MARK VAN BOGAERT SCANBAAR SCHRIJVEN · 2019-09-16 · Persberichten 162 Tijdschriftartikels 170...

H O E L E Z E N K I J K E R S

MARK VAN BOGAERT

SCANBAARSCHRIJVEN

AANDACHT VANGEN VAN LEZERS MET

WEINIG T IJD

MARK VAN BOGAERT

SCANBAARSCHRIJVEN


MARK VAN BOGAERT

SCANBAARSCHRIJVEN


WEINIG T IJD

MARK VAN BOGAERT

SCANBAARSCHRIJVEN


MARK VAN BOGAERTMARK VAN BOGAERT

SCANBAARSCANBAARSCHRIJVENSCHRIJVEN

AANDACHT VANGEN AANDACHT VANGEN VAN LEZERS MET VAN LEZERS MET

LC_BW_scanbaar schrijven_B opmaak.indd 3 26/04/16 12:58

S C A N B A A R S C H R I J V E N4

WAT U IN D IT BOEK ALLEMAAL V INDT

Eeninhoudsopgavehoeftnietperse‘inhoud’teheten.

Eeninhoudsopgavemoetduidelijkdewegwijzen.Dusformuleer

ikdetekstsoortenvanafpagina83parallel:alleenhetgenre,een

structuurwaarinuallesvlotterugvindt.

Eeninhoudsopgavehoeftniet letterlijkteverwijzennaardetitel

vaneenhoofdstuk.Bovendehoofdstukkenzelfhebbentitelseen

anderefunctie:daarmaghetwatspeelser.Enzogebeurterindit

boekwelmeerdatniethelemaal‘volgenshetboekje’is.

Vaninformatierijkdomkrijgjeaandachtsarmoede 7

Kijkeensnaardekrant 12 Aandachttrekkenmettekstenbeeld 12

Hoekijkenlezers? 19

Hoelezenkijkers? 30

Presenteeruwtekstinzapklarebrokken 34 Genoegwitenkortealinea’s 34

Tabellen 42

Grafieken 44

DevierV’svaneenzapklarelay-out 49

Schrijfscanbarewoordenenzinnen 50

Psychologievandeletter 59 Bizarretestsvanlettertypes 68

Welklettertypewaarvoorgeschiktis? 74

Cijferpsychologie 78


5WAT U I N D I T B O E K A L L E M A A L V I N D T

Scanbaarschrijvenvoorverschillendetekstsoorten 82Notitiesvooruzelf 83

Spiekbriefjesvooruwspeech 89

Brievenene-mails 91

Memo’s,rapporteneninternedocumenten 106

Jaarverslagen 109

Vergaderverslagen 111

Beleidsteksten 115

Cursusteksten 119

Misboekjes 133

Flyers,foldersenbrochures 136

Presentaties 140

Boodschappenlijstjes 144

Tekstenvooranderstaligen 147

Cv’s 152

Persberichten 162

Tijdschriftartikels 170

Heletijdschriften 176

Webteksten 179

SEO-tekstvoorGoogle 191

Antwoordformulieren 197

Nieuwsbrieven 200

Tweetsenpostsvoorsocialemedia 204

Chats 207

Menukaarten 208

Aanhalings-enafstotingstekens 210

Meepratenoverlay-out?Durewoorden! 214

Allerhartelijkst 223

Register 226


7VA N I N F O R M AT I E R I J K D O M K R I J G J E A A N D A C H T S A R M O E D E

HOE , WAAROM EN WAARVANDAAN?

Vaninformatierijkdomkrijgjeaandachtsarmoede

Elkedagproberenmensenenorganisatiesuzo’n100.500woordendoorde

strotterammen.Tweeboekenzijndat.Eenbrandweerslanggebruikenom

uwdorsttelessen,noemtEdouardGruwezhetinTo the point presenteren.

Mensendiedatmeten–RogerBohnenJamesShort–schattendatweelk

jaar4,4procentmeerinformatieteverwerkenkrijgen.Of50procentom

detienjaar.

Alsuzelftekstenschrijft,wordthetnogerger.Ookuwlezerwordtelke

dagoverstelptmetinformatie.Ookhijkrijgtdatnooitallemaalgelezenof

verwerkt.Gaerdusmaarvanuitdatuwlezeruwtekstlievernietonder

ogenkrijgt.Hijwilervanaf.Zijnhersenenzijnnietinstaatomalleste

registrerenwatzeaangebodenkrijgen.

