Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstreken ......2 Blad en afdeling De Natuurvriend is...

Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstrekenNummer 2012 - 3

2

Blad en afdeling

De Natuurvriend is het mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV), Vereniging voor Veldbiologie, afdeling Gouda en omstreken.

Het blad verschijnt drie maal per jaar: in januari, mei en september.

De KNNV afdeling maakt zich sterk voor natuurstudie, natuurbehoud en natuurbeheer in de Goudse regio. Activiteiten zijn onder meer excursies, lezingen en natuur-werkdagen. Er zijn zes werkgroepen actief.

Website: http://www.knnv.nl/gouda

E-mail adres: [email protected]

ContributieGewone leden: € 32,00Huisgenootleden (zonder Natuurvriend en Natura): € 16,00Bankrekening 3980717 t.n.v. KNNV afd. Gouda e.o. te Gouda.

Opzeggen lidmaatschap: vóór 1 november bij de ledenadministratie.

Adreswijzigingen e.d. doorgeven aan de ledenadministratie.

Kopij volgende nummerKopij duidelijk getypt of per e-mail (zonder opmaak) inzenden voor resp. 15 april, 15 augustus en 15 december

BestuurVoorzitter (waarnemend) en natuurhis-torisch secretarisJan Uilenbroek, Klaverveld 17 2742 GH Waddinxveen. [email protected] [email protected] Antoon v.d. Ark,Vijverlaan 72742 ZK Waddinxveen, 0182 [email protected]

LedenadministratieSari Bestebreurtje, Lage Gouwe 1122801 LK Gouda, [email protected] Kröschel, Jan Campertlaan 242741 AB Waddinxveen [email protected] bestuurslidRies van Vliet, Zoutmansweg 362811 ET Reeuwijk. [email protected] De Natuurvriendvacant

Coördinatoren WerkgroepenPlantenwerkgroepAafke ten Kate, Westhoef 762804SR Gouda [email protected]

Vlinderwerkgroep Huig Bouter, Begoniastraat 72821 TL Stolwijk. [email protected]

VogelwerkgroepvacantWeidevogelwerkgroepRies van Vliet, Zoutmansweg 362811 ET Reeuwijk. [email protected]

NatuurbeschermingswerkgroepHenk v.d. Weijden, Bodegraafse-straatweg 91, 2805 GL Gouda, 0182-538446. [email protected] Tijsseling, Von Suttnerstraat 482806 HE Gouda. [email protected]

GierzwaluwwerkgroepRob Schröder, 06-53750654 [email protected]

KNNV AfdeliNG GoudA e.o

3 DE NATUURVRIEND 2012 - 3

INHOUD

Mededelingen bestuur. .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..3 de laatste.. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..4nieuws van de werkgroepen . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..4 vogelwerkgroep. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..5 gierzwaluwwerkgroep .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..5 plantenwerkgroep .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..5 natuurbeschermingswerkgroep.. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..5 weidevogelwerkgroep .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..7 werkgroep zoetwaterbiologie. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . ..8 vlinderwerkgroep. .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 10verslagen . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 12 10 jaar gentianen tellen . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 12 verslag van een vleermuizenavond. .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 13 verslag van de vlinder en libellenexcursie leersumseveld . . . 14 verslag midweek van de knnv gouda in Zuidoost-drenthe 15van het hoofdbestuur: aandacht voor exoten . .. . . .. . . 22uit de goudse natuur . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 23 de stadsreus .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 23 scholeksters . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 25 een kortstondige invasie van de Zwarte heidelibel . . . .. . . .. . . 25boekbespreking .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 26 winterflora . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 26 folder vleermuisvriendelijk bouwen .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 27andere verenigingen . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 28 ivn iJssel en gouwe. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 28 heemtuin goudse hout. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . 28activiteitenprograMMa knnv gouda e.o 2012-2013 . . . ..29

MEDEDElINgEN bEsTUUR

in de vorige natuurvriend schreef ik u dat het nog onzeker was of we de vleermuizenavond in de hartloper konden organiseren. op het laatste moment kregen we te horen dat de locatie voorlopig open zou blijven. daarom kon de geplande activiteit alsnog in de hartloper doorgaan. het bleek een groot succes. een verslag hiervan vindt u verderop in dit nummer. inmiddels is bekend dat de hartloper per 1 oktober definitief gesloten is. het complex staat te koop. een andere onzekerheid is het natuurcentrum aan het heempad. de ruimte is verhuurd aan cyclus,

4KNNV AFDElINg gOUDA E.O

die er mogelijk een andere bestemming aan geeft. eind augustus was nog steeds niet bekend of we de ruimte konden huren voor lezingen etc. daarom zijn we voorlopig uitgeweken naar de kantine van de kinderboer-derij aan de bloemendaalse weg 34. als u met de auto komt, moet u nu wel een klein stukje lopen en de koffie is niet meer gratis. voor 2013 zijn nog geen afspraken gemaakt. we brengen u tijdig op de hoogte. Zoals gebruikelijk vindt u achter in dit nummer het activiteitenprogramma. daar-in staat als eerste lezing van het seizoen een lezing over wilde bijen. Zoals u weet is het dit jaar “het jaar van de bij”. in het kader daarvan heeft Maap groenendijk, imker in boskoop, begin dit jaar een lezing gegeven over honingbijen. in juli waren we bij hem met een kraam aanwezig tijdens de imkerijdagen. we willen nu aandacht geven aan wilde bijen. noteer acti-viteiten waaraan u wilt deelnemen nu reeds in uw agenda.

ledenadministratieopzeggingen: Jan hogerbrug per 31-12-2012.

De laatstena 10 jaar stop ik als redacteur. het is mooi geweest. de laatste natuur-vriend die ik maak, zal het eerste nummer van volgend jaar zijn omdat dat nummer op tijd moet zijn voor de aankondiging van de ledenvergade-ring. ik heb met wisselend plezier aan de natuurvriend gewerkt. dat was mede afhankelijk van de bereidheid bij de leden om kopij in te leveren. de fut en het enthousiasme zijn op.in mijn opvatting is de natuurvriend er voor informatie over de natuur in en om gouda, maar ook voor communicatie met en tussen de leden en bestuur en werkgroepen. de natuurvriend dient een breed beeld te geven van de activiteiten binnen de afdeling. het vaststellen van werkgroepsac-tiviteiten loopt echter, zoals ik een jaar geleden al schreef, vaak niet syn-chroon met het verschijnen van de natuurvriend. hierdoor kunnen lang niet alle activiteiten opgenomen worden en ontstaat er parallel aan de natuurvriend een digitale stroom van informatie, die maar een deel van de vereniging bereikt. afhankelijk van de intesiteit en omvang hiervan kan de vraag worden gesteld of de natuurvriend in zijn huidige vorm moet blijven bestaan.het bestuur is van mening dat de natuurvriend als bindend element moet blijven bestaan, maar de praktijk is weerbarstig. een bezinning op de toekomstige vorm van de natuurvriend lijkt me gewenst.

