www.climatefrontlines.org

Een onlineforum om kwetsbare bevolkingsgroepen een stem te geven in het debat overklimaatverandering

Vele inheemse bevolkingsgroepen bevinden zich op de frontlijnen van de klimaatverandering: in het poolgebied, in het hooggebergte, aan de rand van de woestijn of op een klein eilandje voelen zij als eerste de gevolgen omdat zij voor hun levensonderhoud op de natuur zijn aangewezen en hun leefgebieden vaak bijzonder kwetsbaar zijn.

Deze gemeenschappen weten dus als eerste wat de gevolgen van de klimaatverandering zijn en hoe zij daar op kunnen inspelen, door hun eeuwenoude kennis over, en hun betrokkenheid bij, hun natuurlijke omgeving.

Ondanks de wijdverbreide erkenning van hun precaire positie en van hun unieke kennis en ervaring, werd er lange tijd niet naar hen geluisterd.

Climate Frontlines wil de kennis en de bekommernissen van deze kwetsbare bevolkingsgroepen een stem geven in het wereldwijde debat over klimaatverandering.

Doelstellingen•Een wereldwijd netwerk

opzetten van lokale waarnemingen, ervaringen en aanpassingsstrategieën in verband met klimaatverandering.

•De gelegenheid bieden aan bevolkingsgroepen om hun ervaringen te delen en uit te wisselen met andere gemeenschappen.

•Lokale projecten en activiteiten in verband met klimaatverandering ondersteunen.

•De wereld bewust maken van de kennis en bezorgdheden van kwetsbare inheemse bevolkingsgroepen en hen een stem geven in het debat over klimaatverandering.

Over Climate Frontlines •Climate Frontlines is een wereldwijd netwerk dat meer dan 46.000 mensen

samenbrengt.•Via het onlineforum kunnen mensen discussiëren over belangrijke thema’s en

hun kennis en ervaring uitwisselen tussen de verschillende gemeenschappen.•De voertalen van het forum zijn Engels, Frans en Spaans.•Climate Frontlines ondersteunt een netwerk van lokale projecten en activiteiten

over de hele wereld.

Neem deel aan het forum, mail ons: peoples@climatefrontlines.orgVolg de discussies, surf naar: www.climatefrontlines.org

Lokale en inheemse bevolkingsgroepen werden vaak volledig buiten het debat over klimaatverandering gehouden...

...terwijl zij toch als eerste de gevolgen van de klimaat-veranderingen ondergaan en aanpassingsstrategieën ontwikkelen.

Climate Frontlines is een wereldwijd onlineforum voor ervaringen met

klimaatverandering op lokaal niveau. Het biedt een platform voor het delen van waarnemingen, bezorgdheden en

aanpassingsstrategieën. Daarnaast werkt het aan de opbouw van een netwerk van

lokale projecten.

eerste gevolgen en aanpassing

Wat zeggen de mensen op de frontlijnen van de klimaatverandering?

De situatie van de herdersgemeenschappen is nu echt alarmerend, zeker daar waar ik vandaan kom. Vroeger konden we zeggen, dit is het droge seizoen, dat is het regenseizoen… En daar konden we ons dan op baseren om plannen te maken. De bevolkingsgroep waartoe ik behoor, is een nomadenvolk, we trek-

ken rond met ons vee. Als het lange tijd droog zal zijn, gebruiken we onze traditionele nederzetting en kiezen we plaatsen waar ons vee kan grazen, en andere plaatsen die we

beschermen. En dan trekken we weer verder. Dus als het droog is, migreren de mensen. Maar als je van je eigen gebied naar een an-der gebied trekt, zijn daar vaak al andere mensen. In de aangrenzen-de gebieden wonen de Samburu,

de Borana en de Bantu. Zij leven van de landbouw. Er leven ook andere volkeren in de buurt. Het aantal gebieden waar we ons vee kunnen laten grazen, wordt steeds kleiner.

