Meander 2015 nr 4 oktober november december

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en HamAfgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Belgie -BelgiqueP.B.-2440 Geel 1

BC1323

MEANDER2015 Oktober | November | December • Jaargang 14 nr. 4

Meander 42 |

NatuurpuntNatuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000 hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuur-studie en natuur- en milieueducatie.

Lid wordenDoor overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal con-tactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

MeanderMeander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Nete-bronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabon-nement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.

RedactieAn Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.

ContactFrans Emmerechts, [email protected].

Met dank aan onze fotografenFrans Emmrechts, Rik Verborgt, Paul Wouters en Marianne Horemans, Rudi Rademaekers, Marc Boeckmans, Tine Verschueren, Katrien Loots, Jos Ghoos, Jan Mangelschots, Mirella Bruynseels, Karin van Gool, Paul Hel-sen, René Ducastel, Jef Eykmans, Fred Nevelsteen, Jan Albrecht, Jeanne Horemans, Billy Herman, Joke Flour.Coverfoto’s: Nest Bergveldwesp © René Ducastel, Blauwborst © Jos Ghoos, Kunstwerk Boomzwammen Eline Ouwendijk, Kunstwerk (N)ER-GENS Silke De Bolle, Kunstwerk FUTUUR © Jan Albrecht, Zonnedauw met rups © Frans Emmerechts.Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out MeanderArne Vermeulen en Jan Albrecht

Deadline teksten volgende MeanderMaandag 26 oktober bij [email protected]. Verschijnt eind december 2015. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: [email protected].

GiftenGiften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:

3770 - Grote Netewoud7703 - Keiheuvel (Balen)7709 – De Maat (Mol)7067 – Zammelsbroek (Geel)7088 - Neerhelst (Geel)7118 - Griesbroek (Balen)7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol)7734 - De Vennen (Balen)7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout)7739 - Molse Nete (Balen/Mol)7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout)7769 - Breeven (Geel)7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen)7783 - Zelguis (Geel)7784 - De Bleken (Mol)8810 - De Rammelaars (Ham)8874 - Veldhovenheide (Ham)

Contactpersonen afdelingsbesturen

Afdeling NetebronnenContact: Jef Sas, [email protected]

Afdeling Balen-NeteContact: Tom Schildermans, [email protected]

Afdeling Geel-MeerhoutContact: Marc Verachtert, [email protected] www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling HamContact: Frans Hoes, [email protected]

Colofon

Harkwesp © Frans Emmerechts

oktober - december 2015 | 3

Dit jaar was een vol jaar voor onze kleine Natuurpunt afdeling. Er was een enorme veelheid aan activiteiten waaronder de bouw van een groot bijenhotel, kunstroute Futuur Natuur,

de 1 Mei wandelingen , Nacht van de Vleermuis....

N73Positief is ook dat we als lokaal Natuur-

punt in diverse bijeenkomsten met de

overheid mochten meepraten over een

reeds heel lang lopend dossier: De voort-

zetting van de provinciale weg N73 die

oorspronkelijk dwars door een groot deel

van Natuurgebied Grote Beek zou gaan

lopen.

Een mooi resultaatHet eindresultaat van alle overleg is nu

dat de weg direct na het verlaten van

de industriezone Albertkanaal over

bestaande wegtracés zal voortgezet

worden en grote natuurgebieden defi-

nitief gevrijwaard blijven. Er kan dan in

de beheerplannen eindelijk aan de ont-

wikkeling van een mooie betere natuur

gewerkt gaan worden. We hopen dat dit

overlegmodel een mooie gewoonte gaat

worden....

De natuur roeptBijna kwamen we dus niet meer toe aan

het verzorgen van onze natuurgebieden.

We hopen dat al die activiteit mensen

animeert deel te nemen aan beheer-

activiteiten, maar dat gebeurt maar heel

erg mondjesmaat. Veel te weinig.

Zonder vrijwilligers valt al die natuur niet

bij te houden! Zonder vrijwilligers zijn we

nergens meer.

Op de achtercover vindt je een oproep

voor de Dag Van de Natuur, om eens te

komen proeven van beheerwerken. Of

kom gewoon eens langs op de beheerda-

gen van je afdeling.

Niet aarzelen: Doen!Dan kom je nog eens ergens.

Jan albrechtBestuurslid Natuurpunt Ham

Meander 44 |

Op de heuvels lijk je in Schotland te wandelen © Van Gool

DE MAATDe Maat is een waardevol natuurgebied langs de weg van Balen naar Mol-Postel, in het noorden van Mol-Rauw. Het is eigendom van de gemeente Mol. Natuurpunt draagt zorg voor het beheer en organiseert er wandelingen. De Maat is van deelgebied Den Diel gescheiden door het Kempens Kanaal (Bocholt-Herentals). Dit kanaal wordt ter hoogte van De Maat overspannen door één van de laatste originele baileybruggen, nog tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd.

tekst: Frans emmerechts en JeF sas

Hoe was het vroeger?De oudst bekende vermelding van het

gebied dat nu De Maat heet dateert al

uit de 8ste eeuw. Het was eigendom van

de Noord-Artesische abdij van Corbie en

zou dat honderden jaren lang blijven. Zo

gaf de abdij, in 1381 nog, toelating aan

de inwoners van Mol, Dessel en Balen-

Rijsbergen om haar ‘Corbiese (of Nere)

Maatheide’ oppervlakkig te gebruiken

voor het maaien van heide en voor het

laten weiden van huisdieren. Het gebied

was vrij ontoegankelijk. Het was bezaaid

met vennen en drassige heideoppervlak-

ten en vormde een echte hindernis voor

alle mogelijk verkeer. Dit bleef zo tot om-

streeks 1610. Toen werden er, onder het

flexibele bewind van nieuwe voogdijheren

en afgekeken van de Postelse monniken,

kunstmatige treksloten en ontwaterings-

riolen aangelegd. Het overtollige water

kon nu wegstromen zodat, na verloop van

tijd, ‘het moer zich resolveerde tot turf’.

Jarenlang gingen de inwoners dan turf

uitgraven. De heren eisten daar echter

hoge geldsommen voor die de inwoners

weigerden te betalen. Na een tijd werd de

activiteit van hogerhand stilgelegd. Ook

spriet of prits, zoals het in vorige eeuwen

klonk, vond al afzet. Op de Ferrariskaart

van het gebied (1776) zijn echter nog

weinig sporen van al die graverijen te

zien. Het landschap was opnieuw een

heidewildernis geworden. Men joeg er op

vossen en ving er, met klemmen, otters

die men dan met de schop doodsloeg . In

1846 kwam het Kempens Kanaal tot stand.

Het deelde het gebied – dat ondertussen

eigendom was van de gemeente Mol - in

tweeën. De Staat maakte de gemeente-

gronden rijp voor ontginning, om ze te

kunnen verkopen aan particulieren. Er

werd een bevloeiingsproject opgezet met

‘wateringen’. Dit moest het mineralenrijke

kanaalwater verdelen over de terreinen.

Enkele maatschappijen en begoede

heren kochten de voor irrigatie klaarge-

maakte gronden en bouwden ze om tot

mooi groen hooiland. Om de gronden

te verbeteren lieten ze onder meer, met

schuiten, het vettige slijk aanvoeren dat

in de Antwerpse dokken uitgebaggerd

werd. Kenmerkend voor de wateringen

waren de nogal opvallende woningen die


de eigenaars er optrokken. In de hooitijd

werkten er honderden mensen. Niet ie-

dereen was daar even gelukkig mee. Zo

vermeldt een parochiaal verslag van Mol-

Rauw uit de jaren 1900: ‘Met de hooitijd

is het een tijd van verderf in de parochie,

aangezien er honderden personen van

beide geslachten uit alle de omliggende

dorpen bijeenkomen om te maaien en

te hooien’. Na het binnenhalen van de

toemaat bleef er werk, vooral voor het

reinigen van de grachtjes, het permanent

onderhouden van de dijken, de schutten,

de sluizen en andere constructies.

Hooi was in die periode dé brandstof voor

het transport en daarom economisch erg

belangrijk. Het transportmiddel bij uitstek

was immers het paard. In de steden reden

er paardentrams en ook de binnenscheep-

vaart gebruikte het paard als trekmiddel.

Grote afnemers van het hooi van de wa-

teringen waren de militairen (Leopolds-

burg), de rijkswacht en het openbaar ver-

voer. Het hooi werd vanuit de wateringen

per boot naar de afnemers gebracht. In

de jaren 1930 werd paardenkracht echter

stilaan vervangen door de kracht van mo-

toren. De prijs van het hooi daalde snel.

Dit had gevolgen voor de wateringen. De

exploitatiekosten werden te hoog en ze

werden omgevormd tot aanplantingen

met populieren. In 1938 werd het domein

De Maat te koop gesteld. Het was ruim

110 ha groot. De gemeente Mol kocht het

aan voor 2.282.027 frank.

SprietHierboven werd al even melding ge-

maakt van het voorkomen van spriet (of

prits) in de ondergrond. Het ontstaan van

die sprietlagen situeert zich in de prehis-

torische periode boven-Plioceen (Tertiair)

of onder-Pleistoceen (Kwartair). Ze be-

staan hoofdzakelijk uit hout. Ontzaglijke

hoeveelheden hout werden met zee-

stromingen meegevoerd tot op plaatsen

waar de stroming minder sterk was. Ze

stapelden zich op en werden bedekt met

een laag slijk en zand. Toen de zee zich

terugtrok werd het hout, onder druk van

de dekzanden, omgevormd tot een pro-

duct van lignietachtig hout dat men op

een diepte van 3 tot 30 meter onder de

oppervlakte aantreft, in lagen van 1 tot 3

meter dik. De exploitatie van spriet in De

Maat kwam ten volle tot bloei tijdens de

Tweede Wereldoorlog. Het gebied werd

doortrokken met grachten en gaten,

waaruit de spriet werd ontgonnen met

behulp van rieken en gaffels. Met kruiwa-

gens, hand-, honden-, ezels- en paarden-

karren werd de spriet door de bevolking

weggevoerd om hem als brandstof te

gebruiken. Later werd de grond door de

gemeente verhuurd aan verschillende

firma’s die de spriet op industriële wijze

ontgonnen. Het bracht haar zoveel geld

op dat ze in staat was de bevolking tij-

dens de oorlogsjaren vrij te stellen van

belasting. Na de oorlog verloor de spriet

aan waarde, zodat de gemeente op het

einde van 1949 de sprietgeschiedenis

afsloot.

