Eindwerk voor de opleiding oplossingsgerichte therapie Korzybski-international

Hans Flamey, mei 2015

Een vorming: oplossingsgericht werken toepassen binnen de vernieuwde preventieve gezinsondersteuning van Kind en Gezin

Inhoudstafel

1

Voorwoord 3

Inleiding 4

Het oplossingsgericht denkkader 5

Werking Kind en Gezin 7

Vernieuwingen binnen Kind en Gezin, een duidelijke link met het

oplossingsgerichte denkkader 9

Draaiboek Vorming 10

Bronnen 19

Bijlagen 20

Bijlage 1 Inleiding: aansluiten bij ouders vandaag 21

Bijlage 2 Het oplossingsgericht denkkader 22

Bijlage 3 De verschillen tussen probleemgericht en oplossingsgerichte

gespreksvoering 24

Bijlage 4 De flowchart (Brugs model) 25

Bijlage 5 Vrijblijvende relatie (bezoeker) 26

Bijlage 6 Zoekende relatie (klager) 27

Bijlage 7 consulterende relatie (klant) 28

Bijlage 8 Co-experten relatie 29

Bijlage 9 stappenplan en schalen 30

Bijlage 10 Oase: methodiek om casussen te bespreken 31

Powerpointpresentatie 32

2

Voorwoord:

4 jaar geleden ben ik gestart aan de opleiding oplossingsgerichte systeemgerichte therapie en coaching als leidinggevende met weinig therapeutische praktijkervaring. Mijn eerste doel was om mij te versterken in het coachen en aansturen van groepen. Al snel bleek dat de opleiding zeer inspirerend was maar dat ik praktijkervaring miste en dat het nodig was om nog meer uit de opleiding te halen. Eind 2011 ben ik ingestapt in een groepspraktijk om zelf ook therapeutische ervaring op te doen. Met ondersteuning vanuit verschillende intervisiegroepen, zowel met collega-studenten als met collega’s uit de groepspraktijk ben ik er in geslaagd om een kleine zelfstandige praktijk op te zetten.

Zoals bij aanvang werd aangekondigd door Luc Isebaert merk je zelf en de omgeving dat je als mens, als therapeut en als leidinggevende na 4 jaar toch wel een andere visie, aanpak en stijl krijgt. Gesterkt door complimenten ben ik op zoek gegaan om de inspiratie en de nieuwe kennis en vaardigheden toe te passen in mijn zelfstandige praktijk en in mijn functie als regioteamverantwoordelijke bij Kind en Gezin. In de therapeutische setting is dit ondertussen al vlot geïntegreerd en wil ik daarin vooral verder groeien door meer praktijkervaring. In mijn leidinggevende functie lukt dit ook om met kleine dingen toch een verschil te maken. Tijdens de evaluatie- en planningsgesprekken legde ik de focus meer op de toekomst en op mogelijke oplossingen. Door in te zoomen op hun sterktes zochten we hoe we dit nog beter konden inzetten op de werkvloer. Ondertussen ben ik ook gestart als externe voorzitter bij cliëntoverleg West-Vlaanderen. Ook hier ligt de focus op wat werkt en hoe we via afstemming tussen de verschillende partners verder kunnen zoeken naar een betere realiteit.

3

Inleiding

Na 4 boeiende jaren ben ik op zoek gegaan om de verschillende zaken waar ik momenteel mee bezig ben samen te brengen en te versterken. Kind en Gezin gaf mij de kans door een deel van de opleiding binnen mijn opdracht bij Kind en Gezin op te nemen. Als return merk ik dat ik gegroeid ben als leidinggevende en dat mijn medewerkers, maar ook collega-stafleden hier mee de vruchten kunnen van plukken. Om dit nog verder te versterken wil ik met dit eindwerk de uitwerking van een workshop/vorming voor de medewerkers van Kind en Gezin nu gedetailleerd uitwerken. Deze medewerkers zijn de regioverpleegkundigen en gezinsondersteuners die in de West-Vlaamse teams nu aan de slag gaan. Met de vernieuwingen die op hen afkomen (vernieuwingen binnen de preventieve gezinsondersteuning, maar ook integrale Jeugdhulpverlening) zal dit ook inhoudelijk extra mogelijkheden bieden in een vraaggerichte aanpak dat meer en meer aansluit bij de ouder van vandaag.

Een eerste workshop ging door op 18 september 2014 voor de stafleden. Daarna werd dit geëvalueerd en waar nodig bijgestuurd. In 2015 en 2016 worden er 10 vormingsdagen aangeboden aan de regioteamleden van West-Vlaanderen. Ondertussen start in mei 2015 ook een 4 daagse opleiding oplossingsgericht werken voor leidinggevenden die ik samen met een collega uit Limburg mag brengen. Afhankelijk van de vraag en mits afstemming met het beleid van Kind en Gezin kan dit nog verder uitgebreid worden. Eventueel kan dit later met enkele kleine aanpassingen ook aan het bredere hulpverleningslandschap aangeboden worden.

4

Het oplossingsgericht denkkader

Oplossingsgericht werken is ontwikkeld door Steve de Shazer en Insoo Kim Berg (Milwaukee) in de jaren '80 van vorige eeuw, voortgaand op het werk van Milton Erikson en anderen. Zij gebruikten oplossingsgerichte gespreksvoering vooral voor therapeutisch werk. Terzelfdertijd richtte Luc Isebaert het Korzybski-instituut op waar hij samen met de andere leden van het instituut (Marie-Christine Cabié, Louis Cauffman, Myriam Le Fevere de Ten Hove en Erwin De Bisscop) het Brugs model heeft ontwikkeld. Het model werd door de Amerikaanse deelnemers op het congres ‘therapeutic conversation 3’ te Denver omgedoopt tot The Bruges Model.