In 2000 hebben we erg veel droogte gehad: er is een heel jaar lang geen druppel regen gevallen. Het was verschrikkelijk. De droogte dwong ons te migreren. Het was zó erg dat de regering het enorme park aan de voet van de Mount Kenya moest openstellen voor de herdersvolkeren, zodat ze daar hun vee konden laten grazen. Maar om daar te geraken, moesten we 100 km te voet afleggen over een weg die met hekken was afgezet. De dieren waren al zwak, en omdat de weg aan weerszijden was afgesloten, konden ze niet drinken en niet grazen. Duizenden van onze die-ren zijn onderweg gestorven. Je zult nog steeds veel karkassen vinden langs de weg naar Mount Kenya. Sinds 2001 is het patroon van de droge en regenperiodes helemaal veranderd. En als het patroon verandert, kun je je als gemeenschap onmogelijk voorbereiden of plannen maken.

Jane Naini Meriwas van de Yaaku-gemeenschap, Kenia

Het dorp Shishmaref ligt op het eiland Sarichef, net onder de poolcirkel in de Chukchi Zee. Vroeger vormde zich in de herfst steeds een soort natuurlijke bar-rière van ijs rond het eiland, die het beschermde tegen winterse stormen. Deze beschermende ijszee, die normaal in oktober of november geheel was bevroren,

vriest nu echter niet meer goed dicht. Het ijs is dus niet erg stevig en de sterke golven ondermij-nen de kust, die al verzwakt is door het steeds verdere smelten van de permafrost.

In 1997 sloeg een zware storm ongeveer 45 meter van de noordkust weg, waardoor veer-tien huizen moesten worden verplaatst. In 2002 werden er nog eens vijf huizen verplaatst. Ook het schooltje, het rioolbassin, wegen, de water-voorziening, de wasserette, de dorpswinkel en brandstoftanks riskeren te worden beschadigd of helemaal verloren te gaan. In juli 2002 besloten de inwoners na een stemming om een andere woonplaats te zoeken. Toch zeggen enkele mensen dat ze nooit het eiland Sarichef zullen verlaten. Maar hoe kunnen ze overleven als iedereen weg is en er geen voorzieningen meer zijn?

Sharon McClintock van de Inupiat-eskimogemeenschap, Alaska, VS

Een van de redenen waarom onze voorouders beter opgewassen waren tegen ram-pen, is het feit dat ze goed waren voorbereid. Als je kijkt naar de traditionele huizen op de eilanden in de Stille Oceaan, die in veel gemeenschappen overigens nu niet meer bestaan, zie je dat ze zijn gebouwd met plaatselijke materialen.

Sommige woningen werden zelfs met opzet zo gebouwd dat ze niet bestand waren tegen een natuurramp. Waarom? Omdat deze huizen ook heel gemakkelijk weer konden worden opge-

bouwd na een ramp. Op sommige plaatsen werden de palen van de woning zelfs vóór de komst van een orkaan neergelaten, en na de orkaan werden ze dan eenvoudigweg weer rechtop gezet.Wat betreft de voedselvoorziening, waren ze ook goed voorbereid: bij het planten van gewassen werd er altijd een reserve voorzien voor noodgevallen. Er wordt nog steeds gesproken over ‘orkaanvoedsel’; dat

was voedsel dat op een speciale manier werd gekookt en bereid zodat het langer kon worden bewaard. Daar kon een familie of gemeenschap dan even op teren na een ramp.

Dawn Tuiloma-Palesoo, Fiji-eilanden

het beschermende zee-ijs is niet stevig genoeg meer, waardoor de sterke golven de kust ondermijnen

de palen van traditionele huizen werden neergelaten voor de

orkaan, en na de orkaan weer rechtop gezet

de droogte dwong ons te migreren... duizenden van onze

dieren stierven

bedreiging van devoedselzekerheid

Wat zeggen de mensen op de frontlijnen van de klimaatverandering?

