Maatschappelijke verslaggeving & de accountant Web viewBij het maken van een ... De onderneming...

Maatschappelijke verslaggeving & de accountant

Inhoudsopgave

1 Inleiding............................................................................................................................................................................4

Relevantie.............................................................................................................................................................................................. 5

Opbouw scriptie.................................................................................................................................................................................. 6

2 Methodologie...................................................................................................................................................................7

3 Theoretisch kader.......................................................................................................................................................10

3.1 Agency theory............................................................................................................................................................................ 10

3.1.1 Agent-Principaal relatie................................................................................................................................................10

3.1.2 Agency problemen..........................................................................................................................................................10

3.2 Stakeholdertheorie..................................................................................................................................................................11

3.3 Legitimiteitstheorie.................................................................................................................................................................12

3.4 Vertrouwenstheorie van Limperg.....................................................................................................................................12

4 De accountant...............................................................................................................................................................14

4.1 Pincoffs-affaire...........................................................................................................................................................................14

4.2 Verklaring accountantsberoep...........................................................................................................................................14

4.3 Werkzaamheden van de accountant................................................................................................................................15

4.4 Samenvatting en beantwoording deelvraag.................................................................................................................16

5.1 Financiële informatie vs. Niet-financiële informatie................................................................................................17

5.1.1 Financiële informatie.....................................................................................................................................................17

5.1.2 Niet-financiële informatie............................................................................................................................................17

5.2 Van financiële naar niet-financiële informatie............................................................................................................18

5.3 Relatie niet-financiële informatie en maatschappelijke verslaggeving............................................................21


6 Maatschappelijke Verantwoord Ondernemen..................................................................................................22

6.1 Wat is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen?...............................................................................................22

6.1.1 Triple P bottom line........................................................................................................................................................24

6.1.2 Vrijwilligheid.....................................................................................................................................................................25

6.2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen en maatschappelijke verslaggeving......................................25


7 Maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting............................................................................28

7.1 Maatschappelijke verslaggeving........................................................................................................................................28

7.1.1 Motieven voor maatschappelijke verslaggeving...............................................................................................29

7.1.2 Inhoud maatschappelijke verslag............................................................................................................................30

7.2 Integrated Reporting.............................................................................................................................................................. 32


8 Regelgeving omtrent maatschappelijk verslaggeving en integrated reporting...................................34

8.1 Nederlandse weten regelgeving......................................................................................................................................34

8.1.1 Wettelijk kader maatschappelijke verslaggeving..............................................................................................34

8.1.2 Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving...................................................................................................................35

8.1.3 Handreiking voor Maatschappelijke verslaggeving.........................................................................................35

2


8.2 Internationale weten regelgeving..................................................................................................................................36

8.2.1 Wettelijk kader.................................................................................................................................................................36

8.2.2 Global Reporting initiative..........................................................................................................................................36

8.2.3 Overige internationale richtlijnen............................................................................................................................37

8.3 International integated Reporting Committee............................................................................................................37


9 Maatschappelijke Verslaggeving en de Accountant........................................................................................39

9.1 Motivatie om maatschappelijke verslagen extern te controleren.......................................................................39

9.2 Verificatie van maatschappelijke verslagen en integrated reports....................................................................40

9.2.1 Standaarden en richtlijnen..........................................................................................................................................40

9.2.2 Controle bij IR...................................................................................................................................................................41

9.3 Verschillen controle traditioneel verslag en maatschappelijk verslag.............................................................41

9.3.1 Concurrentie......................................................................................................................................................................42

9.3.2 Multidisciplinaire teams...............................................................................................................................................42

9.3.3 Andere soorten informatie..........................................................................................................................................42

9.3.3 Relevantie vs. Volledigheid.........................................................................................................................................43

9.4 Verwachtingskloof...................................................................................................................................................................43

9.5 Samenvatting & beantwoording deelvragen................................................................................................................44

10 Conclusie......................................................................................................................................................................45

10.1 Samenvatting...........................................................................................................................................................................45

10.2 Beantwoording hoofdvraag..............................................................................................................................................46

10.3 Vervolgonderzoek................................................................................................................................................................. 47

Bibliografie........................................................................................................................................................................48

3


1 Inleiding

27 maart 2014 is in het Financieel Dagblad te lezen dat ExxonMobil door haar aandeelhouders is

aangedrongen op het vrijgeven van klimaatrisico’s (Broekhuizen, 2014). ExxonMobil heeft er mee

ingestemd op de website openbaar te maken hoe wordt omgegaan met de klimaatrisico’s. Door de

toezegging van ExxonMobil wordt bevestigd dat klimaatrisico’s en de effecten hiervan niet langer

genegeerd kunnen worden (Broekhuizen, 2014). Uit dit nieuwsbericht komt naar voren dat er een grote

noodzaak is voor het vrijgeven van andere dan financiële informatie. Naast de traditionele financiële

verslaggeving, spelen er andere zaken zoals bovenstaande klimaatrisico’s een belangrijke rol bij de

prestaties van de onderneming. Er is een duidelijke verschuiving waar te nemen in de informatiebehoefte

van de gebruikers van de jaarrekening. Waar vroeger voldaan kon worden met alleen financiële

informatie, is er nu een steeds groter wordende vraag naar niet-financiële informatie. De verschuiving in

de informatiebehoefte heeft geleidt tot twee zichtbare gevolgen gerelateerd aan de jaarrekening. Als

eerste maatschappelijke verslaggeving en daarnaast integrated reporting (hierna IR) (Böhmer,

Hoogendoorn & Kruit, 2013).

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (hierna MVO) draagt ook bij aan de toenemende hoeveelheid

vrijgegeven niet-financiële informatie. Bij MVO gaat het er om dat er naast economische

verantwoordelijkheden ook invulling wordt gegeven aan milieu en sociale-verantwoordelijkheden van de

onderneming. Transparantie is bij MVO van groot belang, en de overheid adviseert ondernemingen dan

ook om open te zijn over hun MVO-beleid en activiteiten. De toenemende mate van MVO zorgt voor een

toenemende hoeveelheid niet-financiële informatie die naar buiten wordt gebracht. Dit kan in de vorm

van een opzichzelfstaand maatschappelijk verslag, in het huidige financiële verslag, of in het opkomende

geïntegreerde verslag. In het geïntegreerde verslag worden financiële en niet-financiële informatie

gecombineerd.

Voor de financiële jaarverslaggeving is een onafhankelijke controle een normale gang van zaken. De

behoefte aan een onafhankelijke controle van financiële informatie, denk aan de jaarrekening, komt voort

uit verschijnselen als “belangentegenstellingen” en “informatieasymmetrie” (Wallage, 2000). Naast het feit

dat de stakeholders van ondernemingen steeds meer transparantie en verantwoording willen over niet-

financiële informatie, willen de stakeholders ook zekerheid over deze niet-financiële informatie. Als het

gaat om het verstrekken van deze zekerheid kan men zich wenden tot een accountant. Echter, in

tegenstelling tot financiële verslaggeving zijn er punten die de controle van niet-financiële informatie

lastig maken. Een van deze punten is dat niet-financiële informatie vaak per organisatie verschilt (van

Kuijck & Leus, 2010). Hierdoor kunnen er moeilijkheden ontstaan bij de verificatie van deze niet-

financiële informatie in maatschappelijke verslagen of geïntegreerde jaarrekeningen. Omdat deze

verificatie erg lastig is, wordt er veel kritiek geuit op assurance van maatschappelijke verslagen of

geïntegreerde jaarrekeningen. De verklaringen zouden nietszeggend zijn en ook het onderzoek wat

4


gedaan wordt zou niet diepgaand genoeg zijn (van Bergen, 2011). Waar de controle op financiële

verslaggeving neer kwam op het controleren van de cijfers, moet voor de controle van niet-financiële

informatie heel anders naar de onderneming worden gekeken en moet de accountant naast zijn eigen

specialisme, ook over kennis beschikken buiten zijn of haar vakgebied.

De onderzoeksvraag die hier logisch uit voort komt luidt dan ook: “Welke invloed heeft de toenemende

mate van maatschappelijke verslaggeving en IR op de rol van de accountant?”

Teneinde de voorgaande onderzoeksvraag te beantwoorden, worden in dit onderzoek de volgende

deelvragen beantwoord:

Wat is in het algemeen de rol van de accountant?

Wat zijn de redenen voor niet-financiële informatie in de jaarrekening?

Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen en wat is de relatie met niet-financiële

informatieverstrekking?

Wat is maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting?

Wat is de regelgeving met betrekking tot maatschappelijke verslaggeving en intergrated

reporting?

Welke redenen hebben ondernemingen om hun maatschappelijke verslagen extern te laten

controleren?

Wat is de taak van de accountant met betrekking tot de verificatie van niet-financiële informatie?

Relevantie

Maatschappelijke verslaggeving neemt vandaag de dag een steeds grotere rol in. Steeds meer

ondernemingen nemen de stap om naast de financiële informatie ook niet-financiële informatie te

presenteren aan de gebruikers van de jaarrekening. Dit maakt het een relevant onderwerp tot onderzoek.

Dat maatschappelijke verslaggeving waarde toevoegt is al meerdere malen onderzocht, en daarom zal dit

onderzoek daar dan ook niet op in gaan. De rol van de accountant is in de huidige maatschappij van groot

belang. Stakeholders willen meer zekerheid over de informatie die de onderneming naar buiten brengt.