goof overbeek, redactie


NIEUws VAN DE wERKgROEpEN

Vogelwerkgroepde vogelwerkgroep geeft regelmatig een eigen digitale nieuwsbrief uit met daarin mededelingen over activiteiten en waarnemingen. indien u deze wenst te ontvangen, kunt u contact opnemen met sari bestebreur-tje: [email protected]

gierzwaluwwerkgroepvoor informatie kunt u terecht op de eigen website van de werkgroep.www.gierzwaluwengouda.nl

plantenwerkgroephet programma van de plantenwerkgroep is inmiddels rondgestuurd. een aanvulling is niet nodig.

aafke ten kate, contactpersoon plantenwerkgroep

Natuurbeschermingswerkgroep

Weids BloemendaalZoals u weet zijn veel taken van de landelijke overheid overgeheveld naar de provincie. dit geldt met name voor de inrichting van het landschap. de provincie Zuid-holland heeft daarom een ontwerp groenagenda op-gesteld. hierin staan de doelstellingen voor onze provincie. voor onze directe omgeving betekent dit het schrappen van de ecologisch hoofd-structuur (ehs) in de polder bloemendaal, het gebied ten noorden van de a12 en ten oosten van de gouwe. dit is een uniek stuk veenweideland-schap. het is niet ontwaterd en is daardoor een belangrijk broedgebied voor weidevogels. omdat in de sloten krabbenscheer voorkomt is het een broedgebied voor de Zwarte stern en de groene glazenmaker. door staatsbosbeheer (sbb) waren al 20 jaar geleden gronden aangekocht. dat zou betekenen dat sbb deze gronden aan de boeren moet terugver-kopen. ook de gemeenten waddinxveen en gouda zijn ongelukkig met deze ontwikkelingen. voor dit gebied had de gemeente waddinxveen al een inrichtingsplan voor natuur en recreatie ontwikkeld. ontsierende kassen zouden verwijderd worden en fiets-en wandelpaden zouden wor-den aangelegd. onze natuurbeschermings-werkgroep heeft, evenals de gemeenten waddinxveen en gouda, daarom bij gedeputeerde staten een zienswijze ingediend, waarin bezwaar gemaakt wordt tegen boven-genoemde maatregelen in de hoop dat bij het opstellen van de definitieve


versie van de groenagenda het schrappen van de ehs ongedaan wordt gemaakt.

Jan uilenbroek

Studiedagen Natuurbeschermingde natuurbeschermingscommissie van de knnv organiseert dit najaar twee studiedagen over “natuurbescherming in de praktijk” op zaterdag 20 oktober en 3 november 2012.de eerste dag is in alphen a/d rijn en gaat over acties en activiteiten. hoe bereik je mensen (vooral ook jongere mensen) en houd je ze en-thousiast? over het starten en gaande houden van acties en de publiciteit eromheen. de tweede dag in amsterdam gaat over samenwerking en ondersteuningop de studiedagen worden voorbeelden gegeven van geslaagde, maar ook van minder geslaagde vormen van natuurbescherming en natuurbe-heer. samen met mensen uit de praktijk kijken we naar de mogelijkheden om tot vormen van actie, samenwerking en ondersteuning te komen.de kosten zijn 15 euro p.p. voor twee studiedagen. informatie: http://www5.knnv.nl/knnv-portaal/cursus-natuurbescherming-de-praktijk. opgeven per e-mail: [email protected]

Gruttos, foto: Goof


weidevogelwerkgroepdit jaar was een laat broedseizoen. het kwam door het koude weer in nederland en in noord afrika. ten opzichte van voorgaande jaren heb-ben wij in 2012 minder legsels aan de parallelweg gevonden. dit komt vooral op rekening van de Kievit. veel van deze vogels waren al op weg naar de broedgebieden in nederland, toen de strenge vorstperiode be-gon. hierdoor trokken veel kieviten terug, richting het zuiden. de langere trek zal een tol hebben geëist . een aantal kieviten zijn niet terug gekeerd naar de parallelweg (dus minder legsels). dit is één van de analyses. na-der onderzoek moet nog worden gedaan, waarom de Kievit het in 2012 zwaarder heeft gekregen.Zonder medewerking van de boeren lukt de weidevogelbescherming minder goed. eén van onze boeren was dit jaar erg druk door bouw-werkzaamheden aan een nieuwe veeschuur. hierdoor heeft hij minder tijd vrijgemaakt voor de weidevogels. in 2012 hebben wij dan ook bij dit bedrijf minder legsels gevonden. van de Grutto zijn de aantallen aan de parallelweg niet verder gedaald. op 25 mei zijn de alarmerende weidevogels bij nico van leeuwen geteld. de meeste grutto’s zijn dan uitgebroed . de vogels alarmeren dan nog goed. wij hebben 15 alarmerende weidevogelparen (Grutto en Tureluur) geteld. in 2011 waren dit 12 paren. uit deze cijfers blijkt dat de strengere eisen, die sinds 2010 aan de weidevogelbescherming worden gesteld, voor de Grutto wel gaan werken. het slootkantenbeheer en het uitgesteld maaien van graslandpercelen zijn uitstekende maatregelen gebleken voor het beschermen van de kuikens. de predatie op de bedrijven was dit jaar laag. de aantallen Tureluur en Scholekster zijn dit jaar niet achter-uit gegaan. in 2012 hebben negen vrijwilligers werkzaamheden uitgevoerd voor het weidevogelbeheer (vorig jaar waren het 6 personen). hierdoor was het mogelijk om bij meer agrarische bedrijven aan de parallelweg deze werk-zaamheden uit te voeren. belangrijk is om na te gaan hoe groot het totale aantal legsels aan de parallelweg is. verder is het nodig dat de weidevo-gelgegevens opgestuurd worden. hierna worden deze cijfers verwerkt door landschapsbeheer Zuid holland

ries van vliet

Noot van de redactie: Volgens Sovon zijn de aantallen kieviten in 2012 gemiddeld met 18% ge-daald vergeleken met 2011. Van de getelde 217 gebieden zijn ze in 52%


van die gebieden afgenomen, in 18% gelijk gebleven en in 30% toege-nomen. Een mogelijke oorzaak voor de achteruitgang is het intensieve landgebruik met de daaraan gekoppelde lage waterpeilen. Dat beeld lijkt bevestigd te worden doordat in de gebieden met vochtige graslanden geen sprake is van een afname in aantallen weidevogels. (bron: KNNV Natuurbeschermingsnieuws nummer 16).Dit zou, in plaats van klimatologische omstandigheden, ook heel goed de oorzaak kunnen zijn van de lagere kievitenstand op de percelen langs de Parallelweg waar een verlaging van het peil heeft plaats gevonden.