Men zocht naar wat niet werkte in therapie en deze zoektocht evolueerde naar: wat werkt wel. Na ontmoetingen in Parijs waar ook Steve de shazer uitgenodigd werd bleek dat ze hetzelfde aan het zoeken waren en tot gelijklopende bevindingen kwamen. Sindsdien is er een kruisbestuiving tussen de Milwaukee en de Brugse groep. Steve de Shazer en later ook Insoo Kim Berg werden vaste stafleden in het Korzybski-instituut. Jaarlijks werden er vergaderingen in wetenschappelijk onderzoek rond Solution Focus georganiseerd in Brugge.

Oplossingsgericht werken richt zich niet op de analyse van de problemen, maar is een vorm van gespreksvoering, waarin gevraagd wordt aan de cliënt om de gewenste toekomst (waarin het probleem voldoende is opgelost) in detail te beschrijven en wat hem kan helpen om die gewenste toekomst te bereiken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van hulpbronnen, sterktes, capaciteiten waarover de klant beschikt.

Er wordt gewerkt met de oplossing die de cliënt wil en helpend is. Men zoekt op welke momenten die oplossing zich al in mindere of meerdere mate manifesteert. Wat zijn de capaciteiten die de klant al inzet om zijn oplossing te verwezenlijken. Er wordt gezocht naar kleine, haalbare, stappen die door de cliënt reeds gezet zijn en verder gemaakt kunnen worden om die situatie te bereiken of te benaderen. Daarbij wordt gezocht naar oplossingen die de cliënt zelf al in huis heeft, maar misschien niet of nog te weinig toepast. Als de cliënt successen boekt, draagt dat bij aan zijn besef dat hij invloed heeft om zijn eigen leven vorm te geven.

Om dit te bereiken, werkt de oplossingsgerichte werker met vragen die de kracht van mensen naar boven halen. De gesprekken kunnen plezierig en bevredigend zijn, omdat het gaat over krachten en oplossingen en niet over tekortkomingen en problemen.

De oplossingsgerichte werker leidt sterk het proces en laat de inhoud aan zijn cliënten. Dat vergt een vastberaden aanpak in de omgang met zijn cliënt. Een doelgericht partnerschap tussen werker en cliënt staat op de voorgrond.

5

Uitgangspunten:

1. Mensen hebben zelfhelende krachten en zijn uniek voor iedere persoon

Milton Erickson (1901 – 1990), een gerenommeerde psychotherapeut, leerde mensen hun eigen oplossingscapaciteiten ontdekken en gebruiken. Hij was overtuigd van het unieke van iedere persoon, en van zijn unieke mogelijkheden om oplossingen te vinden.

Cliënten zijn al in het bezit van de hulpbronnen die zij nodig hebben om te veranderen. Bijgevolg: stel de cliënt vragen, vertel ze niet wat ze moeten doen, vraag ze hoe ze het willen aanpakken.

2. Problemen en oplossingen zijn van een andere orde

Oorzaken van problemen en oplossingen hebben vaak niets met elkaar te maken. De Shazer beweerde dat je het probleem niet hoefde te kennen om tot een deugdelijke oplossing te komen. De analyse van de oorzaak helpt (vaak) niet om de situatie te verbeteren.

3. Het kunnen maken van keuzes is essentieel

Problemen ontstaan vaak doordat cliënten niet meer kunnen kiezen (gevoel van met de rug tegen de muur staan, geen kant meer uit kunnen). Ze zitten vast in rigide patronen en zien niet hoe ze die kunnen doorbreken.

Het is niet de bedoeling om oplossingen aan te bieden. Het is zoeken om (opnieuw) keuzes te kunnen maken om symptomen te kunnen loslaten.

4. Het verkregen mandaat bepaalt de nuttige interventies (flowchart)

Een mandaat kan verkregen worden via joining en door het zoeken naar overeenstemming over de hulpvraag. Rekening houden met wat de cliënt vraagt, respect tonen voor zijn vraag en tijd nemen om te onderhandelen om tot een omlijnd en realistisch doel te komen, maakt de kans groter dat de cliënt ons meer mandaat geeft. De cliënt definieert het behandeldoel.

Belangrijke afgeleide principes van het oplossingsgerichte denken:

- Als iets werkt, doe er meer van- Als iets niet werkt, doe dan iets anders- Er is altijd sprake van samenwerking- Verandering is constant en onvermijdelijk

6

Werking Kind en Gezin

Kind en Gezin is een Vlaams agentschap en voert het beleid uit dat wordt bepaald door de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Het agentschap is verantwoordelijk voor

- De erkenning van kwaliteitsvolle opvang- Preventieve gezondheidsondersteuning van aanstaande ouders en ouders met jonge

kinderen- De criteria waaraan adoptie-organisaties moeten voldoen

De missie van Kind en Gezin is om samen met zijn partners, voor elk kind, waar en hoe het ook geboren is en opgroeit, zo veel mogelijk kansen te creëren.

Ik zal me hier verder beperken tot het domein van de preventieve gezinsondersteuning.

Kind en gezin verzorgt medische, psychosociale en pedagogische preventie voor aanstaande ouders en voor gezinnen met kinderen tot 3 jaar. De kernthema’s zijn gezonde voeding, verzorging, veilige leefwereld, gezondheid en vaccinaties, opvoeding en ontwikkeling.

Problemen hiermee worden zo vroeg mogelijk opgespoord, gesignaleerd en opgevolgd. Deze aanpak geeft maximale kansen aan het kind.

Ieder kind en iedere ouder is meer dan welkom. Kind en gezin informeert en ondersteunt aanstaande ouders en ouders van jonge kinderen. Kleine kinderen brengen naast veel vreugde ook heel wat vragen en zorgen met zich mee. De medewerkers helpen elke ouder op een persoonlijke en professionele manier voort. Artsen en regioverpleegkundigen geven vakkundig advies en verstrekken informatie over alle thema’s aangaande kleine kinderen. In sommige teams werken ook gezinsondersteuners. Zij helpen gezinnen waarin de ontwikkelingskansen van een kind in het gedrang komen voor uitsluiting van maatschappelijke rechten.