Ditboekiseenremedietegendatinformatie-infarct.Scanbaarschrijvenis

eenmanieromindezesnelleinternettijdenvansms,SnapchatenTwitter

tochnoglezerstebereiken.Stilaanwordthetdeenigemanier.Datheeft

allestemakenmetonsbeperktewerk-ofkortetermijngeheugen.Deinfor-

matiediewedaaropafvurenheetcognitievebelasting.

WerkgeheugenHet was psycholoog George Miller die in 1956 uitpakte met the magical

number seven.Onswerkgeheugenkanvijftotnegendingenbehappen.Ge-

middeldzevendus.Dingendieuziet,hoortof leest,houdtuevenvast

metuwzintuiglijkgeheugen.Netlanggenoegomzewelofnietdoorte

sturennaaruwwerkgeheugen.Daarvaltdebeslissingwatuverdermet

Dit boek is een remedie tegen een informatie-infarct


8 S C A N B A A R S C H R I J V E N

de opgenomen informatie gaat doen: Bewaren? Verwerken? Vergelijken

metaleerderopgeslageninformatie?

Dooruwwerkgeheugenbentuinstaatomeentelefoonnummeroptezoe-

kenenlanggenoegteonthoudenomhettebellen.Misschienmoetuhet

nummereenpaarkeerherhalenomhetevenopteslaan.Alsuhetniet

herhaalt,verdwijnthetnaeentwintigtalsecondenuituwhoofd.Meestal

ishetzelfsnogsnellerweg,omdatnieuweinformatiediebinnenkomtde

ouderewegduwt.Deopslagcapaciteitendeopslagtijdvanuwwerkgeheu-

genisbeperkt.Hoesnelhetwerkgeheugeninformatieverwerkt,verschilt

vanmenstotmens.Mensenmeteenhogerewerksnelheidkunnenmeer

informatietegelijkverwerkenenreagerendaardoorbeteropinformatie

diezeineenhoogtempoaangebodenkrijgen.Maargaertochmaarvan

uitdatuwlezertraagisenendatuwtekstnooittescanbaarkanzijn.

Beeldcultuur en eerste indrukFacebookisout,InstagramenPinterestzijnin.Inplaatsvanbijlangetek-

stenzwerenwenubijinfografiekenenexplanimations ofuitlegvideo’s.In-

formatievisualiserenismeerdanooitdoorslaggevendalsuhersenenen

hartenwiltveroveren.

Beeldenbekijkenwealtijdeerderdantekst,emotieservarenwealtijdeen

fractievaneensecondevroegerdangedachten.InDe vergissing van Descar-

tesbewijstneuroloogAntonioDamasiozelfsheelovertuigenddatalwat

geenemotieis,neerkomtopachterafgeredeneer.Deeersteindrukisen

blijfteenkwestievanemoties.Enbijveeldocumentenisdieeersteindruk

verantwoordelijkvoordeeerstewegwerpgolf.

SolomonAschonderzochtalseenvandeeerstenhoeindrukkengevormd

worden.Hijvroegzijnstudentenomzicheenindruktevormenvanie-

manddie‘intelligent,actief,impulsief,kritisch,koppigenjaloers’is.Dat

leverdeeenheelanderbeeldopdanbijdeomgekeerdevolgorde:‘jaloers,

koppig, kritisch, impulsief, actief en intelligent’. Wat het eerst binnen-

komt,zetdetoon.Dieeersteeigenschappenkunnendusmaarbeterpo-

sitiefzijn.Zebeïnvloedenzelfsdeinterpretatievandeeigenschappendie



laterkomen.Inhetrijtjedatpositiefbegint(met‘intelligent’),komtdeei-

genschap‘kritisch’veelflatteuzeroverdaninhetrijtjedatnegatiefopent

met‘jaloers’.

Roeptuwdocumentindeeerstesecondennegatieveemotiesop?Vergeet

hetdanmaar.Wég,lezer.

U scant onbewustInmijnboekMet woorden verleidengeefikvoorbeeldenvankoppelsmetde-

zelfdelettersinhunvoornaam:MietenWilfried,PaolaenAlbert,Maxima

enAlexander.Hetwoordbeeldendelettersvanonzevoornaamwekken

positieveemotiesop.Hetblijktookuitstatistischonderzoek:mensenkie-

zensignificantvakervooreenlevenspartnervanwiedevoornaamlijktop

huneigenvoornaam.Alsikdaaroverspreek,reagerenmensensomsmet:

‘Datgeloofikniet.’