werkgroep zoetwaterbiologiedit jaar heeft de werkgroep een cursus ontwikkeld. deze werd gegeven aan 13 deelnemers. er was uitgegaan van een minimaal aantal van 6 deelnemers. de cursus werd gegeven op 4 avonden en 2 zaterdagoch-tenden. de cursusavonden werden gegeven op de bekende locatie aan het heempad. het cursusmateriaal bestond uit beschrijvingen van ver-schillende onderwerpen en de fraaie zoekkaarten van “waterplanten”, “zoetwatermolusken” en “waterdieren”.de eerste avond ging over waterdieren van eencelligen tot gewervelden.

foto: Jan Uilenbroek


deze avond werd verzorgd door gerard tijsseling. de power-point pre-sentatie bevatte o.a. veel korte filmpjes van de dieren omdat de bewe-gingen vaak veel verduidelijken. denk aan de schaatsenrijder en de vij-verloper. deze dieren lijken behoorlijk op elkaar. als je de schaatsenrijder schokkerig (als een schaatsenrijder) over het water ziet bewegen en je ziet de vijverloper “bedachtzaam” over het wateroppervlakte lopen, dan is het niet moeilijk de twee dieren te onderscheiden.de tweede avond was voor goof overbeek die waterkwaliteit behandelde. hij ging eerst in op het begrip kwaliteit, dat van geval tot geval en afhan-kelijk van plaats en gebruik kan verschillen. daarna kwamen kenmerken van water als leefomgeving aan de orde. vervolgens werden een aantal milieuaspecten zoals beinvloeding van de zuurstofhuishouding, vermest-ing en verdroging besproken. tot slot werd van een aantal organismen aangegevenwelke waterkwaliteit zij indiceren.de derde avond werd met een power-point presentatie verzorgd door antoon v.d. ark over de slakken en tweekleppigen in onze omgeving. in het begin van onze bijeenkomsten toen we de cursus ontwikkelden, vroeg ik hem wat onzeker: “is een avond over slakken en tweekleppigen niet wat saai?”waarop antoon gedecideerd zei: “gerard,…. slakken en tweekleppigen zijn niet saai”.op deze derde avond bewees hij zijn gelijk! wist u trouwens dat de darm van de mossel door het hart heen gaat? van de 32 nederlandse tweekleppigen (de zeesoorten niet meegerekend) komen er in gouda en omgeving 20 voor.na de koffie werd er in groepjes gedetermineerd. antoon had een grote collectie studiemateriaal mee genomen. dat was een groot succes en men was hier ingespannen mee bezig.de vierde avond was voor Jan uilenbroek over water- en oeverplanten. hij begon met een overzicht van het ontstaan van planten tot nu toe. het eerste leven op aarde, dat we vroeger een alg noemden, blijkt een bacterie met chlorofyl te zijn. deze blauwalg was zo’n 3,5 miljard jaar geleden reeds aanwezig. door chlorofyl was deze in staat om zuurstof te produceren zodat een paar miljard jaar later leven kon ontstaan dat zuurstof nodig heeft. er werden uiteraard ook de nodige afbeeldingen van moderne planten getoond.na de pauze was er een practicum met een aantal door Jan meege-brachte planten uit de omgeving. de planten moesten op naam gebracht worden, waarbij de verstrekte determinatiekaart goed gebruikt kon wor-


den. de excursies op twee zaterdagochtenden werden in de reeuwijkse hout gehouden. Met schepnetten, lenspotjes en schalen werden enkele sloten bemonsterd.de eerste keer was er, geheel in de stijl van de cursus, veel water. genoeg in de sloten en te veel boven land. de tweede keer werkte het weer beter mee.

gerard tijsseling

VlINDERwERKgROEpde afgelopen zomer was er vaak grote kans op buien. hierdoor zijn we maar weinig gaan inventariseren op nachtvlinders.vrijdagavond 6 juli zijn we naar het loetbos geweest. op de weg er naar toe trok juist de laatste regenbui weg. Met een aangename temperatuur kregen we een leuk aantal soorten vlinders op ons doek. Met 62 soor-ten waren we best tevreden en hadden we een fijne avond. er kwamen enorm veel stippelmotten, maar ook één van onze grootste nachtvlin-ders, de Ligusterpijlstaart, kwam ons bezoeken. deze zomervlinder, met zijn prachtige groene kleur, geeft altijd weer een extra dimensie aan de

Foto: Jan Uilenbroek


avond.op 17 juli waren de verwachtingen zo positief dat we het gewaagd heb-ben weer naar het loetbos te gaan. Met 53 soorten vlinders was het geen slechte avond. de voor ons leukste vangsten waren de Duikermot en de Knoopkruidpalpmot. Zo zie je maar, ondanks het niet al te beste weer toch hele leuke waarnemingen.Maandag 23 juli 2012 gingen we bij een gunstige temperatuur van bo-ven de 20° naar leersum. Zoals verwacht kregen we veel vlinders op het doek. Met ca. 70 soorten hadden we een geweldige avond. ook hadden we weer een vlindertje dat we nog niet eerder hadden waargenomen, de Nassaubandmot. de Donsvlinder met 31 stuks en de Peper-en zoutvlinder met 17 stuks waren ruim vertegenwoordigd.donderdag 26 juli was het weer weer geweldig; deze keer naar het Zijde-gat in haastrecht. Met ca. 20° was het lekker warm, 47 soorten vlinders en enorm veel muggen. de Kroosvlinder en de Rietvink waren met resp. 28 en 17 stuks de winnaars van de avond. heel leuk was de vondst van de Wederikdwergspanner.ook in de vakantiemaand augustus is er toch nog geïnventariseerd op nachtvlinders. op 7 augustus waren we nabij het leersumseveld. on-danks dat het maar 13° was na een behoorlijke regenbui, waren er toch nog 38 soorten vlinders te benoemen.een paar dagen later, op 10 augustus, was er het jaarlijkse nachtvlin-deronderzoek bij het dierendal in waddinxveen. bij een temperatuur van ongeveer 15° zijn er ca. 41 soorten waargenomen. en, waar we altijd op hopen, waren er twee exemplaren van het Rood weeskind. altijd weer een pracht van een nachtvlinder!een week later, op 17 augustus, waren we in samenwerking met andré kleinwee op het “heempad” in gouda. op deze avond was er veel be-langstelling voor het “nachtvlinder-gebeuren”. er werden ca.40 soorten nachtvlinders waargenomen. het Rood weeskind verwonderde vele be-langstellenden. Met het mooie weer op 19 augustus zijn we ook nog naar het loetbos geweest. hier vonden we nu 72 soorten vlinders. Met het steeds maar mooie weer zijn we in augustus nog een keer naar leersum gegaan. hier waren de Appeltak met 30 stuks en de Nazomergranietmot met 23 stuks de lijst aanvoerders van de avond.op 5 september hebben we nog een keer het loetbos bezocht. Met 38 soorten ook weer een leuke avond. hierna zijn we nog een keer naar het Zijdegat geweest in haastrecht. Met 29 soorten waren we best tevreden.


