MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs

Datum: 2 juli 2012 Status: eindversie Kenmerk: 1235678/BHW/SR/701

Colofon

Projectnaam: MJA-monitoring Wetenschappelijk onderwijs Locatie: Utrecht Contactpersoon: Ir. B.P.F. Huenges Wajer Ondersteunend Adviesbureau: Arcadis Nederland BV

Inhoud

Hoofdstuk 1. Inleiding........................................................................ 1

Hoofdstuk 2. Overzicht ontwikkeling energieverbruik ........................ 1

Hoofdstuk 3. Verklaring verandering energieverbruik........................ 2

Hoofdstuk 4. Spiegeling aan het MJP.................................................. 3

Hoofdstuk 5. Resultaten per pijler...................................................... 3

Hoofdstuk 6. Tabellen......................................................................... 5

Hoofdstuk 7. Benchmark grafieken..................................................... 9

Samenvatting

Kerngegevens

Sectorgegevens Wetenschappelijk Onderwijs Aantal deelnemende universiteiten 14 Aantal universiteiten in dit rapport 14 Aantal toetreders 0 Aantal uittreders 0 Werkelijk energieverbruik 2011 (TJ) 6.272

Effecten van maatregelen 2011 t.o.v. 2010 2011 t.o.v. 2005 Procesefficiencyverbetering 3,1% 9,8% Besparing in de keten [TJ] -2,2 46,4 Duurzame energie [TJ] 829,0 2.071,6

Resultaten

Energieverbruik

Het totale werkelijke energieverbruik van de sector bedroeg 6.272 TJ in 2011. Dit is ongeveer 9% lager dan in 2010. Dit effect wordt voornamelijk veroorzaakt doordat het jaar 2011 een warmere winter en koudere zomer had dan 2010. Hierdoor is er in 2011 relatief minder energie verbruikt voor het verwarmen en koelen van gebouwen.

Uitvoering van het meerjarenplan van de sector

In het meerjarenplan (MJP) heeft de sector toegezegd maatregelen te treffen die over de periode 2009-2012 tot een besparing van 813 TJ leiden. Na drie jaar bedraagt het jaarlijkse effect van maatregelen 1.910 TJ. Hoewel de PE- en KE besparingen t.o.v. het plan (ruim) op schema liggen is dit hoge effect met name te danken aan de intensivering va de inkoop van duurzame energie.

Energiebesparing in het proces

Procesmaatregelen in 2011 hebben een besparing van 199 TJ opgeleverd. De totale PE-besparing van nieuwe maatregelen bedraagt 388 TJ over de periode 2009-2011. De belangrijkste procesmaatregelen zijn: • Transitie vanuit Wentgebouw naar nieuwbouw David de Wied (Beta-faculteit van de

Universiteit Utrecht); • Ingebruikname van Care, Nanolab en Ravelijn, o.a. besparing door stoomcondenser

toepassing (Universiteit Twente); • Energiezorg, o.a. meer inzicht in en aandacht voor energiegebruiken.

Energiebesparing in de keten

Ketenmaatregelen hebben in 2011 een totale besparing van 46 TJ opgeleverd. Het totale absolute effect van ketenmaatregelen is 2 TJ lager dan vorig jaar. De belangrijkste ketenmaatregelen zijn: • Besparing door energiecentrum, besparing primaire energie door co-generatie; • Optimalisatie bedrijfsafval.

Inzet duurzame energie

De totale inzet van duurzame energie in de sector bedraagt 2.072 TJ in 2011. Het totale absolute effect van duurzame-energiemaatregelen is 829 TJ hoger dan vorig jaar. Deze stijging is grotendeels de toename van inkoop duurzame energie. De belangrijkste duurzame-energiemaatregelen zijn:

• Inkoop groene stroom • Windmolenpark • Omgevingswarmte (warmte- en koudeopslag)

Vooruitblik

Algemene ontwikkelingen

Ook in 2011 kwamen er meer studenten op de universiteit. Dit academisch jaar staan iets minder dan 244.000 studenten ingeschreven in het wetenschappelijk onderwijs. Het aantal ingeschreven studenten groeide met 1%. Het aantal medewerkers bleef gelijk. Het onderwijs werd geïntensiveerd. Er deden zich de volgende ontwikkelingen voor:

- Intensiever gebruik van de bestaande gebouwen. Door o.a. langere openingstijden leidt dit tot een hoger energiegebruik.