Omdat deze informatie nu wordt uitgebreid met niet-financiële informatie zal de taak van de accountant

ook worden uitgebreid. Relevant onderwerp tot onderzoek is dan ook hoe deze maatschappelijke

verslaggeving de rol van de accountant beïnvloed en of dit ook moeilijkheden met zich mee brengt. In

2010 is zowel bij BP als bij Shell een verklaring afgegeven voor het duurzaamheidsverslag. Vlak daarna

hebben schokkende gebeurtenissen plaatsgevonden, die niet in het verslag waren vermeld (van Bergen,

2011). Dit laat zien dat het nog niet zo vanzelfsprekend is dat de accountant een verklaring af kan geven

voor maatschappelijke verslagen. Dit onderwerp vindt aansluiting met externe verslaggeving omdat de

huidige jaarrekening meestal gepaard gaan met een maatschappelijk verslag, en soms zelfs wordt gekozen

voor een geïntegreerd verslag. In de toekomst zal de nadruk dan ook steeds meer komen te liggen op niet-

financiële informatie, waardoor het goed is om te onderzoeken wat dit zal betekenen voor het

accountantsberoep.

5


Opbouw scriptie

In hoofdstuk twee bevindt zich allereest een uiteenzetting en verantwoording van de onderzoeksmethode

die in dit onderzoek gebruikt zal worden. Het derde hoofdstuk beschrijft de in dit onderzoek gebruikte

theorieën waar meermaals naar verwezen zal worden in het vervolg van het onderzoek. Hoofdstuk vier

van de scriptie beschrijft het accountantsberoep, zowel vanuit de theorie als vanuit de werkzaamheden

van de accountant in de praktijk. De betekenis van niet-financiële informatie en de toenemende vraag naar

niet-financiële informatie komt aan bod in hoofdstuk 5. Daarna zal hoofdstuk zes worden gewijd aan het

begrip MVO. MVO ligt ten grondslagen aan maatschappelijke verslaggeving en is een van de meest

voorkomende onderwerpen van het maatschappelijk verslag. Het zevende hoofdstuk zal voornamelijk

gericht zijn op het maatschappelijke verslag en integrated reporting. Dit hoofdstuk zal de begrippen

verduidelijken en motivaties voor deze vormen van verslaggeving omschrijven. Hoofdstuk acht vormt een

vervolg op het voorgaande hoofdstuk. Dit hoofdstuk belicht de begrippen maatschappelijke verslaggeving

en integrated reporting vanuit het perspectief van regel- en wetgeving. Het negende hoofdstuk tracht een

verband te leggen tussen de werkzaamheden van de accountant en het maatschappelijk verslag of

integrated report. Dit verband wordt gelegd om uiteindelijk in het tiende en laatste hoofdstuk van deze

scriptie te komen tot een antwoord op de eerder genoemde hoofdvraag.

6


2 Methodologie

In het hoofdstuk methodologie zal de onderzoeksmethode die is toegepast in dit onderzoek nader worden

toegelicht.

Bij het beantwoorden van de hoofdvraag is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethode. Dit

onderzoek richt zich op de invloed die de opkomst van maatschappelijke verslaggeving zal hebben op het

accountantsberoep. Het gaat hier dus om een beschrijving van een situatie en de gevolgen daarvan. De

vraagstelling die centraal staat in dit onderzoek is kwalitatief van aard en ook zal het antwoord op deze

vraag tot stand komen aan de hand van kwalitatieve informatie. Er zal dan dus ook geen sprake zijn van

cijfermatige antwoorden op de hoofdvraag en deelvragen.

Eén van de manieren om kwalitatief onderzoek te verrichten is op basis van een literatuurstudie, aan de

hand waarvan dit onderzoek is gedaan. De literatuurstudie zal de enige methodologie in dit onderzoek

zijn. Dit onderzoek tracht een antwoord te vormen op de hoofdvraag op basis van de al bestaande kennis

over de onderwerpen; accountant, maatschappelijke verslaggevig, IR en MVO, wat de keuze voor een

literatuurstudie verklaard.

Eén mogelijke tekortkoming van deze manier van onderzoek is het gebrek aan empirisch bewijs. Er is

gekozen om geen empirisch onderzoek te doen, en het onderzoek te beperken tot louter een onderzoek in

de literatuur. Vervolgonderzoek zou empirisch onderzoek hierbij kunnen betrekken. Hiermee zou kunnen

worden nagegaan of de resultaten, gevonden in de literatuur overeenkomen met de werkelijkheid.

Om de literatuur te verkrijgen is voornamelijk de ‘snowballing’ methode gebruikt. Dit wil zeggen dat

bronnen zijn verkregen vanuit andere bronnen, door bijvoorbeeld citaten en verwijzingen. Deze methode

begint bij één document, dit document bevat citaten en verwijzingen die leiden naar een volgend

document, waarbij dit tot in het oneindige door zou kunnen gaan. Dit is onder andere toegepast bij het

vinden van de wetenschappelijke artikelen, artikelen uit de vakbladen en de scripties.

Het antwoord op de hoofvraag zal tot stand komen door gebruik te maken van verschillende bronnen over

onder andere de accountant, MVO en maatschappelijke verslaggeving. Deze verschillende bronnen

bevatten ook verschillende soorten literatuur. Ten eerste primaire literatuur. Deze literatuur is

bijvoorbeeld afkomstig uit het vakblad, maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie. Ten tweede

secundaire literatuur, zoals studieboeken. Als laatste, zal ook grijze literatuur aan de orde komen in dit

onderzoek, voorbeelden hiervan zijn rapporten van overheidsinstanties of vakorganisaties, scripties en

proefschriften. Onderstaande tabel laat de soorten bronnen zien die zijn gebruikt, geeft een omschrijving

en geeft aan om welke soort literatuur het gaat.

7


Tabel 1 beschrijving bronnen

Soort bron Omschrijving Soort literatuurInternet; Gebruikte zoektermen1:

Accountantsberoepo Werkzaamheden

Maatschappelijke verslaggeving MVO IR Assurance:

o Niet-financiële informatieo Maatschappelijke verslageno Integrated reports

Internet is met name gebruikt, om andere bronnen te verkrijgen. Hiervoor is gebruik gemaakt van verschillende databases zoals:

Google: reguliere website Google scholar: de

zoekmachine voor wetenschappelijke artikelen

Seurch: de zoekmachine van de universiteitsbibliotheek, Erasmus Universiteit

Buiten het verkrijgen van andere bronnen zijn ook websites van de overheid voor het onderzoek gebruikt. Deze vallen onder primaire literatuur.

Vakbladen In vakbladen worden vaak artikelen van professoren, of vakspecialisten geplaatst. Vakbladen waar onder andere gebruik van is gemaakt zijn:

Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie

Update: vaktechnische publicatie van Deloitte

Spotlight: vaktechnisch bulletin van PwC

De artikelen uit deze vakbladen kunnen worden aangemerkt als primaire literatuur.

Scripties;Onderwerpen:

MVO Maatschappelijke verslaggeving IR Accountant

Scripties waarvan gebruikt is gemaakt in dit onderzoek zijn voornamelijk bemachtigd via de scriptie databank van Nederlandse Universiteiten. Scripties zijn met name gebruikt om andere bronnen te achterhalen, en deze zelf te verwerken.

De scripties gebruikt in dit onderzoek vallen onder grijze literatuur.

Wetenschappelijke artikelen;Onderwerpen:

Agency theorie Stakeholdertheorie Legitimiteitstheorie Maatschappelijke verslaggeving

In het onderzoek zijn onder andere wetenschappelijke artikelen gebruikt. Deze worden gebruikt om de gehanteerde theorieën te omschrijven en onderbouwen en voor het geven van definities van begrippen.

Deze wetenschappelijke artikelen worden aangemerkt als primaire literatuur, omdat deze vaak op eigen onderzoek zijn gebaseerd.

Onderzoeksrapporten;Instanties:

NBA NIVRA Rijksoverheid Global Reporting Initiative

De begrippen MVO, maatschappelijke verslaggeving en IR hebben de afgelopen jaren enorme groei doorgemaakt, daarom hebben overheidsinstanties en beroepsorganisaties veel rapporten gepubliceerd, die goed gebruikt kunnen worden in dit onderzoek.

Deze rapporten kunnen worden geschaard onder de grijze literatuur.

Nieuwsartikelen Om hedendaagse ontwikkelingen te volgen en kunnen opnemen in dit onderzoek is ook gebruik

1 De gebruikte zoektermen staan aangegeven in het Nederlands, maar ook de Engelse vertaling is gebruikt om bronnen te bemachtigen.

8


gemaakt van nieuwsartikelen. Deze zijn onder andere afkomstig van:

Financieel Dagblad Accountant.nl Accountancynieuws.nl

Boeken De boeken die gebruikt zijn bij dit onderzoek zijn voornamelijk studieboeken behorende tot de studie Economie en Bedrijfseconomie aan de Universiteit te Rotterdam

De gebruikte boeken zijn voornamelijk Secundaire literatuur.

Voor een algeheel overzicht van de gebruikte literatuur in dit onderzoek wordt verwezen naar de

bibliografie, die zich aan het einde van dit onderzoek bevindt.

9


3 Theoretisch kader

In dit onderzoek zal gebruik worden gemaakt van verschillende theorieën. In het theoretisch kader

bevinden zich daarom beschrijvingen van deze theorieën. In het onderzoek zal meermaals worden

verwezen naar deze theorieën, enerzijds om begrippen te verduidelijken anderzijds om deze te

verklaren.

3.1 Agency theorie

De eerste theorie en één van de belangrijkste in dit onderzoek is de agency theorie. De rol van de

accountant kan worden verklaard aan de hand van deze theorie. De informatiekloof en

belangentegenstellingen, beide hieronder uitgewerkt, spelen hierbij een belangrijke rol.