Zeker toen we ook hier weer het Rood weeskind vonden.al onze waarnemingen zullen aan het eind van het jaar in een databe-stand aan de natuurhistorischsecretaris worden toegezonden zodat ie-dereen deze in kan zien.

de vlinderwerkgroep

VERslAgEN

10 jaar gentianen tellenin de krimpenerwaard ligt ten noorden van berkenwoude de eendenkooi “kooilust” met ervoor een schraal grasland. in dit grasland komt een po-pulatie Klokjesgentiaan voor. de Klokjesgentiaan (gentiana pneumonan-the) is een zeldzaam plantje, vooral in west-nederland. waarom komt het daar voor? het perceel kooilust is nooit bemest ge-weest, want Klokjesgentiaan en mest gaan niet samen. de intensivering van de landbouw heeft de klokjesgentianen uit de krimpenerwaard ver-dreven. de eendenkooi is echter al in 1936 gekocht door het Zuid-hol-lands landschap (Zhl) en is daarmee een van de oudste bezittingen van het Zhl. de klokjesgentianen bloeien hier in juli en augustus. van kiem-plant tot bloeiende plant duurt 3 tot 4 jaar. om het grasland voedselarm te houden wordt het ieder jaar gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. de vraag is of deze beheersmaatregel voor eenjarige en tweejarige planten niet schadelijk is. om dit te onderzoeken is in 2002 een onderzoek gestart

Rood weeskind, foto: Huig Bouter


waarbij om de 2 jaar het Zhl met behulp van enkele leden van de knnv gouda de populatie Klokjesgentiaan wordt geïnventariseerd. allereerst wordt de leeftijdsopbouw vastgesteld. hierbij wordt in proefvlakken van 1 vierkante meter het aantal kiemplanten, juveniele (een- en tweejarige planten) en volwassen vegetatieve (zonder bloemen) en volwassen gene-ratieve planten (met bloemen) geteld. een gedeelte van het terrein wordt één jaar niet gemaaid. hierbij wordt nagegaan wat voor effect dat heeft op de leeftijdsopbouw. om de juiste maaidatum vast te stellen worden van 100 bloemen vastgesteld hoe groot het percentage met rijp zaad is.

gemaaid kan pas worden als minstens 15% van de bloemen rijp zaad heeft. de resultaten van de afgelopen 10 jaar laten zien dat de populatie stabiel is en niet kwetsbaar door de aanwezigheid van voldoende jonge planten. het effect van een jaar niet maaien is een afname van het aantal bloei-ende planten in het eerste jaar. in het 2e jaar wordt een ver-hoogd aantal kiemplanten en 1e-jaars planten aangetroffen. in het 3e jaar veel 2e-jaars en vegetatief volwassen planten. vanaf het 4e en 5e jaar is het aantal bloeiende planten het grootst. het is iedere keer weer een feest tussen de felblauwe klok-jes te lopen.

Jan uilenbroek

Verslag van een vleermuizenavondop zaterdagavond 11 augustus was in samenwerking met het ivn iJssel en gouwe in de hartloper in reeuwijk een vleermuizenavond georgani-seerd. niels de Zwarte, hoofd van het bureau stadsnatuur in rotterdam en voorzitter van de vleermuizenwerkgroep van de zoogdiervereniging, gaf een interessante lezing over deze dieren. van de 1100 soorten vleer-


muizen komen er 17 in nederland voor, waarvan er drie het meest voorkomen: de gewone dwerg-vleermuis, de ruige dwergvleermuis en de laatvlieger. er waren 50 tot 60 men-sen op deze avond afgekomen, waarvan 8 kinderen. na de koffie vertrokken we bij invallende sche-mering met de hele groep naar buiten. niels had gezorgd voor een viertal bat-

detectors waarmee we het ultrasone geluid van de vleermuizen konden waarnemen.behalve het geluid van de krekels hoorden we zo nu en dan het geluid van de dwergvleermuis en inderdaad zagen we verschillende exemplaren tussen de bomen vliegen. het is bij deze ene soort gebleven. al met al was de avond een groot succes. de hoge opkomst was vermoedelijk te danken aan het mooie zomerweer. het was een zwoele zomeravond.

Jan uilenbroek

Verslag van de Vlinder en libellenexcursie leersumseveldwij vertrokken met 16 personen richting leersumseveld. het was bewolkt dus voor de vlinders en libellen niet het beste weer om ze te kunnen vin-den. aangekomen bij het eerste veld liepen wij al snel tegen de eerste Tengere pantserjuffer op. even verder zagen wij ook de Gewone pant-serjuffer en de Watersnuffel hangend aan grasstengels. ook de eerste heideblauwtjes en bruinblauwtjes hingen nog te wachten op de zon.tijdens de lunch kwam de zon af en toe te voorschijn. op het dammetje tussen de twee vennen was er ook heel wat te zien zoals een houtpantser-juffer die aan het uitsluipen was, en een paardenbijter die hing te drogen. verder zagen we een grote keizerlibel die eieren legde. we zagen deze dag elf soorten waterjuffers en en libellen.

foto: Jan Uilenbroek


aan dagen nacht-vlinders werden er 21 soorten gevonden. Zeer bijzonder was de rups van de Mi-vlinder. leuk was de vondst van de eieren van de ringelrupsvlinder. deze legt zijn eitjes als een ring om een gras-spriet.ook nog waargeno-men zijn hazelworm, ringslang, kruisbek en de groene en grote bonte specht. en aan verschillende leuke plantjes ontbrak het ons ook niet zo-als duivelsnaaigaren/

warkruid en kleine of smalle Zonnedauw. al met al een zeer succesvolle dag met voor iedereen wat moois.

corrie en ad spee

Verslag midweek van de KNNV gouda in Zuidoost-Drenthe

Excursiesarie bestebreurtje, attie broer, hans gelderblom, kees hendriks, nel kempers, tineke Moonen, gonnie en goof overbeek, iemkje en gerard tijsseling, Jan uilenbroek en onder getekende hebben van maandag 11 juni tot vrijdag 15 juni midweek gevierd in twee huisjes van bungalowpark sandur (van center parcs), ten zuiden van emmen. doel was kennisma-king met het hoogveengebied in Zuidoost-drente. we hebben ons bezig gehouden met natuurstudie en natuurbeleving, meer in het bijzonder met zoeken en determineren van planten, speuren naar vogels, vlinders, libel-len en eventueel andere levende wezens, ze fotograferen en vogels zo mogelijk ook beluisteren. we hebben hele enden gelopen, het landschap bewonderd en op ons laten inwerken. dit alles was innig verweven met discussie over de meest uiteenlopende onderwerpen en er was ruimte

foto: Ad Spee


gEbAKKEN gEsNEDEN gROENTEN EN

scHOUDERKARbONADEN

recept 1 voor vier personen (el is eetlepel, tl is theelepel)

Ingrediënten1 groene paprika3 worteltjes2 tenen knoflook1 el gemberpoeder.1 el sojasaus4 el feriyaki honing.2 sjalotten.1 bakje shii take of champignons.½ rode spaanse peper.5 ons schouderkarbonade. Zonder bot in repen gesneden. goed droog deppen!Zonnebloemolie, en bouillon van een blokje.

