2

Media in de kinderopvang –

een onderzoek naar media en

beleid in de kinderopvang

“Wij kiezen er heel bewust voor om bepaalde digitale media te gebruiken, maar de interactie met de Pedagogisch medewerker is hiervoor enorm van belang.”

“Digitale media vorm een toevoeging op ons aanbod.”

“De opvang moet juist aanbieden wat ze thuis niet meer zoveel krijgen:

beweging, groene omgeving, leerrijke omgeving en ruimte om te bewegen.”

3

Inleiding en opzet

De laatste jaren wordt er steeds meer aandacht besteed aan mediaopvoeding door ouders en

opvoeders in de thuissituatie, zowel in het publieke debat, als in onderzoek. Mediawijzer.net heeft

mediaopvoeding dan ook als speerpunt benoemd en publiceert dit jaar voor de derde keer het

onderzoek Iene Miene Media, een onderzoek naar het mediagebruik en –gedrag van kinderen van 0

tot 8 jaar in de thuissituatie.

Kinderen hebben echter niet alleen in de thuissituatie te maken met een steeds meer (digitale)

media zoals iPads, gameconsoles en televisies, ook in kinderopvanginstellingen komen kinderen

media tegen. Omdat er nog erg weinig bekend is over hoe media in de instellingen gebruikt worden,

gaat dit onderzoek in op de actuele stand van zaken in de kinderopvang.

Directe aanleiding voor het onderzoek zijn de Media Ukkie Dagen die van 9 t/m 18 april

plaatsvinden. Onder het motto “Voed jíj je kind op, of laat je dat over aan de media?” worden

opvoeders en professionals gevraagd om na te denken over de rol van media in de opvoeding van

hun jonge kind. Hoe ga je hier als ouder of opvoeder slim mee om? Leveren deze media wel een

bijdrage aan de ontwikkeling van jonge kinderen in de leeftijd 0-6 jaar? Hoe kunnen ouders en

professionals die bijdrage versterken?

Mediawijzer.net heeft dit onderzoek uitgevoerd in nauwe samenwerking met Sardes en het

Nederlands Jeugdinstituut.

Doelstelling

Het onderzoek brengt in kaart in hoeverre kinderopvanginstellingen al met media werken, hoe zij

media inzetten en of zij over mediaopvoeding richtlijnen hebben opgenomen in hun pedagogisch

beleidsplan. Onder media worden in dit onderzoek niet alleen beeldschermen verstaan (als TV, dvd-

spelers, gameconsoles, tablets of computers), maar ook luister-media (radio, cd etc.) en print-media

(boekjes, bladen etc.). In dit onderzoek staat digitale media gelijk aan elektrische media.

Doelgroep

Het onderzoek is uitgestuurd naar een groep van 2000 kinderopvanglocaties in Nederland, die zich

op enige wijze bezighouden met vroeg- en voorschoolse educatie. Deze doelgroef leverde 238

ingevulde enquêtes op.

Methode

Kwantitatief online onderzoek: de respondenten zijn uitgenodigd via e-mail.

De vragenlijst bestond uit ongeveer 25 vragen.

Periode

15 maart – 3 april 2014

Respons

Bron: Sardes

Bruto steekproef: 2000

Netto steekproef: 238

4

Netto steekproef bestaat uit: individuele betrokkenen van kinderdagverblijven en peuterspeelzalen

die zich bezighouden met voor- en vroegtijdse educatie (vve), variërend van kleinere instellingen (0-

20 medewerkers) tot zeer grote (meer dan 100 medewerkers) instellingen. De meeste respondenten

zijn werkzaam in een kinderdagverblijf (60,9%), een aanzienlijk deel in een peuterspeelzaal (32,4%).

Geen van de respondenten is werkzaam in een gastouderopvang. Bij 'overige' gaf het grootste deel

van de respondenten aan werkzaam te zijn in beide soorten kinderopvang, of in een combinatie

daarvan.

Realisatie Media in de kinderopvang

In opdracht van Mediawijzer.net

Samenstelling vragenlijst: Mediawijzer.net, Sardes, het Nederlands Jeugdinstituut

Data-verzameling: Sardes, Olga Abell

Wetenschappelijke adviezen: het Nederlands Jeugdinstituut, Prof. Dr. Peter Nikken