3.1.1 Agent-Principaal relatie

Binnen ondernemingen is vaak sprake van een scheiding tussen eigendom en beheer. Het eigendom van

de onderneming ligt in handen van de bezitter van vermogen, maar de directe leiding van de onderneming

wordt naar de managers gedelegeerd. De agency theorie stelt dat de aandeelhouders de managers taak

geven de onderneming te beheersen. De eigenaren van de onderneming sluiten dus als het ware een

contract met het management (Jensen & Meckling, 1976).

De agency theorie spreekt niet over het management of de eigenaren. Het management wordt volgens

deze theorie aangeduid als de agent, de eigenaar als de principaal.

3.1.2 Agency problemen

De functiescheiding, tussen eigendom en beheer, leidt tot meer efficiënte in het besturen van de

onderneming. De functiescheiding kan daarentegen ook leiden tot verschillende problemen. Binnen de

agency theorie beschrijft twee duidelijke problemen van deze functiescheiding. Ten eerste kunnen de

belangen van de principaal afwijken van de belangen van het management. Beide partijen proberen hun

eigen belangen na te streven, waardoor deze belangentegenstellingen kunnen leiden tot problemen (Hill &

Jones, 1992). Het tweede probleem dat gepaard kan gaan met de functiescheiding is informatie

asymmetrie. Over het algemeen beschikt de agent over meer informatie dan de principaal. Door deze

informatie asymmetrie is de principaal niet altijd in staat om vast te stellen of de agent in het belang van

de principaal handelt (Abrahamson & Park, 1994)

De problemen die zich voordoen als gevolg van de functiescheiding kunnen kosten met zich mee brengen,

de zogenaamde agency kosten. De agency theorie onderscheidt drie soorten agency-kosten (Jensen &

Meckling, 1976) :

De monitor kosten: kosten die de principaal moet maken om de agent te kunnen controleren

10


De bindingskosten: kosten die de agent maakt om de principaal te overtuigen dat de agent in het

belang van de principaal werkt.

Residuele verlies: de mate waarin de agent erin slaat doelstellingen te behalen anders dan de

doelstellingen van de principaal.

Het uiteindelijk doel is om deze agency kosten zo klein mogelijk te doen uitvallen, waarbij bijvoorbeeld de

accountant zou kunnen helpen2.

3.2 Stakeholdertheorie

Alvorens de bespreking van de stakeholdertheorie, zal eerst worden beschreven wat daadwerkelijk de

betekenis van het begrip stakeholder is. Freeman, bekend om zijn literatuur met betrekking tot de

stakeholdertheorie, definieerde stakeholders als volgt:

“Stakeholders, originally defined as those who are affected by and/or can affect achievement of the firm’s

objectives.” (Freeman, 2010 p. 46)

Kort gezegd beïnvloedt de onderneming met zijn activiteiten de stakeholders en beïnvloeden de

stakeholders daarentegen ook de activiteiten van de onderneming. Vaak wordt Freeman gezien als de

grondlegger van de stakeholder theorie (Melis, 2013).

Traditioneel waren de ondernemingen vooral gericht op de aandeelhouders van deze onderneming. De

onderneming had als taak de behoeften van de aandeelhouders bovenaan te zetten zodat de waarde voor

de aandeelhouders zou stijgen (Palepu, Healy & Peek, 2013). Bij de stakeholder theorie wordt hiervan

afgestapt. De stakeholder theorie laat zien dat er nog meer partijen betrokken zijn bij een onderneming.

Bijvoorbeeld werknemers, klanten, leveranciers en de maatschappij waarin zij betrokken zijn (Boot &

Soeting, 2004). Er wordt vanuit gegaan dat dus niet alleen rekening moet worden gehouden met de

aandeelhouders maar ook met al deze andere belanghebbenden. Het is niet zo dat de aandeelhouders

helemaal niet meer van belang zijn bij deze theorie. Sterker nog, het doel om de aandeelhouders tevreden

te houden blijft gewoon bestaan.

Er zijn drie principes van de stakeholdertheorie (de Waard, 2008):

Normatieve benadering

Instrumentele benadering

Descriptieve benadering

Bij de normatieve benadering moet de onderneming nagaan wat zij moeten en kunnen doen om de

belangen van de stakeholders te betrekken bij de ondernemingsactiviteiten. De stakeholderbelangen

moeten volgens deze benadering bij de ondernemingsactiviteiten worden betrokken vanuit een moreel en

ethisch perspectief en niet om dat dit ten goede komt aan de aandeelhouders of de onderneming zelf. Dit

staat aan de basis van de stakeholdertheorie. De stakeholders worden gezien als middel om de

ondernemingsdoelstellingen te bereiken bij de instrumentele benadering. Door op een bewuste manier

2 Zie hoofdstuk 4: De accountant

11


om te gaan met de stakeholders kan dit bijdragen aan het behalen van betere prestaties. Er moet dus een

link worden gelegd tussen stakeholder management en het bereiken van de ondernemingsdoelstellingen.

De descriptieve benadering beschrijft de daadwerkelijke kenmerken van de onderneming. De benadering

kan worden gebruikt om aan te tonen welke stakeholders belangrijk zijn en hoe er door de onderneming

met de stakeholders wordt omgegaan (Donaldson & Preston, 1995).

3.3 Legitimiteitstheorie

In het verlengde van de stakeholder theorie bevindt zich de legitimiteitstheorie. Bij deze theorie gaat het

om de maatschappelijke positie van de onderneming en in hoeverre de onderneming word geaccepteerd

door de maatschappij. Bij de legitimiteitstheorie worden de betrokkenen nog verder uitgebreid, van enkel

de stakeholders naar de gehele maatschappij (Boot & Soeting, 2004). Het bestaansrecht van de

onderneming wordt volgens deze theorie ontleent aan een contract dat de onderneming sluit met de

omgeving, de stakeholders. Als de sociale normen en waarden van de activiteiten van de onderneming

overeenkomen met de sociale normen en waarden van de gehele maatschappij waarin de onderneming

zich bevindt dan is er sprake van legitimiteit (van der Laan, 2009). Voor een onderneming is het daarom

van belang om rekening te houden met drie aspecten van ondernemen:

Economisch handelen

Naleving van weten regelgeving

Nastreven van legitimiteit

Als de situatie zich voordoet dat de normen en waarden van de ondernemingsactiviteiten niet

overeenkomen met de normen en waarde van de maatschappij waarin de onderneming zich bevindt, zal

de maatschappij zich tegen de onderneming keren. De maatschappij zal proberen de onderneming weg te

drijven. Kortom de onderneming heeft zijn bestaansrecht te danken aan de maatschappij (de Waard,

2008).

3.4 Vertrouwenstheorie van Limperg

De laatste theorie die behandelt zal worden is de vertrouwenstheorie van Limperg. De agency theorie

toont al aan dat de maatschappij geen genoegen kan nemen met de informatie die is vrijgegeven door het

management. Te zien was dat verschillende problemen er voor kunnen zorgen dat het vertrouwen in het

management niet vanzelfsprekend is. De vertrouwenstheorie van Limperg vertrekt eigenlijk van dit zelfde

punt, en noemt de accountant dan ook de vertrouwensman van de maatschappij. Eén van de belangrijkste

aspecten van de functie als accountant is volgens deze theorie het vertrouwen van de maatschappij in de

accountant. Als de maatschappij geen vertrouwen zou hebben in de accountant, dan zou het beroep geen

bestaansrecht hebben (Limperg, 1932). Hierom is het middelpunt van de vertrouwensthoerie dat de

accountant verplicht is om zijn werk op een zodanige wijze uit te voeren dat hij voldoet aan de

verwachtingen die hij oproept, en dat hij geen grotere verwachtingen mag opwekken dan gerechtvaardigd

wordt door het werk wat hij doet (Wallage, 2005).

Het gevaar zit hem met name in de te hoge verwachtingen van het publiek. Als er sprake is van een hogere

verwachting dan de accountant kan waarmaken, vormt dit een gevaar voor het accountantsberoep.

12


Worden deze verwachtingen namelijk niet waar gemaakt, kan dit leiden tot telleurstelling en aangetast

vertrouwen in de accountant (Limperg, 1932). De verwachtingskloof is hierbij het verschil tussen wat het

publiek, het maatschappelijke verkeer verwacht van een accountant en wat de accountant daadwerkelijk

biedt of kan bieden (van Onzenoort, 2009).

13


4 De accountant

Het hoofdstuk ‘De accountant’ probeert een antwoord te geven op de deelvraag: “Wat is in het algemeen

de rol van de accountant?”. Dit hoofdstuk en het antwoord op deze deelvraag kunnen niet ontbreken in

het onderzoek naar de invloed van maatschappelijke verslaggeving en IR op het accountantsberoep. In

het hoofdstuk zullen achtereenvolgens uiteen worden gezet hoe het beroep is ontstaan, hoe het beroep

kan worden verklaard en welke werkzaamheden behoren tot het accountantsberoep.

4.1 Pincoffs-affaire

Het accountantsberoep is al meer dan honderd jaar oud, waarbij vaak wordt gezegd dat de Pincoffs-affaire

het ‘trigger-event’ was voor het ontstaan van het accountantsberoep. Lodewijk Pincoffs was eigenaar van

talrijke ondernemingen. Eén daarvan was de Afrikaanse Handelsvereniging. Later zou deze Afrikaanse

Handelsvereniging bekend komen te staan als een van de eerste ondernemingen die geassocieerd kon

worden met een boekhoudschandaal. De Afrikaanse Handelsvereniging dreef handel aan de westkust van

Afrika. Omdat de handel in de jaren `70 van de negentiende eeuw steeds meer begon af te nemen, zag

Pincoffs redenen om de cijfers te vervalsen. In die tijd was er voor accountants nog geen verplichting om

onafhankelijk te werk te gaan. Hierdoor kon Pincoffs de boekhouders onder druk zetten om de balansen

en boeken beter te doen voorkomen dan dat zij daadwerkelijk waren. Zo werden grote verliezen

ongemerkt omgezet in winsten. Uiteindelijk is dit alles aan het licht gekomen waardoor in Nederland de

onafhankelijke accountant verplicht is gesteld. Dit om grote schandalen, als de zogenaamde Pincoffs-

affaire te kunnen voorkomen (Eimers, 2008).