NatuurreservaatNa de sprietuitbating bleef er een soort

van maanlandschap over en kwam er

water in de putten te staan. Rust en stilte

waren echter wel weergekeerd in De

Maat en acht jaar lang was het gebied

een paradijs voor jagers en vissers. Op

het einde van 1957 stelde de gemeente

de terreinen voor een periode van 30

jaar onder het beheer van De Belgische

Vogelreservaten. Die vereniging was pas

vijf jaar voordien opgericht en had toen

Snepkensvijver in Lichtaart aangekocht,

een van de eerste natuurreservaten in

ons land. Het reservaat De Maat had toen

echter nog niet dezelfde oppervlakte

Meander 46 |

als het huidige natuurgebied. Zo werd

tussen 1958 en 1985 het deelgebied Ver-

kallen door de gemeente als stortplaats

voor huisvuil gebruikt. Na de sluiting

ervan werd ze afgedekt met een klei- en

zandlaag en omgevormd tot een mooi

stukje Kempense heide, met een wandel-

pad dat onlangs werd opengesteld voor

het grote publiek. De heuvels geven je nu

het gevoel in Schotland te wandelen. In

het begin van de jaren 1960 werden bij

de start van de uitbating van de zandwin-

ningsput Mol-Rauw, dekzanden gebruikt

voor het opvullen van een 10 ha grote

zone van het natuurreservaat bestaande

uit vijvers en rietvelden, en in 1970 werd

de noordkant van het reservaat openge-

steld als visvijver voor de inwoners van

de gemeente Mol. Bij de huurverlenging

in 1987 werden tussen de natuurvereni-

ging (die inmiddels Natuurreservaten

heette, en later samen met De Wielewaal

Natuurpunt zou worden) en de gemeen-

te afspraken gemaakt die een modern

natuurbeheer toelieten. Zo werd een co-

conservatorschap ingesteld, wat de ge-

meente toeliet zelf actief aan het beheer

mee te werken. 6 ha wateringen werden

hersteld en een begrazingsproject met

Noorse Fjordenpaarden en met Schotse

Hooglandrunderen werd opgezet. De

imposante dieren lopen nu nog vrij rond

in de deelgebieden De Maat en Klein Ver-

kallen. Door hun graasgedrag houden ze

een gevarieerd landschap in stand. In het

westelijk heideterrein zorgen Kempische

heideschapen dan weer voor het gepaste

natuurbeheer.

Natuurparel aan de Molse kroonRestanten van de wateringen, de popu-

lieraanplantingen en de sprietputten

bepalen momenteel het uitzicht van

De Maat. Het landschap bestaat uit een

mozaïek van hooilanden, loofbossen

(waaronder een mooi eikenberkenbos),

droge en vochtige heide, moerasbossen,

vennen en ondiepe vijvers met brede

rietkragen. Het terrein is 257 ha groot.

De Maat is aangeduid als Europees

Vogelrichtlijngebied én als Europees

Habitatrichtlijngebied. Het grootste deel

van de oppervlakte (ca 150 ha) is al of-

ficieel als natuurreservaat erkend. Naast

algemene broedvogels en overwinteraars

zoals roerdomp, brilduikers en non-

netjes hebben ook zeldzamere soorten

als ijsvogel, boomleeuwerik, nachtegaal

en wespendief er hun vaste stek. In het

oosten van het gebied bevindt zich een

broedkolonie van enkele tientallen aal-

scholvers en op enkele plaatsen aan de

zandput van Mol-Rauw broeden oever-

zwaluwen in kolonies in verticale zandige

oevers. Af en toe kan je een zeldzame

gast aantreffen, zoals een visarend op

najaarstrek. In februari 2015 werd zelfs

een zeearend waargenomen. Jaarlijks

worden in het gebied jonge roofvogels

geringd in nestkasten. In 2015 leverde dit

onverwacht de ontdekking op van een

nest steenmarters in een bosuilenkast.

De laatste jaren werden in het gebied ook

sporen ontdekt van bevers. Op beelden

van een cameraval kregen de beheer-

ders in 2014 de bever zelf te zien. Verder

Zonnedauw met rups © Frans Emmerechts

Geleide wandeling door Jef Sas © Frans Emmerechts

Paarse schubwortel © Frans Emmerechts

Grote wolfsklauw © Frans Emmerechts Noorse Fjordenpaarden © Frans Emmerechts


herbergt De Maat de rijkste libellenfauna

van Vlaanderen. Ruim 50 soorten kan

je er aantreffen, waaronder zeldzame

uitschieters als bandheidelibel, gewone

bronlibel, vroege glazenmaker, beekrom-

bout, zuidelijke keizerlibel en vier soorten

witsnuitlibellen, waaronder, recent nog,

de sierlijke. In 2012 werd voor het eerst

de aanwezigheid van de veenmol opge-

merkt en werd een populatie gevonden

van de zeldzame sluipwesp Megarhyssa

vagatoria. Verder bij de insecten: veldk-

rekel, goudglanzende schalenbijter en

kleine poppenrover. Deze laatste is de

natuurlijke vijand van de eikenproces-

sierups. Tijdens zwoele voorjaarsavonden

kan je luisteren naar prachtige concerten

van roepende rugstreeppadden, zowel

op De Maat als op Den Diel. In de groep

van amfibieën en reptielen vermelden we

verder de hazelworm, de levendbarende

hagedis, de ringslang, de Alpenwater-

salamander, de vinpootsalamander en

de kleine watersalamander. De flora is al

even indrukwekkend. Typisch Kempische

planten als moeraswolfsklauw, zonne-

dauw en blaasjeskruid komen voor naast

de kalkminnende bewoners van de wate-

ringen, waaronder slanke sleutelbloem,

herfsttijloos en vrouwenmantel. Erg zeld-

zame soorten die je er vindt zijn grote

wolfsklauw, kleinste egelskop, moerasva-

ren en een mooie parasiet op wortels van

populieren, de paarse schubwortel.

Rugstreeppad © Frans Emmerechts

Sfeerbeeld met koningsvaren © Karin Van GoolSteenmarter springt uit bosuilenkast bij ringcontrole door Herman Berghmans © Paul Helsen

Brilduiker © Frans Emmerechts

Referenties 1 Mia Geboers, ‘De kolonisatie’ in Van Groote

Heide tot Rauw, De werkgroep boek hon-derd jaar Rauw, 1989.

2 Roger Knaepen, ‘De kleine geografie van een wijk: het Molse Rauw’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek hon-derd jaar Rauw, 1989.

3 Alex Lefevere, ‘De industrie’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek hon-derd jaar Rauw, 1989.

4 Alex Lefevere, ‘De wateringen’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek hon-derd jaar Rauw, 1989.

5 Lex Peeters, ‘Ook het derde biodiversiteits-weekend Levend Zand zorgde voor verras-singen’ in Meander 4, 2012.

6 Paul Vos, ‘De moeizame worsteling voor het statuut van kerkdorp’ in Van Groote Heide tot Rauw, De werkgroep boek honderd jaar Rauw, 1989.

7 www.natuurpuntnetebronnen.be/natuurgebieden/DeMaat.

Meander 48 |

Zaterdag 28 november: Na-tuur, mens & cultuur door Roger ClaessensRoger Claessens uit Mol, is naast een fer-

vent vogelspotter ook al een leven lang

actief als beeldend kunstenaar, fotograaf

en videomaker. Vanuit die achtergrond

onderzoekt hij de relatie tussen mens,

natuur en kunst. Hoe gaan kunstenaars

om met de natuur als inspiratiebron?

Tot waar kan natuur de kunstenaar mee-

nemen? Heeft kunst een plaats in de

natuur? Als geboren verteller stelt Roger

zich deze vragen hardop, deelt hij zijn

inzichten om dan samen met het publiek

verder te reflecteren. Wees er bij!

Zaterdag 19 december: Van Big Bang tot het aardse leven door Hugo MoorsHet leven op aarde is voor ons een alles

behalve buitengewoon fenomeen. Overal

om ons heen zien we mensen, dieren en

planten. We zijn er ons zelfs van bewust

dat het in onze omgeving ook krioelt van

microscopische levensvormen. En toch

is het leven buitengewoon: biologen

weten immers nog steeds niet hoe het

leven precies ontstond op aarde. We zijn

er intussen wel van overtuigd dat leven

met evolutie te maken heeft. We weten

ook dat ons heelal een evolutie heeft

doorgemaakt van net geen 13,8 miljard

jaar. Maar hoe zit dit alles in mekaar? Over

dit fascinerende onderwerp komt Hugo

Moors, onderzoeker aan de afdeling mi-

crobiologie van het SCK*CEN, vertellen.

Er beweegt wat in en rond Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Binnenin werd de

voorbije maanden hard gewerkt door een ploeg enthousiaste vrijwilligers om de

balieruimte om te toveren tot een gezellige ontmoetingsruimte. Er werd meer zit-

ruimte gecreëerd zodat bezoekers ook bij slecht weer even kunnen rusten om nieu-

we informatie op te doen of te delen. Ook de verkoop van drankjes werd gestroom-

lijnd zodat het er nu nog aangenamer toeven is bij een tas koffie of een bio-biertje.

Buiten wordt er uitgekeken naar de plaatsing van een heuse ‘beverburcht’: een

educatief speelelement waar kinderen in en op een beverburcht kunnen klimmen.

Terwijl we dit schrijven wordt er een langverwachte verbinding gemaakt tussen het

wandelpad langs de Grote Nete en natuurgebied De Vloyen. Kortom, veel redenen

om een bezoekje te brengen aan het centrum. Wekelijks geopend op woensdag,

donderdag en vrijdag van 9u tot 17u en op zondag van 13u tot 17u. Tot binnenkort!

Zondag 18 oktober: Dag van de Trage Weg In het kader van het Leader-project ‘Midden Kempen beweegt langs trage wegen’ werd

in de omgeving van het Bezoekerscentrum in Meerhout recent de ‘Machielskesbrug’ ver-

vangen en een nieuwe brugverbinding over de Grote Nete richting Balen gelegd. Komt

nog bij dat Natuurpunt een avontuurlijke boomstambrug aanlegde die de link maakt

naar natuurgebied De Vloyen (in de onmiddellijke nabijheid van het Bezoekerscentrum).