Bereidingbak de repen karbonaden in olie tot ze wat bruinen. haal ze uit de olie en bak de groenten even in het vleesvocht. doe de karbonaden erbij en giet er kruidenbouillon over tot het geheel onder staat. laat 45 minuten sudderen. Zout naar smaak. ser-

veer met Miehoen.


voor persoonlijke gesprekken. Gerard Tijsseling heeft voor ons drie-maal een heerlijk diner van grote klasse gekookt. We hadden goed weer en geen regen van betekenis.

Hoogveenwe hebben op verscheidene plaatsen door het veen gelopen. we be-gonnen in het veenpark met een een interessante les over productie en toepassing van turf. dat was in een gebied met de naam berkenrode, zo genoemd omdat een deel van het veen er rood uitziet. dit komt door de berken die er groeiden en berkenhout is van binnen rood. in een treintje zonder vering dat ooit gebruikt werd om turf af te voeren gingen we naar een lokatie waar een stoomachine het veen afgroef en in turven sneed. er werd per dag maar weinig brandstof geproduceerd, ongeveer zoveel als nodig was om de machine te laten draaien. er bleken, afhankelijk van diepte, dichtheid en toepassing, diverse soorten van turf te zijn. de bo-venste laag is de bolster, dan volgt het blauwveen, barg en onderaan het zwartveen. er werd verteld dat ze van zwartveen ook norit maken; wist u dat ? ook in het publiekscentrum van het dwingelderveld, met een fraaie tuin, zijn we geweest.

Bargerveen, foto Goof


gADO gADO(gEMENgDE gROENTEN MET pINDAsAUs)

recept 2 voor 4 personenIngrediënten

500 g gesneden gemengde groenten (broccoli, sperziebonen, wortel, ev. kool).100 g taugé250 g champignons1 blikje bamboe5 el zonnebloemolie

Voor de saus1 ui, fijngesneden2 tenen knoflook1el sambal1 tl trassi bakar5 el pindakaas1 el ketjap manis1 el bruine suiker200 cc kokosmelk3 el tomatenpuree

Bereidingde groenten 5 minuten koken. ui, champignons, knoflook, even fruiten in de olie en bak daarna de pindakaas even mee. Meng de andere ingrediënten voor de saus er voorzichtig door. doe nu de groenten er door en laat nog 5 minuten sudderen. de laatste minuut de taugé er in. serveer met rijst, hardgekookte eieren en

kroepoek

het bargerveen, waterpeil bijna 18 meter boven n.a.p., was ooit onder-deel van een van europa’s grote hoogveengebieden en sloot vroeger aan op het veen van bourtange. thans wordt getracht de rest van het veen te redden door de afwateringskanalen af te dammen om het water vast te hou-den. het veen zelf oogt wijd en weids, in groen, bruin en beige met kleur-accenten van bloemen. aan de einder ziet men bomen en bossages; er zijn poelen en watergangen en hier en daar ziet men berken door het hoge water afgestorven zijn. in de peel hadden wij dat in ook al gezien.


Plantende navolgende in de veengebieden waargenomen soorten passsen bij het hoogveen, maar zijn geenszins exclusief.

beemdlangbloem 1)berkbochtige smelebrede stekelvarendopheide

(begin van bloei)echte valeriaaneen-arig wollegrasegelboterbloemeikvarengagelgewone waternavelgrasmuurgreppelrus

grote wederikheidespurriehuislook 2)kleine klaverliggend walstrolijsterbesMoeraswederikoranje havikskruidpijpestrootje

(niet in bloei)pinus 3)pitrusrankende helmbloemreukgras

rode schijnspurrieschapezuringstruikheide (niet in bloei)tengere rustormentilveenmos 4)veenpluisvingerhoedskruid

(wit en lila) welriekende nachtorchisZonnedauw

(kleine en ronde)Zandstruisgras

1) een soort van het geslacht Zwenkgras2) op het dak van het publiekscentrum3) een soort met twee naalden per pakje4) er zijn nogal wat soorten veenmos, zowel onder water levend als boven water uitstekend

Berkenrode, museale turfwinning met stoommachine, foto Goof


sOUTZOUKAKIA (gRIEKs VOOR gEHAKTwORsTjEs

MET gROENE OlIjVEN)recept 3 voor 4 personen

Ingrediënten40 gr paneermeel650 gr lams- of rundergehakt2 tenen knoflook, geperst1 el gemalen komijn1 ei geklopt25 gr bloem3 el zonnebloemolie zout en peper

Voor de saus3 el olijfolie1 tl komijnzaad400 gr stukjes tomaat uit blik1 el tomatenpuree met 1,5 dl heet water (alternatief: 5 eetlepels chilisaus en wat water.)1 tl gedroogde oregano16 groene olijven (gekneusd)

Bereiding worstjes.Meng paneermeel, knoflook, komijn, ei en gehakt goed door el-kaar. Meng de peper en het zout er door. Maak er twaalf worstjes van en rol deze door de bloem. bak de worstjes in de zonne-bloemolie rondom bruin.

Bereiding saus.verhit de olijfolie en doe de komijnzaadjes erin voor 20 seconden. doe de worstjes er bij. voeg de tomatenstukjes toe en daarna de verdunde tomatenpuree. nu de oregano, olijven, peper en zout er

bij. laat 30 minuten zachtjes sudderen.


Ruiten Aop woensdag hebben we het bezoekerscentrum van staatsbosbeheer te sellingen bezocht en in de buurt van de ruiten a en het ruiten a kanaalgewandeld. er lag een uitgestrekt helophytenfilter, bedoeld om het water van de ruiten a te reinigen. in die omgeving stonden naast ruigtekruiden onder meer: Beemdlangbloem, Eenjarige hardbloem, Echte valeriaan, Grote klaproos, Kale jonker, Langbaardgras, Muizenoor, Pitrus, Reukgras, Riet, Slangenwortel (over een grote afstand aan de rand van een ven), Timoteegras, Vertakte leeuwentand en Vingerhoedskruid.