InThinking, Fast and Slow legtpsycholoogDanielKahnemanhaarfijnuit

waaromwezomoeilijkkunnengelovendatonsbrein,onsgedragenonze

keuzessterkgestuurdwordendoorSysteem 1,ergensinonsonderbewust-

zijn.Hijgeeftditvoorbeeld:

Adolf Hitler werd geboren in 1892.

Adolf Hitler werd geboren in 1887.

Datistweekeergelogen(Hitlerisgeborenin1889),maarexperimenten

latenziendatmeermensendeeerstebeweringgeloven.Eenduidelijker

lettertypeisnietalleengemakkelijkertelezen,hetverhoogtookuwge-

loofwaardigheid.Alsumetkleurwerkt,gelovenmeermensenuwbood-

schapalsuuwtekstinfelblauwofroodafdruktdanineenpasteltint.

MeervandievoorbeeldenvindtuindeboekenvanDanArielyeninNudge

vanRichardThalerenCassSunstein.SamenmetKahnemanwarenzebe-

langrijkeinspiratiebronnenvoorditboek.Wanthetgaathiermeerover

psychologiedanoverlay-out.Scanbaarschrijveniseenvormvannudging:

deontvangerdatextraduwtjegevendathijnodigheeftomlezertewor-

den.Enhetisnietonsverstand,maarhetzijnonzeemotiesenonbewuste



overtuigingendieonsgedragsturen.Ookonskijk-enleesgedrag.Welkom

indewonderewereldvanonbewuste,vastgeroestepatronen.

Uit respect voor de lezerIn mijn schrijftrainingen zie ik elke keer opnieuw hoe belangrijk scan-

baarschrijvenis.Somsleverencursistenmeeenbloedernstigwerkstukaf

ineenlettertypealsComic Sans.Ookalstekstschrijverzieikelkedaghet

effectvande lay-outopmijn teksten.Goedevormgevingversterktmijn

boodschap,eenondoordachtelay-outjaagtlezersweg.

Enomde lezers ishetmij tedoen.Dit isgeenboekvoorprofessionele

ontwerpers,maarvooriedereendiesomsietsschrijftendathetliefstle-

zersvriendelijkdoet.

Maakhetuwlezerzogemakkelijkmogelijk.InMet woorden verleidenpleitte

ik daarom al voor ‘dialoogtekst’ met spreektaalwoorden en vlot leesba-

rezinnen.Ookdaaroverkrijg ikweleensreactiesals: ‘Maarmetmagni-

loquente,sesquipedalebreedsprakigheidmaakiktocheenslimmerein-

druk?’Mooinietdus:meteenovermatigingewikkeldtaalgebruikwordt

uwboodschapminderovertuigendenbeschouwtdelezerualsminder

intelligent. Precies het omgekeerde van wat u wilt bereiken. De Ameri-

kaansepsycholoogDanielOppenheimerhadaanPrincetonUniversitystu-

dentendieookdachtendatzemetingewikkeldwoordgebruikdocenten

konden imponeren. Hij toont aan dat een pretentieuze verpakking van

bekendeideeëneerderoverkomtalseentekenvanmindereintelligentie

engeloofwaardigheid.

Delaatstejarenverschuifthetaccentinmijnschrijftrainingenmeernaar

scanbaarheid. Die is vooral belangrijk voor lezers met weinig tijd. Voor

úwlezersdus.Eenoverzichtelijkelay-outiswellichtevenbelangrijkals

taalkundige ingrepenomdie lezersbinnente trekken inuwtekst.Een

generatiegeledenwarenweeronsnauwelijksvanbewustdateenslecht

gekozenlettertypeonswaardeoordeeloverdeinhoudvaneentekstzou

beïnvloeden,enonskritischerzoudoennadenkenoverwatdetekstver-

telt.Sindsdienheeftdepsychologiereuzenstappengezet.Daarnaastba-

Maak het uw lezer

gemakkelijk



seerikmeinditboekopdespectaculaireresultatenvaneyetracking,het

onderzoeknaardeoogbewegingenvanlezers.EnopdeA/B-testsdieikzelf

deedomtekijkenwelkeversievaneentekstdemeesteresponsoplevert.

Metdetipsinditboekzorgtuervoordatuwlezerssnellerdeessentievan

uwboodschapzien.Ulaatzeuwtekstsnellerlezenterwijlzeertegelijk

meervanopsteken.Hetisdusookeenkwestievanrespectvoorhunkost-

baretijd.Enscanbaarschrijvenlevertookútijdwinstop.Genietervan.