4.2 Verklaring accountantsberoep

De Pincoffs-affaire wordt aangemerkt als het begin van het accountantsberoep. Een wetenschappelijke

verklaring voor het beroep is het echter niet. Om het accountantsberoep, en dan met name de

accountantscontrole, te verklaren bestaan meerdere theorieën. In dit onderzoek is gekozen de functie te

verklaren met behulp van de agency theorie3. Dit omdat deze theorie algemeen aanvaard wordt als

verklaring voor het accountantsberoep en omdat het goed de problemen verklaard die zich kunnen

voordoen wanneer er geen controle zou zijn.

In ondernemingen is het veel voorkomend dat taken en bevoegdheden door de aandeelhouders worden

gedelegeerd aan het management. De aandeelhouders moeten daarvoor vertrouwen hebben in het

handelen van het management. Er zijn echter twee redenen die het voor de aandeelhouders lastig maken

om het management volledig te vertrouwen, ook wel de agency-problemen4:

3 Zie hoofdstuk 3:Theoretisch kader voor nadere uitleg over agency theorie. 4 Zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader

14


Eigen belang: mensen hebben vaak de neiging te handelen in hun eigen belang. Dit hoeft niet

problematisch te zijn. Echter, vaak verschillen de belangen van het management met de belangen

van de aandeelhouders. Dit zorgt voor belangentegenstellingen.

Informatie asymmetrie: het management van de onderneming beschikt vaak over meer

informatie dan dat de aandeelhouders van de onderneming doen.

Deze twee problemen die mogelijk ontstaan als gevolg van de functie scheiding, kunnen leiden tot zorgen

om de betrouwbaarheid van de informatie die het management vrijgeeft. Om het vertrouwen te

verbeteren zal de principaal de agent willen controleren. Eén manier om de agent te controleren is door

middel van een accountantscontrole van de verslaggeving (Boot & Soeting, 2004). Door de controle van

een accountant wordt de informatie die vrijgegeven is door het management getoetst, wat zorgt voor

zekerheid en vertrouwen van de aandeelhouders in het management. Hierdoor neutraliseert de

accountant de informatieasymmetrie en de belangentegenstellingen.

4.3 Werkzaamheden van de accountant

Om de invloed op het accountantsberoep te kunnen bepalen, moet in kaart worden gebracht wat de

werkzaamheden van de accountant inhouden. Hierdoor kan een beeld worden gevormd waartoe de

accountant in staat is, en of het maatschappelijke verslag hier binnen valt.

Accountants kunnen in verschillende functies werkzaam zijn. Zo kunnen zij werkzaam zijn als openbaar

accountant, interne accountant, overheidsaccountant en accountant in business. Dit onderzoek beperkt

zich enkel tot de openbare accountant. De openbare accountant is werkzaam voor een

accountantskantoor of heeft een eigen kantoor. Deze werkt onafhankelijk van de ondernemingen,

waardoor zij in staat zijn een controle te verrichten op jaarverslagen van ondernemingen. De accountant

heeft als belangrijkste taak het vertrouwen van de belanghebbenden in de kwaliteit van informatie te

vergroten, zodat deze informatie mee genomen kan worden in de beslissingen van de belanghebbenden

(Kamp-Roelands, 2011).

Grofweg levert de openbare accountant twee soorten diensten. Ten eerste de auditdiensten en ten tweede

de niet-auditdiensten. Audit-diensten worden ook wel assurance diensten genoemd. De controle van de

jaarrekening is een voorbeeld van een auditdienst, maar dit is niet de enige auditopdracht die de

accountant doet. NBA definieert een auditdienst als volgt:

“De opdracht, waarbij de openbaar accountant, de intern accountant of de overheidsaccountant een

conclusie formuleert die is bedoeld om het vertrouwen van de beoogde gebruikers, niet zijnde de

verantwoordelijke partij, in de uitkomst van de evaluatie van of de toetsing van het object van onderzoek ten

opzichte van de criteria, te versterken.” (NIVRA, 2009)

Naast de controle van de jaarrekening kan bijvoorbeeld ook gedacht worden aan de opdracht een

maatschappelijk verslag of milieuverslag van een extern oordeel te voorzien. Onder de niet-auditdiensten

vallen alle overige werkzaamheden die de accountant verricht. De auditdiensten van de accountant vallen

onder de attestfunctie, hierbij werkt de accountant namens het maatschappelijk verkeer. Niet-

15


auditdiensten zijn alle diensten die niet tot deze attestfunctie worden gerekend. Het kan hier bijvoorbeeld

gaan over het geven van adviezen of ondersteuning bij fiscale zaken (Goei, 2012).

De auditdiensten zoals hierboven beschreven kunnen worden onderverdeeld in twee soorten opdrachten:

de controle opdrachten en de beoordelingsopdrachten. De controle opdrachten van de accountant

monden uit in een redelijke mate van betrouwbaarheid, terwijl de beoordelingsopdrachten enkel een

beperkte mate van betrouwbaarheid geven. Het verschil tussen beide is gelegen in de aard van de

werkzaamheden. Een beoordeling gaat minder diep dan een controle, biedt meer een analyse van de

cijfers dan een verificatie, maar geeft wel een deskundig oordeel over de betrouwbaarheid van de

jaarrekening (Mazars, z.d.).

De accountant moet een objectief oordeel geven over de jaarrekening. Dit is van groot belang voor de

gebruikers, omdat zij er op moeten kunnen vertrouwen dat de gepresenteerde cijfers een getrouw beeld

van de werkelijkheid geven. Vaak is het jaarverslag de enige bron van informatie voor de

belanghebbenden en dus is het belangrijk dat ze hierop kunnen vertrouwen. Om een objectief oordeel te

kunnen geven, wordt onafhankelijkheid beschouwd als een van de belangrijkste kenmerken van de

accountant. Artikel B1-290.1 van de Verordening gedragscode zegt dan ook dat de audit-opdracht

onafhankelijk van de cliënt moet worden uitgevoerd. Hierdoor kan worden aangetoond dat de opdracht

integer en objectief is uitgevoerd (NIVRA, 2009a).

4.4 Samenvatting en beantwoording deelvraag

In deze samenvatting zal een antwoord worden gegeven op de volgende deelvraag: Wat is in het algemeen

de rol van de accountant? Het beroep van de accountant is al oud en als critical event wordt vaak de

Pincoffs-affaire aangewezen. Hier werd voor het eerst duidelijk dat niet alles wat een onderneming aan de

belanghebbenden presenteert de waarheid hoeft te bevatten.

In dit onderzoek is getracht het accountantsberoep te verklaren vanuit de theorie. Hierbij is gekozen voor

de agency theorie, die goed kan verklaren dat door de belangentegenstellingen en informatieasymmetrie

tussen het management en de stakeholders er behoefte is aan controle, waarbij de accountant een grote

rol kan spelen.

In de praktijk houdt de accountant zich met een aantal zaken bezig. Grofweg kunnen de bezigheden van de

accountant worden gescheiden in twee diensten. Als eerste de auditdiensten en daarnaast de niet-

auditdiensten. Bij de auditdiensten kan worden gedacht aan de controle van de jaarrekening en bij de

niet-auditdiensten kan worden gedacht aan bijvoorbeeld advieswerkzaamheden. Binnen de auditdiensten

van een accountant kan opnieuw een onderscheid worden gemaakt. Dit is het onderscheid tussen de

controleopdrachten en beoordelingsopdrachten, waarbij de diepgang van het verrichte onderzoek leidt

tot een verschil in de mate van zekerheid.

16


5 Verschuiving informatiebehoefte

Het recente nieuwsbericht over de aandeelhouders van ExxonMobil, ook genoemd in de inleiding, laat

zien dat er een toenemende vraag is naar andere dan financiële informatie in de jaarverslaggeving van

ondernemingen.

Voordat wordt ingegaan op de verschuiving van de informatiebehoefte zal in de eerste paragraaf de

betekenis van zowel financiële als niet financiële informatie worden uiteengezet en de verschillen tussen

deze twee begrippen benadrukt. Daarna zal worden ingegaan op de verschuiving van de

informatiebehoefte. Als laatste zal in dit hoofdstuk de relatie tussen niet-financiële informatie en

maatschappelijke verslaggeving worden aangetoond.

5.1 Financiële informatie vs. Niet-financiële informatie

Financiële informatie spreekt over het algemeen meer tot de verbeelding dan niet-financiële informatie.

Niet-financiële informatie lijkt een vaag begrip, wat duidt op informatie in de vorm van tekst en over

andere aspecten dan de financiële kant van de onderneming. Toch ligt dit op sommige punten net iets

anders.

5.1.1 Financiële informatie

Als het gaat om financiële informatie van de onderneming wordt vaak gedacht aan de jaarrekening. Dit is

dan ook het meeste bekende voorbeeld van niet-financiële informatie vrijgegeven door ondernemingen

(van Kuijck & Leus, 2010). Financiële informatie is informatie uitgedrukt in geldeenheden. Bij financiële

informatie gaat het dan ook om geldstromen en daarmee samenhangende resultaten en posities. Om deze

financiële informatie te verkrijgen maken ondernemingen gebruik van een financieel registratiesysteem.

Dit maakt dat financiële informatie vaak exact meetbaar is (NIVRA, 2006).

