Hoofdstuk 1: Een jonge natie en haar grondwet 1776-1865

Paragraaf 1.1: De staatsinrichting van de VS

4 Juli 1776 onafhankelijkheid van Amerika

- Ontstaan uit opstand tegen Britse moederland

Soevereine staten= geen staatshoofd, geen hoofdstad

Nationale regering: vergaderde alleen

- Alleen beslissingen met ruime meerderheid stemmen

1787: centrale regering moest versterkt worden

- Rechten deelstaten + burgers moesten beschermd worden

55 Founding Fathers= opstellers Amerikaanse grondwet (in 1789 ingesteld)

Bill of Rights= eerste 10 amendementen in Amerikaanse grondwet, waarmee de rechten van de burger werden vastgelegd

Amendement zoals kiesrecht:

- Halverwege 19e eeuw blanke mannen kiesrecht- 1920 vrouwenkiesrecht- 1960 zwartenkiesrecht

VS oudste grondwet ter wereld

Federatie= staat waarin de overheid federaal is en de soevereiniteit (hoogste macht) deelt met de deelstaten

Hoogste macht verdeeld: federale overheid en deelstaten

Deelstaten:

- Eigen regering- Eigen parlement- Rechtspraak, politie en onderwijs

Federale regering

- Buitenlandse politiek- De defensie- Financiën

- Economisch verkeer

Organisatie federale overheid VS gebaseerd op trias politica van Montesquieu

1. Wetgevende macht2. Uitvoerende macht machten scheiden en elkaar controleren3. Rechtsprekende macht

President: staatshoofd, regeringsleider + opperbevelhebber van strijdkrachten (uitvoerende macht)

Congres (=Amerikaanse volksvertegenwoordiging)

- Senaat (= Amerikaans Hogerhuis met 2 afgevaardigden uit elke deelstaat)- Huis van afgevaardigden (=lagerhuis met 435 leden die zijn afgevaardigd door hun deelstaat)- Controleert de regering, congres met wetsvoorstellen en begrotingen goedkeuren

Impeachment procedure= proces om Amerikaanse president af te zetten. Dit kan gebeuren wegens ‘high crimes and misdemeanors (ernstige misdaden en misdragingen)

President word gecontroleerd door Hooggerechtshof (hoogste rechterlijke macht)

- Kunnen wetten en besluiten verbieden als deze volgens hen in strijd zijn met de grondwet

Imperial presidency= president na 20e eeuw zou een soort Romeinse keizer geworden zijn (veel macht)

- Toch kunnen deelstaten hun eigen wetten aannemen

Democratische Partij + Republikeinse partij = Tweepartijstelsel

- Sinds 1852 alle presidenten opgeleverd

19e eeuw:

- Republikeinse partij progressiever- Vanaf 1930 Democratische partij progressiever

Paragraaf 1.2. Van grondwet tot burgeroorlog

1789 (invoering Amerikaanse grondwet) VS bestond uit 13 deelstaten

- Samen 4 miljoen inwoners- Oostkust: blanken, in de rest: indiaanse volkeren

Grote agrarische meerderheid: 90% platteland

1861: begin Burgeroorlog

- Land had enorme ontwikkeling doorgemaakt- Bevolking 7x zo groot- Frontier (grens tussen het door de blanken bewoonde gebied en de dunbevolkte wildernis)

snel opgeschoven hierdoor

- 1860 bevolkten de blanken de helft van het continent

Snelle uitbreiding na 1830 groeiende immigratie vanuit Europa

Spoorwegen: 1830 eerste stoomlocomotief

- Dertig jaar later 50 duizend kilometer aan spoor- Langs spoorlijnen: graanboeren + veehouders zodat producten snel met de trein vervoerd

kon worden

In steden ontstond rijke bovenlaag en arme arme arbeidersmassa

Amerikaanse bevolking: liberaal + nationalistisch

Vanaf 1840: katholieke immigranten toch protestantse christendom overheersend

Nieuwe Amerikanen: geloofden in Manifest Destiny (hele continent te ontsluiten en te ontwikkelen, overal vrijheid en beschaving brengen)

- Federale overheid sloot hierbij aan- Continent verdeeld in territoria- In 1830 wet waarmee Indianen gedwongen werden te verhuizen naar reservaten ten westen

van de Mississippi

Monroe-doctrine= het uitgangspunt van de Amerikaanse buitenlandse politiek dat Europese landen geen politieke macht mogen hebben op het Amerikaanse continent en de VS bemoeiden zich niet met Europa.