Het wegwerken van die missing links in het wandelnetwerk is meer dan reden genoeg

om de nieuwe bruggen feestelijk in te wandelen tijdens de Dag van de Trage Wegen op

zondagnamiddag 18 oktober. Vertrek is voorzien vanuit Feestzaal De Kapel, Meerhout

Berg. De route zal naast de drie nieuwe bruggen ook langs het bezoekerscentrum pas-

seren waar een halte met een drankje voorzien wordt. Meer info vind je op de website

en facebook van Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Trouwens, wie een goede naam

weet voor de drie bruggen kan deelnemen aan een wedstrijd en een mooie prijs winnen.

Stuur je voorstel door naar [email protected] voor 2 oktober 2015!

Café winterwoudCafé Winterwoud gaat zijn derde seizoen in en aan de succesformule werd niets ge-

wijzigd. In het kleinste maar gezelligste pop-up café van de Kempen worden op zes

winteravonden boeiende sprekers uitgenodigd die over hun passie komen vertellen. De

toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in

dialoog te gaan over het thema van de avond. De deuren openen om 19 u en om 20 u

wordt er gestart. Vooraf inschrijven via [email protected] of 0485/62 86 76 is aan-

bevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.

Zaterdag 31 oktober: Avondje zwammen met Wim Veraghtert Op de openingsavond van het nieuwe Café Winterwoud-seizoen serveren we praktische

weetjes en verhalen over paddenstoelen.

Niet zomaar, want het accent ligt op eet-

baarheid en giftigheid, geneeskracht en

sporen van paddenstoelen in onze en an-

dere culturen. Natuurpunt Educatie stuurt

voor deze avond haar topspecialist uit: de

immer boeiende paddenstoelenexpert

Wim Veraghtert!

Nieuws uit hetBezoekerscentrum Grote Netewoud

Zin om mee te werken aan meer en betere natuur voor iedereen? Wordt vrijwilliger in Bezoekerscentrum Grote Netewoud! Contact: wim.pauels@natuurpunt.

be, 014/21 34 50, Watermolen 8,

Meerhout


Vóór er mensen in de omgeving verschenen, bestond het landschap uitsluitend uit natuur: de planten, de dieren, de zwammen, de micro-organismen, de bodem, het water, het reliëf, het klimaat en het weer. Van bij hun komst gingen de mensen die natuur beïnvloeden.

tekst + Foto’s: Frans emmerechts

In de loop van de eeuwen gingen ze

alle gronden die voor landbouw of

voor veeteelt geschikt waren, in ge-

bruik nemen. In de tweede helft van de

achttiende eeuw lagen op het grondge-

bied van de gemeente Geel alleen nog

die gronden braak die met de middelen

van die tijd niet rendabel konden worden

gemaakt. En waar voorheen de akkers

doorgaans gemeenschappelijk waren

gebruikt, was men op het ontginnen van

eigen blokken of uitvangen overgegaan,

of zoals ze in Geel werden genoemd, van

‘hoeven’: met houtwallen omzoomde

private grondstukken. Te schrale, te natte

of te droge gronden, in het broek of in

de heidegebieden, waren voor land-

bouw niet geschikt en werden door alle

bewoners van de dorpen en gehuchten

samen gebruikt. Die gronden – in Geel

nagenoeg een vierde van de totale op-

pervlakte van de gemeente – bleven

veel langer in gemeenschappelijk bezit,

sommige uiteindelijk zelfs tot in de

twintigste eeuw. Toch verplichtte een

ordonnantie van keizerin Maria Theresia

de gemeenten in 1772 al om de gemene

heidegronden te verkopen en te gebrui-

ken voor landbouw of voor bosbouw. De

pogingen die de gemeente deed om ze

te verkopen, verliepen echter zeer moei-

lijk. De inwoners zagen het niet graag

gebeuren. Voor hen zorgden die gronden

immers voor een aanvulling op hun inko-

men. Meestal bleef een groot gedeelte bij

een publieke veiling dan ook onverkocht.

Om de schijn te redden plantte men hier

en daar langs de wegen wat mastbomen,

maar daar bleef het voorlopig bij. Alleen

enkele meer gegoeden waagden zich aan

de ontginning van de heidegronden. Zo-

als bijvoorbeeld de laatste drossaard van

Geel, E. Sanen: hij liet enkele tientallen

hectare ontginnen in het gebied tussen

HET GEELSE LANDSCHAP Invloed van de mens door de eeuwen heen

Albertkanaal en Fly-over, Geel-Punt ( helemaal boven)Grafheuvel Charles Coppens, Ten Aard

Meander 410 |

de Zegge en Ten Aard. Toen hij in 1822

overleed, besloeg zijn Drossaardhoeve

ruim 80 hectare. Ze bestond uit twee

boerderijen met allebei een paar koeien

en een paard. De hoofdtak van het be-

drijf was schapenteelt. In 1819 kwamen

– alweer onder protest van de inwoners

van beide dorpen – de zavels van Stelen

en Larum onder de hamer: tegen uiterst

bescheiden prijzen en opnieuw vonden

vele percelen geen koper. Het duurde

tot in 1835 eer men met wat meer suc-

ces een aantal gronden kon verkopen.

Er was toen al sprake van de aanleg van

een kanaal en van enkele grote steen-

wegen (o.a. Geel-Mol) en dat maakte het

aankopen van grond allicht interessant.

De prijzen gingen de hoogte in. In 1843

werd de Belsehei te koop gesteld. Inwo-

ners van Bel kochten ze van de gemeente

over en beplantten ze met grove dennen.

Ten slotte gaf de gemeente gehoor aan

de ontginningswet van 1847 en verkocht

ze systematisch de meeste nog reste-

rende woeste gronden.

De aanleg van het kanaal Bocholt-

Herentals bood nieuwe mogelijkheden

voor de Geelse landbouw. Voortaan kon

er, om de akkers te bemesten, Antwerpse

straatmest via de scheepvaart worden

aangevoerd. Ook werd het nu mogelijk

om in het noorden van de gemeente

een deel van de droge heidegronden te

bevloeien met kalkrijk Maaswater, zodat

ze vruchtbaar konden worden gemaakt.

Kandidaat-ontginners voor die gronden

daagden dan ook op. De gemeente ver-

kocht heidegrond aan enkele grote heren

(o.a. aan baron Charles Coppens, lid van

het Nationaal Congres en nu gekend als

de grote ontginner van de Geelse Aard)

en daarna aan koning Leopold I. Op het

latere ‘Koninklijk Domein’ zou gedurende

meer dan 70 jaar vooral aan hooiwinning

en aan houtwinning worden gedaan,

later aan landbouw en aan veeteelt.

Omgekeerd werden ook natte gebieden

droger gemaakt: hoger gelegen gron-

den werden afgegraven om er vennen

en moerassen mee te vullen. Ze werden

grotendeels tot weiden omgewerkt.

Langzaam verdwenen de heiden bijna

volledig uit het Geelse landschap.

In 1878 kwam de spoorwegverbinding

tussen Antwerpen en Gladbach (nu Mön-

chengladbach) tot stand, de ‘IJzeren Rijn’.

Deze spoorweg kreeg te Geel naast een

station ook laadkaden.

De meest ingrijpende wijzigingen in het

Geelse landschap dateren uit de twintig-

ste eeuw. Het Albertkanaal en de Bou-

dewijnsnelweg werden deels op Geels

grondgebied aangelegd. De bevolkings-

uitbreiding maakte een vergroting van

het landbouwareaal noodzakelijk. Het

landbouwlandschap veranderde grondig

van aanzien door specialisatie en me-

chanisatie. Een groot deel van het Geels

Broek werd ontwaterd en landbouwrijp

gemaakt; tegelijk werd het gebied ontslo-

ten door de aanleg van een afsluitdijk, de

huidige Roerdompstraat. Ten zuiden van

Stelen bracht een ruilverkaveling-oude-

stijl een hele verbetering op landbouw-

kundig gebied. Het gesloten landschap

verdween echter en in de plaats ontstond

een open landschap met weinig kleine

landschapselementen. Verder verdween

een groot deel van het landschap onder

opspuitingen voor de aanleg van het

industriegebied tussen het Albertkanaal

en de autosnelweg. Door verharding van

wegen en de aanleg van nieuwe straten

ging de bewoning zich geleidelijk over

haast heel het grondgebied van de ge-

meente verspreiden. Dorpen en gehuch-

ten groeiden door lintbebouwing naar

Kanaal Bocholt-Herentals, Larum

Spoorweg door intensief landbouwlandschap, Sint-Dimpna


Windturbines, Geel-Punt

elkaar toe. Op het einde van de jaren zeventig van de twintigste

eeuw was er in Geel van echt natuurlijke, niet door de mens

beïnvloede landschappen praktisch niets meer te vinden. De

enige nog min of meer natuurlijke gebieden waren de natte val-

leidelen van de Neten (Zegge, Malesbroek met de Lange Zille,

Zammelsbroek, Selguis…) en het duinen- en bossencomplex in

Bel. Door de aanleg van het industrieterrein Geel-Oevel bleef de

industrialisering toenemen. Toch bleef ook de landbouwsector

zeer belangrijk. Vanaf de jaren 1980 groeide Geel uit tot een pool

van technologische vernieuwing, met de steun van de Europese

Unie en de Vlaamse Gemeenschap. De concentratie van kennis

en technologisch onderzoek ging een vruchtbare voedingsbo-

dem vormen voor innoverende economische projecten.

Ten gevolge van de steeds stijgende bevolking en de daarmee

gepaard gaande stijging van het verkeer werd in het tweede

decennium van de eenentwintigste eeuw gestart met de aanleg

van een Kempense Noord-Zuidverbinding. Dit bracht op het

grondgebied van Geel de aanleg van een nieuwe verbindings-

weg met Kasterlee en van twee grote rotondes en een fly-over

ter hoogte van Geel-Punt met zich mee. In de buurt werden

langs de autosnelweg een aantal 150 m hoge windturbines ge-

plaatst. Toch blijft er nog heel wat open ruimte en half natuurlijk

landschap over in Geel. Zo’n 70 procent van de totale opper-

vlakte van de stad is open ruimte. Ongeveer een vijfde daarvan

is natuur of bos, de rest is agrarisch gebied. De belangrijkste

natuur- en landschapswaarden zijn te vinden in de valleien van

de Kleine, de Grote en de Molse Nete. Het centrale open ruimte-

gebied daartussen bevat de stadskern en de omliggende inten-

sieve landbouwgronden.

Referenties 1 M. De Bont en G. T’Jonck, ‘Landschaps- en nederzettingsgeschiedenis’ in

Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977.2 L. Van Gestel-Destombes, ‘Honderd Jaar Landbouw’ in Jaarboek van de

Vrijheid en het Land van Geel, 23, Geel, 1986.3 Vlaams Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling 2007-2013:

As 4 (Leader), Aanvraagformulier, Ontwikkelingsplan ‘Regio Midden-Kempen beweegt’, Rurant vzw Geel, 2007.