Tekst en data-analyse: Karina Ahles

Eindredactie: De Issuemakers, Maarten Spaans

Design: De Ruimte Ontwerpers

© Mediawijzer.net, Sardes en het Nederlands Jeugdinstituut

5

Inhoudsopgave

1. Gebruik van digitale media in de kinderopvang………………………………………………….……….….….……6

2. Soort digitale media in de kinderopvang…………………………………………………………………...….……….9

3. Ondersteuning bij mediagebruik in de kinderopvang………….……………………………………………………12

4. Media als onderdeel van het pedagogisch beleidsplan…………………….…………………………….….……13

5. Hoe worden media ingezet? …………….………………………………………….………………………..………..…17

6. Hoe selecteert de kinderopvang goede content? ……….………………………….………….…….….….…..…22

7. Waar worden media voor ingezet? ……….………………………………….…………………….………….……..…24

8. Conclusie……………..……….………………………………….…………………….……………………….…….………28

6

7

1. Wel of geen gebruik van digitale media in de kinderopvang en redenen

Van alle 238 ondervraagde kinderopvanglocaties wordt in ruim 60% van de gevallen gebruik

gemaakt van digitale media (bijvoorbeeld tablets, spelconsoles zoals de Wii, radio, CD-spelers of

televisie). In bijna 40% van alle kinderopvanglocaties wordt geen enkele vorm van digitale media

ingezet, zoals hieronder te zien is.

Figuur 1

Wanneer aan de medewerkers van kinderopvanglocaties waar geen digitale media ingezet worden,

gevraagd wordt of ze de intentie hebben om deze in de nabije toekomst in te zetten, blijkt dat bijna

80% van hen dit niet van plan is. Als reden hiervoor geeft het merendeel aan dat ze digitale media

niet geschikt vinden voor de kinderopvang (47%) en in mindere mate dat er de middelen niet voor

zijn (40%).

8

Figuur 2

In het geval dat er geen digitale media in de kinderdagverblijven of peuterspeelzalen aanwezig zijn,

maar er wel de intentie is om deze in de toekomst te gaan inzetten (20% van de niet-gebruikers), is

het ontbreken van middelen een zeer belangrijke reden (in 53% van de gevallen). In 37% van de

gevallen geven respondenten aan over onvoldoende kennis over ‘media en jonge kinderen’ te

beschikken waardoor ze dus niet aan het gebruik van media toekomen. Bij 'overig' geven de meeste

respondenten aan er mee bezig te zijn om op korte termijn kijk-, luister-, speel-, of interactie-media

in te gaan zetten.

2. Soort media in de kinderopvang

Maar hoe zit het dan met de medewerkers in de kinderopvang die wel gebruik maken van digitale

media (ruim 60% van de respondenten)? Wat voor soorten media worden daar ingezet voor de 2-4

jarigen?

In veel gevallen worden meerdere soorten digitale media ingezet. 94% van alle kinderopvanglocaties

waar digitale media aanwezig zijn, maakt gebruik van luister-media, bijvoorbeeld radio of CD-speler .

Een ruime meerderheid (69 %) maakt gebruik van kijk-media (bijvoorbeeld televisie en DVD). In bijna

een derde van de locaties (32%) is interactie-media (zoals computer, tablet of smartphone)

aanwezig. Daarnaast heeft 11% van de locaties heeft speel-media, zoals een spelcomputer of

spelconsole voor de 2-4 jarigen in hun kinderopvang.

Figuur 3

Maar liefst 18% geeft aan dat ze alle bovengenoemde media gebruiken. Wanneer bepaalde media

(nog) niet gebruikt worden, komt dat net als bij de instanties die helemaal geen media gebruiken in

de meeste gevallen doordat de financiële middelen daarvoor ontbreken (48%). Een aantal

respondenten (37%) vindt de digitale media waarover ze niet beschikken ook niet geschikt voor de

kinderopvang.

11

12

3. Ondersteuning bij mediagebruik in de kinderopvang

Wanneer er in kinderdagverblijven of peuterspeelzalen al wel kijk-, luister-, speel of interactie-media

aanwezig zijn - of wanneer de intentie er is om deze te gaan inzetten - geeft in totaal 68% van deze

respondenten aan geen ondersteuning nodig te hebben bij het gebruik van deze media in de

opvang.

Wanneer er wel behoefte is aan ondersteuning is dat voornamelijk in de vorm van het pedagogisch

handelen van de medewerkers of bij het bepalen van het mediabeleid van de kinderopvanglocatie.

Ook deskundig advies bij het kiezen van geschikte media apparaten en geschikte mediaproducties

worden als behoefte genoemd. Een aantal medewerkers zou ook graag ondersteuning krijgen voor

het kunnen inpassen van de media in het dagritme.

Figuur 5

13

4.

14

4. Media als onderdeel van het pedagogisch beleidsplan

In alle kinderopvanglocaties waar enige vorm van media gebruikt worden, gebeurt dat in meer dan

de helft van de kinderopvanglocaties (54%) zonder dat er richtlijnen over opgenomen zijn in het

pedagogisch beleidsplan.

Figuur 6

Wanneer in een kinderdagverblijf of peuterspeelzaal het gebruik van media wel in het pedagogisch

beleidsplan is opgenomen zijn er grote verschillen te zien in welke media in het beleidsplan specifiek

aandacht krijgen.