Zelfs nog voor het zeeniveau zover is gestegen dat koraaleilanden onder water zullen verdwijnen, zullen de bewoners hun geboortegrond al moeten verlaten en op zoek gaan naar een andere woonplaats. Het grootste probleem is namelijk de daling van de zoetwaterspiegel onder de eilanden, het drinkbare water dat

de bron is van alle leven. Doordat het zeeniveau stijgt, rukt het zoute water steeds verder op landinwaarts en doet de voorraad zoetwater slinken. Als het brakke zeewater de overhand krijgt, zullen alle eetbare gewassen sterven en worden deze eilanden onbewoonbaar.

Dit proces zal zich voltrekken nog voordat we echt de golven over het eiland zullen zien ko-men, nog voordat de eilanden definitief onder water verdwijnen en nog voordat de eilandbewo-ners als de eerste slachtoffers van de zeespiegel-stijging zullen worden beschouwd.

Faustino Yarofaisu, Federale Staten van Micronesia

In het voorjaar joegen we op walrussen en Groenlandse walvissen langs de vaargeulen in het ijs, maar tegenwoordig

is het ijs helemaal anders. Het heeft de neiging om zich als één grote massa sa-mengedrukt langs de kust voort te bewe-gen. Dit is ‘warmwaterijs’, het is niet echt vast bevroren. Het is slecht ijs. Prooidieren komen niet graag op dit soort ijs. En voor de jacht is het ook niet goed; we moe-ten erover om het open water te bereiken, maar dat is erg moeilijk én gevaarlijk. Het breekt zeer snel, en stormen maken het zo kapot. De grotere ijsschotsen (drijvende ijseilandjes) met in het midden open vaargeulen waren bijvoorbeeld ideaal voor o.a. de walvisjacht, maar die komen in dit soort ijs niet meer voor.

Merlin Koonooka uit het dorpje Gambell, Alaska, VS

Vroeger was het regenseizoen tussen maart en september, nu regent het nog maar drie of vier keer per jaar. Door de droogte en de hongersnood gedurende de laatste twintig jaar is het uitgestrekte dorre Turkana District – ooit een savanne – nu een ontoegankelijk gebied geworden. De grondwaterspiegel daalt en de herdersbevol-

king moet meer dan 70 km verder trekken om water te vinden. De klimaatverandering verergert de problemen die door menselijk toedoen waren ontstaan. Door irrigatiewerken en waterkrachtsystemen is het peil van de ri-vieren de Omo en de Turkwell gedaald, en daardoor ook het peil van het Turkanameer dat door deze rivieren wordt gevoed.

Als gevolg daarvan zijn er veel inheemse bomen en planten doodgegaan langs de rivier waar het Turkanavolk leeft. Er zijn zelfs geen boompeulen meer om de dieren te voederen. De dieren sterven door de aanhoudende droogte. Bovendien is de golf van Ferguson – vroeger een kweekplaats voor de tilapia (een zoetwatervis) – helemaal verdwenen. De vissersbevolking in dat gebied heeft nu niets meer te eten.

Nataan Lomorukai, West-Kenia

Wij hebben een gevaarlijke toename van afzettingsmateriaal in de rivier opge-merkt. We vermoeden dat dit te wijten is aan de klimaatverandering, want er worden geen bomen gekapt in het afwateringsgebied, en sommige varkensjagers maakten ook melding van erosie en

modderverschuivingen in bepaalde stukken van het bos, met name vlakbij de beekjes die uitmonden in de grote rivier. Dit heeft gevolgen voor meer dan 500 mensen, verspreid over vijf dorpen. Vier van die dorpen zijn gevestigd op de hoger gelegen oe-vers en sinds vijf jaar kunnen de bewoners van deze dorpen niet meer vissen naast hun dorp of langs de rivier, doordat afzettingsmateriaal hun visplaatsen heeft bedekt. Nu moeten ze vijf kilometer stappen naar de zee om te gaan vissen; dat betekent ’s morgens vroeg vertrekken en tegen de scheme-ring weer thuiskomen. Door de toegenomen afzetting is er ook een soort grind in een deel van het mangrovemoeras bij mijn dorp terechtgekomen. Nu kunnen we geen krabben meer vangen, want dan verwonden en kneuzen we onze vingers.Isoa Koroiwaqa van Suva, Fiji-eilanden