Uitnodiging Ecologischewerkgroep MeanderlandIedere natuurliefhebber is van harte uitgenodigd op een leerrijke avond door de Ecologische werkgroep. We organise-ren een fotoreportage van het werkjaar 2015 en bespreken de kalender van 2016. Gezellig samenzijn, mogelijkheid tot het stellen van vragen en het geven van opmerkingen. • Afspraak: op vrijdag 30 oktober om 19.30 u in

Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71 te Mol. Einde rond 22 u.

• Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, [email protected] of 0496/51 02 79.

Meander 412 |

DonderdagOp donderdag 14 mei vertrokken we

voor de 24ste keer op vierdaagse. Deze

keer werd gekozen voor Noord-Frankrijk

en de reis stond in het teken van de unie-

ke, intacte graslanden van de Maasvallei

in de buurt van Stenay.

Onze eerste wandeling was nog in België,

in Croix Scaille, in de buurt van Gedinne,

eentje uit de natuur.be-gids, gemarkeerd

met gele vierkanten, duidelijk dacht ik J.

Onderweg spotten we o.a. goudhaantje,

vuurgoudhaantje, boompieper, kruisbek,

appelvink en in de wegberm zagen we

een eerste, maar zeker niet de laatste

orchidee: de mannetjesorchis. We bleven

de markeringen volgen en kwamen na

een paar uur stappen tot de vaststel-

ling dat we verschillende kilometers

waren afgeweken van ons pad. De twee

chauffeurs waren zo vriendelijk om acht

kilometer terug te stappen naar de auto’s

terwijl de rest van de groep in de Ardense

bossen uitrustte. Door dit avontuur wa-

ren we vrij laat in ons hotel in Dun-Sur-

Meuse. Hier werden we opgewacht door

Yves, en door twee gidsen van Starling

Reizen, Indra Jacobs en Billy Herman. Zij

zouden ons de volgende twee dagen

begeleiden. Billy Herman schreef hierover

het volgende verslag.

Op donderdagavond 14 mei, ontvingen

we een groep enthousiaste Natuurpun-

ters, op de grens van de Argonne en de

Lorraine. De avond was grauw, grijs en

miezerig waardoor we er resoluut voor ko-

zen om rustig te tafelen en tijdig te gaan

slapen om de volgende dag ten volle te

benutten. Een ransuil vloog even voorbij.

VrijdagNa een heerlijk ontbijt, trokken we oost-

waarts richting kalkrijke vochtige bossen.

Onderweg zorgden vogelnestjes en pur-

perorchissen voor een eerste stop. Kort

daarop rode wouw, havik, een mooi kop-

peltje grauwe klauwier en een zwarte

wouw. De toon was gezet. Aangekomen

in het bos waar we moesten zijn, hadden

we onmiddellijk een auditieve withals-

vliegenvanger met kort erop een mooie

waarneming van een mannetje withals-

vliegenvanger open en bloot. Ook de

draaihals, wielewaal en zwarte specht

lieten zich horen.

Na de kalkbossen en lunch in ons hotel

‘De Kwartelkoning’, besloten we ken-

nis te maken met de alluviale vlaktes

van de Maas. Al snel kregen we talrijke

specialiteiten in het vizier zoals grauwe

Natuurreis Netebronnen 2015Op zoek naar de kwartelkoning in Noord-Frankrijktekst + Foto’s: billy herman en Jeanne horemans


gors, gele kwikstaart, paapjes, wulpen

en bruine kiekendief. Ook hooibeestjes,

klaverblauwtje en de typische gras-

landen met bijhorende flora werden

bekeken met op de achtergrond de zang

van veenmollen, kleine bonte specht

en nachtegaal. Het speciale aan deze

graslanden, is de manier waarop deze

bewaard zijn gebleven. De enorm vrucht-

bare gronden werden in dit deel van de

Maas nog niet omgezet in bemeste hooi-

landen of akkers. Uniek in West-Europa.

Hier kan de Maas nog naar hartelust vrij

meanderen en tijdens de winter overstro-

men. De flora is nog origineel met soor-

ten als weidekerveltorkruid, herfsttij-

loos, weidekervel, gulden sleutelbloe-

men, talrijke zeggensoorten, trosdravik,

dotterbloemen, bevertjes, enz. Het is

vooral de combinatie van soorten die

zo speciaal is, veeleer dan individuele

soorten. We sloten de middag af met een

onverwacht vrouwtje grauwe kiekendief

en enkele boomvalken!

Na een heerlijke Franse maaltijd, lazen

we in de sterren dat het deze avond

moest gebeuren. Het zwarte beest van

Natuurpunt Netebronnen, de kwartel-

koning! Ondanks verwoede pogingen

in het verleden, was de afdeling er niet

in geslaagd om deze soort waar te

nemen. Het was een mooie windstille

avond. Sprinkhaanzanger, een vrouwtje

koekoek (bruine koekoeken zijn altijd

vrouwtjes) met heerlijke roep, jodelende

wulpen. De gidsen besloten uitéén te

gaan om zo een veel groter gebied te

dekken. Al snel bleek dit de juiste keuze,

een kwartelkoning (Crex crex) zat enkele

kilometers verderop te ‘crexen’. Met de

groep stonden we tot lachens toe gedul-

dig te wachten. Het lukte uiteindelijk om

kort verschillende keren de kwartelko-

ning te horen. Super geslaagd en altijd

een beetje mythisch! Een bosuil luidde de

nacht in.

ZaterdagDe volgende ochtend kozen we voor

andere habitats en dus andere soorten.

We startten de dag met kalkrijke bossen,

ditmaal op de flanken van de Maas. Al

snel vonden we enkele leuke plantjes

zoals bijenblad, wit bosvogeltje en

wolfskers. Een fluiter en taigaboomkrui-

per lieten zich mooi zien en de wielewaal

zat op de achtergrond te zingen. Leuke

weetjes rond muurleeuwenbek en wolfs-

kers (Atropa belladonna) kon iedereen

bekoren.

Na een broodjeslunch in een authentiek

Frans café, trokken we richting Mont-

médy. Op de kalkhellingen kwamen we

in aanraking met heel andere soorten.

Zandhagedis, een jonge wrattenbijter,

veldspitsmuis, veldkrekels, boskrekel,

soldaatje, bleek bosvogeltje, honder-

den spinnenorchissen, piramideorchis,

hommelorchis, poppenorchis, kalk-

vleugeltjesbloem, kalkgraslanddik-

kopje, braamsluiper, grote glimworm,

hazelworm, voorjaarserebia, enz. Een

blauwtje zorgde even voor commotie

maar bleek uiteindelijk een bruin blauw-

tje te zijn!

Als waardige afsluiter van de tweedaagse,

gingen we tafelen in het prachtige fort

van Montmédy. Onderweg naar ons hotel

zagen we nog een voorspelde vos op een

pas gemaaid veld! Bij aankomst in het

hotel namen we afscheid van elkaar en

scheidden onze wegen. Onze taak zat er

op… (Einde verslag Billy).

Klaverblauwtje Vliegenorchis

Bleek bosvogeltje

Meander 414 |

Natuurvierdaagse 2016 Flevoland (NL)Ook volgend jaar kan je weer mee op natuurvierdaagse met NP-Netebronnen, dit maal wel in het pinksterweek-end van vrijdag 13mei t.e.m. maandag 16 mei 2016. Na de geslaagde trip in de Franse Lorraine, werd in overleg met dezelfde natuurreisorganisatie, Starling, gekozen voor Flevoland met zijn ‘nieuwe wildernis’ in Nederland.

• Verblijf in hotel op basis van halfpension. Richtprijs €350/pers. (incl? bootexcursie en kostendelend vervoer).

• Op het programma staan de Oostvaardersplassen, de Wieden en een bootexcursie in de Weerribben. Alle-maal unieke natuurgebieden!

• Plaatsen beperkt (max. 16), dus tijdig inschrijven ge-wenst bij [email protected] of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. Na bevestiging mag je €150/persoon als voor-schot overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 met vermelding ‘Flevoland 2016’. Snel doen dus!

Zondag Na alweer een lekker ontbijt naar Franse normen vertrokken

we op onze laatste dag naar Velosnes. We wandelden over een

prachtige kalkhelling. De grauwe klauwier liet zich in de top van

een boom boven de vallei bewonderen.

Zalig genoten we van dit stiltegebied met enkel de mooie zang

van vogels: zomertortel, geelgors, fitis, wielewaal en boomleeu-

werik. De zwarte specht vloog onder ons over de vallei. Rondom

ons stonden bergnachtorchis, grote keverorchis en bijenorchis

in volle bloei. Tijm, brem, en esparcette ruiken naar vervlogen

tijden.

Maar helaas, we moesten verder. Torgny, het meest zuidelijke

dorp van België is de parel van de Gaume. De langgerekte asym-

metrische heuvelruggen houden de ergste Ardense koude op

afstand waardoor de temperatuur doorgaans gematigd is. We

startten onze wandeling aan de kapel van Torgny richting het

natuurreservaat ‘Raymond Mayné’ dat een lustoord is voor een

twaalftal orchideeën. Nu bloeiden er bleek bosvogeltje, wit

bosvogeltje, bijenorchis en vliegenorchis. Hier kwamen we ook

C.A.J. Kreutz tegen, de auteur van de veldgids ‘Nederlandse

Orchideeën’. Op dit moment stelt hij een veldgids samen met

Nederlandse en Belgische orchideeën. Nog even bleven we

kijken naar mama en papa grote bonte specht die hun jongen

voederden in de holte van een boom. Een distelvlinder liet zich

mooi fotograferen en uiteindelijk werd de dag afgesloten met

een fotosessie van de unieke, mooie vliegenorchis.

Deze trip was weer voor iedereen een boeiende, leerrijke

4-daagse met een paar hoogtepunten waaronder de roep van

de kwartelkoning! En daarbij juist 100 soorten vogels gespot.

(voor de statistieken)

Unieke graslanden in de Maasvallei

Veldspitsmuis


Activiteiten MEANDERLANDtot 18 oktober

› FUTUUR•NATUUR wandelroute Ham• Cultuur-in-de-natuur route in natuurgebied Veldhovenheide

en tentoonstelling met werk van een 40 tal kunstenaars, dichters en vrijwilligers.