MarkVanBogaert



DE KRANTMETHODE

Kijkeensnaardekrant

Indekrantkijkenmenseneerstnaardefoto’s.Meestalzijndatfo-

to’svanmensen.

Alsdekijkerlezerwordt,gaathijlezeninhetspoordatdefoto’sin

zijnhersenentrokken.

Kopregelsindekrantzijnkijktekst:welezenzeniet,wescannen

ze.Datiseenheelanderehersenactiviteit.

AandachttrekkenmettekstenbeeldKijkeensnaareenpaarkrantenvanvandaag.Diestaanvolnieuwswaar

mensengraagvoorbetalen.Detekstenzijngeschrevendoorberoepsjour-

nalisten. En de lay-out doet er alles aan om voor die teksten nog meer

aandachttekrijgen.

Eerst beeld, dan tekstIndekrantkijkenmenseneerstnaardefoto’s.Voor95procentzijndat

foto’svanmensen.Foto’sdieopzichaleenverhaalvertellen.Alseentoe-

risteenfotovaneengebouwwil,vraagthijofiedereenevenopzijgaat.Als

eenkrantenfotograafeenfotovaneengebouwnodigheeft,wachthijtot

eriemandvoorzijnlensstaptoffietst.Eengebouwzondermensen,datis

alleenmaareenmassadodestenen.Mensenhebbenbelangstellingvoor

mensen,enmensenbrengeneenfotototleven.Wezieneerstdefoto’svan

demensenmetdegrootstafgebeeldeogen.Daarnadekleinerefoto’s.

Isereenconflict?Dankijkendemensenopdefotovanelkaarweg.Men-

sentussenwiehetklikt,kijkennaarelkaar.Eenfotovaniemanddienaar

linkskijkt,staatrechtsvandetekst.Eenfotovaniemanddienaarrechts

kijkt,staatlinksvandetekst.Wantdelezervolgtdeblikvandepersoon

opdefoto.Zozorgenfoto’svoormeerlezersvandetekstdieeronderof


13K I J K E E N S N A A R D E K R A N T

ernaaststaat.Opdekrantenpaginastaandebelangrijkstefoto’seerderbo-

venaandanonderaan,eneerderlinksdanrechts.Datkomtdoordatwijin

onzecultuurvanlinksnaarrechtslezen.

Nafoto’svanmensenvindenwefoto’svandiereninteressant,eneerstde

foto’svandedierendiehetmeestoponszelflijken.Eenchimpanseevin-

denwedusinteressanterdaneenglimworm.Enookdedierenwaarwe

thuismeetemakenhebben–hondenofkatten–vindenweinteressanter

danslakkenofkangoeroes.Daarnapasgaatdeaandachtvandekranten-

lezernaarfoto’svandingen.Eerstlevendedingen,dandode:eerstdefoto

vandebeuk,danpasdievandekei.

KoppensnellenLetookevenopdegroottevandekrantenkoppen.Somskrijgtzo’nkop

eenderdevanderuimtevanhetheleartikel.Dekopbaltdeessentievan

hetverhaalsamen.Vaakverwijstookdekopnaareenmens.Nadenaam

vandiemensvolgteenwerkwoordindetegenwoordigetijd–ookalgaat

hetindekrantoverhetnieuwsvangisteren.Fotoenkopregeltrekkenal

meteeneenspoorindehersenenvandelezer.Alshijverderkijkt,doet

hijdatindatspoor.DanielKahnemanvatdieeerstezapfasesameninhet

letterwoordWYSIATI,What you see is all there is:‘Hetassociatievegeheugen

construeertsnelenautomatischhetbestmogelijkeverhaalopbasisvan

debeschikbareinformatie.’