Economische-politiek liberaal

- Alleen als het uitkwam beschermde ze de opkomende industrie in het noordoosten met hoge invoertarieven tegen concurrentie uit Groot-Brittannië

Hoge invoerrechten spanningen tussen Noorden en Zuiden

- In Zuiden geen industrie- Importtarieven bracht geen voordelen, alleen hogere prijzen- In zuidelijke deelstaten vanaf 1800 velen katoenplantages voor Britse textielindustrie

Cotton gin machine die bruikbare katoenvezels kon scheiden van de kleverige zaden

- Hierdoor hoge productie- Massaal zwarte slaven

Vanaf 1808 handel in slaven verboden

- Hoog geboortecijfer dus slaven bleef stijgen

Noorden: slavernij verboden

Sterke abolitionistische beweging ontstond (streefde naar afschaffing slavernij)

Presidentsverkiezing 1860: Republikein Abraham Lincoln (tegenstander slavernij) won

- Zuidelijke deelstaten scheidde zich af

12 April 1861: gevechten braken uit

- Zuidelijke troepen vielen een federaal fort in havenstad Charleston- Begin oorlog

4 jaar lang oorlog: 650000 doden

- Zuidelijke troepen gaven zich over

President Lincoln in theater in Washington door toneelspeler uit het Zuiden doodgeschoten

- Wraak voor afschaffing slavernij

Hoofdstuk 2: De VS worden een wereldmacht (1865-1918)

Paragraaf 2.1 De VS worden een industrienatie

Amerikaanse burgeroorlog= tussen Noordelijke en Zuidelijke deelstaten (1861-1865), waarbij de Zuidelijke deelstaten vochten voor onafhankelijkheid en het recht om de slavernij in stand te houden

Na burgeroorlog

- Onwijze groei bevolking- Industriële samenleving- Uitbreiding steden + landbouw breidde zich uit

Spoorwegen kwamen op gang één nationale markt waar producten werden vervoerd

Communicatiemiddelen bevorderd nationale economie

1861: telegraaf werd ontworpen die berichten kon verzenden

1876: telefoon op markt

1900 Amerikaanse steden kregen elektrische straatverlichting en elektrische trams

Corporaties=grote bedrijven. in 19e eeuw ontstonden grote bedrijven die de markt in hun sector domineerden

Kartels= samenwerking van bedrijven met het doel de markt te beheersen en concurrenten buiten te sluiten

- Afspraken over minimumprijzen

Trusts=samenvoegingen van bedrijven onder één leiding, waarmee de concurrentie word beperkt

- Enorme machtsconcentraties ontstonden

Veel amerikanen profiteerden van de welvaart

- Miljoenen hadden alsnog karig bestaan- Arbeiders werkten 60 uur of meer per week- Laag loon en slechte arbeidsomstandigheden

Villawijken vs. Sloppenwijken

- Rijkdom - geweld, alcoholisme, immigranten

Immigranten uit Italië, Polen, Oost-Europa kwamen naar New York

- Grote weerzin voor deze buitenlanders ontstond

Immigratiewet werd gecreëerd om ongewenste vreemdelingen te weren

Ellis Island (kust van New York)

- Alle immigranten werden grondig doorzocht

Kleine ondernemingen/boeren kwamen in de knel

- Konden het niet opboksen tegen grote ondernemingen

In 1886 ontstond overproductie

- Graanprijzen kelderden- Boeren kwamen in geldnood

Paragraaf 2.2 De overheid grijpt in

Vanaf 1865 economisch liberalisme

- Corporaties konden zo ongestoord hun gang gaan

Maar…

- Wanneer gunstig voor kapitalisten, van liberalisme afwijken

Bijv. industrie met importtarieven beschermen

Politici + Grote bedrijven nauwe banden

- Corruptie : politici werd omgekocht

Revolutionaire socialisten arbeiders die het voor zichzelf opnamen met geweld

- Hierdoor toenemende weerzin tegen het socialisme

American Federation of Labor (AFL)

- Geen revolutie en geweld- Samuel Gompers

- Meer loon, kortere werktijden, betere arbeidsomstandigheden

People’s party= een partij die het opname voor de belangen van de boeren ontstond rond 1890

- Populisme voor industriearbeiders niet aantrekkelijk- Keerde zich tegen industrieel Amerika- Wilden terug naar agrarisch Amerika- Populisten geen succes

Progressive Movement= hervormingsbeweging die door overheidsingrijpen sociale problemen en andere misstanden wilde bestrijden en in 1890-1920 grote invloed had in de Amerikaanse politiek

Politiek moest opener en democratischer, actie voeren tegen kinderarbeid, prostitutie en drankmisbruik

Theodore Roosevelt + Woodrow Wilson (opvolger)

(Republikein) (Democraat)

- Waren beiden hervormingsgezind- Machtsmisbruik van bedrijven werd tegengegaan- Bescherming van individu

Ontstaan van kwaliteitseisen van voedsel (Roosevelt)

- Er zaten schadelijke stoffen in vlees

War Industries Board= een overheidsorgaan dat in de Eerste Wereldoorlog in het belang van de oorlogsvoering leiding gaf aan de industrie

- Er werd vastgesteld wat er geproduceerd moest worden

Paragraaf 2.3 Vrij, maar achtergesteld

Reconstructie (1865-1877)= tijd na burgeroorlog waarin het Noorden probeerde van de zwarten in het Zuiden gelijkwaardige burgers te maken

1866 werd het 14e amendement door het Congres aangenomen

Gaf zwarten het Amerikaanse burgerrecht Gelijke behandeling

1870 15e amendement aangenomen

Stemrecht voor zwarten

Zuidelijke staten niet eens met 14e amendementen

Congres zuidelijke deel bezetten

- Federale troepen + bestuurders trokken erheen- Moesten amendementen aanvaarden

Ku Klux Klan (KKK) = geheime organisatie van blanken die vanaf 1865 de zwarte bevolking en activisten voor zwarte burgerrechten terrorisseerde.