• zie elders in dit nummer en www.natuurpuntham.be

zaterdag 3 oktober › Eurobirdwatch op trektelpost Lommel-Maatheide

• Samen met NP-Noord-Limburg. Europese simultaantrektel-ling van alle overkomende trekvogels vanaf de bouwkeet op Maatheide.

• Afspraak: vanaf zonsopgang tot ... ? Bij mooi trekweer ben je daar de hele dag welkom als je wat wil bijleren of gewoon wil komen meegenieten van de soms spectaculaire najaars-trek. Voor de resultaten van vorig jaar: zie www.trektellen.nl bij België onder telpost Kristallijn-Maatheide.

• Info: [email protected] of 0499/34 62 60.

zondag 4 oktober › Herfstwandeling in Breeven-de Kievit in Geel

• De natuur bereidt zich voor op de winter. We ervaren de herfst in dit uitzonderlijk bos- en heidegebied.

• Afspraak: kerk Geel-Ten Aard om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 014/58 39 71.

zaterdag 10 en zondag 11 oktober › Natuurfotografie in ‘t Kristallijn in Mol

• Kom deze schitterende natuurfoto’s zeker eens bekijken! De tentoonstelling is open gedurende drie opeenvolgende

weekends in oktober. • Meer info elders in dit nummer, of [email protected] of

[email protected].

zondag 11 oktober › Excursie naar en door reservaat De Maat in Mol

• Afspraak om 13.30 u op parking ‘t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, 2400 Mol, met achteraf bezoek aan de tentoonstelling.

• Cursus roofvogels: praktijkles 2. Info: [email protected] of 0499/34 62 60.

maandag 12 oktober › Poelenwerkgroep Waterleven

• Planning en evaluatie. Om19.30 u in Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.

• Info: [email protected].

zaterdag 17 oktober › Poelenwerkgroep Waterleven

• Om 13 u wateranalyse in het labo. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.

• Info: [email protected].

zondag 18 oktober › FUTUUR•NATUUR Finissage

• Afsluitende activiteit en wandeling van kunstroute FUTUUR.NATUUR in natuurgebied Veldhovenheide.

• Afspraak om 14 uur bij de monumentale (Oude) Pastorie te Oostham.

• Programma op www.natuurpuntham.be

Gewone pad © Frans Emmerechts

Meander 416 |

Activiteitenkalender

zondag 18 oktober › Watervogeltelling op de Molse Zandputten

• Het telseizoen wordt voor dit winterhalfjaar terug op gang geschoten.

• Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk ‘De Brug’ Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat ca. 12 u.

• Info: coördinator [email protected] of 0499/34 62 60.

zondag 18 oktober › Landduinwandeling in Geel-Bel

• De landduinen van Bel zijn beroemd. Wie heeft er als kleuter of als jongere niet geravot? Wij struinen vandaag door de duinen.

• Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: Gaston Dams,.0479/86 17 01 of Juliennehoremans@

telenet.be.

zondag 18 oktober › Herfstwandeling in De Most in Balen

• De herfst is een afwisselend en kleurrijk jaargetijde. De kleur van de blaadjes aan de bomen verandert langzaam, pad-denstoelen in verschillende kleuren komen boven de grond, dieren passen zich aan… De natuur verandert nu snel, en bereidt zich voor op de winter die komen gaat. Daarom organiseren we tijdens de week van het bos een herfstwandeling in het natuurgebied De Most in Balen.

• Afspraak: infobord van De Most - halverweg Pelterweg Balen om 13.30 u.

• Info: Tom Schildermans 014/32 28 53 of 0473/66 10 99.

zondag 18 oktober › Dag van de Trage Weg in Meerhout

• Meer info elders in dit nummer bij het Nieuws uit het Bezoe-kerscentrum Grote Netewoud.

zaterdag 24 oktober › Zwerfvuilopruimactie in het Zammelsbroek

• Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: [email protected] of 0478/64 19 40.

zondag 25 oktober › Bezoek aan trektelpost Maatheide Lommel

• Cursus roofvogels, praktijkles 3, voor een kennismaking met vogeltrek in het najaar.

• Afspraak om 13.30 u aan het oorlogsmonumentje op de hoek van Martinus van Gurplaan en de N712 Werkplaatsen. Einde: wanneer je het voor gezien houdt... (= sterk weeraf-hankelijk!).


vrijdag 30 oktober › Ecologische Werkgroep Meanderland

• Fotoreportage met een overzicht van werkjaar 2015 en be-spreking kalender 2016. Gezellig samenzijn, mogelijkheid tot het stellen van vragen, geven van opmerkingen en sugges-ties voor het nieuwe werkjaar 2016. Iedere natuurliefhebber is welkom op deze leerrijke avond!

• Afspraak: 19.30 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Einde rond 22 u.

• Info: Marianne Horemans en Paul Wouters, [email protected] of 0496/51 02 79.

zaterdag 31 oktober › Busuitstap Roofvogels spotten in Saeftinghe

• Gids Koen Leysen van NP-Educatie. • Alle info: zie artikeltje elders in dit nummer. • Vertrek bus om 8 u op de Markt in Dessel. Terug tegen 17.30 u. • Inschrijven verplicht, maar iedereen mag mee , ook niet-

cursisten. De plaatsen zijn echter beperkt! Kostprijs: €15 voor leden Natuurpunt, €20 voor niet-leden. Picknick en kijker en/of telescoop meebrengen.

• Inschrijven bij jefsas@skynet be. Na bevestiging kan je het ver-eiste bedrag overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding van ‘Saeftinghe’.

zaterdag 31 oktober › Werkdag bij NP Ham

• Natuurwerkdag van NP Ham. We steken met z’n allen de han-den uit de mouwen om het werk van onze beheerteams aan te vullen en lichter te maken.

• Kijk voor juiste tijd en plaats op www.natuurpuntham.be

zaterdag 31 oktober › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW

• Avondje zwammen met Wim Veraghtert. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer.

• De toegang is gratis, de sfeer gemoedelijk, de streekbiertjes fris en er is volop ruimte om in dialoog te gaan over het thema van de avond.

• De deuren openen om 19 u en om 20 u wordt er gestart. • Vooraf inschrijven via [email protected] of 0485/62 86

76 is aanbevolen want het aantal plaatsen is snel volzet.

zondag 8 november › Klapeksterexcursie over de Cartierhei in Eersel (NL)

• Afspraak: 8.30 u op de parking aan abdijpoort Mol-Postel (carpool). Einde omstreeks 12 u op de Cartierhei in Eersel (NL).


maandag 9 november › Poelenwerkgroep Waterleven

• Merkwaardige vaststellingen: water, planten en dieren. • Om 19.30 u in de Grote Zaal, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: [email protected].

zondag 15 november › Watervogeltelling op alle Molse Zandputten

• Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk ‘De Brug’, Warande,Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat rond 12 u.

• Info en coördinatie: [email protected] of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.

zaterdag 21 en zondag 22 november › Dag van de Natuur

• Natuurwerkdagen in onze natuurgebieden. Waar en wan-neer? Zie achterflap van deze Meander! In het natuurgebied Molse Nete op zaterdag én zondag, in het Zammelsbroek op zaterdag en in het Malesbroek op zondag.

• We steken met z’n allen de handen uit de mouwen om het werk van onze beheerteams aan te vullen en lichter te maken. Zo werd er bijvoorbeeld in ons natuurgebied Molse Nete in


Balen de laatste jaren al veel werk verricht om het gebied open te houden voor wandelaars die de natuur van heel dicht bij willen voelen. De natuur is echter sterk en onze Galloways kunnen het werk ook niet alleen aan… Kom mee werken in en genieten van de natuur op zaterdag en/of zondag!

zaterdag 28 november › Dag van de Natuur in de Rammelaars

• Natuurwerkmiddag in de Rammelaars. We steken met z’n al-len de handen uit de mouwen om het werk van onze beheer-teams aan te vullen en lichter te maken. Afspraak 13u -17u.

• Natuur.café geopend vanaf 10u. Natuurpunt Limburg Plant van hier actie. Planten, bestelde planten afhalen van10 - 12 u.

• Het Natuur.huis De Rammelaars is bereikbaar via de Broek-straat in Kwaadmechelen, dan rechtsaf 500m langs het kanaal naar Dessel

zaterdag 28 november › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW

• Natuur, mens en cultuur door Roger Claessens. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer.




zondag 13 december › Watervogeltelling op de Molse Zandputten

• Afspraak: 8.30 u op parking dokterspraktijk, ‘De Brug’, Wa-rande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De

Maat rond 12 u. • Info en coördinatie: [email protected] of 014/31 26 57 of

0499/34 62 60.

zaterdag 19 december › Midwinterzonnewende in het Griesbroek in Balen

• Na de allereerste en geslaagde editie van vorig jaar wordt ook dit jaar deze avontuurlijke avondwandeling ingericht in het natuurgebied Griesbroek. Tijdens deze wandeling wordt u getrakteerd op midwinterfolklore uit het verre verleden en lokale verhalen en legenden uit een minder ver verleden.

• Bijkomende info wordt de komende maanden gepost op onze facebook pagina www.facebook.com/NpBalenNete en op onze website www.natuurpunt.be/node/4511.

• Startpunt: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen vanaf 19.30 u.

• Info: An Gijs 014/32 28 53 of 0473/76 11 38.

zaterdag 19 december › Café Winterwoud in Bezoekerscentrum GNW

• Van Bing Bang tot het aardse leven door Hugo Moors. Zie Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud elders in dit nummer.




Grauwe gans © Jos Ghoos

18 | Meander 4

Activiteitenkalender

zondag 3 januari › Traditionele nieuwjaarwandeling naar de Riebos Lommel

• Tijdens deze excursie naar reservaat De Riebos kijken we uit naar roofvogels, ganzen en andere overwinteraars.

• Afspraak om 8.30 u op parking Blauwe Kei (aan Sas 1) Lom-mel. Einde omstreeks 12 u. Bij regen of sneeuw: laarzen mee!

• Info: [email protected] of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.

zondag 17 januari › Watervogeltelling op de Molse Zandputten

• Afspraak om 8.30 u op parking dokterspraktijk, ‘De Brug’, Wa-rande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde aan reservaat De Maat rond 12 u.

• Info en coördinatie: [email protected] of 0499/34 62 60.

Plant van hier!Plantenactie bij NP HamEen tuin vol bomen en planten ‘van hier’ trekt leven aan! Doe mee aan de jaarlijkse plantenactie en steun Natuurpunt!Je kunt via Natuurpunt Limburg bomen en planten bestellen en dan 28 november bij Natuurpunt Ham afhalen.