we kunnen geen krabben meer vangen, want dan verwonden we onze vingers

dieren sterven door de aanhoudende droogte

vroeger joegen we op walrussen en walvissen... maar nu is het ijs helemaal anders

hoe verder het brakke zeewater oprukt en de

voorraad zoetwater slinkt, hoe meer eetbare gewassen er doodgaan

Het voortdurende afsmelten van de gletsjers in het Rwenzori-gebergte door de hoge temperaturen, heeft tot gevolg dat de rivier veel meer water naar beneden moet afvoeren. ’s Morgens staat er bijna geen water in de rivier, maar ’s mid-dags, wanneer het ijs is gesmolten, stroomt er een massa water door de bedding

met een kracht die soms bruggen vernielt, gewassen wegspoelt en zelfs huizen meesleurt op haar weg naar beneden.

De bewoners geloven dat de huidige klimaatverandering en het gedrag van de rivier het werk is van de goden die in de bergen wonen. Wanneer de goden boos zijn, laten ze een heleboel water naar beneden stromen als straf voor het wangedrag van de gemeenschap. Volgens Kule Musinguzi, een inwoner van Kasese, is de sneeuw op de toppen van het Rwenzori-gebergte cruciaal voor de overleving van zijn stamgenoten. Hun naam, Abanyarwenzururu, betekent ‘volk van het land van sneeuw’. Musinguzi en zijn stamgenoten maken zich zorgen over het smelten van de gletsjers die de rivier de Myamwamba van water voorzien. Zij denken dat

wanneer de sneeuw helemaal is verdwenen, de mensen hier ook zullen verdwijnen.

Twebaze Paul, Uganda

rituelen en spirituelereacties

Wat zeggen de mensen op de frontlijnen van de klimaatverandering?

In 2008 waren er abnormaal hevige regens tijdens de periode dat het land moet drogen voor het wordt afgebrand. Nieuw onkruid tierde welig op de landerijen waardoor het onmogelijk werd het land af te branden en de oogst van een heel jaar in gevaar kwam. Als reactie hierop hield ons Bidayah-Krokong-dorp Gawae

Pinganga een al bijna vergeten ritueel om de Pinyanga – de beschermgeesten van het dorp – om een droog seizoen te vragen. De laatste keer dat de bewoners van ons dorp de Pinyanga om bijstand hadden verzocht, was al een hele tijd geleden, namelijk tijdens WO II, vandaar

dat we niet goed meer wisten wat we precies moest offeren.

De hoofdsjamaan riep de geesten aan om hen te vragen of ze wilden dat we een ceremonie zouden leiden om hen ‘thuis te brengen’, en hoe we dat dan moesten doen. Ze kwamen en gaven ons antwoord. Ik heb ze zelf natuurlijk niet gezien, want ik ben geen ‘ziend persoon’, maar Aturn zag alles in een flits en vertelde

ons hoe het altaar en de offers eruit moesten zien. Vervolgens hielden we de ceremonie. Toen de hoofdsjamaan klaar was, gingen we zitten en wachtten op antwoord. Nog geen minuut later hoorden we een geluid uit het oosten, het klonk als een oude man die huilde. Het was een vogel die boven het kleine altaar cirkelde en daarna drie keer boven het hoofd-altaar. Het was een nachtvogel, maar het was klaarlichte dag. Het was echt ongelooflijk! Dit teken werd uitgelegd als ‘We dachten dat jullie ons vergeten waren… maar nu zijn jullie er… we zijn blij. Wat vriendelijk van jullie om te komen.’ Binnen een week na de ceremonie stopte het met regenen, zeven dagen lang.