Freedman (bevrijde slaven) mochten niet van hun rechten gebruikmaken

1877 werd het opgegeven door het Noorden

- Troepen trokken zich terug- Reconstructie was voorbij- Tegenstanders van de zwarte emancipatie kwamen in het Zuiden aan de macht

Na 1877 rassenscheiding (segregatie) in het Zuiden

- Zwarten zouden in theorie dezelfde rechten hebben als blanken- In praktijk achtergesteld en gediscrimineerd

‘Jim Crow’- wetten= wetten in het Zuiden die de segregatie van blank en zwart verplicht stelden

- Zwarten werden geweerd uit ‘blanke’ treinwagons, scholen, parken enz.- Er kwamen bordjes: WHITES ONLY of COLOURED

Officieel zwarten stemrecht in het zuiden maar bij verkiezingen geweerd met een test op lezen en schrijven (onderwijs werd verwaarloosd dus 2/3 analfabeet)

1890-1918: duizenden zwarten gelyncht (door woedende menigtes gedood)

Werkeloos door in industrie geen kans door racisme, geen geld om grond te kopen voor boerderij

Sharecroppers=pachters die een stuk land mogen gebruiken in ruil voor een deel van de oogst

- Veel zwarten werden sharecropper

Booker T. Washington leider zwarten

- Economische + politieke achterstelling kon overwonnen worden door onderwijs, goed gedrag + hard werken

Washington zelf was daar een voorbeeld van

- Eerste zwarte ontvangen door president (Roosevelt)

W.E.B. Dubois zwarten moesten rechten opeisen

- anders voor altijd vernederd

National Association for the Advancement of Colored People (NAACP)

- Streefde naar gelijkberechting van zwarten- Tot Tweede Wereldoorlog weinig succes

Paragraaf 2.4. Een wereldmacht in opkomst

Isolationisme= het streven in de Amerikaanse politiek in de 19e eeuw en de jaren 1919-1939 om zich zo min mogelijk met de buitenwereld te bemoeien

- VS grootste industriële en agrarische producent- Producten verkopen op buitenlandse markten

Frontiers= het verlangen om nieuwe gebieden te veroveren of nieuwe doelen te bereiken

Manifest Destiny= het idee in de 19e eeuw dat de blanke bevolking was voorbestemd het gehele Amerikaanse continent te bevolken en overheersen

- Was eerst het plan, nu plan om macht overzee uit te breiden

Modern imperialisme= het streven van westerse mogendheden vanaf 1870 naar een groot overzees rijk

Economisch motief: buitenlandse markten te openen, beschermen en overheersen

Politiek motief: Amerikaanse macht versterken

Ideologisch motief: Amerikaanse principes overal te laten gelden

1853: VS stuurden oorlogsschepen naar Japan om handelsrechten af te dwingen

- Matthew Perry leiding

Japan gaf toe aan Amerika militair machteloos

Na expeditie naar Japan Amerikaanse vloot in verval

- Alleen houten zeilschepen

In 1883 moderne oorlogsvloot anders militair machteloos

- Overzees handelbelangen beschermen- Overzees rijk opbouwen

1893: Hawaï bezetten

1898: Cuba + Filipijnen bezetten (resten Spaanse wereldrijk)

VS oorlogsschip naar Cuba om burgers van Amerika te beschermen die daar waren schip ontplofte daar 260 doden (Amerikanen)

VS + Spanje: oorlog Spaanse vloot verouderd

VS: heftig debat tussen voor- en tegenstanders

- Imperialisten wonnen

Filipijnen: kolonie

Cuba: protectoraat (=staat die onder toezicht staat van een andere staat)

President Roosevelt: ‘’VS zou optreden als internationale politiemacht als dat nodig was om Amerikaanse belangen veilig te stellen’’

Amerikaanse troepen op Latijns-Amerikaans gebied om te beschermen tegen Europa

Europese mogendheden + Japan in China exclusieve rechten veroveren

‘de deur’ naar Chinese economie moest voor iedereen openblijven

1900: Europese + Amerikaanse troepen naar China

- Antiwesterse opstand in China

Open Door Policy= het streven van de Amerikaanse buitenlandse politiek naar vrij toegankelijke markten in Azië en andere delen van de wereld