Hier zal ik me verder toespitsen op de concrete werking van de verpleegkundigen en gezinsondersteuners. De concrete dienstverlening bestaat uit:

- Infosessies voor aanstaande ouders- Kraambezoek- Huisbezoeken (1 à 2, meer indien nodig)- 10 consultatiemomenten- Spreekuur opvoedingsondersteuning- Dienstverlening aan maatschappelijk kwetsbare gezinnen- Hulp bij probleem- of crisissituaties- Contactcenter via e-mail of telefonische dienstverlening

7

Vernieuwingen binnen Kind en Gezin, een duidelijke link met het oplossingsgerichte denkkader.

De preventieve zorg is voortdurend in beweging. Dit is absoluut nodig om steeds opnieuw aansluiting te vinden bij de gezinnen die we willen bereiken en is tegelijkertijd ook een gevolg van veranderingen in opvattingen over gezins- en opvoedingsondersteuning en van nieuwe inzichten uit wetenschappelijk onderzoek.

Om deze vernieuwde werking te laten toepassen door onze medewerkers gaan we op zoek naar methodes, tools,… om dit te versterken. We willen meer dan vroeger aansluiten bij ouders en de basishouding van onze teamleden in die richting te laten evolueren.

Het vertrekpunt van de dienstverlening van Kind en gezin is steeds hetzelfde, namelijk “het in relatie treden met ouders en kinderen om ze maximaal te kunnen ondersteunen”. Door middel van een professionele, ondersteunende houding willen we elk gezin, ook gezinnen die geen expliciete vragen hebben of problemen ervaren, zo goed mogelijk ondersteunen tijdens de weg die ze afleggen van zwangerschap tot wanneer hun kind naar de kleuterschool vertrekt. We komen bij gezinnen op een heel kwetsbaar moment (zwanger/pas bevallen). Net dit moment schept ook nieuwe mogelijkheden en kansen. We gaan ervan uit dat een kwaliteitsvolle ondersteuning van de gezinnen hun weerbaarheid en veerkracht groter kan maken. Bij elke stap voorwaarts, bij elke hindernis willen we er zijn voor hen en we laten dit ook merken.

Dit betekent dan ook vaak een cultuuromslag. In plaats van onze aandacht te richten op problemen bij (jonge) ouders benaderen we hen steevast op een positieve manier, tonen hen dat we in hen geloven en nemen hen au sérieux.

Bij onze ondersteuning van ouders gaan we ervan uit dat elke ouder deskundig is wat betreft zijn eigen kinderen én dat elke ouder naar best vermogen reageert. De ouder weet als geen ander hoe zijn kinderen in hun gezinscontext zijn en handelen.

Onze zorgverlener is dan de professional onder andere wat betreft de algemene ontwikkeling en opvoeding van kinderen. Binnen onze dienstverlening willen we samen met ouders zoeken hoe deze 2 deskundigheden elkaar kunnen versterken zodat op maat en tempo van een gezin ondersteuning kan worden geboden.

We leggen de focus op de krachten binnen gezinnen, zowel bij ouders als bij de kinderen. We willen ouders ondersteunen in hun reeds aanwezige ouderlijke competenties en de zorg voor hun kind niet overnemen (tenzij deze natuurlijk een veilige ontwikkeling van kinderen onmogelijk maken). We willen zo een beroep doen op de weerbaarheid binnen gezinnen en ruimte scheppen om op een positieve manier verder te groeien.

8

Zoals je kan merken in bovenstaande tekst leunt de vernieuwde visie van Kind en Gezin dicht aan bij het oplossingsgerichte denken. Vandaar en ook mede onder impuls van de vernieuwingen in het kader van integrale Jeugdhulpverlening merk ik dat er vragen komen zoals: “hoe kunnen we verder beter aan de slag met de gezinnen?”

Hieronder heb ik getracht om een antwoord te bieden op deze vraag in de vorm van het uitwerken van een vorming met intervisies. In 2015 en 2016 zal dit 10 maal aangeboden worden om alle Westvlaamse teamleden de kans te geven dit te kunnen volgen. Na die vorming van 1 dag zullen er verschillende interivisies georganiseerd worden, in samenwerking met 2 consulenten.

De concrete uitwerking baseerde ik vooral op mijn kennis en ervaring dat ik opdeed tijdens de verschillende lessen van de vierjarige opleiding, uit een aantal boeken (zie literatuurlijst) en uit een aantal interne nota’s en folders van Kind en Gezin.

9

Draaiboek vorming

Doelgroep: 10 regioteamleden (regioverpleegkundigen en gezinsondersteuner (maximum 2 per team) + Provinciaal consulenten doelgroepen en opvoedingsondersteuning in functie van verdere begeleiding in intervisies.

Nodig: Lokaal (regiohuizen Kind en Gezin) Beamer, scherm, PC + boxen (+CD), Flip-over (2x), Magneten, kleefband

9u30: onthaal en overlopen planning van de dag (op flip-over)

9u45: opwarmertje: Per 2: vraag stellen en observeren

Elk 3 minuten onderstaande vragen stellen en gedrag collega observeren

1. Van alles wat je doet in je werk, waar ben je de laatste tijd het meeste tevreden over?

2. Wat nog?3. Als je dit meer wil meemaken, wat doe je dan?

Nabespreking (5 minuten): reflectie in grote groep: Hoe was dat? Wat merkte je?

10u00: Link Aansluiten bij ouders en oplossingsgericht werken

Bevraging: - Wie zijn de ouders van vandaag?- Welk aanbod willen ze van Kind en Gezin?- In welke vorm geven we dit?- Wat kan Kind en Gezin bieden?- Hoe kunnen we in contact treden met gezinnen?- Hoe kunnen we het verschil maken voor de gezinnen?- …

Individueel via post-it’s, daarna kort overlopen in groep.

Zie bijlage1: inleiding: aansluiten bij ouders vandaagZie bijlage 2: het oplossingsgerichte denkkader

Oefening: Probleemgericht versus oplossingsgericht.

Per 2: (andere verdeling groepjes) Iemand (A) bedenkt een situatie, iets waar zij last mee heeft, een klein probleempje. Andere (B) stelt de vragen (zie scherm)

10

Vragenronde 1 (probleemgericht)- Wat is jouw probleem?- Hoe lang heb je er al last van?- Wanneer ontstond het probleem?- Wat zie je als oorzaken van het probleem?- Hoe werd het dan erger?