Patau Rubis, een Bidayuh uit Sarawak, Maleisië

Vroeger regende het veel in het stroomgebied van de rivier de Nyando van maart tot juni, en dan nog wat in november. Dit ritme is de laatste jaren helemaal verstoord, en we hebben bijvoorbeeld veel regen in augus-

tus in plaats van in april. De droge periodes worden steeds langer en de oogsten nemen af. De Wakesi-gemeenschap offert traditioneel aan de goden om hen om regen te vragen. Aan-gezien ze bomen associëren met regen, worden deze ceremonies meestal onder de bomen ge-houden, met name onder baobabs.Tijdens de ontwikkeling van een recent actieplan, uitgevoerd door het Uhai Lake Forum in samenwerking met het Afrikaans Centrum voor Technologische Studies, maakten de Wakesi duidelijk dat ze steeds meer en vaker offeren aan de goden om hen om regen te vragen. Blijkbaar werkt de klimaatverandering dit soort praktijken in de hand.

Dan Ong’or van het Uhai Lake Forum, Kenia

wanneer de sneeuw helemaal is

verdwenen, zullen de mensen hier ook

verdwijnen

een bidayah-krokong-dorp hield een al bijna vergeten ritueel om te

vragen om droogte

ze offeren steeds vaker om de goden om regen te vragen

de gevolgen van beperkende maatregelen

Wat zeggen de mensen op de frontlijnenvan de klimaatverandering?

De Bambuti-, de Batwa- en de Babuluko-pygmeeën zijn de inheemse en eerste bewoners van de provincies Noord- en Zuid-Kivu in het oosten van de Democra-tische Republiek Congo (DRC). Aangezien zij de oorspronkelijke bewoners zijn, hebben hun aanwezigheid en hun manier van leven altijd een belangrijke bij-

drage geleverd aan het onderhoud en het voortbestaan van de bossen in deze regio. Mijn or-ganisatie heeft een aantal bedenkingen bij het VN-programma REDD (*) namelijk: het gebrek aan informatie voor de inheemse bevolking van Kivu; de beperkte toegang tot REDD-fond-

sen voor de inheemse bevolking; de creatie van nieuwe integrale be-schermingszones door REDD die de inheemse bevolking buitensluit; de bescherming van de bossen om hun economische waarde en niet zozeer om de culturele waarde die ze voor de inheemse bevolking hebben.

Aan de andere kant erkent mijn organisatie ook dat REDD de inheemse bevolking zou kunnen helpen om hun traditionele leefgebied te beschermen en vernietiging ervan te voorkomen. Het programma zou eveneens kunnen zorgen voor meer erkenning van de inheemse gebrui-ken met betrekking tot de zorg voor en het behoud van de bossen. Ten slotte zou REDD mid-delen moeten voorzien voor de inheemse bevolking van Kivu en de DRC voor de instelling en het onderhoud van ‘gemeenschapsbossen’, aangezien de onzekerheid over hun rechten op het land en de bossen waar ze leven, nog steeds het grootste probleem is.

Joseph Itongwa van de organisatie Shirika La Bambuti, Democratische Republiek Congo

REDD zorgt voor nogal wat verwarring bij veel mensen. De overheid bewandelt niet de juiste weg bij het informeren over, en invoeren van, REDD-methodes in ons land. Het verbaasde me dan ook niet toen ik ontdekte dat de Readiness Plan Idea Note (R-PIN) – een aanvraag voor REDD-fondsen bij de Forest Carbon

Partnership Facility (FCPF) van de Wereldbank – door onze overheid was opgesteld zonder de landeigenaars in Papoea-Nieuw-Guinea te raadplegen, terwijl zij toch 97 % van onze regenwouden in handen heb-ben. Desondanks is het voorstel van de overheid al aanvaard door de Wereldbank, waaruit blijkt dat de bewering van de Wereldbank dat over alle plan-nen voor de FCPF uitgebreid wordt overlegd, niet klopt.Ons land is trouwens niet het enige dat de aanvraagprocedure voor zijn R-PIN snel doorloopt waardoor betrokken ngo’s en inheemse landeigenaars niet worden geconsulteerd, gewoon om zo snel mogelijk in aanmerking te komen voor het ‘Readiness Fund’ – een van de nieuwe financiële mechanismen van de FCPF.