Europeanen + Japanners veroverde delen van China

Eerste WO: Amerika lange tijd neutraal

- Wel verwant met de Britten- VS leverden Groot-Brittannië voedsel en wapens

President Wilson: bang dat Duitse overwinning Amerikaanse principes in gevaar zou brengen

1917: duikbotenoorlog

- Britse geheime dienst onderschepte telegram van Duitse minister Buitenlandse zaken- Telegram zou Mexico verleiden tot oorlog met VS- Oorlog verklaard aan Duitsland

Hoofdstuk 3: Welvaart, Crisis en Oorlog (1918-1945)

Paragraaf 3.1. Welvaart in de Jaren 1920

Na 1e WO: inflatie, recessie en stijgende werkloosheid

Red Scare= uitbraak van angst voor het communisme in de VS in 1919-1920. Duizenden linkse Amerikanen en immigranten opgepakt en gevangengezet

- Door Russische Revolutie- Door Communistische Internationale streefden naar communistische wereldrevolutie

Amerikaanse Socialistische + communistische partijen groeiden

1919: miljoenen stakende mensen (soms geweld)

- Linkse activisten pleegden bomaanslagen

Mensen opgepakt vanwege communistische sympathieën of revolutionaire activiteiten

- In werkelijkheid was er geen revolutiedreiging

Door deze gebeurtenis immigratie uit Europa drastisch beperkt

Economie onrustig: elektrotechnische industrie en auto industrie groeiden

- Autobezit nam sterk toe vanaf 1920

In jaren ’20 enorme groei:

- Producten als wasmachine, broodrooster, stofzuiger enz.- Filmindustrie

Wegennet in hoog tempo uitgebreid

Suburbs= aan randen van steden groeiden buitenwijken waar mensen woonden die met de auto naar het werk gingen

Rationalisatie= het efficiënter maken van de productie hoogtepunt was de lopende band (1914) door autofabriek Henry Ford

Efficiëntere productiemethodes sterke toename welvaart

- Producten goedkoper- Betere arbeidsomstandigheden

‘leef nu, betaal later’

Geld lenen voor huizen, auto’s enz. Hoop op later meer geld, dan aflossen

New Capitalism= het idee dat het oude kapitalisme met zijn armoede, uitbuiting en crisis aan het verdwijnen was en het nieuwe kapitalisme met goede werkomstandigheden en goede welvaart

- Na zo’n periode altijd weer economische crisis

Paragraaf 3.2. De crisis van de jaren 1930

‘zwarte donderdag’ 24 oktober

- Aandelenhandel stortte volledig in- 1932 90% waarde verloren

Beurskrach= plotselinge ineenstorting van de aandelenkoersen. De Amerikaanse beurskrach in 1929 liep uit op de Grote Depressie

Grote Depressie=langdurige wereldwijde recessie in jaren ‘30

- Banken, boeren + fabrieken failliet

12 miljoen arbeiders werkloos HONGER!

Hoe kon dit gebeuren?

1. 1920: productie groeide sterker dan inkomens (overproductie)- Er werd geld geleend om toch te consumeren2. Textielindustrie, spoorwegen + mijnbouw

Landbouw in de 1e WO veel productie voor Groot-Brittannië

- Na oorlog overproductie- Prijzen daalde- Om inkomensverlies op te vangen meer produceren

President Hoover: ‘’Het komt vanzelf goed, het marktmechanisme zou z’n werk doen’’

1932: nogsteeds geen verbetering

- Banken + bedrijven hulp vragen- Geen geld aan hulp voor werklozen

Democraat Franklin Delano Roosevelt (1933-1945)

- Won verkiezingen in 1932- Achterneef vroegere Republikeinse president Roosevelt

New Deal = het geheel van federale wetten, federale overheidsinvesteringen en federale projecten waarmee president Roosevelt de Amerikaanse economie wilde stimuleren en sociale zekerheid wilde bieden

- Actief overheidsingrijpen

Voorbeelden: geld voor werkelozen, overschotten van de landbouw opkopen

Herstellen economie rijken betaalden via hogere belastingen mee

Tweede New Deal= reactie op verzet, met nieuwe verdergaande wetten die minder gericht waren op herstel en meer op hervormingen

Versterkte de positie van de vakbonden nog meer

1936: Roosevelt won in bijna alle staten en de Democraten kregen een overweldigende meerderheid in het Congres

- Roosevelt besloot te bezuinigen- Economie in 1937 opnieuw in recessie

VS deed mee in de Tweede Wereldoorlog

- Vraag naar wapens, munitie, kleding enz.- Meer werk beschikbaar- Zelfs een tekort aan arbeidskrachten

Paragraaf 3.3: De moeizame strijd tegen rassendiscriminatie

Zwarte getto’s= achterstandswijk waar groepen wonen die geen of nauwelijks kans hebben aan de armoede te ontsnappen

NAACP stimuleerde zwarten in het leger voor betere positie

- Blanken in het Noorden voelden zich bedreigd door ‘negerinvasie’- Rassenrellen braken uit

1919 in 20 steden heftige rellen

Steeds meer immigratie van Zuiden naar Noorden

- Zwarten kregen slechtst betaalde banen

Nieuwe organisaties zwarte emancipatie

- Rechtszaken, stakingen, demonstraties enz.