Vragenronde 2 (oplossingsgericht)- Wat wil je anders?- Zijn er momenten dat het probleem minder voorkomt?- Wat doe je dan anders?- Wat helpt je? Wie?- Waaraan zien je vrienden, familie dat het iets beter gaat?

Nabespreking:

per 2: Wat is het verschil? Wat viel er op?

In grote groep: Wat is het verschil? Wat viel er op?

Zie bijlage 3: De verschillen tussen probleemgerichte en oplossingsgerichte gespreksvoering.

11u00: Pauze

11u15: Samenwerkingsrelatie

Theorie: Het vertrekpunt van de dienstverlening van kind en gezin is steeds hetzelfde, namelijk: “het in relatie treden met ouders en kinderen om ze maximaal te kunnen ondersteunen”. Afhankelijk van de relatie met de ouder, pas je de vragen, interventies aan. Daarom is het goed om eens stil te staan bij welke relatie we op dat moment hebben.

Zie bijlage 4: flowchart (Brugs model)

Probleem versus beperking

Wanneer de cliënt ons zijn moeilijkheden heeft uitgelegd: Is er voor de moeilijkheid een oplossing mogelijk?

Zo ja: Probleem, Zo neen: Beperking

Voorbeelden van beperking: er is geen haalbaar lijkende oplossing voor handen:

11

- Pijnlijke voorvallen in het verleden- Consequenties van vroeger gemaakte keuzes- Consequenties van chronische aandoeningen- Een fysische handicap- cultuurgebonden beperkingen- geslachtsgebonden beperkingen- leeftijdsgebonden beperkingen- …

Oefening: Denk aan een moeilijkheid bij een cliënt/gezin/medewerker die je recent hebt ontmoet:

- Welke aspecten van de moeilijkheden moeten we als een beperking beschouwen? - Welke aspecten moeten als probleem beschouwd worden?

Strategie:

- Helpen kiezen waar de grens ligt tussen problemen en beperkingen en helpen om die grens te verschuiven.

- Helpen de beperkingen te aanvaarden en helpen kiezen hoeveel belang de cliënt er wil aan hechten.

- mindfullness, relaxatie, stabilisatie,…

Citaat Niebuhr: “Geef me de kalmte om de dingen te aanvaarden die ik niet kan veranderen, de moed om dingen te veranderen die ik kan veranderen en de wijsheid om het verschil te zien tussen de twee”

Is er een hulpvraag? Neen: Vrijblijvende relatie

- “met mij gaat het goed maar anderen willen dat ik hier kom”- Lichamelijke klachten, pijnen,…- Lichamelijk is er niets gevonden, het is dus psychisch- Cliënten die zeggen zelf geen probleem te hebben, iemand anders heeft een

probleem met hen- Cliënten die zeggen een probleem te hebben waarvoor ze niet bij ons moeten zijn

Is er een hulpvraag? Ja? Is het werkbaar? Nee: Zoekende relatie

12

- De hulpvraag is vaag gedefinieerd, omschreven in algemene termen- “het is sterker dan mezelf”, “het overkomt hen”- Het is een zichzelf annulerende hulpvraag (Ja,maar…): ze zijn ervan overtuigd dat ze

niet geholpen kunnen worden- Ze verwachten niets minder dan de totale afwezigheid van het probleem en zijn

ontgoocheld wanneer een terugval plaatsgrijpt- Steken nogal eens de schuld op anderen- “Ik wil stoppen met drinken maar ik kan niet”

Is het werkbaar? Ja? Zijn er passende resources (hulpbronnen)? Nee: consulterende relatie

Heeft de cliënt reeds mogelijkheden om zijn probleem zelf op te lossen?

Heeft zij zicht op resources, uitzonderingen en kan zij putten uit eigen bronnen?

Cliënten die wensen geholpen te worden, die ook voldoende weten wat hun doelstellingen zijn, maar die nog niet het zicht op hun hulpbronnen, uitzonderingen hebben of de mogelijkheden hebben om die doestellingen te bereiken.

Passende hulpbronnen (resources)? Ja: Co-expertenrelatie

Cliënten die wensen geholpen te worden en die duidelijke doelstellingen hebben met de nodige resources om die doelstellingen te bereiken.

Conclusie: Het is belangrijk om een goed zicht te hebben op waar uw cliënt, de ouder(s) zich bevinden op de flowchart, zodoende kunnen we meer gepaste, betere strategieën en interventies toepassen.

oefening: Welke strategie/interventies kan je doen

Denk aan een gezin waar je recent reeds een aantal contacten had.

Waar bevinden deze ouders zich op de flowchart?

Bespreking van enkele voorbeelden in groep.

12u30 middagpauze

13u15: Namiddagprogramma: andere plaats: zet u volgens geboortedag

13

13u20: Vragen + Tools

Afhankelijk van de samenwerkingsrelatie gebruiken we een andere strategie en stellen we andere vragen en/of gebruiken we andere tools.

Zie bijlagen:

5. Vragen bij vrijblijvende relatie (bezoeker)6. Vragen bij zoekende relatie (klager)7. Vragen bij consulterende relatie (klant)8. Vragen bij co-experten-relatie

Tools, technieken

Wondervraag, mirakelvraag (concretiseren van doel): Laten we veronderstellen dat mirakels bestaan en dat zich op een nacht (de volgende nacht) zo’n mirakel voordoet, dat maakt dat de problemen waarvoor je naar hier kwam, voldoende opgelost zijn. Hoe zal je dat vaststellen de volgende morgen en de dagen daarop? Hoe zullen u man, kinderen, ouders, vrienden, collega’s…dat opmerken?

- Veronderstel eens dat je kan toveren. Wat wil je dan veranderen? - Wat gaat er beter als het probleem is opgelost?- Aanvullingen uit de groep:

Schaal: Op een schaal van 0 tot 10 , als 0 is: het ergste wat je meegemaakt hebt in verband met het probleem dat u hier brengt en 10: dat het probleem voldoende opgelost is volgens u, waar situeert je u nu tussen 0 en 10 (eventueel –10 en 0)?