Voor financiële informatie bestaat al geruime tijd een normenkader, het kader waaraan de accountant

deze informatie kan toetsen. Dit normenkader is wettelijk vastgesteld in het Burgerlijk Wetboek en de

Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (van Kuijck & Leus, 2010).

5.1.2 Niet-financiële informatie

Niet-financiële informatie is iets minder makkelijk te omvatten. Een veel voorkomende opvatting is dat

niet-financiële informatie alleen informatie over MVO beslaat. Niet-financiële informatie is echter geen

synoniem voor MVO. De reden hiervoor is dat MVO niet enkel bestaat uit niet-financiële informatie, maar

ook kan bestaan uit financiële informatie. De twee overlappen elkaar wel (NIVRA, 2009b). Om een goed

beeld te krijgen van niet-financiële informatie wordt in dit onderzoek de definitie van het NIVRA

gehanteerd:

17


“Niet-financiële informatie bestaat uit alle kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over het gevoerde beleid,

de bedrijfsvoering en de uitkomsten van dit beleid in de vorm van output of outcome, zonder dat sprake is van

een directe koppeling met een financieel registratiesysteem.” (NIVRA, 2008, pag. 6)

Opvallend hierbij is dat er bij niet-financiële informatie geen koppeling is met een financieel

registratiesysteem. Doordat deze informatie niet gekoppeld is aan een registratiesysteem is de

betrouwbaarheid van deze informatie lastiger te waarborgen in tegenstelling tot financiële informatie

waarbij dat wel het geval is.

Een ander groot verschil met financiële informatie is het ontbreken van een wettelijk kader. Dit komt

onder andere door het heterogene karakter van niet-financiële informatie. Per onderneming verschilt de

hoeveelheid en de aard van de niet-financiële informatie die wordt gepubliceerd (van Kuijck & Leus,

2010). Een onderneming past namelijk de niet-financiële informatie aan op de behoeften van de

stakeholders. Deze behoeften verschillen per onderneming, de stakeholders van Shell hebben

bijvoorbeeld behoeften aan andere financiële informatie dan de stakeholders van een publieke instelling.

Het ontbreken van een wettelijk kader kan onder andere problemen opleveren bij de accountantscontrole.

Bij de financiële informatie werd al beschreven dat het wettelijk kader namelijk kan worden gebruikt om

de informatie te toetsen (NIVRA, 2006).

5.2 Van financiële naar niet-financiële informatie

De meest bekende vorm van verslaggeving is de traditionele jaarverslaggeving. Deze vorm van

verslaggeving is voornamelijk gericht op de financiële informatie zoals eerder in dit hoofdstuk is

beschreven. De laatste jaren is echter steeds meer kritiek op de jaarverslaggeving in deze traditionele

vorm. De traditionele jaarverslaggeving lijkt steeds slechter te kunnen voldoen in de informatiebehoeften

van de investeerders, die in toenemende mate vragen om meer dan financiële informatie (Cheng, Green,

Conradie, Konishi, Romi, 2014).

Bij traditionele jaarverslaggeving gaat het over het algemeen over financiële informatie waarbij voor veel

mensen de winst van de onderneming centraal staat (Hoogendoorn, 2008). Een probleem dat zich echter

voordoet bij de winst is dat dit een historisch gegeven is. Ten eerste wordt uit deze cijfers niet duidelijk

hoe de winst tot stand komt. Daarnaast geeft de winst ook geen garantie voor de toekomst, terwijl de

toekomst voor investeerders wel interessant is (accountant.nl, 2010). Bij het maken van een

investeringsbeslissing zou de investeerder het prefereren om over toekomst informatie te beschikken om

daar zijn of haar beslissing op te baseren. Vaak is uit louter financiële informatie niet veel informatie voor

de toekomst af te leiden. Denk bijvoorbeeld aan de jaarrekening, vaak wordt dit gezien als kern van het

jaarverslag, maar deze jaarrekening bevat alleen historische informatie (NIVRA, 2009c).

Steeds vaker maken investeerders dan ook gebruik van een vorm van niet-financiële informatie die door

de onderneming wordt verstrekt. Dit is onder andere gebleken uit een onderzoek van Ocean Tomo (2010).

Deze Intellectual Capital Merchant Bank heeft de elementen die de beurswaarde van een onderneming

bepalen onderzocht. De sample waarvan gebruik is gemaakt bestaat uit de Standard & Poor’s 500

18


ondernemingen5. In figuur 1 is de uitkomst van dit onderzoek grafisch weergeven. Zichtbaar is dat waar in

1975 de marktwaarde voor maar 17% gebaseerd werd op immateriële factoren6, de marktwaarde in 2010

voor 80% werd gebaseerd op immateriële factoren (Ocean Tomo, 2010).

0tan23aa566523 0tan4aa56654 0tan14aa566514 0tan24aa566524 0tan29aa566529

17%32%

68%80% 80%

83%68%

32%20% 20%

Components of S&P 500 Market value

intangible assets tangible assets

Figuur 1 bron: Ocean Tomo

Dit onderzoek laat zien dat investeerders steeds meer gebruik maken van deze immateriële factoren die

we kunnen scharen onder niet-financiële informatie. Een merk zou eventueel nog financieel kunnen

worden uitgedrukt in bijvoorbeeld de waarde (Kamakura & Russel, 1992), maar bij reputatie en

duurzaamheid is dit beduidend lastiger. Dit onderzoek laat zien dat investeerders een onderneming niet

louter waarderen op de financiële aspecten. De moderne investeerder wil zijn oordeel op meerdere

factoren baseren.

Onderzoek van Eccles, Ioannou en Serafeim (2012) laat zien dat ondernemingen die naast de financiële

prestaties ook de manier waarop zij deze financiële prestaties hebben bereikt laten zien in hun

jaarverslagen, hoger gewaardeerd worden door investeerders dan ondernemingen die dit niet doet. In dit

onderzoek is gebruik gemaakt van een sample van 180 ondernemingen. Ondernemingen worden in dit

onderzoek als ‘high sustainable’ aangemerkt wanneer zij vrijwillig sociale en maatschappelijke policies

hebben aangenomen. Uit het onderzoek blijkt dat de ondernemingen die aangemerkt werden als ‘high

sustainable’ beter presteerde dan ondernemingen die aangemerkt werden als ‘low sustainable’, zowel op

het gebied van accounting prestaties als op de aandelenmarkt. In de context van deze scriptie is vooral de

aandelenmarkt van belang. De aandelen prijs weergeeft de perceptie van de aandeelhouders. Wanneer

deze perceptie goed is, zal de waarde van de aandelen stijgen. In het geval van de ‘high sustainable’

5 De 500 grootste Amerikaanse bedrijven, gebaseerd op marktkapitalisatie. Er wordt vaak gezegd dat S&P 500 het betrouwbaarste beeld geeft van de ontwikkelingen op de aandelenmarkt in Amerika (IEX, 2014). 6 Met immateriële factoren worden zaken bedoeld als merk, reputatie en duurzaamheid.

19


ondernemingen is de perceptie van de aandeelhouders hoger dan bij ‘low sustainable’ ondernemingen. Dit

wordt weerspiegeld in de aandelenprijs (Eccles, Ioannou & Serafeim, 2012).

Niet alleen vanuit de investeerders wordt het belang van niet-financiële informatie erkend. Ook de

Europese Commissie en het Europees Economisch en Sociaal Comité bevestigen dat ondernemingen in

toenemende mate niet-financiële informatie zouden moeten vrijgeven. Op 16 april 2013 heeft de Europese

Commissie een voorstel uitgebracht die betrekking heeft op wijzigingen in de bestaande

jaarrekeningwetgeving. Volgens dit voorstel zouden grote ondernemingen met meer dan 500

werknemers, relevante niet-financiële informatie moeten opnemen in het jaarverslag. Deze niet-financiële

informatie heeft betrekking op milieu-, maatschappelijke en personeelsaangelegenheden, naleving van

mensenrechten en bestrijding van corruptie. Het wordt niet verplicht deze informatie in het jaarverslag

zelf op te nemen, er mag hierbij ook gekozen worden om deze informatie in een apart verslag kenbaar te

maken (Lambooy & Brandt, 2013). Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft met dit voorstel

ingestemd en raadt het Europees Parlement aan om dit voorstel in aanmerking te nemen. De huidige

wetgeving met betrekking tot jaarrekeningen bepaalde al dat grote ondernemingen niet-financiële

informatie van hun activiteiten bekend moeten maken. Omdat dit voorschrift onduidelijk is, bleek deze

regeling niet effectief te zijn. Ten tijde het voorstel werd gepubliceerd maakte minder dan 10% van de

grote ondernemingen in Europa regelmatig deze niet-financiële informatie bekend (Hughes, Augier &

Dunne, 2014).

Uit dit voorstel en de goedkeuring van het Europees Economisch en Sociaal Comité blijkt dat het

publiceren van niet-financiële informatie een goede toevoeging aan het jaarverslag is. Belanghebbenden

worden op deze manier beter geïnformeerd. Door dit voorstel lijkt het er tevens op dat niet-financiële

informatie nu en zeker in de toekomst niet meer uit de jaarrekening is weg te denken.

Het toenemende belang van niet-financiële informatie betekent niet dat de financiële informatie uit de

jaarverslagen zal verdwijnen. Deze informatie blijft natuurlijk van belang voor het maken van

investeringsbeslissingen7. In 2010 is door het NIVRA8, de VBA9 en Eumedion10 een enquête gedaan naar

het belang van niet-financiële informatie. Deze enquête is gedaan onder Nederlandse portfoliomanagers,

beleggingsanalisten en andere beleggingsprofessionals. Tweederde van de ondervraagden gaf aan niet-

financiële informatie van gelijke waarde te vinden als financiële informatie. Ondanks dat niet-financiële

informatie veel terrein aan het winnen is onder zowel de investeerders als beleidmakers in Europa, blijft

financiële informatie dus ook van grote waarde voor het maken van investeringsbeslissingen (Schweppe,

Abma & de Ruiter, 2010).