Aan print- en luistermedia (boekjes, CD's, etc) wordt in meer dan twee derde van de gevallen

specifiek aandacht besteed in het pedagogisch beleidsplan (respectievelijk 92% en 69%). Daarnaast

heeft 63% van de locaties ook kijk-media (zoals televisie en DVD) in hun beleidsplan opgenomen,

zoals meer gedetailleerd te zien is in figuur 7. Het gebruik van de speel-, of interactie-media krijgt in

het grootste gedeelte van de kinderopvang-locaties die over een pedagogisch beleidsplan

beschikken nog geen specifieke aandacht. Dit geldt in 75% van de locaties voor interactie-media

(zoals computers en tablets) en in 83% van de locaties met een beleidsplan is geen specifieke

aandacht voor speelmedia (zoals spelcomputers en spelconsoles). Dit laatste valt voor een groot

deel te verklaren omdat deze digitale media nauwelijks aanwezig zijn in de ondervraagde

opvanglocaties.

15

Figuur 7

In 55% van alle kinderopvanglocaties met een pedagogisch beleidsplan waarin media staan genoemd

zijn afspraken vastgelegd over hoe lang kinderen media kunnen gebruiken en in een even groot

aantal zijn er ook criteria vastgelegd voor welke media wel geschikt zijn voor kinderen. Verder heeft

iets meer dan de helft (51%) van alle kinderopvanglocaties ook criteria in hun pedagogisch

beleidsplan vastgelegd voor welke media niet geschikt zijn voor kinderen.

In 51% van de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven met een pedagogisch beleidsplan hebben

pedagogisch medewerkers met kennis van mediapedagogiek. Daarnaast ligt het percentage van de

kinderopvanglocaties met een pedagogisch beleidsplan waarbij de ouders inspraak hebben in hoe

media door kinderen gebruikt mogen worden, op 49%.

16

Figuur 8

17

18

5. Hoe worden media ingezet?

Uit het onderzoek blijkt dat er grote verschillen zijn in de manieren waarop de verschillende media

door de respondenten worden ingezet.

Wanneer we alleen kijken naar print-media (zoals prentenboeken en tijdschriften), dan maken 2-4

jarigen in de kinderopvanglocaties daar relatief veel gebruik van onder begeleiding. Zij doen dit

zowel individueel als in kleine en grote groepen. Daarnaast gebruiken de kinderen printmedia ook

individueel zonder begeleiding relatief veel. Print-media in kleine en grote groepen zonder

begeleiding komt minder vaak voor, zoals te zien in onderstaande figuur.

Figuur 9

Luistermedia (zoals radio of CD-speler) worden door de kinderen meestal gebruikt in kleine en grote

groep onder begeleiding. Ditzelfde geldt voor en kijk-media (zoals televisie of DVD). Individueel of

zonder begeleiding gebruiken kinderen doorgaans veel minder vaak luistermedia of kijkmedia.

19

Figuur 10

Figuur 11

Wanneer een kinderopvanglocatie interactie-media (zoals computer, tablets en smartphone) in

gebruik hebben, worden deze vaak met begeleiding in een kleine groep of individueel met

begeleiding (beide 20%) ingezet. Ook zijn er locaties waarin de kinderen zelfstandig, zonder

begeleiding aan de slag mogen met interactie-media. In 6% van de kinderopvang locaties, doen ze

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

in d

e gr

ote

gro

ep

met

beg

ele

idin

g

in d

e kl

ein

egr

oe

p m

etb

ege

leid

ing

nie

t

in d

e kl

ein

egr

oe

p z

on

der

beg

ele

idin

g

ind

ivid

ue

el m

etb

ege

leid

ing

in d

e gr

ote

gro

ep

zo

nd

erb

ege

leid

ing

ind

ivid

ue

elzo

nd

er

beg

ele

idin

g

Hoe maken de kinderen doorgaans gebruik van Kijk-media (meerdere antwoorden mogelijk)

20

dat dan zowel individueel als in kleine groepen.

Figuur 12

In grote groepen worden interactie-media minder vaak ingezet. In 9% van de locaties met

begeleiding en zonder begeleiding in 1% van de locaties.

Binnen de 11% organisaties die wel gebruik maken van speel-media, gebruiken kinderen zulke media

in de meeste gevallen individueel of in een kleine groep met begeleiding. Een kleiner deel van de 2-4

jarigen maakt individueel of in een kleine groep zonder begeleiding gebruik van speel-media. Zie

hiervoor figuur 13.