- Op grote schaal renovatie en nieuwbouw deels ter vervanging van bestaande gebouwen. Nieuwbouw vindt veelal plaats in het kader van lange termijn huisvestingplannen, op basis van de toekomstvisie voor een duurzame campus.

- Onverminderde behoefte aan nieuwe, technisch geavanceerde apparatuur voor onderzoeksdoeleinden. Deze apparaten hebben in de regel een zeer hoog elektriciteitsgebruik.

- ICT-voorzieningen gaan eveneens gepaard met een hoog energiegebruik. De sector is volop doende op dit punt tot besparingen te komen.

Convenantactiviteiten

Er is een aantal projecten die in het kader van het convenant binnen de sector in uitvoering zijn: 1. Energietafel IC: CEO's uit de ICT-sector en leden van CvB's van HBO en WO zijn met

elkaar aan de slag m.b.t. energie-efficiencyverbetering op ICT-vlak en de kansen voor samenwerking

2. Onderzoek Green Clouds: SURFnet onderzoekt samen met Greenclouds of er mogelijkheden zijn om binnen de doelgroep Hoger Onderwijs en UMC's een zogenaamde community cloud op te zetten.

3. Doorontwikkeling www.duurzamecampus.nl door veel tools beschikbaar te stellen die bijdragen aan een duurzame onderwijssector.

4. Gebruikersgroep ICT: Waarbij deelnemers kennis uitwisselen met als doel de energie-efficiency binnen hun organisatie te verbeteren op basis van een ICT-scan

5. Kwantificering KE-maatregelen: Doel van dit project is het kwantificeren en uitwerken van een aantal veel voorkomende ketenmaatregelen.

6. Symposium Groene ICT voor het Hoger Onderwijs en UMC’s.

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 1 van 1

Hoofdstuk 1. Inleiding

Dit rapport bevat de resultaten van de sector WO in het kader van het MJA3-convenant. De grafieken in hoofdstuk 2 tot en met 5 geven overzichten van:

• de ontwikkeling van het energieverbruik van de sector vanaf 2005; • de verklaring van de verandering in energieverbruik ten opzichte van vorig jaar; • de spiegeling ten opzichte van het meerjarenplan (MJP) 2009-2012 van uw sector; • de ontwikkeling van het effect van de PE-, KE- en DE-maatregelen vanaf 2006. Hoofdstuk 6 geeft de achterliggende informatie weer in tabellen. Dit sectorrapport is opgesteld op basis van de door universiteiten aangeleverde gegevens in het kader van de jaarlijkse MJA-monitoring. De berekeningen in dit rapport zijn gebaseerd op de methodiek energie-efficiency zoals die is afgesproken in het MJA3-convenant. Details over de methodiek kunt u vinden in de Handreiking Monitoring op de website van Agentschap NL.

Hoofdstuk 2. Overzicht ontwikkeling energieverbruik

Onderstaande grafiek laat het jaarlijkse energieverbruik van de sector vanaf 2005 zien.

* betreft het energiegebruik van de aan de monitoring deelnemende instellingen

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 2 van 2

Hoofdstuk 3. Verklaring verandering energieverbruik

Onderstaande grafiek geeft aan in welke mate verschillende factoren de verandering in het energieverbruik tussen het verslagjaar en het jaar daarvóór verklaren.

Maatregelen in het proces (PE-maatregelen) hebben een besparend effect tot doel (het relatieve energieverbruik wordt minder). Het Volume-effect (effect door verschil in productiehoeveelheid) is verhogend (meer energieverbruik) bij hogere productie of verlagend bij lagere productie. Het deel Overige invloedsfactoren is de optelsom van alle invloedsfactoren die de sector heeft gerapporteerd, zoals hogere/lagere capaciteitsbezetting ten opzichte van vorig jaar of gunstige/ongunstige weersomstandigheden ten opzichte van vorig jaar. Deze optelsom kan uiteindelijk besparend of ontsparend zijn. Voor deze rapportage geld dat het gehele besparende effect door invloedsfactoren toe te schrijven is aan invloeden vanuit het klimaat. Er zijn een aantal ontsparende invloeden opgegeven (bijvoorbeeld tijdelijk niet inzetten WKK of WKO), deze vallen echter in het niet bij de invloedsfactor klimaat. De post Onverklaard is de restpost. Deze restpost is besparend wanneer het verwachte energieverbruik in het monitoringjaar (de optelsom van de eerste vier posten in de grafiek) hoger is dan het werkelijke energieverbruik. De restpost is ontsparend wanneer het verwachte energieverbruik lager is dan het werkelijke energieverbruik. Hoe kleiner de restpost, des te beter het werkelijke energieverbruik in de sector is verklaard.