7 Gedacht kan worden aan banken, die op basis van liquiditeit en solvabiliteit bepalen of zij een lening verstrekken. 8 NIVRA: Nederlands Instituut van Registeraccountants, reeds opgegaan in de NBA (Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (Wielaard, 2010).9 VBA: Beroepsvereniging van beleggingsprofessionals, behartigt belangen van professionele beleggers (Schweppe, Abma & de Ruiter, 2010).10 Eumedion: belangen behartiger van institutionele beleggers op het gebied van corporate governance en duurzaamheid (Eumedion, 2014) (Eumedion, 2014).

20


5.3 Relatie niet-financiële informatie en maatschappelijke

verslaggeving

Om van waarde te zijn voor dit onderzoek moet de informatie verkregen over niet-financiële informatie in

relatie worden gebracht met maatschappelijk verslagging. Maatschappelijke verslaggeving is immers waar

dit onderzoek over gaat.

Later in het onderzoek zal verdere invulling worden gegeven aan het begrip maatschappelijke

verslaggeving. Kortgezegd bevat het maatschappelijk verslag voornamelijk niet-financiële informatie. Dit

kan bijvoorbeeld gaan over de strategie, het beleid en de risico’s van de onderneming, maar ook over de

impact van de ondernemingsactiviteiten op de maatschappij waarin de onderneming zich bevindt. Uit

onderzoek van ACCA (2013) is gebleken dat de voornaamste bronnen voor niet-financiële informatie

bestaan uit duurzaamheidsverslagen en maatschappelijke verslagen (ACCA, 2013). Er is dus een grote

samenhang zichtbaar tussen maatschappelijke verslaggeving (waaronder ook

duurzaamheidsverslaggeving valt) en niet-financiële informatie. De toenemende behoefte aan niet-

financiële informatie verklaard dan ook de opkomt van de maatschappelijke verslaggeving, waarbij steeds

meer onderneming kiezen voor het publiceren van een dergelijk verslag (Kamp-Roelands & de Waard,

2008).


Met dit hoofdstuk is getracht een antwoord te geven op de volgende deelvraag: “Wat zijn de redenen voor

niet-financiële informatie in de jaarrekening?”

In dit hoofdstuk is de nadruk gelegd op de verschillende soorten informatie. Enerzijds financiële

informatie, uitgedrukt in geld, anderzijds niet-financiële informatie, informatie die niet kan worden

uitgedrukt in geld. Het meest schrijnende en misschien ook belangrijkste verschil voor dit onderzoek is

dat in tegenstelling tot voor financiële informatie, voor niet-financiële informatie nog geen normenkader

bestaat, waaraan deze informatie kan worden getoetst.

In de opvolgende paragraaf is zichtbaar dat niet-financiële informatie een groei doormaakt. Uit

verschillende onderzoeken wordt duidelijk dat de investeerder steeds meer gebruik maakt van niet-

financiële informatie bij het maken van beslissingen en bij het waarderen van ondernemingen. Daarnaast

is het belang van het publiceren van niet-financiële informatie benadrukt door het voorstel van de

Europese Commissie. Ook zij zijn van mening dat ondernemingen relevante niet-financiële informatie

kenbaar moet maken, om zo de belanghebbenden beter te kunnen informeren.

In de laatste paragraaf wordt de link gelegd tussen enerzijds niet-financiële informatie en anderzijds

maatschappelijke verslaggeving. Het maatschappelijke verslag beslaat voor een groot deel niet-financiële

informatie. De toenemende vraag naar niet-financiële informatie verklaard dan ook dat steeds meer

ondernemingen kiezen voor een vorm van maatschappelijke verslaggeving. De ene onderneming kiest

voor een apart maatschappelijk verslag, andere ondernemingen voegen deze informatie bij het

traditionele jaarverslag.

21


6 Maatschappelijke Verantwoord

OndernemenDe toenemende vraag naar niet-financiële informatie is niet de enige ontwikkeling die bijdraagt aan de

opkomst van maatschappelijke verslaggeving. Ten grondslag aan maatschappelijke verslaggeving en

IR ligt MVO. Daarom is het voor dit onderzoek van belang het begrip MVO verder uit te werken.

In dit hoofdstuk zal getracht worden uiteen te zetten wat MVO inhoudt, enerzijds vanuit de theorie en

anderzijds door te belichten wat voor betekenis andere partijen aan MVO geven. . Daarnaast zal de

relatie tussen MVO en maatschappelijke verslaggeving aan bod komen.

6.1 Wat is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen?

MVO lijkt als begrip voor zich te spreken. Buiten het maken van winst moet er door de onderneming ook

rekening worden gehouden met de andere aspecten van het ondernemen, maatschappelijke aspecten.

Toch is de invulling van MVO voor iedere onderneming verschillend (MVO platform, z.d.)11. Juist omdat er

zoveel verschillen zijn in de invulling door ondernemingen, zal het begrip MVO op een algemene manier

uiteen worden gezet, zonder te beschrijven op welke manier ondernemingen MVO toepassen.

Dat buiten de financiële aspecten ook maatschappelijke aspecten bij ondernemen moeten worden

betrokken spreekt bij de term MVO voor zich. Desondanks zijn er veel verschillende definities van MVO in

omloop. MVO bestaat uit vele aspecten wat het moeilijk maakt een uniforme definitie te formuleren (van

der Laan, 2009), soms wordt zelfs gesteld dat een eenduidige definitie van MVO een utopie is (van

Marrewijk, 2003). Toch zullen in deze paragraaf enkele definities van het begrip worden gegeven, ter

bevordering van de beeldvorming.

Het boek ‘Social Responsibilities of the Businessman’ van Bowen uit 1953 wordt vaak aangemerkt als de

start van de literatuur met betrekking tot MVO. In zijn boek wordt de volgende definitie van MVO gegeven:

“It refers to the obligation of businessmen to pursue those policies, to make those decision, or to follow those

lines of action which are desirable in terms of the objectives and values of our society” (Bowen, 1953,

geciteerd door Maignan & Ferrel, 2004)

Volgens Bowen moet bij elke beslissing of actie van de onderneming rekening worden gehouden met de

effecten er van op de maatschappij. MVO werd gezien als een verplichting aan de maatschappij op

verschillende gebieden. Zo zou een onderneming economische verplichtingen, wettelijke verplichtingen

en filantropische verplichtingen hebben12. In de jaren ’90 werd getwijfeld of een “verplichting aan de

maatschappij” niet te breed was. Gesteld werd dat MVO gezien moest worden als een verplichting aan de

11 De invulling verschilt door factoren als; sector, bedrijfsgrootte, bedrijfsstrategie en cultuur van de onderneming (MVO platform, z.d.). 12 Met filantropische verplichtingen wordt het zorgen voor de mens bedoeld.

22


stakeholders. Het ging niet langer om de maatschappij in het algemeen, maar alleen om diegene die direct

of indirect werden beïnvloed door de ondernemingsactiviteiten (Maignan & Ferrel, 2004). Dit is in

overeenstemming met de stakeholdertheorie, die vooral bekend is geworden door Freeman13. Deze

zogenaamde ‘verplichting’ aan de stakeholders is in veel huidige definities van MVO terug te zien. Onder

andere in de definitie die door MVO Nederland14 aan MVO is gegeven. Deze definitie luidt als volgt:

“MVO is een integrale visie op de gehele bedrijfsvoering. Een bedrijf dat maatschappelijk verantwoord

onderneemt, maakt bij iedere bedrijfsbeslissing een afweging tussen verschillende stakeholdersbelangen.”

(MVO Nederland, z.d.)

Deze definitie is een combinatie van de definitie van Bowen en de aanpassingen die daaraan werden

gedaan in de jaren ’90. De reden dat de onderneming bij elke beslissing een afweging moet maken tussen

de stakeholdersbelangen is gelegen in het feit dat de onderneming haar bestaansrecht te danken heeft aan

de stakeholders. Door beleid te voeren in overeenstemming met de belangen van de stakeholders kan

legitimiteit worden bereikt15. De normen en waarden van de onderneming komen dan overeen met de

normen en waarden van de maatschappij waarin de onderneming zich bevindt. Als deze situatie zich niet

voordoet is er een kans dat de onderneming uit die maatschappij verdreven wordt. De legitimiteitstheorie

verklaard daarom het belang van MVO: het behouden van het bestaansrecht in de maatschappij (van der

Laan, 2009).

De bovenstaande definitie heeft veel raakvlakken met de in het theoretisch kader beschreven theorieën en

de definitie van Bowen. Toch is dit niet de enige definitie die in omloop is met betrekking tot MVO.

Ondanks de vele raakvlakken is deze definitie vrij algemeen, en is het onduidelijk op welk gebied er

rekening moet worden gehouden met stakeholdersbelangen. De definitie van de Sociaal Economische

Raad (hierna SER) bevat wel aspecten waarop MVO van toepassing zou zijn. De definitie van de SER is de

volgende:

“Het bewust richten van de ondernemingsactiviteiten op waarde creatie op langere termijn in de drie

dimensies people, planet en profit, gecombineerd met de bereidheid de dialoog met de samenleving aan te

gaan. MVO behoort tot de core business van ondernemingen.” (SER, 2000, pag. 13)

Deze definitie betrekt net als de eerder genoemde definitie van MVO Nederland de samenleving bij de

onderneming. Ook hier zijn dus de raakvlakken te zien met de stakeholdertheorie en legitimiteitstheorie.