Vindteenlezerdefotoendekopinteressant?Danishijbereidomwat

meertegaanlezen.Hetwatkleinerekopjebovendegrotekopregelbij-

voorbeeld.Datheethetaanloop-ofbovenkopje.Journalistennoemendat

dechapeau,hethoedje.Ofde lezergaathet foto-onderschrift lezen:bij

elke foto indekrantstaateenbijschriftdatessentiële informatieprijs-

geeft.Ennieuwsgierigmaaktnaarhetartikel.Bijdemeestekrantenstuk-

ken staat ook een streamer: een citaat bijvoorbeeld, of de samenvatting

vanhetverhaal inéénzin,watgroterenmidden inhetstuk.Vindtde

lezeraldiedingeninteressant?Dangaathijdeinleidinglezen:eenkorte

openingsalinea,meestalnietmeerdan35woorden,methetantwoordop

kernvragenalswie,wat,waar,wanneer,waaromenhoe.Blijftde lezer

Foto’s zorgen voor meer lezers van de tekst eronder of ernaast



nogaltijdgeïnteresseerd?Dantrekteengroteinitiaalletterzijnbliknaar

hetbeginvandebroodtekst:hetechteartikel.Datleesthijdoorzolanghij

hetinteressantblijftvinden.Watindelinkerkolomstaat,isbelangrijker

danwatinderechterkolomstaat:dejournalistvertelthetbelangrijkste

eerst.Datiswatdelezerheteerstziet.Opdiemanierkrijgthij,hoewei-

nigtijdhijookheeft,tochaltijdzoveelmogelijkinformatiemee.Vroeger

wasdetraditiedatdeletterzetterzonderschroomhetlaatstestukjevan

detekstmochtwegknippenomdepaginamooierinelkaartepuzzelen.

Over de schreefLetookevenopdelettersindekrant.Allelangerestukkenleestekststaan

in schreefletters: die hebben meestal horizontale schreefjes, voetjes of

stokjes.Ookditboek isgezet inschreefletters.De iheeftonderaaneen

voetjeenbovenaaneenhorizontale schreef.Bij schreefloze letters isde

igewooneenverticaalstreepjemeteenpuntjeerboven.Ditsoortletters

ziet u alleen bij kortere teksten in uw krant. Langere stukken leestekst

hebbenschreeflettersomdatwedieoppapiergemakkelijkerlezen.Som-

mige van die schreefletters startten ooit hun carrière als krantenletter:

Timesbijvoorbeeld,hetlettertypevandeBritsekrantTheTimes.Meest-

alcombinerenkrantengeenverschillendeschreefletters.Eenschreefloos

kopjeboveneengeschreefdlijfjekanweerwel.Ookdeinleidingvaneen

artikelkanschreeflooszijn.Maardegroterebrokkenleestekststaandus

inschreefletters.Dieervarenweonbewustalsleesletters,alslettersvoor

eeninformatievetekst.Schreeflozetekstblokkenkomenmeestalvanre-

clamebureaus,endiegelovenwemaarhalf.Lezersvindenargumentenin

eengoedleesbaarlettertypeeenstukovertuigender.Opvallendisdatde

meestekrantenschreeflettersookonlinegebruikenvoor leestekst.Vaak

gaathetdanomschreeflettersdietochvoorwebtekstontwikkeldzijn,zo-

alsGeorgia,CambriaofConstantia.

De journalistieke trukendoos Wordthetartikelvaneenjournalisttelang?Danmaakthijerhapklare

brokkenvandoorhetop te splitsen inverschillendestukjes.Hijmaakt

bijvoorbeeldeenkaderstuk,metopnieuweenkopregeleneeninleiding

ingrotereofvettereletters.Devisueleeentonigheidvaneengrijstekst-

Schreefloze teksten komen

meestal van reclame-

bureaus



blokdoorbreekthijhierendaarmeteentussenkopdiedenieuwsgierig-

heidprikkelt.Kijkinelkgevalnaareenpaarverschillendekranten.Erzijn

erdiebijelkartikeltweeopeningsalinea’smaken:eenalineaingrotere

lettersover tweekolommeneneenvetgedrukte inéénkolom. Inpopu-

laire kranten staat op bijna elke krantenpagina minstens één kopregel

tussenaanhalingstekens:meestalopvallendeaanhalingstekens,dubbele

gekrulde(“”)ofzelfsFranseguillemetsofvisgraten(«»).Mensenhebben

belangstellingvoormensen,endeaanhalingstekenstonenduidelijkdat

ereenmensvanvleesenbloedaanhetwoordis,waardoordiekopextra

aandachtkrijgt.

Krantengebruikennogmeertrucsomdeaandachttetrekken.Ukuntze

ookperfecttoepasseninuweigenteksten,enzomeeraandachtvangen

vooruwbrievenofe-mails,rapportenofverslagen,artikelsofpersberich-

ten.Zemakenhetuwstudentengemakkelijkeromuwcursustebegrijpen

enintestuderen.Zemakenhetuwpartner–ofuzelf–gemakkelijkerals

ueenboodschappenlijstjemaakt.Ofzedoenunogbeterscorenmetuw

cv.Daarvoorisditboeker.

Opvallende verschillen tussen krantenMet stip de mooist vormgegeven Nederlandstalige krant is De Morgen.