New Deal

- Zwarten kregen veel steun- Bij overheidsprojecten werk- In de landbouw heel slecht

Blanken hogere uitkering dan zwarten

Rechtszaak in Alabama (1931)

- Meisjes beweerden verkracht te zijn door zwarte jongens- Doodstraf voor zwarten- Zwarten voor de rechtbank- Noorden zorgde voor nieuwe rechtszaak- Jury oordeelde elke keer alsnog doodstraf- 1937: einde rechtszaak lange gevangenisstraffen

Tweede Wereldoorlog

- Zwarten massaal in dienst- Zwarte leiders: ‘a double V’, victorie op het slagveld en aan het thuisfront

Rassendiscriminatie in het leger zwarten gepest, in aparte eenheden

- 1943 einde rassendiscriminatie in het leger

Paragraaf 3.4. Jaren van Isolationisme

President Wilson meedoen in 1e WO

- A war to end all wars- Programma van veertien punten

- Internationaal rechtssysteem

Voorbeelden van veertien punten:

- Zelfbeschikkingsrecht- Oprichting volkerenorganisatie voor vrede en rechtsorde

Verdrag van Versailles= vredesverdrag van de geallieerden met Duitsland na de eerste WO

- Duitsland raakte kolonies kwijt- Duitsland moest grondgebied afstaan en herstelbetalingen Hierin werd de volkenbond opgenomen

Volkenbond= in 1919 opgerichte volkerenorganisatie, die de vrede en orde in de wereld moest handhaven.

VS, SU en Duitsland deed hieraan niet mee

Reden niet meedoen van VS

- de lidstaten werden verplicht de territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid van alle leden van de Bond te beschermen

- Senaat hier niet mee eens- Republikeinen (meerderheid in Senaat) wilde niks meer met Europa te maken hebben

Plannen van Wilson niet geaccepteerd door Amerikanen sinds 1919

Isolationisme= het streven in de Amerikaanse politiek in de 19e eeuw en 1919-1939 om zich zo min mogelijk met de buitenwereld te bemoeien

De isolationistische stemming werd sterker tijdens het interbellum (= periode tussen de twee oorlogen) door films en boeken uit de eerste wereldoorlog

Handelspolitiek weer protectionistisch

- Importtarieven fors verhogen- Niet terug naar volledig isolationisme

Opvolgers Wilson: open door policy

- Internationale afspraken maken- Om economische problemen en internationale spanningen op te lossen- Maar, VS was niet verplicht in te grijpen als andere landen zich niet aan de afspraak hielden

Voorbeeld: Japan + Europa beloofden Oorlogsvloot niet te vergroten, ook China niet dwarsbomen (1922)

1931 bezette Japan Mantsjoerije in China

Amerika in 1e WO: geld geleend aan Groot-Brittannië en Frankrijk wilde dit niet kwijtschelden

Britten en Fransen grote economische problemen

- Duitsland kreeg de schuld

1923: Duitse economie stortte volledig in

- VS kwam met leningen- Duitsland betaalde GB en Frankrijk geld naar VS

In 2 Midden-Amerikaanse en Caribische landen troepen uit VS in 1920

1933 door Roosevelt: Good Neighbour Policy (=Amerikaanse politiek om te streven naar goede relaties met Latijns-Amerika, door middel van economische samenwerking)

- Niet militair ingrijpen

Paragraaf 3.5. De VS en de Tweede Wereldoorlog

1935: neutraliteitswet (=wet uit de jaren 1935-1937 die de Amerikaanse neutraliteit in toekomstige oorlogen moest garanderen) ondertekend door Roosevelt

- Verbood verschepen van wapens- Tweede wet: ook leningen aan oorlogvoerende landen

1 nadeel: moeilijk om landen te steunen die bedreigd werden door nazi-Duitsland + Japan

1937 Japan extreem nationalistisch wrede oorlog in China

1 September 1939 Duitse troepen Polen binnengevallen

- GB + Frankrijk verklaarden oorlog aan nazi-Duitsland

Geallieerden=vechtend tegen Duitsland. Bondgenoten

- Amerikanen hoopte op overwinning van geallieerden

Lend Lease Act= Amerikaanse wet uit 1941 die het mogelijk maakte oorlogsmateriaal te lenen aan de geallieerden

- Het Congres keurde dit goed- VS leverde miljarden aan militaire goederen

Na inval in SU ook lend lease hulp

Atlantisch handvest= Amerikaans-Britse verklaring uit 1941 waarin doelen stonden voor de naoorlogse wereld, zoals vrijhandel, zelfbeschikkingsrecht en de vorming van wereldorde