Natuurpunt wil de achteruitgang van onze fauna en flora stoppen.

Vele vrijwilligers zijn dagelijks in de weer om natuurgebied zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor onze bijzondere soorten. Maar met natuurgebieden alleen kunnen we de achteruitgang van de biodiversiteit niet stoppen.

ndien alle tuinen natuurvriendelijk ingericht zouden worden, vormen ze samen het grootste natuurgebied in Vlaanderen én halen ze heel wat CO² uit de lucht. Eigenaars van tuinen, tuintjes en balkons kunnen zo meehelpen om de biodiversiteit vooruit te helpen en tegelijk de klimaat opwarming te stoppen.

Met deze actie steun je onze vereniging en de natuur in je buurt!

Bestellen:www.natuurpuntham.be

Afhaaldag|: 28 november 10-12 u Natuur.huis De RammelaarsBereikbaar via Broekstraat in Ham, rechtsaf 500m langs het kanaal naar Dessel.

www.natuurpuntham.be/plantgoed-van-hier-voor-iedereen

Cursus natuurbeheerWaarom wordt er geplagd in De Vennen?

Waarom worden Amerikaanse eiken

soms gekapt? Hoe kan je een goed gras-

land herkennen? Hoe kan je de vochtige

graslanden in de Rammelaars goed be-

heren? Fosfaten zijn een groter probleem

dan nitraten: hoe geraken we er dan

vanaf? Op het verkeerde tijdstip maaien

kan een moeras vernielen. Om een bos te

leren kennen, kijk je best niet naar de bo-

men maar wél naar wat er in de kruidlaag

groeit: zijn de bossen van Bel divers of

bieden ze meer?

Dergelijke vragen en antwoorden komen

aan bod in de cursus natuurbeheer. De

cursus dient vooral om nieuwe mensen

in het beheer aan te trekken. Jij mis-

schien ook? Jij kán meewerken. Je hoeft

geen tractor te kunnen besturen om

een bijdrage te kunnen leveren aan het

beheer van een natuurgebied. Je moet

écht niet alle soorten vlinders uit elkaar

kennen om iets te mogen vertellen over

het beheer van een terrein. Deze cursus

probeert je inzicht te verschaffen in

de samenhang tussen soorten en hun

leefgebied, tussen de beheerders en het

reservaat.

De cursus bevat 7 theorielessen en

3 waar je een terreinbezoek aflegt.

De theorielessen gaan door in het

Bezoekerscentrum Grote Netewoud,

Watermolen te Meerhout op 16, 23 en 30

oktober, 13, 20 en 27 november en 4 de-

cember. Terreinbezoeken worden tijdens

de cursus afgesproken.

Voor meer informatie contacteer Jens

Verwaerde, 0491/15 03 57. Inschrijven bij

[email protected].

Cursus natuurgidsDroom jij er ook van om je enthousiasme

voor de natuur met anderen te delen?

Grijp dan je kans! NatuurpuntCVN orga-

niseert een natuurgidscursus die begint

in het voorjaar van 2016. We dompelen je

onder in de wereld van natuur en milieu

in al zijn facetten: van dieren en planten

tot landschappen, ecologie en natuur-

beheer. Naast inhoudelijke kennis, leer je

hoe je een boeiende wandeling uitstip-

pelt en hoe je groepen vol enthousiasme

in de natuur gidst. Er zijn ruim 30 activi-

teiten voorzien, gespreid over één jaar.

Naast de theorielessen, ga je geregeld op

pad in de natuur onder begeleiding van

een deskundige natuurgids.

Na het succesvol afronden van een mon-

delinge proef, het maken van een terrein-

studie en het gidsen van een wandeling,

krijg je het diploma ‘Natuurgids’.

Theorielessen: donderdagavond

in Bezoekerscentrum Grote Ne-

tewoud in Meerhout. Excursies:

zaterdagvoormiddag (verschillende

natuurgebieden in het Grote Netewoud,

extra uitstappen naar de Zegge en Voe-

ren). Geen lessen tijdens de schoolva-

kanties. Voorkennis: basiskennis natuur

aanbevolen.

Inschrijvingsgeld: €264, 10 % korting

voor jongeren tot 26 jaar en voor Na-

tuurpuntleden. Inschrijvingen: meer

info volgt in volgende Meander, in onze

Nieuwsbrieven en op onze websites.

Contact: [email protected] of

03/205 17 57.

Nieuwe cursussen in Meanderland!

Natuurbeheer in De Kwacht © Jan Mangelschots

Natuurgids in het Griesbroek © Frans Emmerechts


Meander 420 |

FUTUUR NATUURCultuur in de natuur Kunstroute bij Naturpunt Ham.Nog open tot 18 oktober 2015. Gaat dat zien! Info: www.natuurpuntham.be

Futur Rouge, Johan Rottiers

The last Guardian of the Forest, Francisco Manzano Koekoeksnest, Evie Favoreel, Ilse Lamrichts Conditioneel, Dennis Pauwels

Kringloop, Tjen Heyligen

Curtain to Recycling, Evie Favoreel

FUTUUR


FUTUUR NATUURHuman Nestings, Kaya JakovitsGedichten van diverse dichters aan waslijn, concept Jan Verbakel

Remembrance of a tree, Lien TallonFUTUUR

Cocon, Ilse LambrichtsBoomzwammen, Eline OuwendijkInterconnect X Nature, Jan Albrecht

Publi-Kast, Silvia Dubois

Meander 422 |

BigJump

Big Jump 2015 in Balen was zonder meer een succes. 74 dapperen sprongen in het 16° ‘warme’ water van de Grote Nete terwijl meer dan 300 toe-schouwers genoten van de talrijke randanimatie. Daarmee scoorde Balen boven het gemiddelde van de in totaal 30 Vlaamse Big Jump locaties. Hopelijk heeft dit onze beleidsmakers opnieuw wakker geschud. Een welgemeende proficiat aan alle initiatiefnemers, vrijwilligers, springers en bezoekers!

Wendy Thys en Eef Weetjens

Big Jump © Marc Boeckmans

Sketch Frans Belmans © Marc Boeckmans

Kinderen grimeren © Marc BoeckmansDrank en versnaperingen © Tine Verschueren


Feestelijke opening van ‘Den Hof’ in DesselOp 5 juli opende burgemeester Kris Van Dijck de Samentuin ‘Den Hof’ te Dessel. Met de financiële steun van de Vlaamse Landmaatschappij en Alfons Smet Residenties werd de tuin ingericht. Een groep enthousiaste vrijwilligers van Den Bunt en van Natuurpunt Netebronnen creëerden samen met de bewoners van AS Residenties en Natuurpunt Educatie een prachtig pareltje groen. Bekijk zeker onze foto’s op Facebook https://nl-nl.facebook.com/NatuurpuntEducatie.

Terug blik

Toespraak burgemeester © Joke Flour

Met velen te water © Marc Boeckmans

Photowall © Katrien Loots

Verhalenverteller Frans Hoes © Katrien LootsVeel volk © Tine Verschueren

Meander 424 |

Big Jump: en nu?Waterkwaliteit en toekomstplannenProper water?De Big Jump is een internationale actie

die al sinds 2002 gehouden wordt om

aandacht te vragen voor proper rivieren

oppervlaktewater. Die eis is ook vertaald

in de Europese Kaderrichtlijn Water, die

de lidstaten verplicht om tegen 2015 alle

waterlopen in een ‘goede ecologische

toestand’ te brengen. Daarbij wordt niet

alleen gekeken naar ongewervelden,

maar ook naar vissen, waterplanten,

plankton en wieren. Geen enkele Vlaamse

rivier voldoet echter momenteel aan de

vooropgestelde normen. Bemesting,

pesticiden, een verouderd riolerings-

systeem, een ontoereikende watertoets,

ontbrekende overstromingsgebieden,

enz. zijn nog steeds de grote boosdoe-

ners. Daarbij dient wel opgemerkt dat

het ‘one out, all out’-principe een strenge

beoordelingsmethode vormt: scoor je op

één deelaspect matig of slecht, dan is het

eindresultaat dat ook.

Er is wel degelijk een stijging van de wa-

terkwaliteit te merken in de afgelopen

twee decennia. Sinds de oprichting van

Aquafin in 1990 is de zuiveringsgraad

(het aantal mensen dat aangesloten is

op een waterzuiveringsstation) in Vlaan-

deren gestegen van 28% naar 79%. Dat

is een serieuze verbetering, maar het

betekent ook dat het afvalwater van on-

geveer 2 op de 10 Vlamingen nog steeds,

al dan niet via de openbare riolering,

ongezuiverd in onze grachten, beken en

rivieren terechtkomt. Ter vergelijking: in

Duitsland, Nederland en Engeland was

de zuiveringsgraad 25 jaar geleden al res-

pectievelijk 86, 94 en 83 procent.

Niet alle vervuilende stoffen komen via

de riolen in onze waterlopen terecht.

Nitraten, fosfaten en pesticidenresten uit

de landbouw bereiken onze waterlopen

vooral via afspoeling en grondwater.

Grasbufferstroken en dammetjes uit stro

of snoeiafval zouden hiertegen een op-

lossing kunnen bieden. Dijken en strakke

oevers van beton zouden ook zoveel

mogelijk plaats moeten maken voor over-

stromingsgebieden met ondiepe zones,

die essentieel zijn voor planten, ongewer-

velden en vissen. Dat laatste is echter in

de praktijk vaak moeilijk haalbaar, niet in

het minst omdat er ruimte voor nodig is.

Hoe zit het met de Grote Nete?In de jaren 1960 en 1970 loosde Vlaande-

ren zijn afvalwater ongezuiverd in het op-

pervlaktewater. Enkele gemeentes echter,

de meeste op het Kempisch plateau,

bouwden al waterzuiveringsinstallaties

lang voor dat de norm werd. Samen met

de afwezigheid van vervuilende industrie

en de zuiverende werking van een aantal

uitgestrekte natuurgebieden en militaire

domeinen in de omgeving, zorgde dat

ervoor dat de bovenlopen van de Grote

en de Kleine Nete altijd relatief schoon

zijn gebleven. De Kleine Nete is trouwens

op dit moment de properste waterloop

in Vlaanderen, hetgeen vorig jaar nog

gevierd werd tijdens het evenement

“Chap’eau”. Stroomafwaarts op de Grote

Nete verslechterde de waterkwaliteit in

het verleden door ongezuiverd huishou-

delijk afvalwater en lozingen door Tes-

senderlo Chemie.