Vroeger stonddie stip roodbijhetbeginvandekortereartikels.En fo-

to-onderschriftenbegonnenmeteenopvallendgekleurddriehoekje.Van

DeMorgenleerdeikdatjegroterestukkentweeintro’skuntgeven:een

in grotere letters over twee kolommen en een vetgedrukte in de eerste

kolom.TotvoorkortdoorbrakDeMorgengrijzetekstblokkenmetzweven-

detussenkoppen:diestaanevenvervandeteksterbovenalsvandetekst

eronder.Vandaagstaandietussenkoppenzoalsinanderekrantendichter

bijde tekstwaarzebijhoren.Hier speeltdewetvandeverwantschap:

dingenofmensendiebijelkaarhoren,willengraagdichtbijelkaarzijn.

Bijnaallekrantenvolgendiewet:bovenhuntussenkoppengevenzemeer

witdaneronder.

Devoorpaginavandekrantzieterooksteedsmeeruitalseenhomepagi-

na,metbijvoorbeeldeenhorizontalenavigatiestructuurbovenaan–voor



indekrantenwinkel–eneenverticalenavigatiestructuurlinks.Handig

voordeongeduldigelezer,diesnelwilzappennaareensmeuïgstuk.

NRC Handelsblad werkt met onder- in plaats van bovenkoppen. Bij de

meestekrantenkrijgtdegrotekopnogeenaanloopkopinwatkleinere

letters.Maareigenlijkishetlogischerdatdegrootstekopeerstkomt,met

daarondereenonderkop,zoalsbijNRC:Deblikvandelezerisonderhevig

aandezwaartekracht.Hijvaltvanbovennaarbenedenvandepaginaaf.

InTrouwzagikbovenkoppendieextraopvallendwerdendoordatereen

opzichtigebullet(l)voorstond.Bijgrotestukkenstondenerzelfsdriebo-

venkoppenoprijmetdrievandiebullets.VandaagisTrouwovergestapt

oponderstreepteonderkoppen.VlaamselezersvalthetookopdatNeder-

landsekrantenzogrootzijn.Vlaamsekrantenzijngemiddeldkleiner,en

ophunkleinerepagina’szorgenzevoormeerreliëfdandeNederlanders.

In het Nederlandse Trouw staan bijvoorbeeld amper tussenkoppen. On-

denkbaarinVlaamsekranten:diemoetenduidelijkbeterhunbestdoen

omlezerstewinnen.Nederlandheeftnogmeereenleescultuur.BijTrouw

valtmeookdeimmensewitruimteronddehoofdkoppenop.Diezouden

inVlaanderenminderwiteneengrotereletterkrijgen.

DeTelegraafenHetLaatsteNieuwszijndeschreeuwlelijkenvandeNeder-

landstaligedagbladpers.Datisaanallestezien.OpdevoorpaginavanDe

Telegraafkanbijvoorbeeldeengrotekopinvettehoofdletters,cursiefen

onderstreept.Harderkunjebijnanietroepen.Opéénvoorpaginastaan

vijfkoppenofinzetjesmetmeestalcursievetekst,vet,enwitopeenzwart

blokje.Totvoorkortbegonnenfoto-onderschriftenmeteenbulletalsblik-

vanger.Detweekrantengebruikenookdemeestekleurinhunkoppen,

vooralopdesportpagina’s.StreamersstaaninDeTelegraafschreeuwerig

grootrood,veténcursief.HetLaatsteNieuwszetzeingekleurdehoofd-

letters. En wat in die populaire kranten ook opvalt: ze gebruiken lelijk

heelverschillendelettertypesdoorelkaar.DeTelegraafisderommeligste

Nederlandstaligekrant.Alzienwewelbeterschap.Zostoptedekrantmet

sommigetekstkolommenlinksenrechtsuittelijnen,anderealleenlinks

ofalleenrechts,enweeranderegecentreerd.Opéénpaginahadjesoms

De blik van een lezer

is onderhevig aan de

zwaartekracht



vier verschillende kolombreedtes. Een krant die bange mensen nog on-

rustigermaakt.Maardezaterdageditieopentweltrotsmet‘Elkezaterdag

meerdan3miljoen lezers!’O ja,het isnatuurlijkookdekrantmetde

meesteuitroeptekens.OpvallendisdatdebijlageDe Financiële Telegraafer

ineensalseenheelanderekrantuitziet.Zonderaldatgeschreeuw.Voor

mensenmetgeld.