- Door Roosevelt en Churchill

Pearl Harbour= Amerikaanse marinehaven op Hawaï, die op 7 December 1941 doelwit was van een Japanse aanval. Dit leidde tot de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog

- Samen met SU en GB de grote drie (=drie sterkste geallieerde mogendheden in de 2e WO)

Samen het fascisme (extreem nationalisme, voor totalitaire staat) bestrijden

Verenigde Naties= in 1945 opgerichte opvolger van de volkenbond (VS, SU + GB, China en Frankrijk)

- Vrede en orde handhaven

VN onder leiding van Veiligheidsraad(=alle beslissingen worden genomen over politieke en militaire conflicten)

Jalta=vergadering van 4 t/m 11 februari 1945 waarop de geallieerde leiders Stalin, Roosevelt en Churchill afspraken maakten over de toekomst van Europa

- Meningsverschillen tussen Stalin en Westerse leiders

Stalin eiste veroverde gebieden te houden en de rest van Oost-Europa als invloedsfeer(=buitenlands gebied waarin een staat overheersende invloed heeft, zoals de VS in Latijns-Amerika en SU tijdens de Koude oorlog in Oost-Europa)

Duitsland en Berlijn verdeeld tussen: Frankrijk, Sovjet-Unie, Verenigde Staten en Groot-Brittannië

Stalin wilde herstelbetalingen van Duitsland

- Roosevelt + Churchill werkten hier niet aan mee (leidt namelijk tot grote problemen)

Hoofdstuk 4: Consumptie, Consensus en Koude Oorlog (1945-1965)

Paragraaf 4.1. Welvaart en Wantrouwen

Na 2e WO: angst op weer economische inval

- Tijdens oorlog gigantische militaire productie (veel inkomsten)- Terugkerende militairen moesten ook weer een baan

Gebeurde niet: i.p.v. tanks: auto’s

- Krachtige vraag- Veel geld verdiend in de oorlog, nu het geld rollen

GI Bill= wet die oorlogsveteranen uit de Tweede Wereldoorlog hielp om hun plaats in de Amerikaanse maatschappij terug te vinden. Bijv. goedkope leningen, geld voor studie

- Hierdoor liep economie soepel- Vele studenten

1950-1960 sterke economische groei

Miljoenen Amerikanen verhuisden van stad naar buitenwijken

- Enorm huis, garage, grote tuin- Vaatwassers, muziekinstallaties, televisies enz. werden aangeschaft

1945-1960 babyboom: hierdoor scholen, huizen en gezinsauto’s nodig tussen 1946 en 1970: boeren productie verdubbelde, maar boerenbevolking halveerde

Productie geautomatiseerd

Wapenindustrie+leger belangrijk in Amerikaanse economie

Groei van militair industrieel complex=bundeling van belangen van politici, hoge militairen en de wapenindustrie. Eisenhouwer verzon dit begrip in 1961

Goede verdeling rijkdom instellen van minimumlonen, pensioen en werkloosheidsuitkeringen

Roosevelt: overleed voor het einde 2e WO opvolger (vicepresident) Harry S. Truman

- Uitbreiding New Deal- Congres hier niet mee eens

Presidentenverkiezingen 1948: Truman won weer

- Dankzij zijn verzet tegen de afbraak van de New Deal- Democraten herwonnen meerderheid in Congres

Truman verzon Fair Deal= uitgebreidde New Deal met algemene ziektekostenverzekeringen en investeringen in het onderwijs

Conservatieve democraten en Republikeinen in het Congres lieten de grote veranderingen niet doorgaan

Republikeinse senator: Joseph McCarthy

- ‘’communisten hebben belangrijke posities op het ministerie van Buitenlandse Zaken’’- Hierdoor snelle overname van SU van atoombom

McCarthyisme= anticommunistische heksenjacht in de VS (1950-1954) waarbij de meeste slachtoffers onterecht werden beschuldigd

- Democraten deden mee- Niet ‘soft en communism’

Velen raakten hun baan kwijt door valse beschuldigingen

Paragraaf 4.2. Consumptiemaatschappij: consensus en kritiek

Dwight D. Eisenhouwer (1953-1961)

Republikein met verzet tegen New Deal- Congres wilden overheidsuitgaven verlagen, volk minder afhankelijk van overheid

(Republikeinen)

Eisenhouwer: gematigde Republikein

- Geen terugdraaiing New/Fair- Deal

1954: Congres weer onder de Democraten

1956: Eisenhouwer herkozen

- Republikeinen wilden New/Fair Deal behouden- Amerika beste samenleving

‘American way of life’ auto, televisie, groot huis, veel eten

Tientallen miljoenen armen

- Straatarme immigranten uit Latijns-Amerika- Bejaarden en alleenstaande moeders

John Kenneth Galbraith (econoom)