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 3 van 3

Hoofdstuk 4. Spiegeling aan het MJP

Onderstaande grafiek geeft de jaarlijkse ontwikkeling aan van het effect van de getroffen EEP-maatregelen binnen de sector ten opzichte van het EEP-basisjaar (2008). De horizontale lijn is de MJP-doelstelling voor 2012 op basis van zekere en voorwaardelijke maatregelen.

Hoofdstuk 5. Resultaten per pijler

Het MJA3-convenant kent drie pijlers: procesefficiency, ketenefficiency en duurzame energie. De grafieken geven de jaarlijkse effecten per pijler vanaf 2006 weer.

* Ontwikkeling cumulatieve besparing vanaf 2006 (percentage is afgeleid van index)

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 4 van 4

* Toename (t.o.v. 2005) ketenbesparing als percentage van het totale energiegebruik

(+ de procesefficiency-besparingen) in het betreffende jaar. Er zijn over de periode 2005 t/m 2007 geen KE maatregelen gerapporteerd

* Toename (t.o.v. 2005) gebruik DE als percentage van het totale energiegebruik in het betreffende jaar

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 5 van 5

Hoofdstuk 6. Tabellen

De eerste tabel hieronder bevat de gerapporteerde gegevens over het jaarlijkse energieverbruik en de uitgevoerde maatregelen vanaf 2005. De tweede tabel geeft een overzicht van het effect van geplande en gerealiseerde maatregelen op jaarbasis ten opzichte van het MJP-basisjaar 2008. Er is daarbij niet gecorrigeerd voor gewijzigde omstandigheden (bijvoorbeeld het productieniveau). De derde tabel geeft een overzicht van de deelnemende universiteiten en de status van hun e-MJV. De vierde tabel geeft de lijst van - in 2011 - uitgevoerde maatregelen weer.

Alle waarden zijn in TJ primair per jaar, met uitzondering van de dimensieloze EEI.

Tabel 1 Energie- en besparingscijfers Resultaten per jaar [TJ] 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Werkelijk energieverbruik 6.084 6.165 6.067 6.354 6.436 6.902 6.272 Referentie-energieverbruik* 6.084 ** ** 6.411 6.731 6.719 6.950 EEI (dimensieloos)* 100 ** ** 99,1 95,6 102,7 90,3 Besparing door PE-maatregelen n.v.t. 39 234 2 46 143 199 KE-besparing in de productieketen* 0 0 0 29 30 48 46 KE-besparing in de productketen* 0 0 0 0 0 0 0Inkoop van duurzame energie 39 86 102 282 259 1.008 1.783 Opwekking van duurzame energie 0 4 5 285 239 235 289

* - Het referentie-energieverbruik en de EEI zijn gebaseerd op de gegevens uit het referentiejaar van MJA3 (2005) - In 2005 t/m 2007 zijn er geen KE maatregelen gerapporteerd ** Voor de jaren 2006 en 2007 zijn geen valide waarden voor het referentie energiegebruik beschikbaar.

Tabel 2 Effecten van uitgevoerde maatregelen in 2011 Effect [TJ] ten opzichte van basisjaar 2008

Categorie Subcategorie Verwacht eindresultaat in 2012 (MJP)

Gerealiseerd jaarlijks effect t/m verslagjaar

Procesmaatregelen 41,0 19,1 Installaties en gebouwen 399,0 192,3 Energiezorg en gedragsmaatregelen 124,0 170,8 Strategische projecten 25,0 5,6

Procesefficiency

Subtotaal procesefficiency 589,0 387,3 Maatregelen in de productieketen 3,0 17,3 Maatregelen in de productketen 0,0 0,0 Ketenefficiency Subtotaal ketenefficiency 3,0 17,3 Inkoop van duurzame energie 187,0 1.501,1

Opwekking van duurzame energie 34,0 4,0 Duurzame energie

Subtotaal duurzame energie 221,0 1.505,0 Totaal 813,0 1.910,1

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 6 van 6

Tabel 3 Deelnemende instellingen binnen de sector

Bedrijfsnaam Status in

2011 Meegenomen

in 2011? Toelichting

Erasmus Universiteit Rotterdam Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Open Universiteit Nederland Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Radboud Universiteit Nijmegen Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Rijks Universiteit Groningen Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Technische Universiteit Eindhoven Deelnemer Ja Geen bijzonderheden TU Delft Warmtekrachtcentrale Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Universiteit Maastricht Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Universiteit Twente Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Universiteit Utrecht Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Universiteit van Amsterdam Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Universiteit van Tilburg Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Vastgoedbedrijf Universiteit Leiden Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Vrije Universiteit Amsterdam Deelnemer Ja Geen bijzonderheden Wageningen Universiteit Deelnemer Ja Geen bijzonderheden