Meanderdonderdag 14 juni waren we in het Borkener Paradies bij versen een paar kilometer over de grens in duitsland. het lag binnen een oude meander van de eems, bevatte een rij rivierduinen en bestond uit grasland, afge-wisseld met oude eiken, aan de voet door Meidoorn en braam omgeven. de eiken waren oud en grillig van vorm en leken zo uit fangorn gehaald.

Borkener Paradies, grote eiken met zoom van stekelige struiken in begraasd ge-bied. Een voorbeeld van een bosweide of wooded meadow, waarvan er vroegher tienduizende hectaren in Europa waren. De plantengroei in dit soort gebieden was zeer soortenrijk. foto: Goof


er liepen erg nieuwsgierige paarden en er lagen ongeïnteresseerde run-deren. hier stonden onder meer:

aar-ereprijs 1) akkerhoornbloemborstelgras 2)eenjarige hardbloem

geel nagelkruidglad walstrograsmuurMuurpeper

reigersbeksterzeggeviooltje (paars-wit)Zwolse anjer

1) (veronica spicata), in duitsland zeldzaam, in nederland soms als verwil- derde tuinplant2) soort van arme zandgrond; de onderste, onder de grond zittende, sten geldelen vormen merkwaardige, op platte kwasten gelijkende pollen, alsof ze in een voeg tussen twee tegels gezeten hebben.

Dierenenkele dieren die voorbijkwamen:vogels: Bergeend, Dodaars, Gele kwikstaart, Grutto, Kleine karekiet (in het riet), Oeverzwaluw, Koekoek, Klapekster.libellen: Grote roodoogjuffer, Koraaljuffer, Variabele juffer, Viervlek (eieren leggend en daarbij het wateroppervlak telkens aantikkend), Vuurjuffer, Bosbeekjuffer en Weidebeekjuffer (langs de ruiten a), Noordse en Ge-vlekte witsnuitlibel en Smaragdlibel.vlinders: aardbeivlinder, atalanta.andere dieren: poelkikker, schaatsenrijder.

Slotop de laatste dag zijn we nog in de dierentuin van emmen geweest, met onder meer de bekende vlindertuin, het riool met ratten en een eiland waar gibbons in hoge bomen luide zaten te zingen. bij het laatste diner, in een wok-restaurant, bedankte de groep gerard en iemkje tijsseling voor de maaltijden, en de voorzitter voor de organisatie, maar eigenlijk had iedereen wel wat of iets meer aan het welslagen van de midweek bijge-dragen. de recepten van de door gerard bereide “voedzame maaltijden” vindt u hierbij.

antoon v.d. ark

VAN HET HOOFDbEsTUUR: AANDAcHT VOOR ExOTEN

het hoofdbestuur vraagt vraagt aandacht voor het project over “invasieve exoten”, waaraan de knnv komend jaar samen werkt met de voff, het Ministerie van el&i en de nieuwe voedsel en warenautoriteit. het project heet: signalering exoten. exoten zijn dieren en planten die niet van na-


ture in ons land thuishoren en schade kunnen aanrichten. waarnemers spelen een belangrijke rol in het veld als het gaat om het signaleren van potentieel invasieve exoten. in dit project heeft de knnv afgesproken dat zij haar leden zal informe-ren over specifieke soorten via nieuwsbrieven, website en in natura. de nieuwsbrief “kijk op exoten”, waarvan in september jl. de tweede is ver-schenen, roept op om exoten te melden op www.telmee.nl en/of op www.waarneming.nl. daarnaast geeft de nieuwsbrief informatie over diverse soorten die als exoot te beschouwen zijn. dit zijn onder meer: het mos-grijs kronkelsteeltje, de geaderde stekelhoren, de Zonnebaars, de azia-tische hoornaar, de amerikaanse rode eekhoorn, de gele maskerbloem, de huiskraai, de amoergrondel, de dikkopelrits en de naakthalsgrondel.de nieuwsbrief is te vinden op de website van de knnv: http://www5.knnv.nl/ . alle knnv-leden kunnen zich abonneren op deze nieuwsbrief via: www.ravon.nl/nieuwsbriefexoten .

Yvonne van putten, bureausecretaris knnv

UIT DE gOUDsE NATUUR

De stadsreusde stadsreus bestaat echt. ieder jaar brengt hij in juli of augustus wel een bezoek aan onze tuin. Meestal is hij alleen, soms zijn ze met z’n tweeen. een enkele keer kom ik hem ook op het heempad tegen. daar doet hij zich dan meestal tegoed aan de nectar van het Koninginnenkruid.

de Stadsreus (Volocella zona-ria) is met zijn ruim twee centi-meter de grootste zweefvlieg van ons land. hij heeft een gele tot bruinrode basiskleur kleur met opvallende zwarte strepen op het achterlijf. hier-door lijkt deze vlieg op het eerste gezicht wel wat op een wesp. hij wordt daarom ook wel Hoornaarvlieg genoemd.deze soort is bekend uit heel nederland, maar het meest in het stedelijk gebied in het westen en zuiden van het Stadsreus of Hoornaarvlieg (Volucella zonaria)

in tuin in Gouda, foto Goof


land aangetroffen. daar zie je hem vaak in tuinen met vlinderstruiken. ook zie je hem wel op Berenklauw en Konginnenkruid, waar hij zich te goed doet aan stuifmeel en nectar. vroeger was de stadsreus een zeldzaam-heid die slechts af en toe opdook in warme zomers, maar in de afgelopen twintig jaar is hij een steeds gewonere verschijning geworden. aan zijn voorkeur voor een stedelijke omgeving, waar de temperatuur gemiddeld enkele graden warmer is dan daarbuiten, heeft de vlieg zijn nederlandse naam te danken.hoewel de soort meestal op bloemen te vinden is, treffen we hem in onze tuin daar zelden op. in de meeste gevallen zit hij te zonnen, met een voorkeur voor glimmende klimopbladeren. dat we hem toch regelmatig vinden, komt doordat we nog iets anders hebben dat erg aantrekkelijk is voor deze vlieg, namelijk een wespennest. en dat is nou net wat hij nodig heeft om zich voort te planten. de larven van deze soort leven namelijk in wespennesten.na de paring gaat het vrouwtje op zoek naar een wespennest. wanneer ze dat gevonden heeft, loopt zij het nest binnen. opvallend is dat ze niet lastig wordt gevallen door de wespen. nadat ze eitjes heeft gelegd, ver-laat ze het nest weer. de larven leven onder in het nest, waar ze zich voe-den met afval en dode wespenlarven. in de herfst verlaten de wespen het nest: de werksters en de koningin gaan dood. de mannetjes en de jonge koninginnen vliegen uit om te paren. daarna sterven ook de mannetjes. de jonge, bevruchte koninginnen zoeken een overwinteringsplaats. de stadsreuslarven blijven achter om in het lege nest te overwinteren. in de volgende zomer verpoppen ze, waarna een nieuwe generatie stadsreu-zen verschijnt. in warme jaren worden de aantallen weer aangevuld met trekkers uit het zuiden of oosten.