- Hoe denk je het vol te houden, op een schaal tussen 0 en 10 , als 0 is: helemaal niet en 10: op een leefbare manier.

- Hoe heb je het aan boord gelegd om te gaan van 0 naar n?- Wat laat er u toe te evolueren naar n+1 en wie uit uw omgeving kan u daarbij

behulpzaam zijn?- Hoe evalueer je uw motivatie om een oplossing te vinden op een schaal van 0 tot 10,

als 0 is: ik zal er niets voor doen en 10: ik zal alles doen wat er nodig is?- Waar wil je geraken op een schaal tussen 0 en 10 waarbij 0….- Aanvullingen uit de groep:

Bronnen/resources- Hoe deed je dit vroeger?- Wie kan je daarbij helpen?- Welke stappen heb je al gezet, zodat het al deels lukte

14

- Wat heb je al gedaan?- Hoe zien anderen dat?- wat moet er niet veranderen (behouden)?- Aanvullingen uit de groep:

Complimenten geven- Direct: waauw, super, tof, leuk, cool,…- Indirect: doorverwijzers willen blijkbaar in jou investeren…, Hoe heb je dat gedaan?,

Wat denk je dat JIJ deed om dit te bereiken?, - Aanvullingen uit de groep :

Uitzonderingen:- Wat is er veranderd/verbeterd sinds ons vorige gesprek?- Wat heb je al geprobeerd en hoe hielp dat?- Wat hielp het meest?- Op welke momenten is de gewenste uitkomst al (even) aanwezig?- Wat is er anders dan?- Hoe kreeg je dat voor elkaar?- Wanneer is het wel al goed gegaan? Wat was er toen anders?- Wat heeft ervoor gezorgd dat bij momenten het wel haalbaar was?- Wanneer gaat het beter?- Aanvullingen uit de groep :

Coping- Hoe hou je het vol?- Hoe doe je dat ondanks zo’n zorgen toch overeind blijven?- Hoe slaagt u er in om voor het gezin zo te blijven zorgen met alles wat u hebt

meegemaakt- Wat helpt jou om hiermee om te gaan?- Aanvullingen uit de groep:

Oefening: Denk aan uw volgend contact (voorbereiding huisbezoek of consult)

welke vragen zie je jezelf stellen? welke vragen spreken je nu al het meest aan?

Hoe formuleer je dit in eigen woorden?

15

Als het een goed contact is, hoe verloopt het contact, hoe ziet het er uit? Maak dit concreet

14u30: Pauze

14u40: filmpje “atom wave”

14u45: Proces

Wat werkt in hulpverlening: Onderscheid tussen proces en techniek.

Oplossingsgericht werken richt zich vooral op cliëntgebonden factoren en op de therapeutische alliantie. Bij Kind en Gezin ligt de focus nu ook op het aansluiten bij ouders. Uit onderzoek blijkt dat dit een sterke strategie is:

40% cliëntgebonden variabelen: waarden, sterktes, resources, social support,…

30% Therapeutische relatie: collaboratie, coöperatie, aanvaarding, “klikken”

15% Placebo: hoop, positieve verwachtingen, anticipatie van verandering

15% modelgebonden factoren: theorie, interventie, technieken

40%

30%

15%15% cliëntgebonden

variabelentherapeutische relatieplacebomodelgebonden factoren

Hieruit kunnen we besluiten dat het belangrijk is om te focussen op proces, eerder dan op technieken.

(Duncan, Miller & Sparks, 2004 uit Oplossingsgerichte vragen van Frederike Bannink)

Suggestie om na ieder contact kort een evaluatie te doen:

16

4 evaluatievragen na elk gesprek (srs: session rating scale)

1. de relatie: Ik voelde me gehoord, begrepen en gerespecteerd2. Doelen en onderwerpen: we hebben gesproken over en gewerkt aan zaken die ik

belangrijk vind3. Aanpak en methode: de aanpak van de therapeut/hulpverlener paste bij mij4. Overall: over het geheel genomen was dit gesprek goed voor mij

Hierdoor wordt de mening van de cliënt gevaloriseerd en maak je duidelijk: het is het proces van de cliënt.

Oplossingsgericht kader: 4 stappenplan

1. Huidige situatie: “start where the client is”: luisteren: Wat brengt je naar hier? Wat kan ik voor u betekenen? Begin met één probleem, doelen formuleren, mandaat verwerven.

2. Gewenste situatie: Wat wil je dan? Waar wil je naartoe? Wondervraag, toekomstprojectie

3. Wat werkt er al? Wat zijn de sterktes? Schaalvragen, copingsvragen, uitzonderingsvragen

4. Kleine volgende stap: complimenteren, valoriseren

Zie bijlage 9: stappenplan en schalen

Oefening:

Per 2: Neem voor jezelf een echt of denkbeeldig probleem in gedachten waarvoor je jezelf schaamt of waarover je niet wilt praten.

Je zegt daarover tegen je gesprekspartner: “ik heb een probleem waarvoor ik mij teveel schaam om erover te vertellen, maar toch heb ik uw hulp nodig.”

Je gesprekspartner begint met de volgende zin:

Stel dat er een oplossing zou zijn…” (vul aan met 1 van de volgende mogelijkheden)

- … hoe zou jou dat helpen…?- … waaraan zou je dat voor je maken…?- …welke verschil zou dat voor je maken…?- … wat zou er dan anders zijn…?- …waaraan zouden anderen in jouw omgeving dat merken…?

17

Zet het gesprek een zestal minuten voort en vermijdt daarin om vragen te stellen over het probleem… Vraag voort op de antwoorden die de ander je geeft.

Wissel van rol en doe nogmaals hetzelfde…

16u00: Hoe verder?

Hoe kunnen we al deze info van vandaag warm houden en verder inoefenen?

Voorstel om intervisies in zelfde groepen en locaties te doen.