21

Figuur 13

22

23

6. Hoe selecteert de kinderopvang goede content?

Er is ook stilgestaan bij de manier waarop een selectie wordt gemaakt uit het enorme aanbod voor

jonge kinderen (2-4 jaar) aan televisie programma's, apps, digitale prentenboeken, et cetera. Aan

alle respondenten die aangegeven hebben digitale media in te zetten in hun kinderdagverblijf/

peuterspeelzaal of dit in de toekomst te willen doen, is gevraagd hoe deze kinderopvanglocatie een

keuze maakt uit het aanbod van mediaproducties. Er mochten meerdere antwoorden gegeven

worden.

Het grootste deel van de respondenten gaf aan dat de pedagogisch medewerkers van de

kinderopvanglocaties zelf de mediaproducties selecteren (69%) en 40% selecteert via de bibliotheek.

Onder de respondenten die 'overig' als antwoord gaven, zaten een aantal locaties die iemand

speciaal hebben aangesteld voor het mediabeleid. Selectie via speciale websites (zoals

Digidreumessen, Mediasmarties of Mijnkindonline) is door 12% van de respondenten aangegeven.

Figuur 14

24

25

7. Waar worden media voor ingezet?

Tot slot wilden we ook weten met welk doel de media zoal op de opvang worden ingezet. Alle

respondenten van de kinderopvanglocaties die digitale media gebruiken of willen gaan gebruiken

kregen daarom vragen over waarom ze de diverse digitale media in hun peuterspeelzaal of

kinderdagverblijf vooral inzetten, ook wanneer ze media niet in hun pedagogisch beleidsplan hebben

opgenomen. Antwoordmogelijkheden waren vooral als 'educatie', 'vermaak' of 'ontspanning'.

Bij luistermedia (zoals CD-speler en radio) werden educatie en ontspanning het vaakst aangegeven

(beide meer dan 80%). In ruim 65% van de locaties worden luister-media ter vermaak ingezet.

Figuur 15

Bij kijk-media (zoals televisie en DVD) ligt het zwaartepunt vooral op educatie. Van alle

kinderopvanglocaties die aangeven digitale media te gebruiken gaf 86% aan kijk-media voor

educatieve doeleinden te gebruiken. Ontspanning gaf 54% aan als reden en 38% zet kijk-media voor

vermaak in.

26

Figuur 16

Interactie-media (zoals computer, tablet of smartphone) worden door ruim 70% van de

respondenten ingezet voor educatieve doeleinden. Onder het percentage dat 'overig' heeft

geantwoord, zitten voornamelijk de kinderopvanglocaties die geen interactie-media inzetten. De

andere antwoorden, 'vermaak' en 'ontspanning' worden door respectievelijk 25% en 23% van de

respondenten aangegeven.

Figuur 17

Van de respondenten zet ruim de helft speel-media in ter educatie. Vermaak geldt als reden voor

31% en ontspanning voor 27% van de respondenten, zoal te zien in figuur 18.

27

Figuur 18

28

29

8. Conclusie

Van de verschillende soorten media (print-, kijk-, luister-, speel- en interactiemedia) zijn vooral

‘traditionele media’ aanwezig bij de ondervraagde kinderopvanglocaties: boekjes en kijk- en luister

media. Nieuwe digitale media voor interactie of spel zijn er nog niet zo veel. Dit is wellicht een

gemiste kans, omdat er al veel educatieve producties voor jongere kinderen op de markt zijn.

In ruim zestig van de ondervraagde kinderopvanglocaties worden digitale media ingezet, maar in de

meeste gevallen gebeurt dit zonder dat richtlijnen over het gebruik hiervan zijn opgenomen in het

pedagogisch beleidsplan. Daar waar media wel zijn opgenomen in het pedagogisch beleidsplan, zijn

vooral afspraken vastgelegd over hoe lang kinderen media kunnen gebruiken alsmede criteria welke

media geschikt zijn voor jonge kinderen. Hier valt dus nog wel veel winst te behalen.

In de meeste gevallen kiezen pedagogisch medewerkers zelf uit het aanbod van 'nieuwe' media

producties en in ongeveer de helft van de kinderopvanglocaties die digitale media inzetten zijn

richtlijnen over het gebruik aanwezig. De meeste ondervraagde kinderopvanglocaties hebben voor

het kiezen van de juiste media naar eigen zeggen geen ondersteuning bij nodig.

Het is opmerkelijk is dat er weinig behoefte lijkt aan ondersteuning en dat men vooral zelf keuzes

voor geschikte content maakt. Dit zou begrijpelijk zijn als het vooral gaat over de traditionele, al

bekende media van boekjes, radio en tv of dvd’s. Als er geen intentie is om ook nieuwere media te

gaan gebruiken is daar wellicht geen ondersteuning bij nodig.

Zou het daarom nodig kunnen zijn om de professionals beter inzicht te geven in de mogelijkheden

van de nieuwe interactieve digitale producties? Wij staan er klaar voor.

© Mediawijzer.net, Sardes en het Nederlands Jeugdinstituut.