- Boek ‘the affluent society’ - Economische groei zal vaart voor iedereen brengen

Kritiek hierop (teveel geld naar luxegoederen)

Consumptiemaatschappij= samenleving die gericht is op het produceren, verkopen en gebruiken van grote hoeveelheden consumptiegoederen

Kwaliteit van het bestaan ging achteruit gezondheidszorg, onderwijs, OV, milieu verwaarloost

John F. Kennedy in 1960 president

- Ideeën van John Kenneth Galbraith- New Frontier(=politiek programma om via overheidsuitgaven armoede en achterstelling te

bestrijden en de Amerikaanse samenleving en politiek nieuwe doelen te geven Meer geld naar onderwijs, nationale ziektekostenverzekering

Door Congres, niks van deze plannen kwamen terecht

MOORD KENNEDY!

Vicepresident Lyndon B. Johnson opvolger (democraat, aanhanger New Deal)

- Maakte het idee van Kennedy waar- Door schok moord Kennedy geen tegen stemmen

1964: Johnson groot hervormingsprogramma: Great Society

- Fair Deal voltooien + flink uitbreiden

Johnson met grote meerderheid herkozen

- Republikeinen + Conservatieve democraten konden geen wet meer stoppen, in Congres de Democraten in meerderheid

Ziektekostenverzekering, veel geld naar onderwijs en milieuwetten ingevoerd

Betaald door omhoogschietende belastingsinkomsten

1967: Vietnamoorlog (veel geld)

- Johnson moest bezuinigen op hervormingsprogramma- Hierna ging alles met Johnson bergafwaarts

Paragraaf 4.3. Burgerrechten: succes en frustratie

Truman vóór gelijke zwarte rechten

- Verbood rassendiscriminatie- In Fair Deal voorstellen om in heel Amerika de rassen discriminatie tegen te gaan

1940-1950 miljoenen zwarten van Zuidelijke platteland naar industriesteden

- Zwarte middenklasse- Langzamerhand werden zwarten geaccepteerd

NAACP won belangrijke rechtzaken

Rassenscheiding in het onderwijs zo snel mogelijk voorbij

- Bepaald door Hooggerechtshof

Zuidelijke staten: weigerde dit

Arkansas (1957) in het plaatsje Little Rock

- Blanke school accepteerden zwarten- Rellen op straat- Eisenhouwer stuurde federale troepen om zwarten te beschermen

Civil Rights Movement (burgerrechtenbeweging)= streefde naar gelijkberechting van de zwarte bevolking. Vanaf 1955 onder leiding van Martin Luther King een beweging die actie voerde in het Zuiden

Montgomery, Alabama Rosa Parks werd gearresteerd omdat ze weigerde haar zitplaats af te staan aan een blanke

Busboycot= meer dan een jaar lieten de zwarten in Montgomery de bus staan

Maakte Martin Luther King beroemd

Martin Luther King

- Wilde zonder geweld verzet tonen- Protestmarsen- Sit-ins (zo lang mogelijk in de weg zitten totdat ze weggesleept werden of hun zin kregen)- In cafés, restaurants, hotels enz.

Ku Klux Klan herleefden door deze zwarten demonstraties

- Door geweld werden zwarte betogers sterker

Kennedy: Civil Rights Act= gelijkberechting van zwarten werd afgedwongen. Discriminatie werd verboden

Congres onder druk: een ‘Mars’ in Washington

- Kwart miljoen demonstranten (ook blanken)

Toespraak king: ‘I have a dream’

- Hoopte op zwarten en blanken die vreedzaam leefden

1965 King: kiesrechtdemonstratie in Alabama

- King werd opgepakt en in gevangenis gegooit

Johnson: Voting Right Act= wet uit 1965 die zwarten ook kiesrecht gaf, officieel einde aan wettelijke achterstelling zwarten

In praktijk: nog steeds racisme + discriminatie

Zwarten aangesloten bij: Nation of Islam(= zwarte islamitische beweging die zich afzette tegen de blanken. Wilden eigen natie voor de zwarten. Malcolm X (leider) zag zwarten als superieur ras. Blanken zouden duivels zijn

- Malcolm X vanaf 1964 wees opeens elke vorm van racisme af- Vermoord door drie leden van de Nation

Black Panthers (1966)= beweging van zwarten die de blanke heerschappij met geweld wilde stoppen. Pleegde moorden op poliite. 1970 einde

- 1965 LA tienduizenden zwarte jongeren plunderen en brandstichten- Veel rassenrellen in opeenvolgende jaren

Martin Luther King vermoord door blanke racist (1968)

Paragraaf 4.4. De eerste jaren van de Koude Oorlog (1945-1949)

Na 2e WO VS & SU : Supermachten

- In oorlog bondgenoten, nu vijanden- Elkaar bestrijden, zonder militaire confrontatie