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 7 van 7

Tabel 4 In 2011 uitgevoerde maatregelen PE-Maatregelen Subcategorie Omschrijving uitgevoerde maatregelen Besparing

(GJ) Instelling

Transitie vanuit Wentgebouw naar nieuwbouw David de Wied (Beta-faculteit) 35.490 Utrecht Ingebruik name van Care, Nanaolab en Ravelijn 20.447 Enschede Forum, ventilatie schakelen op klok 9.255 Wageningen Decentraal warmteopwekking B faculteit 5.381 Nijmegen Bovenstaande maatregelen in referentie panden 3.866 Amsterdam Renovatie C gebouw 2.736 Rotterdam TS53, stippellijn verlichting i.o.m. gebouwenbeheerder/arbocoordinator 1.980 Maastricht Optimalisatie GBS Campus 1.517 Tilburg Forum Warmtepomp 's winters continu in koelbedrijf te laten draaien. 1.120 Wageningen Toepassen THERMATRAS ISOLATIEMATRAS Ketelhuis 920 Leiden Isoleren appendages 805 Leiden

Centraal 24 uur koelnet voor computerruimten (gebouwen: H, C, A, P, B), 774 Rotterdam DUB30, 8 st nefit topline HR 107 in cascade 696 Maastricht Aanbrengen daglichtregeling en bewegingsdetectie Tias gebouw 590 Tilburg LED Lightpipes in parkeergarage met dim- en aanwezigheidssysteem 576 Nijmegen Vervangen verlichting Simon gebouw 576 Tilburg Renovatie 8 liften 540 Tilburg Forum, TSA vorst WKO ipv noodkoelers (warmte-afvoer WP zomer) 402 Wageningen Led verlichting Tennishal 387 Groningen Dauwputregeling UB 348 Rotterdam Temperatuur kleine ruimtes energie efficienter 270 Amsterdam Warmteterugwinning H1 t/m H6 van luchtbehandelinginstallaties 248 Rotterdam Aanbrengen zonwerende folie (Cluster Noord) 243 Leiden Toepassen HF-verlichting op gangen en verkeersgebieden BOU 1-3 169 Maastricht energiezuinige ventilator blaashal 1 145 Groningen Warmteschilden plaatsen 125 Amsterdam UNS50, drukknoppen receptie voorzien van veegpuls 102 Maastricht KAP2/ BOU1-3/ TS53, LED verlichting en schakeling verlichting in Liften 94 Maastricht Frequentieregelaar pompen 85 Amsterdam Isoleren van doorgaande verwarmingsbuizen in kantoren (OTB / O&S) 56 Delft Beter schakelbaar maken van verlichting (binnen gebouwen), 51 Rotterdam TS53, Automatische sluiting tochtdeuren 40 Maastricht DUB30, Verlichting trappenhuis apart schakelen 39 Maastricht UNS40, Verlichting onderwijsruimte voorzien van werkende veegpuls 22 Maastricht Vernieuwen verlichting Prisma 18 Tilburg Gloeilampen vervangen 15 Amsterdam Dakrenovatie gebouw Warande 9 Tilburg ECO lighting (IO) 5 Delft ECO lighting (3mE) 5 Delft Isolatie leidingen 3 Amsterdam Energiebesparende lampen centrale studiewerkplekken (CiTG) 1 Delft Aanwezigheidsdetectie op toiletgroepen (IO) 1 Delft Instellingen klimaat verbeteren (Cult. Centr.) 1 Delft Temperatuursensoren van technische ruimte naar concertzaal (Cult. Centr.) 1 Delft Daglichtregeling hal (IO) 0 Delft Toerenregeling op luchtbehandelingssysteem (OTB / O&S) 0 Delft Wisschakelingen op gangverlichting (TNW) 0 Delft Kleine lekkages in persluchtinstallatie verhelpen (CiTG) 0 Delft Renovatie van oude sporthallen (Sportcentr.) 0 Delft Verbeteren stooklijn (Sportcentr.) 0 Delft LBK BOU 1-3 0 Maastricht Toepassen HF Verlichting op de gangen TS 53 0 Maastricht Toerenregeling ventiel/motor Bou 1-3 0 Maastricht Toerenregeling ventiel/motor TS 53 0 Maastricht Printerpark is verduurzaamd door energiezuinigere apparatuur 0 Tilburg

