers over de hele wereld in landen wonen waar maatregelen die de werkplek (gedeeltelijk) sluiten nog steeds van kracht zijn.

Er zijn grote regionale verschillen. In Noord- en Zuid Amerika gelden op dit moment de strengste restricties. Toch is het zo dat overal ter wereld bedrijven over het algemeen nog niet terug kun-nen naar hun volle capaciteit, vanwege de mogelijkheid op een tweede golf. Wel zijn gemeentes in veel Europese landen al weer enige tijd vanuit kan-toor aan het werk, zo ook de Europese Commissie.

Op de volgende pagina volgen een aantal voorbeelden van steden die

het thuiswerken beter mogelijk willen maken, aangezien we er nog wel even aan vast zitten. Andere steden geven advies over hoe kantoren veilig ingericht kunnen worden, zodat hier en daar werknemers toch weer naar hun werkplek kunnen. Want hoewel steeds meer mensen ook de voordelen inzien van thuiswerken, en aangeven deels thuis te willen blijven werken ook als de pandemie voorbij is, hunkeren veel mensen toch weer naar fysiek overleggen en het comfort dat een kantoor kan bieden.

Volgens onderzoek van The Adecco Group onder 8.000 werknemers, normaal werkzaam op een kantoor en vanuit verscheidene landen, blijkt dat veel mensen wel wat zien in de toekomst van het “hybride werken”. Hierbij ben je ongeveer de helft van

de tijd thuis aan het werk en de andere helft op kantoor.

Thuiswerken na coronaIn sommige landen worden er poging-en gedaan om het recht op thuiswerken vast te leggen, zoals bijvoorbeeld Duitsland en Zwitserland. De Duitse minister van arbeid, Hubertus Heil, is bezig met wetgeving die werknemers het recht geeft om thuis te werken, zelfs als de pandemie voorbij is. De afgelopen tijd heeft namelijk laten zien hoe goed dat mogelijk is voor veel mensen. In Zwitserland gaan ze nog een stapje verder. In april 2019 werd er al een uitspraak gedaan door het Zwitserse gerechtshof waarin werd besloten dat als een werknemer verplicht is om thuis te werken, de werkgever een gedeelte van de huur van de werknemer moet betalen.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 29 van 31

Deze uitspraak werd tijdens de lockdown situatie opnieuw relevant. Veel Zwitserse bedrijven zagen de bui al hangen, maar de huidige situatie is zo uniek dat bedrijven toch geen verplichting hadden tot huurcompensatie voor hun werknemers die massaal thuis moesten werken. Een van de redenen is dat de werkgever in de huidige situatie niet dankzij de thuiswerker bespaart op huurkosten.

Toch verkennen veel bedrijven in Zwitserland op dit moment het concept van huurcompensatie voor werknemers, als de thuiswerktrend doorzet na de pandemie.

Adviezen over teruggaan naar kantoorIn Wenen biedt de gemeente, samen met de Rekenkamer en Vienna Business Agency, steun aan kleine en medium-grote bedrijven, vooral in het faciliteren van de thuiswerksituatie. Er is geld vrijgemaakt voor het opzetten van telewerk stations en IT faciliteiten, waar bedrijven beroep op kunnen doen.

Daarnaast heeft de nationale overheid van Wenen nu een gids gepubliceerd waarin aanbevelingen worden gedaan voor het teruggaan naar kantoor. Bijvoorbeeld hoe om te gaan met werknemers die tot een risicogroep behoren; hoe direct contact tussen werknemers te reduceren; hoe werk en overleggen hygiënisch te organiseren, maar ook lunchen in tijdsloten en andere ideeën voor roosters.

Financiële ondersteuning voor kwetsbare groepen die niet thuis kunnen werkenTen slotte is er nog Denemarken, die de sociale kroon spant. Het Deense

Parlement maakt bijna 260 miljoen euro vrij voor mensen die in speciale risicogroepen vallen voor corona en hun familieleden. Zij krijgen financiële tegemoetkoming omdat ze verplicht thuis moeten blijven terwijl de rest van het land langzaamaan weer open gaat.

Er is een lijst opgesteld van ziektes en omstandigheden die het risico op een zwaar infectieverloop vergroten. Mensen die dit hebben maken aanspraak op financiële tegemoetkoming vanuit de overheid. Een doktersverklaring is wel vereist en de mogelijkheid om thuis te werken moet uitgesloten zijn.

Monitor internationale voorbeelden stedelijke aanpak corona Editie 8, 14 juli 2020 Pagina 30 van 31

Overzicht relevante informatiebronnen

■ Eurocities heeft een website met stedelijke best practices en organiseert webinars over een veelvoud aan onderwerpen.

■ Ook C40 levert informatie over allerlei thema’s en er zijn gesprekken op bestuurlijk en expertniveau. Daarnaast heeft C40 een gespecialiseerde Knowledge Hub.

■ Het Global Parliament of Mayors heeft een overzicht van best practices en een Forum voor vragen vanuit bestuurders.

■ Het City Innovators Forum heeft een uitgebreide toolbox ontworpen voor stedelijk beleid in tijden van corona.

■ Dit handboek gaat in op onderzoeksmethoden en forecasting

■ Het World Economic Forum, het Resilient Cities Network, Friends of Europe en UCLG faciliteren regelmatig webinars.

■ De Joint Research Center van de Europese Commissie heeft het ‘overzicht der overzichten’

■ CEMR (Council of European Municipalities and Regions) heeft aanbevelingen voor het ophalen van afval in tijden van de coronacrisis.

■ De National Association of City Transport officials heeft relevante info voor en door transport professionals.

■ UNESCO heeft een lijst met handige tools en tips om onderwijs op afstand te faciliteren samengesteld.

■ Smart Cities World kijkt vooral naar AI, ICT en de toekomst mbt corona

■ Politics of Covid-19 geeft wekelijks highlights van de meest relevante artikelen en webinars

■ Een interactieve kaart van European Commitee of the Regions over coronamaatregelen in de verschillende regio’s in Europa

■ Website van de OECD vol analyses van beleid en cijfers over economie, gezondheid en sociale aangelegenheden t.a.v. corona

Meer weten over een voorbeeld uit deze monitor of heb je een andere kennisvraag? Laat het ons weten: internationaloffice@amsterdam.nl