Literatuurreemer, M., w. renema, w. van steenis, t. Zeegers, a. barendregt, J.t. smit, M. van veen, J. van steenis & l. van der leij 2009. de nederlandse zweefvliegen (diptera: syrphidae). – nederlandse fauna 8: 1-442reemer M. (2008) stadsreus steekt hoofd in wespennest. uit: r.M.J.c. kleukers, M.p. berg, w. van strien, 2008: passie voor kleine beestjes: 33,3 jaar stichting eis-nederland. eis-nederland, 2008. p. 48-49

goof overbeek


scholekstersJoke valk berichtte dat op het dak van de driestar een scholekster heeft gebroed. Ze zag de ouders en een jong lopen. omdat scholeksters hun jongen voeren kunnen ze het er levend van af brengen.

Een kortstondige invasie van de Zwarte heidelibelde Zwarte heidelibel komt vooral voor bij vennen. tijdens de excursie naar het leersumse veld dit jaar, hebben we er een aantal gezien. Zowel jonge, net uitgeslopen dieren, als al uitgekleurde dieren. in gouda en omgeving worden ze af en toe gezien. dat zijn eigenlijk altijd zwervers.er leven in nederland diverse soorten libellen, die in sommige jaren in-eens massaal uitsluipen. dit gebeurt vooal bij populaties in kleine plassen of vennen na een plotselinge verandering van weersomstandigheden. als de dichtheid uitgeslopen dieren te groot is, gaan veel dieren van deze soorten zwerven op zoek naar nieuwe, geschikte biotopen. tot deze soor-ten behoren onder andere de Viervlek, de Platbuik en diverse soorten witsnuit- en heidelibellen. dit jaar was de Zwarte heidelibel weer te zien in de omgeving van gouda. op 14 augustus vond ik de eerste twee op een plek in de reeuwijkse hout.

Maar op zondag 19 augustus, met ca 35 graden de wartmste dag van het afgelopen jaar, zag ik er ineens een stuk of acht à tien op een stuk van 50 m langs de sloot bij mijn huis (Mercatorsingel). Ze vertoonden een “normaal” gedrag. Ze zaten te zonnen op de schaarse oever-vegetatie van door de bewoners langs de kaal gemaaide gras-oever, aangeplante lissen. daarbij namen ze de kenmerkende stand aan om zo min

Bruinrode heidelibel, “obelisk-houding” foto: Goof


mogelijk warmte op te vangen. Ze vouwen dan de vleugels schuin naar voren en zetten hun achterlijf schuin omhoog in de richting van de zon. Ze maken hun schaduw zo klein mogelijk. dit wordt wel de “obelisk-houding genoemd”. daarnaast vond ik ook parende en eierleggende dieren.ik vond het te heet om ook op andere locaties te gaan kijken, maar het zou me niet verbazen als ze ook elders in gouda in grote aantallen aan-wezig waren. de dag daarna heb ik er niet één meer gezien.

goof overbeek

bOEKbEspREKINg

winterfloraeinde jaar verschijnt bij uitgeverij natuurmedia onder de titel “winterflora bomen en struiken” een nieuwe tabel voor het herkennen van 110 soorten bomen en struiken in de winter, als ze geen bloemen en (meestal) geen blad dragen. dirk slagter, leraar biologie, heeft er 25 jaar ervaring en toe-wijding in verwerkt. het is een handzaam, instructief en redelijk compleet boekje geworden, met duidelijke tekeningen, waar beginners en gevor-derden jaren plezier aan zullen beleven. een dergelijke tabel, die toch vooral op praktijkervaring stoelt, is op het ogenblik niet in de handel. de

Zwarte heidelibel (Sympetrum danae) bij Mercatorsingel, foto: Goof


namen zijn in het nederlands; alleen in de index worden ook de weten-schappelijke namen vermeld. dit boekje is een aanrader voor iedereen die ’s winters wandelt en op bomen en struiken let. vóór het einde van het jaar kost het € 12,50, daarna € 14,50. als ’s winters het systematische hoofdkenmerk van een boom of struik, de bloem, er nog niet of niet meer is, blijft er nog veel te bekijken over, zoals boomvorm, schorskenmer-ken, stekels en doornen, klim- en slingerplanten, lijsten op takken, kleur van eindtakken, positie van knoppen, vorm van vruchten, kenmerken van bessen en bottels, karakteristieken van naalden van kegels van naaktza-digen. het staat er allemaal in.

d. slagter: winterflora bomen en struiken. uitgeverij natuurmedia.

antoon v.d. ark

Folder vleermuisvriendelijk bouwenlandschapsbeheer flevoland, de Zoogdiervereniging en tauw hebben een folder ontwikkeld over het vleermuisvriendelijk bouwen van huizen en andere gebouwen. het behandelt niet alleen de simpele kasten als tijdelij-ke maatregel tegen het verlies van verblijfplaatsen van vleermuizen, maar geeft ook een beeld van hoe gebouwen en hele wijken vleermuisvriende-lijk ingericht kunnen worden. voor vleermuizen kunnen we namelijk veel meer doen wanneer architecten, bouwondernemingen, woningbouwver-enigingen en gemeenten al meteen bij de ontwikkeling en planvorming van huizen en wijken rekening houden met vleermuizen. wellicht interes-sant voor de gierzwaluwwerkgroep om mee te nemen in overleg met ar-chitecten en bouwers over voorzieningen voor gierzwaluwen. de folder is te downloaden via: http://www.landschapsbeheer.net/projec-ten/ruimte-voor-plant-en-dier/project/vleermuizen-en-gebouwen/72

Overgenomen uit: KNNV Natuurbeschermingsnieuws nummer 16


ANDERE VERENIgINgEN

IVN Ijssel en gouwepaddenstoelenexcursie zondag 21 oktober 2012, 14:30 o.l.v. natuurgids lia van der sandt. locatie wordt nog nader bepaald.werkdagen vlb:20 oktober 2012 reeuwijkse plassen24 november 2012 reeuwijkse plassen15 december 2012 reeuwijk05 januari 2013 reeuwijkse plassen26 januari 2013 reeuwijkse plassen09 februari 2013 reeuwijkse plassen02 maart 2013 reeuwijk23 maart 2013 reeuwijkse plassen

zie voor meer informatie de website van het ivn iJssel en gouwe:http://www.ivn-ijsselengouwe.nl

Heemtuin goudse Houtde herfstexcursie is op zondagmiddag 14 oktober vanaf 14.00 uur op het heemtuinterrein.de landelijke natuurwerkdag is altijd de eerste zaterdag van november. op zaterdag 3 november is ook de heemtuin weer van de partij vanaf 10.00 uur.