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM)

verzamelt gegevens over zowel de wa-

ter- als bodemkwaliteit van de Grote

Nete. Op het dichtstbijzijnde meetpunt in

Meerhout tonen deze gegevens aan dat

de bodemkwaliteit van de Grote Nete ge-

evolueerd is van “verontreinigd” in 2000

tot “niet verontreinigd” in 2011. De fysico-

chemische component toont enkel nog

een lichte verontreining aan voor zink en

cadmium. Ook de biotische index scoort

goed. Er komen momenteel een 20-tal

vissoorten voor in de Nete ter hoogte van

Straalmolen, waarvan enkele bijzondere

zoals beekprik, kopvoorn en serpeling. En

sinds een herintroductieprogramma van

INBO (Instituut voor Natuur- en Boson-

derzoek) en ANB (Agentschap voor Na-

tuur en Bos) is ook de kwabaal er weer.

Dag EindklasseFysico Chemie Eindklasse

Ecotoxicologie Eindklasse

Biologie Eindklasse

11/12/2000 3 3 2 1

21/04/2004 2 2 2 1

26/05/2008 3 3 2 1

11/04/2011 1 2 1 1

DagFysico Chemie Eindklasse

Kwik (Hg) Zink (Zn) Cadmium (Cd)

11/12/2000 3 4 1 1

21/04/2004 2 3 2 2

26/05/2008 3 3 2 2

11/04/2011 2 1 2 2Evolutie van de waterbodemkwaliteit van de Grote Nete ter hoogte van meetpunt Meerhout: triadekwaliteit (boven) en fysico-chemische component (onder). “1” niet verontreinigd, “2” licht verontreinigd, “3” verontreinigd, “4” sterk verontreinigd (bron: VMM geoloket).


Ambitieuze toekomstplannen

De omgeving rond Straalmolen gaat bin-

nenkort grondig veranderen. Het ANB en

de VMM werken samen aan een plan om

de omgeving er natuur- en visvriendelij-

ker te maken. Het hoge verval aan de mo-

len vormt immers een vismigratieknel-

punt en de viskweekvijvers, rechthoekige

vijvers met steile oevers, hebben een lage

natuurwaarde. Om vismigratie mogelijk

te maken, wordt stroomopwaarts van de

molen een verbinding van de Grote Nete

naar de Heiloop gegraven, die op haar

beurt in de woelkom stroomafwaarts de

molen uitmondt. Om het hoogteverschil

tussen de Grote Nete en de Heiloop te

overbruggen, worden 15 bekkentrappen

aangelegd die elk een hoogteverschil van

8 cm overbruggen en die passeerbaar

zijn voor vissen.

Tegelijkertijd worden de kunstmatige

viskweekvijvers omgevormd tot een

moerasbiotoop met schuine oevers, een

afwisseling van diepe en ondiepe wa-

terzones, rietvelden en een broedeiland

voor watervogels. Voor de bezoekers

wordt een uitkijktoren gebouwd. Daar-

naast heeft Natuurpunt gelijkaardige

inrichtingsplannen voor de recent aan-

gekochte percelen met vijvers en week-

endhuisjes aan het kanaal. Maar daarover

volgt later ongetwijfeld meer…

Deze inrichtingswerken aan beide zijden

van het Griesbroek zullen niet alleen een

boost geven aan de lokale natuur, maar

ook aan wat men ecosysteemdiensten

noemt. Dit zijn de zichtbare en minder

zichtbare voordelen die de maatschappij

van ecosystemen ontvangt: bv., zelf-

reinigend vermogen, fijn stof en kool-

stofvastlegging, verbeterd visbestand,

overstromingsbeheersing, maar ook

natuurbeleving en recreatie. Voor veel

bezoekers was de Big Jump aan Straal-

molen misschien een eerste korte en

zijdelingse kennismaking met het mooie

natuurgebied Griesbroek. Met de huidige

projectplannen ziet de toekomst van het

Griesbroek er veelbelovend uit en hopen

we dat in de toekomst meer en meer

natuurliefhebbers de weg zullen vinden

naar deze parel in het Grote Netewoud.

eeF WeetJens

1.0m0.5 - 1.0m0 - 0.5m-0.5 - 0m-1.0 - -0.5m-1.5 - -1m-1.5m

5,00m

5,00

m

5,00m

2,18m

2,00m

niveau -0.3m

200/4

80/416/4

80/4

16/4

niveau -0.5m

200/4

200/4200/4

80/4

80/4

80/4800/4

80/4

80/4

16/4

20/4

200/4

20/4

20/4

20/4

20/4

20/4

20/4

200/4

80/440/4

16/4

6/4

6/4

16/4

80/4

40/4

80/4

40/4

6/4

6/4

40/4

40/4

200/4

40/4

40/4

16/4

40/4

16/4

800/4

80/4

40/4

40/4

40/4

16/4

16/4

16/4

200/4

80/4

40/4

40/4

80/4

80/4

80/4

80/4

40/440/4

40/4

40/4

40/4

80/4

80/4

80/4

80/4

80/4

40/4

40/4

2,00

m

Verhoging achterzandvang, 26.75mTAW

Zandvang,26.45m TAW

Zwaluwwand,10m breed

Verharde dienstwegeiland,Verharding: geotextiel +steenslagDiepte maximaal 26,45mTAW

Instroom

Uitstroom

niveau -0.3mniveau -0.5m

Plannen voor moerasinrichting ten NO van Straalmolen. Links: huidige toestand, rechts: na uitvoering van het project (bron: ANB).

Plannen voor de vistrap aan Straalmolen (bron: ANB)

Meander 426 |

Hier overwinteren tientallen bruine kiekendieven en meestal ook wel een aantal blauwe soortgenoten. Naast de klassieke buizerds en torenvalken, mo-gen we hier rekenen op waarnemin-gen van slechtvalk en met het nodige

geluk zelfs ruigpootbuizerd of zelfs de majestueuze zeearend. Verder let-ten we uiteraard ook op al de ganzen, eenden en steltlopers die in dit vo-gelrijke gebied komen overwinteren. We gaan niet echt het gebied in: dus geen slijkerige toestanden. ‘s Middags kunnen we picknicken in een heerlijk ouderwets bruin café met als originele naam ‘het Verdronken Land’ in Emma-dorp. Gids: Koen Leysen, Natuurpunt Educatie. Deze uitstap wordt georganiseerd in het kader van de roofvogelcursus, maar ook andere geïnteresseerden

kunnen mee tot de bus vol zit. We vertrekken om 8 u op de markt in Dessel met Marcel Cars en we ver-wachten daar terug te zijn tegen 17.30 u. Inschrijven verplicht bij [email protected]. Kostprijs: €15 voor leden van Natuurpunt en €20 voor niet-leden. Inschrijving is pas voldaan na overschrijving van het vereiste be-drag op rekeningnummer: BE18 0011 5777 9165 van NP-Netebronnen. Niet aarzelen, nu doen!

Bij vetten denken de meeste mensen aan

iets slechts. Dit klopt voor geraffineerde

oliën. Die worden op zeer hoge tempe-

raturen geperst met toevoeging van sol-

venten om de productie te verhogen.

Zij worden geneutraliseerd, gebleekt,

bijgekleurd, ontgeurd en ontdaan van

wassen, gommen en vrije vetzuren om

altijd hetzelfde product te bekomen.

Vaak worden zij verhard om te kunnen

smeren en als laatste voegt men er nog

bewaarmiddelen aan toe. Deze vetten

en oliën werken ontstekingsprocessen

in de hand en zijn medeverantwoorde-

lijk voor aandoeningen zoals hart- en

vaatziekten, gewichtsaandoeningen,

depressiviteit, immuniteitsstoornissen,

allergieën, diabetes, onvruchtbaarheid en

kanker. De voedingsindustrie gebruikt ze

massaal in smeerboter, bakmargarines,

koekjes, mayonaises, enz. Dit alles kan

men vermijden door het gebruik van

koudgeperste ongeraffineerde vetten en

oliën, extra vierge-oliën genaamd. Deze

worden enkel koud geperst en bevatten

bijgevolg nog fosfolipiden, vitamine E,

carotenoïden, co-enzyme Q10, diverse

polyfenolen, lipasen, enzymen en zijn

rijk aan mineralen. Deze stoffen zijn be-

langrijk voor diverse doeleinden in ons

lichaam. Daar zij geen nabehandelingen

ondergaan, kan elk lot lichtjes verschillen

qua kleur, geur, smaak, enz.

Leveringsronde natuurproductenAls je volgende keer dus een stuk Gal-

loway- of lamsvlees gaat bakken, gebruik

dan een extra vierge olie. De beste olie

om te bakken is extra vierge kokos olie of

extra vierge rode palm olie. Deze vetten

en oliën vind je in de betere natuurvoe-

dingswinkels. In oktober is er weer een

leveringsronde van natuurproducten

(Gallowayvlees, lamsvlees en sappen).

Het Galloway- en lamsvlees bevat zelf

ook gezonde vetten omdat het een na-

tuurproduct is. Deze dieren zijn niet bij-

gevoederd met soja, maïs, enz. waardoor

we hier van puur vlees kunnen spreken.

Meer info en/of een bestelformulier: jur-

[email protected] of 0497/70 63 08.Jurgen Verreyt

Bron: BioGezond, 12de jg. nr. 2, ‘magazine.communi-tysoft.com/magazine/15/browse/478’

Roofvogels spotten

in SaeftingheOp zaterdag 31 oktober trekken we met de bus naar de Scheldedijk bij het Verdronken Land van Saeftinghe op zoek naar roofvogels.

Natuurpuntvlees bakken...

Geraffineerdof

extra vierge Kempense heideschapen © An Dierckx

Bruine kiekendief © Rik Verborgt

Slechtvalk © Rik Verborgt


UitnodigingIn oktober stellen de Natuurpuntfotografen van de regio Meanderland weer hun beste werken tentoon in ‘t Kristallijn.Met als thema ‘Aktiefoto’s uit onze Kempense natuur’ zullen er bijzondere beelden getoond worden, waaruit blijkt dat de makers op het juiste ogenblik hebben afgedrukt.

O.a. volgende deelnemers verlenen hun medewerking: Frans

Emmerechts, Jef Eykmans, Jos Ghoos, André Leunen, Fred Nevel-

steen, Stef Smet, Patrick Sterckx, Alfons Van Vlerken en Rik Ver-

borgt. Samen met de natuurfoto’s zullen er keramische werken

van Nicole Raskin tentoongesteld worden.