Doel: verdiepend werken, meer oefenen, casussen adhv OASE, integreren in de werken van K&G, het aansluiten met ouders, ….

Zie bijlage 10: Oase: methodiek om casussen te bespreken

16u15: Afronden:

Wat neem je mee? Wat zou al een eerste kleine stap kunnen zijn die je de volgende periode wil toepassen?

16u30: Einde

18

Bronnen

- Kennismakingsfolder Kind en Gezin: “Klaar voor de toekomst” (2008)- De Schrijver, Veerle. Orthopedagogisch handboek.- Van den Avenne, Sarah. “De basishouding voor zorgverleners bij Kind en gezin:

aangaan en ondersteunen van betekenisvolle en affectieve relaties”. (artikel Welzijnswerk 2013)

- Cursus vraagkracht (“vervolgtraject deskundigheidsbevordering. Wat zie ik, wat voel ik, wat doe ik? Perspectieven in het omgaan met verontrusting” door vraagkracht, pedagogische thuishulp op maat) (opleiding 12 oktober 2012)

- Isebaert, L. (2007) Praktijkboek oplossingsgerichte cognitieve therapie. Utrecht: De Tijdstroom.

- Le Fevere de Ten Hove M. (2000): Korte therapie. Handleiding bij het ‘Brugse model’ voor psychotherapie met een toepassing op kinderen en jongeren. Leuven/Apeldoorn: Garant, 2e druk 2007.

- Le Fevere de Ten Hove M., Callens N., Geysen T., Maene W. (2007) Survivalkit voor leerkrachten, oplossingsgericht werken op school. Antwerpen/Apeldoorn: Garant 2008.

- Jong, P. de, Berg I; Kim (2005): De kracht van oplossingen. Handwijzer voor oplossingsgerichte therapie. Pearson 2e druk 2004.

- De kracht van oplossingen, handwijzer voor oplossingsgerichte gesprekstherapie door Peter de Jong & Insoo Kim Berg. Pearson, 2e druk 2010.

- Vergroot de Veerkracht in jezelf en je team. Baeijaert, Liselotte & Stellamans, Anton. Lannoo 2009.

- Oplossingsgerichte vragen. Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering. Bannink, Frederike. Pearson, 2e druk 2013.

- Van Dam, Chris. De spiegel. Krachtig coachen vanuit gestalt- en oplossingsgericht denken met aandacht voor zelfreflectie. Academia Press, 2013.

19

Bijlagen

20

Bijlage 1: Inleiding: aansluiten bij ouders vandaag

De maatschappij verandert voortdurend, ook zo de jonge ouders en hun noden en vragen. Om te blijven aansluiten bij de ouders van vandaag, om als Kind en Gezin een duidelijke meerwaarde voor deze jonge gezinnen te kunnen blijven bieden, willen we mee evolueren.

We komen van een tijd waar jonge ouders veel minder informatie ter beschikking hadden dan nu. Aan alle ouders de recente wetenschappelijk onderbouwde adviezen meegeven rond de ontwikkeling, verzorging en opvoeding van hun kind, was onze opdracht. Per consultatie was er een lijstje met belangrijke info (adviezen, richtlijnen en tips) die aan de ouders van kinderen op deze leeftijd best overgebracht werd. Wij hadden een duidelijke agenda.

Deze werking was aanbodsgericht. Deze benadering is vandaag achterhaald: kan te betuttelend overkomen, heeft niet altijd het gewenste effect en lijkt niet meer aan te sluiten bij de noden van de meeste ouders.

Vandaag hebben ouders toegang tot zeer veel informatie en is onze opdracht verschoven van aanbodsgericht naar vraaggericht: ‘Welke vragen hebben deze ouders op dit moment? Hoe kan mijn contactmoment nu voor deze ouders zinvol zijn? Hoe kan ik deze ouders bevestigen en versterken?’ We merken dat ouders in hun ouderschap zoekende zijn en in ons professioneel aanbod graag persoonlijk aangesproken worden en het willen hebben over hun vragen, onzekerheden, beleving. Dit vraagt bij uitstek een betrokken en vraaggerichte benadering.

Uitgangsvraag: Wat heeft deze ouder nodig? Wat werkt voor hen?

Belangrijk hierin zijn volgende accenten:- Het contact, de ontmoeting met de ouder staat centraal- Onze taak is de eigen kracht van ouders versterken (empoweren, zelfregulatie)- En –vanuit onze deskundigheid-informatie en adviezen geven die aansluiten bij de

vraag van de ouders, zowel inhoudelijk als methodisch.

In deze visie gaan we steeds uit van vertrouwen in de ouders. Zij zijn deskundig en hebben alle mogelijkheden in zich om goede ouders te zijn.

Perfecte ouders bestaan niet. Onze norm = goed genoeg ouderschap.

Wat hebben we hiervoor nodig?

Een andere manier van kijken naar de dienstverlening: we kijken naar wat werkt en hier meer van doen!

Inspiratie halen we uit het oplossingsgericht denk- en werkkader

21

Bijlage 2: Het oplossingsgericht denkkader

Oplossingsgericht werken is ontwikkeld door Steve de Shazer en Insoo Kim Berg (Milwaukee) in de jaren '80 van vorige eeuw, voortgaand op het werk van Milton Erikson en anderen. Zij gebruikten oplossingsgerichte gespreksvoering vooral voor therapeutisch werk. Terzelfdertijd richtte Luc Isebaert het Korzybski-instituut op waar hij samen met de andere leden van het instituut (Marie-Christine Cabié, Louis Cauffman, Myriam Le Fevere de Ten Hove en Erwin De Bisscop) het Brugs model heeft ontwikkeld. Het model werd door de Amerikaanse deelnemers op het congres ‘therapeutic conversation 3’ te Denver omgedoopt tot The Bruges Model.