Tavurvur, Papua New Guinea

“Mijn volk leeft nog grotendeels op traditionele wijze: van de rivier, de vis-vangst en de jacht, en van natuurlijke rijkdommen, bomen en planten. Wanneer organisaties hier komen met fondsen om ons zogezegd te helpen onze natuur-lijke rijkdommen te beschermen, zeggen we altijd dat het hun bedoeling is ons

hier weg te jagen, aangezien die projecten altijd worden opgezet vanuit ideeën en modellen die absoluut niet in ons wereldbeeld thuis horen. Door dergelijke projecten zouden de men-sen in de leefgemeenschappen wennen aan een nieuwe manier van leven, en zullen dan al

snel vergeten hoe hun eigen volk al die duizenden jaren heeft geleefd.Wanneer grote instellingen zoals de Wereldbank plannen maken voor onze hulpbronnen, maar die enkel beschouwen als ‘koolstofvastleg-ging’ – een begrip dat gewoon niet bestaat in inheemse talen – worden de inheemse leefgemeenschappen gedwongen om hun eigen ideeën

over hun hulpbronnen te veranderen. Ik weet niet of REDD onze verwachtingen zal inlossen of niet, maar ik kan wel zeggen dat zolang er geen rekening wordt gehouden met de tradi-tionele kennis, alle inspanningen voor niets zullen zijn.Alí García Segura van de Bribri-gemeenschap, Costa Rica

de aanvraag wordt snel ingediend, zonder te overleggen met

betrokken ngo's en inheemse landeigenaars

zolang er geen rekening wordt gehouden met de

traditionele kennis, zullen alle inspanningen voor niets zijn

de bossen worden beschermd om hun economische waarde en niet zozeer om hun culturele waarde

(*) REDD: Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation in Developing Countries, een programma dat wereldwijd bossen wil redden.

Climate Frontlines wordt geleid door UNESCO,

in samenwerking met:het Secretariaat van het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (SCBD)het Secretariaat van het VN Permanent Forum voor Inheemse Zaken (SPFII)het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR)

en met de financiële steun van de Deense overheid.

Uitgegeven in 2009 door de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO).UNESCO, 7 Place de Fontenoy, 73752 Paris 07 SP, France

De gebruikte benamingen en de presentatie van het materiaal in deze publicatie geven op geen enkele wijze een mening of oordeel van UNESCO weer over de wettelijke status van om het even welk land, territorium, stad of gebied, noch over zijn autoriteiten of zijn grenzen. De auteurs zijn zelf verantwoordelijk voor de keuze en de weergave van de feiten in hun tekst en voor de meningen die hieruit naar voren komen, die niet noodzakelijk dezelfde zijn als die van UNESCO en die de organisatie niet binden.

© UNESCO 2009 (originele editie) – SC-2009/WS/38© UNESCO Platform Vlaanderen 2010 (Nederlandstalige editie) – D/2010/9546/3

Ontwerp: Stéphane RébillonVertaling naar het Nederlands: Berty GoudriaanFoto's: Peter Bates, Claudia Benavides, Paule Gros, Edvard Hviding, Douglas Nakashima and Menuka Scetbon-Didi

Voor meer informatie over het werk van UNESCO in Vlaanderen en wereldwijd kunt u contact opnemen met:UNESCO Platform Vlaanderen vzwFarasijnstraat 32 – 8670 KoksijdeEmail: info@unesco-vlaanderen.beWebsite: www.unesco-vlaanderen.be

Voor meer informatie over Climate Frontlines kunt u contact opnemen met:Douglas NakashimaChief, Small Islands and Indigenious Knowledge SectionUNESCO -1 rue Miollis, 75732 Parijs Cedex 15, FrankrijkEmail: peoples@climatefrontlines.org

een wereldwijd onlineforum voor inheemse volkeren, kleine eilanden en kwetsbare gemeenschappen

Neem deel aan het forum, mail ons: peoples@climatefrontlines.orgVolg de discussies, surf naar: www.climatefrontlines.org

UNESCO Platform Vlaanderen geniet de financiële steun van de Vlaamse Regering. De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van deze brochure.

Unesco Platform Vlaanderen vzw

organisatie van de Verenigde naties

voor onderwijs,Wetenschap en cultuur

United nationseducational, scientific and

cultural organization