Opening op zaterdag 10 oktober om 15 u.

Verder open op zaterdagen en zondagen 11, 17, 18, 24 en 25 ok-

tober 2015 telkens van 14 tot 17 u.

Natuurfoto’sin ‘t Kristallijn

’t KristallijnBlauwe Keidreef 32400 Mol

Knobbelzwaan © Rik Verborgt Gewone doodgraver © Frans Emmerechts

Eekhoorn © Fred Nevelsteen

Ijsvogel © Jef Eykmans

Meander 428 |

Dennenwolfsklauw terug Vrijwilligers van Natuurpunt hebben

in het natuurgebied Grote Netewoud

te Geel-Bel dennenwolfsklauw gevon-

den. Deze plant wordt met uitsterven

bedreigd en komt slechts op enkele

plaatsen in België voor. Het was al 14 jaar

geleden dat de soort nog werd gezien in

Vlaanderen.

De wolfsklauwen zijn planten met krui-

pende of opstijgende, niet holle, en

meestal een gevorkte vertakte stengel,

met kleine, schubvormige, groene blade-

ren. De spoordoosjes bevinden zich in de

oksels van de bovenste bladeren, of zijn

verenigd in aren. In die doosjes ontwik-

kelen zich de sporen, waaruit bij kieming

een levermosachtig plantje te voorschijn

komt. Hieruit ontwikkelt zich later weer

een wolfsklauw.

Dennenwolfsklauw (Huperzia selago)

bestaat uit een bosje dicht naast elkaar

staande even lange stengels. De stijve,

stekende bladeren staan schuin omhoog.

Deze plant draagt in de zomer en tijdens

het begin van de herfst gele, rijpe sporen.

Behalve door sporen verspreidt deze

plant zich door broedknopjes. Deze zitten

dicht bij de stengeltoppen in de oksels

van bladeren. Ze breken bij aanraking

gemakkelijk af en gaan dan wortelen in

de grond. Zo kunnen ze uitgroeien tot

nieuwe planten.

Het aantal groeiplaatsen is beperkt. De

dennenwolfsklauw komt voor op voch-

tige, voedselarme grond in heidevelden

en dennenbossen; ook onder kruipwilg

in de duinen, soms in zandafgravingen.

In het Grote Netewoud betreft het een

open, vochtige plaats met rondom oude

zeedennen en veel mossen en korstmos-

sen. Dit plantje lijkt op een takje van een

naaldboom en groeit vaak onder dennen.

De naam ‘dennenwolfsklauw’ is dus dub-

bel en dik verdiend.

Ook op Europees niveau is de soort

zeldzaam, ze wordt steeds in kleine aan-

tallen teruggevonden. Naar het zuiden

en het oosten toe, beperkt het aantal

vindplaatsen van deze noordelijke soort

zich tot berggebieden.

De plek waar de plant groeit wordt

geheim gehouden omdat overdreven

betreding uit den boze is. Wel werd de

eigenaar op de hoogte gebracht, want

kappen van dit bos zou nefast voor de

plant zijn.

Zeldzame bergveldwesp In het natuurgebied Geel-Bel werd ook

een nest van de zeldzame bergveldwesp

gevonden. De vestiging in de Kempen

wijst erop dat deze zuidelijke wespen-

soort in opmars is en meer en meer

noordwaarts oprukt.

De bergveldwesp (Polistes biglumis) is

een vliesvleugelig insect uit de familie

van de plooivleugelwespen (Vespidae).

De soort is van andere wespen te onder-

scheiden door het iets afgeplatte, slanke-

re lichaam, met verdonkerde antennes en

een overwegend zwarte kleur met gele

dwarsstrepen. Het achterlijf versmalt zich

geleidelijk naar voren toe. Hun nesten

zijn open maar ook kleiner en er zijn min-

der werksters. Veldwespen zijn sociale

wespen en vallen in de vlucht op door de

naar achter afhangende poten. De vlieg-

tijd loopt van mei tot september.

Mirella Bruynseels en René Ducastel

Mooie ontdekkingen in Geel-BelNest bergveldvesp in Bel © René Ducastel

Dennenwolfsklauw in Geel-Bel © René Ducastel


Wie kent hem niet, de vlier met in de lente zijn kantwerkachtige, roomkleurige schermbloemen en in het najaar zijn zwartpaarse bessen? De vlier is in onze streken inderdaad een veelvoorkomende struik. Hij stelt geen al te hoge eisen aan zijn groeiplaats. Hij houdt van voedselrijke, stikstofrijke en vochtige grond in de zon of half-schaduw.

Hij groeit vooral aan bosranden of op

open plekken in bos of struikgewas, maar

hij houdt ook van plaatsen die kunstma-

tig vruchtbaar zijn geworden (naast ak-

kers of op mesthopen).

Naast de Gewone of Zwarte Vlier (Sambu-

cus nigra) komt er bij ons nog een variant

voor, namelijk de Peterselievlier (Sambu-

cus nigra var. Laciniata). Deze laatste is

eigenlijk een verwilderde gecultiveerde

soort. Hij heeft een diep ingesneden

bladvorm gelijkende op die van het

keukenkruid peterselie. Maar op de vorm

van het blad na heeft deze peterselievlier

dezelfde eigenschappen als de gewone

vlier.

Iedereen weet ook dat er van oudsher

medicinale eigenschappen aan de vlier

worden toegekend. Er zijn sporen van

het gebruik van vlier teruggevonden

in nederzettingen uit het prehistorisch

tijdperk. Ook bij de Grieken en de Ro-

meinen was vlier populair. Hippocrates

beschouwde vlier als urinedrijvend mid-

del. Plinius ontdekte de antibacteriële en

slijmoplossende werking ervan. Ook de

kruidenarts Dodoens (1517-1585) kende

er slijmoplossende en ontzwellende ei-

genschappen aan toe.

De Germanen beschouwden de vlier dan

weer als een magische, heilige struik. Hij

zou de duivel en de heksen kunnen we-

ren. Daarom werd hij vaak als beschermer

bij waterputten geplant. Het lichte hout

splintert niet en is uitermate geschikt

om kleine voorwerpen van te snijden. Zo

werden er onder andere fluitjes van ge-

maakt, vandaar de ‘flierefluiter’.

Sinds de jaren 1980 schenkt men terug

meer aandacht aan geneeskrachtige

eigenschappen van planten. Inhouds-

stoffen van planten worden voortaan

ook wetenschappelijk onderzocht. Rond

het jaar 2000 kon de virologe Dr. Made-

leine Mumcuoglu de antibacteriële en

antivirale werking van vlier aantonen.

Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat

zowel de bloesems als de rijpe bessen

interessante inhoudsstoffen bevatten,

waaronder heel wat flavanoïden. zoals ru-

tine, quercitine, isoquercitine, hyperoside,

astragaline, kaemferol, enz. Naast deze

algemeen weerstandsverhogende stof-

fen bevatten zij ook specifieke eiwitten

die virussen kunnen afremmen. Specifiek

voor de bloesems zijn de slijmstoffen

die op de luchtwegen een verzachtende

invloed uitoefenen, en looistoffen die een

‘samentrekkende’ werking op ontstoken

slijmvliezen hebben. De bessen zijn dan

weer rijk aan anthocyanen, die instaan

voor de afweerverhogende werking.

Met andere woorden, vlier is goed bij

hoest en keelpijn, verlicht de symp-

tomen van griep en versterkt het

immuunsysteem.mirella bruynseels

Vlierbessensiroop makenVlierbessensiroop maken is zeer eenvou-

dig. Het enige wat je nodig hebt zijn de

bessen, suiker en een citroen.

- Pluk enkel rijpe vlierbessen, die mooi

zwartpaars zijn en glanzen. Onderweg

plukken we de trossen, maar thuis verwij-

deren we de bessen van hun tuiltjes, we

wassen ze goed, doen ze in een kookpot

en brengen ze aan de kook. We laten ze

een paar minuutjes doorkoken.

- Wanneer de bessen voldoende zijn af-

gekoeld zeven we ze door een theedoek.

De laatste restjes persen we er goed uit;

de pulp is afval.

- Per liter bessensap voegen we een

halve kilo kandijsuiker en het sap van één

citroen toe. Dit sap laten we terug even

doorkoken. Dit hete sap gieten we in fles-

jes en sluiten daarna onmiddellijk de dop,

zoals bij confituur.

- Klaar!

De gewone vlierDe medicijnkast van het volk

Gewone vlier © Mirella Bruynseels

Peterselievlier © Mirella Bruynseels

mail: [email protected] www.jankok.be

Jan Kok tuinarchitectuur

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN

Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

OPEN:Vanaf 10 uur, woensdag gesloten

Van 15 oktober tot Pasen:dinsdag en woensdag gesloten.

JAHA!!!Hier hadde uwekunnenstaan!!!!!

Adverterenin Meander?

[email protected]

DAG VAN DE NATUUR

Zaterdag 21, zondag 22 of zaterdag 28 november is iedereen welkom om mee te komen werken in enkele van onze reservaten! We zorgen voor gereedschap en wellicht ook voor soep of andere versnaperingen…

Molse Nete in MolZaterdag 20 november van 9 tot 12 u. Samenkomst aan kerk Mol-Gompel. Laarzen noodzakelijk. Info: [email protected] of 014/31 71 54.

ZammelsbroekZaterdag 20 nov. om 9 u. Samenkomst op de Kikkerweide (einde Molenlaakpad in Geel-Oosterlo). Breng werkkledij en schoenen of laarzen mee. Info: [email protected] of 0498/12 47 29.

De Rammelaars Zaterdag 28 november van 13 tot 17 u. Samenkomst aan Natuur.huis De Rammelaars Laarzen [email protected]

Molse Nete in BalenZondag 21 november om 9.30 u. Kom mee werken in en genieten van de natuur in Balen. Samenkomst aan voetbalterrein GSK achter casino in Gompel (Owenslei). Info: Luc De Groof 0494/29 79 49.

MalesbroekZondag 21 november van 9 tot 12 u en van 13 tot 16 u. Samenkomst ter hoogte van Winkelom, vlakbij de brug over de Grote Nete, parkeren in KMO-zone Winkelom. Breng goed schoeisel (laarzen) mee en een knapzak. We werken hier aan een boomplanting in het kader van Life-project Grote Netewoud, op een perceel gelegen naast de baan van Geel-Centrum naar Geel-Winkelomheide en vlak naast de Grote Nete. Info: [email protected].

Meander 2015 nr 4 oktober november december

Documents

Transcript of Meander 2015 nr 4 oktober november december