Men zocht naar wat niet werkte in therapie en deze zoektocht evolueerde naar: wat werkt wel. Na ontmoetingen in Parijs waar ook Steve de shazer uitgenodigd werd bleek dat ze hetzelfde aan het zoeken waren en tot gelijklopende bevindingen kwamen. Sindsdien is er een kruisbestuiving tussen de Milwaukee en de Brugse groep. Steve de Shazer en later ook Insoo Kim Berg werden vaste stafleden in het Korzybski-instituut. Jaarlijks werden er vergaderingen in wetenschappelijk onderzoek rond Solution Focus georganiseerd in Brugge.

Oplossingsgericht werken richt zich niet op de analyse van de problemen, maar is een vorm van gespreksvoering, waarin gevraagd wordt aan de cliënt om de gewenste toekomst (waarin het probleem voldoende is opgelost) in detail te beschrijven en wat hem kan helpen om die gewenste toekomst te bereiken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van hulpbronnen, sterktes, capaciteiten waarover de klant beschikt.

Er wordt gewerkt met de oplossing die de cliënt wil en helpend is. Men zoekt op welke momenten die oplossing zich al in mindere of meerdere mate manifesteert. Wat zijn de capaciteiten die de klant al inzet om zijn oplossing te verwezenlijken. Er wordt gezocht naar kleine, haalbare, stappen die door de cliënt reeds gezet zijn en verder gemaakt kunnen worden om die situatie te bereiken of te benaderen. Daarbij wordt gezocht naar oplossingen die de cliënt zelf al in huis heeft, maar misschien niet of nog te weinig toepast. Als de cliënt successen boekt, draagt dat bij aan zijn besef dat hij invloed heeft om zijn eigen leven vorm te geven.

Om dit te bereiken, werkt de oplossingsgerichte werker met vragen die de kracht van mensen naar boven halen. De gesprekken kunnen plezierig en bevredigend zijn, omdat het gaat over krachten en oplossingen en niet over tekortkomingen en problemen.

De oplossingsgerichte werker leidt sterk het proces en laat de inhoud aan zijn cliënten. Dat vergt een vastberaden aanpak in de omgang met zijn cliënt. Een doelgericht partnerschap tussen werker en cliënt staat op de voorgrond.

22

Uitgangspunten:

5. Mensen hebben zelfhelende krachten en zijn uniek voor iedere persoon

Milton Erickson (1901 – 1990), een gerenommeerde psychotherapeut, leerde mensen hun eigen oplossingscapaciteiten ontdekken en gebruiken. Hij was overtuigd van het unieke van iedere persoon, en van zijn unieke mogelijkheden om oplossingen te vinden.

Cliënten zijn al in het bezit van de hulpbronnen die zij nodig hebben om te veranderen. Bijgevolg: stel de cliënt vragen, vertel ze niet wat ze moeten doen, vraag ze hoe ze het willen aanpakken.

6. Problemen en oplossingen zijn van een andere orde

Oorzaken van problemen en oplossingen hebben vaak niets met elkaar te maken. De Shazer beweerde dat je het probleem niet hoefde te kennen om tot een deugdelijke oplossing te komen. De analyse van de oorzaak helpt (vaak) niet om de situatie te verbeteren.

7. Het kunnen maken van keuzes is essentieel

Problemen ontstaan vaak doordat cliënten niet meer kunnen kiezen (gevoel van met de rug tegen de muur staan, geen kant meer uit kunnen). Ze zitten vast in rigide patronen en zien niet hoe ze die kunnen doorbreken.

Het is niet de bedoeling om oplossingen aan te bieden. Het is zoeken om (opnieuw) keuzes te kunnen maken om symptomen te kunnen loslaten.

8. Het verkregen mandaat bepaalt de nuttige interventies (flowchart)

Een mandaat kan verkregen worden via joining en door het zoeken naar overeenstemming over de hulpvraag. Rekening houden met wat de cliënt vraagt, respect tonen voor zijn vraag en tijd nemen om te onderhandelen om tot een omlijnd en realistisch doel te komen, maakt de kans groter dat de cliënt ons meer mandaat geeft. De cliënt definieert het behandeldoel.

Belangrijke afgeleide principes van het oplossingsgerichte denken:

- Als iets werkt, doe er meer van- Als iets niet werkt, doe dan iets anders- Er is altijd sprake van samenwerking- Verandering is constant en onvermijdelijk

23

Bijlage3: De verschillen tussen probleemgerichte en oplossingsgerichte gespreksvoering.

Probleemgericht Oplossingsgericht

Focus op gevoel & emotie Focus op zien (betekenis) en doen

Fouten zoeken is belangrijk Oplossingen ontwerpen is belangrijk

Visie van de klant is vaak verkeerd Visie van de klant wordt gevalideerd

Eigen standpunten/ hypothese vaak leidend Loslaten van standpunt en hypothese

Wiens fout is het? Wat vindt de ander dat er gebeuren moet?

Motivatie wordt betwijfeld Motivatie wordt gezocht en gebruikt

Professional geeft advies Professional stelt vragen

Professional is expert Professional heeft een houding van ‘niet-weten’ (op vlak van inhoud, niet op vlak van procedure)

Verleden is belangrijk Toekomst is belangrijk

Professional confronteert Professional accepteert visie van de klant en vraagt: ‘Op welke manier helpt dat’

Professional overtuigt de klant Professional laat zich door zijn klant overtuigen.

Er zijn grote veranderingen nodig Een kleine verandering is voldoende

Hulpbronnen worden gezocht Hulpbronnen zijn al aanwezig

Het probleem is er altijd Het probleem is er nooit altijd

De theorie bepaalt het gesprek De klant bepaalt het gesprek

Inzicht of begrip is voorwaarde Inzicht of begrip komt tijdens of na de verandering

Theoretisch inzicht van de professional, wat tot gedragsverandering kan leiden

Betekenisverandering voor de klant, die tot gedragsverandering leidt

Bron: Frederike Bannink: Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering, 2006

24

Bijlage 4: de flowchart (Brugs model)

25

Bijlage 5: Vrijblijvende relatie (bezoeker)

Strategie: Een context creëren waarin een hulpvraag mogelijk wordt.