Door de dialoog aan te gaan met de samenleving, worden meer dan alleen de aandeelhouders betrokken

bij de bedrijfsvoering, zoals beschreven in de stakeholdertheorie. Daarnaast is de dialoog een middel om

te komen tot legitimiteit. Door de dialoog aan te gaan kunnen de normen en waarden van de onderneming

en de maatschappij aan elkaar worden aangepast om zo te komen tot overeenstemming. Op het moment

dat deze overeenstemming zal worden bereikt kan gesproken worden van legitimiteit. Het opvallende aan

deze definitie is dat deze verder is uitgebreid en naast het belang van het betrekken van stakeholders ook

13 Zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader, voor nadere uitleg over stakeholdertheorie. 14 MVO Nederland: een onafhankelijke kennis- en netwerkorganisatie opgericht door het Ministerie van Economische Zaken in 2004.15 Zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader, voor nadere uitleg over legitimiteitstheorie.

23


een ander aspect van MVO aan het licht brengt. De onderneming zou moeten zorgen voor waarde creatie

op drie dimensies, People, Planet en Profit, de zogenoemde drie P’s. Deze drie P’s zijn kenmerkend voor

MVO en zullen dan ook verder worden uitgewerkt (Moratis & van der Veen, 2010).

6.1.1 Triple P bottom line

‘De drie P’s’, genoemd in de definitie die de SER gaf aan MVO, worden vaak ‘Triple P bottom line’ genoemd.

Deze drie dimensies weergeven het feit dat de onderneming zich niet alleen moet richten op de financiële

prestaties maar ook op andere aspecten van ondernemen, people en planet. In sommige gevallen wordt

ook wel gesproken over de sociale en milieuaspecten van ondernemen. Triple Bottom Line werd voor het

eerst beschreven door John Elkington in zijn boek ‘Canibals with forks’ (de Wit, 2011). Kort zal worden

toegelicht wat in deze context met de begrippen wordt bedoeld.

People draait om het welzijn van mensen binnen en buiten de onderneming. De effecten op het

welzijn van bijvoorbeeld de werknemers, maar ook de mensen uit de maatschappij waarin de

onderneming zich bevindt.

Het begrip Planet gaat het om de manier waarop de onderneming omgaat met de milieueffecten

van de ondernemingsactiviteiten.

Natuurlijk kan de onderneming niet om de financiële aspecten van ondernemen heen. Deze zijn

onlosmakelijk verbonden met het ondernemen en dus is de laatste P, Profit. Hierbij gaat het om

winstmaximalisatie.

Volgens MVO moet op elk van deze dimensies worden gepresteerd, en is het belangrijk om een goede

balans te vinden tussen deze dimensies. De onderneming moet proberen winst voor zichzelf te creëren

maar daarnaast ook winst voor de maatschappij waarin het zich bevindt (Habets, 2009).

People en Planet zijn duidelijke begrippen, maar vrij abstract. De manier waarop een onderneming winst

kan maken voor de maatschappij blijft in het

ongewis. Uit een onderzoek van Deloitte onder

commissarissen is gebleken wat zij onder

duurzaamheid verstaan16. De uitkomst van dit

onderzoek is grafisch weergegeven in figuur 2. Onder

andere een leefbare samenleving en beperken van

verspilling werden vaak door de commissarissen

aangemerkt als betekenis van duurzaamheid. Door

deze onderwerpen te bekijken kan een idee worden

gekregen wat de invulling van abstracte begrippen als People en Planet zou kunnen zijn (Zegers,

Kalleveen & Bontes, 2010).

16 In het onderzoek van Deloitte wordt de term “Duurzaam Verantwoord Ondernemen gebruikt”. Maatschappelijk en Duurzaam worden vaak gebruikt als synoniem, daarom is gekozen deze bron toch te gebruiken.

24

Figuur 2 Bron: Deloitte commissary survey een duurzame toekomst


6.1.2 Vrijwilligheid

De bovenstaande informatie lijkt te omvatten wat MVO inhoudt. Er is echter nog een ander aspect aan

MVO verbonden: vrijwilligheid. Het boek ‘Environmental Protection and the Social Responsibility of

Firms’ geeft de volgende definitie van MVO:

“CSR is a consistent pattern, at the very least, of private firms doing more than they are required to do under

applicable laws and regulations governing the environment, worker safety and health, and investments in the

communities in which they operate.” (Hay, Stavins & Vietor. 2010, pag. 6)

Deze definitie beschrijft dat het bij MVO gaat om activiteiten die verder gaan dan bij de wet verplicht is.

Een onderneming moet zich ten allen tijden aan de wet en regelgeving houden die gelden. Als men verder

gaat dan wat wettelijk verplicht is, kan men spreken van MVO. Een onderneming die de uitstoot van lucht-

en watervervuiling consequent meer vermindert dan volgens de regelgevende autoriteiten is verplicht is

hier een voorbeeld van (Hay, Stavins & Vietor. 2010). Echter, de vrijwilligheid van MVO moet niet verward

worden met liefdadigheid. Als het gaat om liefdadigheid is het eigen belang ondergeschikt, dat is bij MVO

niet het geval. De sociale en milieuaspecten worden betrokken bij het ondernemen, dit betekent niet dat

dit niet in eigen belang is. Uiteindelijk start de onderneming deze activiteiten om daar zelf ook voordeel

uit te halen (Moratis & van der Veen, 2010). Het doen aan MVO is al eerder verklaard aan de hand van de

legitimiteitstheorie en de stakeholdertheorie. Deze theorieën laten zien dat MVO uiteindelijk nodig is om

bestaansrecht van de onderneming te ontlenen.

6.2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen en maatschappelijke

verslaggeving.

Dit onderzoek is niet per definitie gericht op MVO, maar op maatschappelijke verslaggeving. Toch is MVO

een belangrijk onderdeel van dit onderzoek omdat MVO ten grondslag ligt aan maatschappelijke

verslaggeving. Dit wordt onder andere zichtbaar door het volgende fragment uit de Richtlijnen voor de

Jaarverslaggeving:

RJ-400: “…Het verdient aanbeveling om in het jaarverslag een toelichting te geven op de hoofdzaken van

voor de rechtspersoon relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen.” (Raad voor de

Jaarverslaggeving, 2009, pag. 4)

De RJ raadt aan om in het jaarverslag een toelichting op te nemen met daarin relevante maatschappelijke

aspecten van ondernemen. Als een onderneming maatschappelijk verantwoord onderneemt wordt het

dus aangeraden hier openheid over te geven. Veel informatie met betrekking tot MVO kan worden

geschaard onder niet-financiële informatie. Bijvoorbeeld informatie over milieu- en sociale

aangelegenheden. Er is dus een relatie tussen MVO en het verstrekken van niet-financiële informatie

(NIVRA, 2009b).

Naast de Raad voor de Jaarverslaggeving, vindt ook de overheid dat openheid met betrekking tot de

maatschappelijke aspecten van ondernemen hoog op de agenda van ondernemingen moet staan.

Transparantie behoort dan ook tot één van de kernpunten van MVO (Lageweg, Vlaming, Tol & Klomp,

25


2012). Hiermee wordt bedoeld dat de onderneming naar haar stakeholders toe open, zichtbaar en

toegankelijk is. Verslag doen over de MVO-inspanningen van een onderneming bevordert volgens de

overheid de stakeholderdialoog (Ministerie van Economische Zaken, z.d.). Deze stakeholderdialoog staat

centraal bij MVO. Het belang van deze stakeholderdialoog kan verklaard worden door de

legitimiteitstheorie. Door in gesprek te gaan met de stakeholders, kan het bedrijf achter de geldende

normen en waarden van deze stakeholders komen. Als het bedrijf het lukt een effectieve

stakeholderdialoog aan te gaan, is de onderneming in staat haar beleid aan te passen aan deze normen en

waarden om zo te komen tot legitimiteit. Het is een kettingreactie, waarbij transparantie zorgt voor de

stakeholderdialoog, en de stakeholderdialoog zorgt voor mogelijkheden tot legitimiteit.

De manier waarop de informatie met betrekking tot MVO kan worden vrijgegeven kan verschillen. Er zijn

verschillende media die zich er voor lenen om het MVO-beleid en de bijbehorende activiteiten te

communiceren naar de verschillende stakeholders. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

Op de website

Brochure

Een opzichzelfstaand maatschappelijk verslag

Opnemen van de MVO-strategie in het reguliere verslag

Het toepassen van MVO door een onderneming, zal bijna altijd leiden tot het vrijgeven van niet-financiële

informatie met betrekking tot sociale en milieuaspecten van ondernemen. Omdat het maatschappelijk

verslag niet bij wet is verplicht, zal MVO echter niet altijd direct leiden tot het publiceren van een

daadwerkelijk maatschappelijk verslag. Wel is in artikel 2:391 lid 1 het volgende opgenomen:

“…Indien noodzakelijk voor een goed begrip van de ontwikkeling, de resultaten of de positie van de

rechtspersoon en groepsmaatschappijen, omvat de analyse zowel financiële als niet-financiële prestatie-

indicatoren, met inbegrip van milieu- en personeelsaangelegenheden.” (Böhmer et al. 2013, pag. 1460)

Hieruit kan worden opgemaakt dat er een verplichting is om ook noodzakelijke niet-financiële informatie

van de onderneming vrij te geven. De nadruk wordt gelegd op het vrijgeven van informatie inzake milieu-

en personeelsaangelegenheden, punten die door MVO worden opgenomen in de bedrijfsactiviteiten. Het is

hierbij aan de onderneming te bepalen welke informatie noodzakelijk is (Böhmer et al.,2013).