Sommige kranten vatten een artikel na de inleiding samen achter drie

rode bullets. De Volkskrant zag ik een inleiding soms vervangen door

meestaltweegrijze,vierkantebullets.Erzijnsteedsminderkrantendie

deleestekstvanhunartikelsopenenmeteengroteinitiaalletteralsblik-

vanger.DeVolkskrantdoetdatafentoe,DeMorgenbijlangerestukken

systematisch.

InGazetvanAntwerpenstaandieopsommingenmetrodebulletsinde

streamer,middeninhetartikel.Daarbegintdeinleidingbijdebelang-

rijksteartikelsmetalleendeeerstezinvetgedrukt.Ennogopvallend:in

populairekrantenkrijgtdeinleidingzeldenmeerdan35woorden.Star-

tenmeteenkortstukjeishandigomdelezerbinnentetrekkeninuw

verhaal.Grotebrokkentekstopsplitseninkleinerehapklarebrokken:dat

doenallekranten.Eenlangartikelkrijgtgeregeldmeerdanéénkader-

stuk,metopnieuweenkopregel,eeninleidingenvaakzelfseenfoto.



K-R-A-N-T:vijfconclusiesvooruweigenteksten

KoppenLaatdelezeruwtekstbinnenkomenviasprekendekopregels,metboven-

ofonderkop.Doorbreekmonotonetekstblokkenmettussenkoppen.Mis-

schienisuwtekstwelgeschiktvoormargetitelsofstreamers?Inelkgeval

hoortinaldiekoppenessentiëleinformatietestaan.Daarmeeverteltu

hetbelangrijksteeerst.Ofhetsmeuïgste,hetmeestopzienbarende,het

meestspraakmakende.

ReliëfZorgvoorreliëfinuwtekstdoor–metmate–tevariëreningroot/klein,

geschreefd/schreefloos, uitgevuld/alleen links uitgelijnd. Maak verschil-

lengrootgenoeg,maarzorgookvoorgenoegherkenningspunten,visuele

verbandentussendeverschillendeelementenopeenpagina.Voorderust

vandelezer.

AccentenStopblikvangersinuwtekst.Bullets,pijltjes,groteinitiaalletters:hetzijn

allemaalplekjeswaardelezerkanbeginnentelezen.Ofeenkaderstuk,

ietsinkleur,eensubtielvierkantblokjevooreenfoto-onderschrift.

NavigatiestructuurMaakdestructuurvanuwtekstzichtbaar.Dat isnietalleenbelangrijk

opuwwebsite,maarookomde lezervanuwtekstenoppapiervisueel

houvasttegeven.

TekstblokjesPresenteeruwtekstinkorte,hapklarebrokken.Eenkorteinleidingomde

lezeroptewarmen.Eenkaderstukmetachtergrond,aanvullingen,cijfer-

ofpraktischegegevens.Bijelkefoto,grafiek,tabeleenbijschriftwaarinu

metwoordentoelichtwatertezienis.


19H O E K I J K E N L E Z E R S ?

EYETRACKING

Hoekijkenlezers?

Beelden hebben vaak een richting en geven ook richting aan de

blikvandekijker.

Pijlen,bewegingenkijkrichtingopeenfotozijnbelangrijkerich-

tingaanwijzersvoordeblikvandelezer.

Alsvijfmensennaareenschermkekendathunoogbewegingenre-

gistreert, weten we al hoe de zesde gaat kijken: volgens dezelfde

onbewustekijkpatronen.

Eerst plaatjes, dan praatjesStaanerbeeldenbijuwtekst?Dankijkenmenseneerdernaaruwplaat-

jesdannaaruwpraatjes.Enomdatmensenvooralbelangstellinghebben

voormensen,kijkenweeerstnaarafbeeldingenvanmensen.Deblikvan

eenmensisdesterksteblikvangervananderemensen.

Kijkevennaardedriefoto’soppagina20.Zekomenuiteenreclamecam-

pagnevanColgatevoorflosdraad.DebehoeftepiramidevanMaslowmist

onderaanblijkbaarnogeenbalkmetdebelangrijkstelevensbehoeftedie

vooreenmensdenkbaaris:nee,nietwifi,maardeimmensebehoefteaan

flosdraad.



Een campagne van Colgate over hoe levensnoodzakelijk flosdraad wel is. En u had het natuurlijk al lang gezien: bij de heren op de foto’s zit er iets tussen de tanden.

© Young & Rubicam, Brazilië


21H O E K I J K E N L E Z E R S ?