AcTIVITEITENpROgRAMMA KNNV gOUDA E.O 2012-2013de excursies maken we meestal per auto. we maken auto’s dan ‘vol’, zodat er met zo weinig mogelijk auto’s gereden wordt. van de mensen die meerijden wordt een “liftersgeld” gevraagd van € 0,05 per gereden kilometer. dit bedrag wordt met de bestuurder van de auto verrekend. wilt u weten of er voldoende auto’s/ meerijdplaatsen zijn, dan kunt u van tevoren contact opnemen met de natuurhistorisch secretaris. denk aan regenkleding, doelmatig schoeisel en eten drinken. verdere benodigdhe-den: eventueel verrekijker, flora en/of veldgidsen, loep e.d.. de knnv is niet aansprakelijk voor ongevallen en beschadiging of verlies van eigendom-men. voor meer inlichtingen: Jan uilenbroek, telefoon: 0182 – 61 80 37

de excursies vertrekken, tenzij anders vermeld, vanaf het station gouda, bloemendaalzijde.de lezingen worden dit jaar gegeven in de kantine van de kinderboerderij aan de bloemedaalse weg. 34 . als u met de auto komt kunt u parkeren tegenover het dierentehuis of bij de Jac. p. thijsselaan/ hugo de vrieslaan.

Zaterdag 6 oktober Excursie naar de Oostvaardersplassen in deze tijd van het jaar hopen we vanaf de praamweg de bronst van de herten te zien. Mogelijk zien we ook de zeearend. we vertrekken om 9.00 uur vanaf het ns station in gouda, bloemendaalzijde. de excursie duurt tot 17.00 uur. Zaterdag 13 oktober paddenstoelenexcursiedeze excursie wordt geleid door chiel noordeloos, die begin dit jaar een lezing heeft gegeven over paddenstoelen. we gaan dit keer naar park clingendaal in den haag. we vertrekken om 9.00 uur vanaf het ns station in gouda, bloemendaalzijde. de excursie duurt tot ongeveer 13.00 uur.Zaterdag 3 november Natuurwerkdagtijdens deze nationale natuurwerkdag zijn we weer actief in de heemtuin in het goudse hout. de werkzaamheden beginnen om 10.00 uur. er is parkeergelegenheid naast de wielerbaan en vandaar is het 5 min. lopen. u kunt er werken zo lang u wilt. neem gerust uw (klein-) kinderen mee. de medewerkers van de heemtuin zorgen voor materialen, soep en koffie.woensdag 14 november lezing over wilde bijendeze lezing wordt gegeven door kees van achterberg, werkzaam op het centrum voor biodiversiteit naturalis. de lezing vindt plaats in de kantine van de kinderboerderij, bloemendaalse weg 34, aanvang 20.00 uur


woensdag 28 november Nederlandse zoetwatermolluskendeze lezing wordt gegeven door antoon van der ark. hij heeft deze lezing eerder gegeven tijdens de watercursus eerder dit jaar. de lezing wordt gegeven in de kantine van de kinderboerderij, bloemendaalse weg 34, aanvang 20.00 uur.Zaterdag 1 december bezoek aan de werkstraat Mollusken in Naturalis aansluitend op het verhaal van antoon van der ark over mol-lusken brengen een bezoek aan naturalis in leiden. op dit moment zijn ze bezig de schelpencollectie van de universiteit van amsterdam in te passen in die van naturalis. wij krijgen een uitleg in de werkstraat Mol-lusken waar 800.000 mollusken moeten worden gesorteerd. we worden er om 11.00 uur verwacht. indien u in het bezit bent van een museum-jaarkaart is de toegang gratis. de trein uit gouda richting alphen a/d rijn vertrekt om 10.02.woensdag 12 december lezing over natuurfotografiedeze lezing wordt gegeven door dirk-Jan saaltink. hij kan u vertellen wat u nodig heeft om een mooie foto te maken. de lezing wordt gegeven in de kantine van de kinderboerderij, bloemendaalse weg 34, aanvang 20.00 uur.Zaterdag 22 december Vogelexcursie naar het Oude land van strijen in dit gedeelte van de hoekse waard kunnen we in dit jaargetijde veel ganzen verwachten. vanuit een grote vogelhut hebben we goed zicht op plassen met overwinterende eenden. we vertrekken om 9.00 uur vanaf het ns station gouda, bloemendaalzijde. we verwachten om 16.00 uur weer terug te zijn.Zondag 6 januari strandwandelingwe lopen vanaf de wassenaarse slag langs het strand richting scheve-ningen. na 3 km gaan we richting Meyendel en lopen door de duinen terug, totaal 8-10 km. we vertrekken om 10.00 uur vanaf het ns station gouda, bloemendaalzijde. woensdag 9 januari Nieuwjaarsborreldé gelegenheid om elkaar weer een goed nieuwjaar te wensen. wij zor-gen voor een hapje en een drankje. u zorgt voor verhalen en foto’s van uw mooiste natuurervaringen in 2013. de locatie wordt later bekend ge-maakt.

de NATuuRVRieNd 2012-231

Zaterdag 19 januari Vogelexcursie SurfplasOm uzelf en uw kennis weer op te frissen maken we een wandeling rond de Surfplas in Reeuwijk. We verwachten veel overwinteraars zoals Smient, Brilduiker, Dodaars, Tafeleend en andere soorten. We vertrekken om 10.00 uur vanaf de parkeerplaats voor het restaurant aan de Surfplas. De excur-sie duurt tot ongeveer 13.00 uur.Woensdag 30 januari lezing over KeniaHuig Bouter is deze zomer weer op safari naar Kenia geweest en is met mooie foto’s teruggekomen. De locatie wordt later bekend gemaakt, aan-vang 20.00 uur.Woensdag 6 februari Algemene ledenvergaderingDe plaats waar de algemene ledenvergadering wordt gehouden, wordt later bekend gemaakt. De vergadering begint om 20.00 uur. De stukken worden u per email toegestuurd of u kunt ze opvragen bij de secretaris en ze worden u dan per post toegestuurd. Indien de tijd het toelaat laten we na de pauze enkele plaatjes zien die Riet van Wichen heeft gemaakt tijdens haar reis in Kenia.

Afzender /ledenadministratieLage Gouwe 1122801 LK Gouda

Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstreken ......2 Blad en afdeling De Natuurvriend is...

Documents

Transcript of Mededelingenblad van KNNV afdeling Gouda en omstreken ......2 Blad en afdeling De Natuurvriend is...