Koude oorlog=vijandschap zonder regelrechte oorlog tussen de VS en de SU vanaf de Tweede Wereldoorlog tot 1989

- Vrije wereld (kapitalisme) VS. Het communisme

Roosevelt: probeerde basis te leggen naoorlogse samenwerking

Roosevelt overlijdt, Truman komt

Vervolgconferentie Juli 1945 (Conferentie van Potsdam)

- Truman nieuwe president, kon het niet vinden met Stalin- Geen duidelijke afspraken ontstonden- Amerika had de atoombom Rusland bang

6 + 9 Augustus 1945 atoombommen op Japan

- Hiroshima en Nagasaki- Na een paar dagen Capituleerde Japan

Stalin communistische dictaturen in Oost-Europa

‘ijzeren gordijn’: scheiding tussen het ‘Oostblok en het ‘Westen’

Amerika: bang voor communistische wereldrevolutie

- Eerder optreden tegen fascisme

Turkije + Griekenland bedreigd door communisme 1947

Trumandoctrine= het uitgangspunt dat de VS landen helpen in de strijd tegen het communisme (containmentpolitiek)

Marshallhulp= economische en financiële hulp voor economische wederopbouw van West-Europa. Onderdeel van containmentpolitiek

- Door Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken: George Marshall- Omdat armoede voedingsbodem van het communisme was

1948: crisis in Berlijn

- Westerse bezetters nieuwe munt in Duitsland Stalin sloot wegen naar Berlijn af (blokkade van Berlijn )

Amerikanen bevoorraden West-Berlijn via de lucht

Mei 1949: Stalin gaf blokkade op

Westelijke zones samengevoegd: democratische en kapitalistische Bondesrepubliek Duitsland

Oostzone: Communistische DDR

Mei 1949 : militair bondgenootschap NAVO (Noord Atlantische verdragsorganisatie)

- VS, Canada, Turkije en vele europese landen- Een aanval op één van hen is een aanval op allen

Paragraaf 4.5. Wereldwijde Koude Oorlog (1950-1965)

SU: had atoombom 1949

China: Mao (communist) greep de macht

Juni 1950: communistische Noord-Korea valt Zuid-Korea binnen

- Amerikanen verjoegen de Zuid-Koreanne

Korea-oorlog= oorlog tussen Noord-Korea en China (met hulp van de SU) en de VS, Zuid Korea en Westerse bondgenoten. In 1945 was Korea verdeeld in een Amerikaanse zone in het Zuiden en een Sovjet zonde in het Noorden

- Eindigde in 1953 met wapenstilstand

Vietnam: Ho Chi Minh in 1945 onafhankelijkheid uitgeroepen

- Frankrijk probeerde kolonie te heroveren

Frankrijk vs. Vietminh (gewapende communistische beweging in Vietnam onder leiding van Ho Chi Minh)

Amerikanen waren vóór dekolonisatie, maar niet onder communistische leiding

- VS steunde Frankrijk met geld en wapens- 1954 Frankrijk gaf op

VS ging door: president Eisenhouwer dacht dat als je de eerste laat vallen dat de rest razendsnel zou omgaan

Vietnam: Communistische Noord en VS gesteunde Zuid

Dominotheorie(= het idee dat een communistische overwinning in een gebied ook zou leiden dat andere gebieden rondom ook in communistische handen kon vallen) vanaf 1954 uitgangspunt Amerika

Wapenwedloop tussen wereldmachten

- Steeds meer en steeds krachtigere wapens

Vanaf 1955: intercontinentale raketten

- Zo konden ze elkaars hele grondgebied bestoken

Wedloop in de ruimte

1957: SU als eerste satelliet in een baan rond de aarde

1961: SU als eerste bemande ruimtereis

1969: Neil Armstrong (VS) 1e man op de maan

13 Augustus 1961: DDR in Berlijn:

Berlijnse muur= zwaarbewaakte grensversperring rond West-Berlijn

- Kennedy legde zich hierbij neer

1962: Amerikanen ontdekten kernraketten op Cuba

- Kennedy eiste dat de SU deze weg moest halen

Cuba: eerste communistische bondgenoot van de SU

Chroesjtsjov: trok zich niets aan van Kennedy

- Een week bijna kernoorlog- Uiteindelijk verwijdering van kernwapens op Cuba

Na Cubacrisis spanning nam af

Vietnam: onrustig

- Zuid-Vietnam werd aangevallen door communisten- Meer hulp vanuit VS aan Zuid-Vietnam

Na Kennedy’s dood: President Johnson

- Na ‘zogenaamde’ aanval op Amerikaanse oorlogsschepen harde militaire aanpak in Zuid-Vietnam

- Half miljoen amerikanen in Zuid-Vietnam

Tonkinresolutie= gaf president Johnson toestemming om tegen Vietnam alle noodzakelijke maatregelen te nemen om elke gewapende aanval tegen Amerika te vergelden