Kijknogeensgoed.Bijdederdefotogaatdegewonekijkcurvezo:Uziet

meteendaterbijdemanopdefotoietstussenzijntandenzit.Eenstukje

wortelofzongedroogdtomaatje?Daarnakijktuwellichtnaardevrouw

opde foto:eerstnaarhaargezichtenalsuwblikonderhevig isaande

zwaartekracht–enzekeralsueenvrouwbent–glijdtuwblikbijhaar

ook nog even naar de subtiele schaduw onderaan op de foto. Maar die

handoverdelinkerschoudervandeman?Hadudieookgezien?Vande

vrouwkandiehandnietzijn,wanthaararmenhangennaarbeneden.

Waarkomtineensdiehandvandaan?Enzaguopdemiddelstefotoiets

datafwijktvandenorm?Bijdiemanisheteenstukjespinazieofsladat

tussenzijntandenzit.Enhijheeftgeenrechteroor.SchitterendhoeCol-

gatehierduidelijkmaakthoeietstussenjetandenveelmeeropvaltdan

afwijkingendieophet tweedegezicht tochveelernstiger lijkentezijn.

Zoalsdezesvingersaandelinkerhandvandevrouwopdeeerstefoto.

Colgatespeelthiermooimethoemensenkijkennaarmensen:eerstnaar

hetgezicht.Daaromstaatindekrantenwinkeleenhelewandmagazines

waarop telkens één mens u recht in de ogen kijkt. Ook zelf kijkt u die

week-enmaandbladendanrechtindeogen.Slazo’nbladopen,enuziet

opdefoto’sveelmeermensenrichtingtekstkijken.Wantdejournalisten

willendatookunaarhuntekstkijkt.

Dieaandachtvoorgezichtenhadualtoenupasgeborenwas:pasgeboren

baby’skijkenallievernaargezichtachtigepatronendannaarietsanders.

Eriszelfseenevolutionaireverklaringvoordievoorkeurvoorgezichten:

hetisnuttigomsnelvriendvanvijandtekunnenonderscheiden.

Na gezichten zijn ook geslachtsdelen belangrijke aandachtstrekkers.

Ik laaterhiergeenzien,maaruneemthetvanmijaan.Onderzoekers

vandeEmoryUniversityinAtlantaregistreerdendeoogbewegingenvan

proefpersonendienaarseksueelgetintefoto’skeken.Vrouwenkekenbij-

naalleennaardeafgebeeldegeslachtsdelen.Mannenkekenooknaarde

hoofdenerboven.(Daardoorkonikmijnlezeressendaarnetzogemakke-

lijkbetrappenopmeerzwaartekrachtindeblik.)

Ik laat hier geen geslachtsdelen zien, maar u neemt het van mij aan



DitiseenfotovanlingeriefabrikantVictoria’sSecret,metdaarnaastdeheat-

mapvanhetBelgischeEyeSee,hetbedrijfvaneyetrackerOlivierTilleuil.

Zo’n heatmap vat samen hoe mensen iets bekijken: rood is warm, geel

lauw,groenkoud,enwaargeenkleurverschijnt, isergeenenkeleblik

blijvenhangen.Hieronderzietudeheatmapinzwart-wit:hoedonkerder,

hoewarmer.

© EyeSee

Desterksteaandachtstrekkersopdefotozijndegezichtenvandemeis-

jesdieonsrecht indeogenkijken.Erzijnzelfs tweeslipjes– tocheen

productwaaroverhetgaat–waarhelemaalniemandnaarkeek.Datde

damesindelenskijken,leidtdusafvanhunlingerie.

Hetblikverloopvanvrouwelijkeenmannelijkekijkers leverdeongeveer

dezelfdeheatmapop.Alleenwasdekijkvolgordeanders:vrouwenkeken

eerstnaardeboezemvanhettweedemeisje,manneneerstnaarhaarge-

zicht.

Voordescanbaarheidzijnviermodellenopéénfotowatvanhetgoedete

veel.Daarisvooralhetmeisjelinkshetslachtoffervan.Metdriemeisjes

wasdeadvertentieveelscanbaardergeweest.Daarkomiklateropterug.


MARK VAN BOGAERT SCANBAAR SCHRIJVEN · 2019-09-16 · Persberichten 162 Tijdschriftartikels 170...

Documents

Transcript of MARK VAN BOGAERT SCANBAAR SCHRIJVEN · 2019-09-16 · Persberichten 162 Tijdschriftartikels 170...