Mogelijke werkbare vragen:

- Heb je al ervaring met K&G?- Wat zijn verwachtingen naar K&G?- Wat kan ik voor u doen vandaag?, Waarover wil je het hebben vandaag?- Hoe gaat het (met jou)?- Zijn er zaken die je vandaag graag wil bespreken?- Is er iets waar je mee zit en waar je het vandaag over wil hebben?- Wat moet ik wel en niet doen, als u denkt aan uw ervaringen met de vorige

professionals?- Wat kunnen we vandaag bespreken waarvan je zegt: “daar heb ik iets aan…?- Zijn er dingen die je bezig houden, waar je zorgen over hebt, die je graag wil

bespreken?- Joinen, met positieve feedback en/of positief herformuleren- Alternatieve scenario’s schilderen aan de problematiek van de cliënt, waaruit blijkt

dat de cliënt nog niet zo een slechte keuze gemaakt heeft (analoge verhalen)- Positieve connotaties maken i.v.m. afwezige leden van het systeem (echtgenoot,

huisarts, hulpverlener,…) - Respect tonen- Ernstiger gevallen beschrijven (niet bagatelliseren)- Positieve intenties van de verwijzer benutten (bijvoorbeeld: ze zijn bezorgd en willen

u behoeden voor ernstiger gevolgen)- Weerstand tegen de verwijzer benutten (bijvoorbeeld: wat moet je doen opdat het

Ondersteuningscentrum jeugdzorg / Vertrouwenscentrum Kindermishandeling niet meer interveniëert?)

- Wil je hier iets aan doen?

26

Bijlage 6: Zoekende relatie (klager)

Strategie: Het introduceren van een werkbare hulpvraag met duidelijke doelstellingen ( naar inhoud: realistisch, klein, belangrijk voor de cliënt, “lastig”?, naar vorm: scenario, aanwezigheid van iets, begin van een oplossing)

Mogelijke werkbare vragen:

- Alle technieken van de vrijblijvende relatie- Positief bekrachtigen: feliciteren, complimenteren,… (bijvoorbeeld: Feliciteren met

de keuzes die de cliënt reeds gemaakt heeft)- Uitzonderingen en alternatieven zoeken: belang van keuzes + elk symptoom treedt

zo nu en dan minder krachtig op de voorgrond, of blijft tijdelijk helemaal uit. Bijvoorbeeld: Wanneer is het probleem minder aanwezig? Zijn er dagen dat het beter gaat? Wat doe je dan anders?

- Reeds voorgenomen veranderingen (Wat heb je al gedaan zodat het niet nog erger is geworden?)

- Continueringsopdracht: wat wil je behouden?- Toekomstprojecties (mirakelvraag, beschrijving 1 dag, 1 jaar nadat…)- LSD: luisteren, samenvatten en doorvragen- Gezondheidsdagboek (drie vragen van een gelukkig leven)- Coping, vragen en schaal (-10 tot 0): bijvoorbeeld: Hoe hou je het vol?, Hoe doe je

dat, ondanks…, - Motivatievragen en schaal (0 tot 10)- Hoop op verandering, vragen en schaal (0 tot 10)- Observatieopdracht, bijvoorbeeld: Huilkaart- Wondervraag, bijvoorbeeld: wat wil je anders? Waar droom je van? Hoe wil je het

eigenlijk?- Wanneer is het voor jou al iets beter?- Wat mag er niet veranderen? Wat loopt goed (genoeg)?- Brief uit de toekomst,…- Amai, dat is heel wat? Met welke vraag wil je beginnen?- Bedenk eens wat je in de plaats kunt doen?- Hoe eindigt dat gedrag? Hoe gaat het als zich dat niet voordoet?- Wat maakt het een beetje makkelijker voor jou?- Wat is de moeite om wakker te worden?- Wat wil je minimaal/maximaal bereiken?- Wat gaat er beter als het probleem is opgelost?- Wat is er (dan) anders in je gezin?- Waaraan merk je dat je je doel hebt bereikt?- Waaraan merken jouw gezinsleden dat je je doel hebt bereikt?

27

Bijlage 7: Consulterende relatie (klant)

Strategie: Passende bronnen, capaciteiten opsporen.

Mogelijke werkbare vragen:

- Alle interventies zoals bij zoekende relatie- Wat maakt dit gesprek de moeite waard?- Wat doe je nu niet dat je dan wel doet?- En hoe doe je dat dan?- En wat nog meer?- Externe bronnen: wie helpt? Wat helpt?- Uitzonderingen- Observatieopdrachten- Voorspellingsopdrachten en pronostieken- Situaties creëren waarin zal blijken dat cliënt keuzes heeft waaraan hij niet gedacht

had- Een context van keuzes creëren: door een uitnodigende houding, door waardering te

tonen en door aandacht te hebben voor zelfbeschikking van de cliënt. Hoe: door bijvoorbeeld te zoeken naar alternatieve gewoontes.

- Verkenning bronnen (welke goeie praktijken zijn al aanwezig)

28

Bijlage 8: Co-experten relatie

Strategie: Cliënten helpen om hun eigen oplossingen te implementeren

Mogelijke werkbare vragen:

- Hoe deed je het?- Wat hielp je?- Als ik hetzelfde wil doen, waar moet ik dan aan denken- Waar ben je het meeste trots op?- Hoe heb je dat gedaan?- Hoe lukt het je om…- Complimenteren- Doe zo voort- Wat denk je dat JIJ deed om dit te bereiken?

29

Bijlage 9: stappenplan en schalen

Schema:

30

Bijlage 10: Oase: methodiek om casussen te bespreken

OASE Aanbrenger TeamOpening Schets kort de context van je

vraag. Wat wil je bereiken? Wanneer zal deze OASE voor jou nuttig zijn?

Stel oplossingsgerichte vragen of vragen om de huidige situatie beter te begrijpen (geen suggesties of waarom-vragen)

Appreciatie Luister en noteer Vertel wat je in positieve zin is opgevallen (over de aanbrenger, de case,…)

Suggesties Luister en noteer Geef suggesties of bouw voort op wat anderen zeggen

Effect Bedank je teamleden en vertel wat je meeneemt van deze OASE

Luister

31

Powerpoint-presentatie

32