Installaties en gebouwen

Weekprofiel van elektriciteits- en gasverbruik 28.918 Leiden Inrichten elektriciteitsbalans (Leeuwenhoek) 19.500 Leiden Inventarisatie Energiestromen 17.349 Leiden Inrichten gasbalans (Leeuwenhoek) 9.415 Leiden Energy Challenge 9.000 Eindhoven Invoeren Energie Zorg 3 jr vragen 6.765 Wageningen Invoeren Energie zorg 2 jr vragen 4.065 Wageningen Onderhoud 2011 1.555 Groningen Energie coordinator aangesteld maart-2010 1.000 Maastricht Power management 536 Amsterdam Uitschakelen kopieerapparatuur buiten bedrijfstijd 211 Amsterdam

Energiezorg en gedragsmaatregelen

Energie zorg in vakantie periodes 183 Enschede

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 8 van 8

Tussenbemetering tbv energiemonitoring 160 Maastricht Terugbrengen verlichtingsniveau balies O&S (OTB / O&S) 7 Delft Afstand uitschakelen computers (IO / 3mE) 0 Delft Energiezorg actualiseren (C) 0 Delft (her-)invoering energiezorg (C) 0 Delft Neonverlichting voor de gevelbelettering eerder uitschakelen (IO) 0 Delft Neonverlichting voor de gevelbelettering eerder uitschakelen (3mE) 0 Delft Neem deel aan MJA-gebruikersgroepen 0 Leiden

Atrium technologie: aanpassen druk processtoomketel 2.026 Wageningen Radix buffervatkoelmachine inzetten 1.403 Wageningen KLIMA insectenkas niewe koelmachine met vrije koeling 900 Wageningen GL17, Softwarematige aanpassing ICTS computers. 157 Maastricht energiezuinige ventilator blaashal 2 145 Groningen GL17 Blokkeringen centrale ruimtes. 61 Maastricht BS Periodiek tijdklokken met openingstijden én bevindingen gebruikers afstemmen

36 Maastricht

Procesmaatregelen

Vervangen monitoren door TFT's (Cult. Centr.) 9 Delft

KE-Maatregelen Subcategorie Omschrijving uitgevoerde maatregelen Besparing

(GJ) Instelling

Samenwerking op locatie

Besparing door energiecentrum 45.284 A'dam VU

Productafdanking en - herverwerking optimalisatie

Optimalisatie afvoer bedrijfsaval 1.000 Maastricht

Distributie optimalisatie

CO2 neutrale postbezorging via TNT 0 Maastricht

CO2 neutrale verhuizers 0 Maastricht

DE-Maatregelen Subcategorie Omschrijving uitgevoerde maatregelen Besparing

(GJ) Instelling

Inkoop wind energie Wageningen 2011 100 % groene 'hydro' stroom ingekocht Leiden Groene stroom 2011 Amsterdam UvA inkoop groene stroom 2011 Rotterdam WKO 2011 Groningen Inkoop groene stroom 2011 Tilburg Inkoop groene stroom 2011 Maastricht Groene stroom 2011 Nijmegen Inkoop groene elektriciteit voor de gebieden Binnenstad en ICU Utrecht Inkoop warmte AZM, uit groene stroom. 23.859 Maastricht Natuurstroom contract Zonnecentrale 900 Nijmegen

Inkoop duurzame energie

WKO 2011 39.363 Amsterdam UvA WKO 19.270 Eindhoven Warmtepomp 10.612 Eindhoven WKO - 2011 8.846 Utrecht WKO 2011 3.711 Wageningen WP Huijgensgebouw (duurzame warmte) 3.530 Nijmegen WKO Huigensgebouw (duurzame koude) 3.469 Nijmegen WKO 2011 2.736 Leiden WKO systeem optimaliseren 898 Amsterdam VU Verbetering werking WKO (EWI) 6 Delft

Omgevingswarmte

Plaatsing PV panelen 198 A'dam UvA Zonnestroom installatie 11 kWp 9 Nijmegen Zonnestroom

Windenergie windmolenparken Flevopolder/Lelystad 195.890 Wageningen

| Eindversie | MJA-Sectorrapport 2011 Wetenschappelijk onderwijs | Pagina 9 van 9

Hoofdstuk 7. Benchmark grafieken

In de drie onderstaande figuren is het energiegebruik per m2 vloeroppervlakte, per student en per fte van de verschillende instellingen weergegeven.

***