Dat MVO wel degelijk leidt tot enige vorm van maatschappelijke verslaggeving is terug te zien in een

rapport van de Transparantiebenchmark17. In 2013 zijn in totaal 460 ondernemingen opgenomen in deze

Transparantiebenchmark. Dit zijn met name ondernemingen in de categorie grootbedrijf, waarbij wordt

gekeken naar het aantal werknemers en de omvang van de omzet. Al deze ondernemingen hebben een

publiekelijk beschikbaar verslag uitgebracht waarbij verantwoording is afgelegd over de MVO-activiteiten.

Dit in de vorm van jaarverslagen, financiële verslagen, maatschappelijke verslagen en sociale verslagen.

Volgens het rapport is er een toename te zien in het opnemen van niet-financiële informatie in de

17 Een jaarlijks terugkerend onderzoek naar de inhoud en kwaliteit van maatschappelijke verslaggeving bij Nederlandse onderneming. Door de transparantiebenchmark biedt het ministerie van Economische Zaken inzicht in de wijze waarop de grootste Nederlandse ondernemingen verslag doen van hun MVO-activiteiten (Ministerie van Economische Zaken, z.d.).

26


verslagen. De stakeholderdialoog en de effecten van de bedrijfsactiviteiten op de samenleving zijn over

het algemeen de meest voorkomende maatschappelijke onderwerpen (Stam & Admiraal, 2013). Deze

twee aspecten zijn in de vorige paragraaf ruimschoots aan bod gekomen toen de inhoud van het begrip

MVO werd besproken. Zichtbaar wordt dus dat steeds vaker de aspecten van MVO worden opgenomen in

de verslaggeving van ondernemingen.


In dit hoofdstuk is getracht een antwoord te vinden op de volgende deelvraag: “Wat is maatschappelijk

verantwoord ondernemen en wat is de relatie met niet-financiële informatieverstrekking?” Beide delen van

deze vraag zijn daarom ook uitvoerig aan bod gekomen in dit hoofdstuk van de scriptie.

Het eerste deel van de deelvraag heeft betrekking op de betekenis en inhoud van MVO. Duidelijk werd dat

er geen eenduidige definitie voor MVO bestaat. Dit omdat het een complex begrip is dat bestaat uit veel

verschillende aspecten. Wel valt te concluderen dat MVO een vorm van ondernemen is waarbij naast de

financiële aspecten ook rekening wordt gehouden met sociale en milieuaspecten. Deze drie aspecten

worden ook vaak People, Profit en Planet genoemd. Bij MVO gaat het om activiteiten die verder gaan dan

de wettelijke verplichtingen die de onderneming heeft.

De relatie tussen MVO en niet-financiële informatie is in de tweede paragraaf van dit hoofdstuk aan bod

gekomen. Zowel de Raad voor de Jaarverslaggeving als de overheid raad ondernemingen aan transparant

te zijn over het gevoerde MVO-beleid. Een groot deel van de informatie over MVO behelst niet-financiële

informatie, bijvoorbeeld over de sociale en milieuaangelegenheden. Dit sluit aan bij de stakeholdertheorie

en legitimatietheorie, die in het theoretisch kader zijn besproken. Door transparant te zijn over de MVO-

activiteiten van een onderneming, kan de dialoog tussen de stakeholders en de onderneming op gang

komen.

Er bestaan meerdere manieren om deze informatie vrij te geven en dus leidt MVO niet automatisch tot

maatschappelijke verslaggeving. Wel behoren een opzichzelfstaand maatschappelijk verslag of het

toevoegen van maatschappelijke informatie aan het huidige jaarverslag tot de mogelijkheden. Uit het

rapport van de transparantie benchmark wordt zichtbaar dat de kenmerken van MVO steeds vaker in de

verslaggeving van de ondernemingen terug te vinden is, en kan er dus gesteld worden dat MVO op deze

manier bijdraagt aan de opkomst van de maatschappelijke verslaggeving.

27


7 Maatschappelijke verslaggeving

en integrated reportingIn het vorige hoofdstuk werd al verwezen naar de termen maatschappelijke verslaggeving en IR.

Duidelijk werd dat de veranderende informatiebehoefte en de opkomst van MVO bijdraagt aan de

totstandkoming van deze nieuwe vorm van verslaggeving. Om er achter te komen wat de rol van de

accountant is bij maatschappelijke verslaggeving en IR is het van belang uit een te zetten wat deze twee

termen inhouden. In dit hoofdstuk zullen daarom de belangrijkste kenmerken van maatschappelijke

verslaggeving en IR worden beschreven.

7.1 Maatschappelijke verslaggeving

Maatschappelijke verslaggeving is één van de tweetal ontwikkelingen die het gevolg zijn van de

verschuiving van de informatiebehoefte van belanghebbenden. Het maatschappelijk verslag heeft tot doel

de belanghebbenden te informeren en verantwoording af te leggen over maatschappelijke

verantwoordelijkheden. De economische, milieu- en sociale aspecten, aan bod gekomen in hoofdstuk 5,

zijn onderwerpen die worden toegelicht in deze vorm van verslaggeving. De effecten van de

bedrijfsvoering op de maatschappij staan hierbij centraal (Böhmer et al., 2013).

In het vorige hoofdstuk is de relatie al gelegd tussen het maatschappelijk verslag en MVO. Transparantie is

van groot belang bij MVO, en het wordt dan ook ten zeerste aangeraden verslag te doen over het MVO-

beleid en de activiteiten en prestaties die daaraan verbonden zijn. Daarnaast biedt het maatschappelijk

verslag ook een uitgangspunt voor de dialoog tussen ondernemingen en hun stakeholders. Ook deze

stakeholderdialoog is in het vorige hoofdstuk beschreven als een van de kernpunten van MVO.

Maatschappelijke verslaggeving is dus onlosmakelijk verbonden aan de effecten en activiteiten van het

MVO-beleid van de desbetreffende onderneming (Kamp-Roelands & de Waard, 2008).

Maatschappelijke verslagen kunnen in verschillende vormen worden aangeboden door ondernemingen.

Er kan bijvoorbeeld voor worden gekozen het maatschappelijk verslag alleen online te publiceren. Maar

het is ook niet ongebruikelijk een opzichzelfstaand maatschappelijk verslag te publiceren of deze te

bundelen met het financiële jaarverslag. De meest recente ontwikkeling is dat het maatschappelijke

verslag wordt gecombineerd met het financiële verslag, waarbij verbanden tussen de twee worden gelegd.

Op deze ontwikkeling wordt later in dit hoofdstuk terug gekomen als wordt ingegaan op IR (Böhmer et al.,

2013).

28


7.1.1 Motieven voor maatschappelijke verslaggeving

De wet stelt het toepassen van MVO en de verslaggeving daarover niet letterlijk verplicht18. Toch kiezen

veel onderneming voor een vorm van maatschappelijke verslaggeving. Er moeten dus andere redenen zijn

voor het vrijwillig vrijgeven van maatschappelijke informatie. Deze motieven zullen in deze paragraaf

worden uiteengezet en toegelicht.

De motieven van onderneming zijn in te delen in externe motieven en interne motieven (Niemenmaa &

Turtiainen, 2013). Er zijn dus redenen die vanuit de onderneming zelf worden aangedragen om het

toepassen van maatschappelijke verslaggeving te stimuleren. Maar er zijn ook factoren van buitenaf die

het voor de onderneming aantrekkelijk maken een vorm van maatschappelijke verslaggeving toe te

passen.

De meeste externe motieven hebben betrekking op de communicatie met de stakeholders. In hoofdstuk

vier van dit onderzoek is zichtbaar geworden dat er steeds meer vraag is vanuit de stakeholders naar niet-

financiële informatie, bijvoorbeeld over duurzaamheid. Eén van de motieven voor maatschappelijke

verslaggeving is dan ook het voorzien in de informatiebehoefte van de stakeholders (Raad voor de

Jaarverslaggeving, 2009). Andere externe motieven zijn het bieden van transparantie over risico’s, kansen

en prestaties van de onderneming en het winnen van vertrouwen van de stakeholders (Niemenmaa &

Turtiainen, 2013). Daarnaast zijn redenen voor maatschappelijke verslaggeving dat er een

maatschappelijke erkenning ontstaat van de betrokkenheid van de onderneming en dat het vaak gepaard

gaat met een verbeterde reputatie of imago (Koolman, 2003).

Naast de externe redenen zijn er ook interne redenen te bedenken die er voor zorgen dat een

onderneming bereid is een maatschappelijk verslag te publiceren. Zo wordt de kwaliteit van de informatie

verbeterd, mede door het genereren van nieuwe informatie die eerder niet beschikbaar was maar ook

door het verbeteren van de bestaande informatie. Door het opstellen van een maatschappelijk verslag

wordt een onderneming beter in staat om risico’s te managen. De onderneming wordt aantrekkelijker

voor nieuwe werknemers, maar ook houdt het de huidige werknemers tevreden. Het zorgt voor het

efficiënter gebruiken van natuurlijke hulpbronnen en het is een manier om kosten te besparen. Dus naast

de informatie behoefte van de stakeholders, zijn er ook tal van redenen waarom het maatschappelijk

verslag voor de onderneming zelf een verbetering zal zijn (Niemenmaa & Turtiainen, 2013).

Als laatste kan de legitimiteitstheorie19 worden aangedragen als motief voor maatschappelijke

verslaggeving. Al eerder is deze theorie aan bod gekomen in dit onderzoek, maar ook hier kan deze

theorie worden toegepast. Maatschappelijke verslaggeving is een middel om de percepties van de

stakeholders van de onderneming te beïnvloeden. Om er voor te zorgen dat de onderneming als legitiem

wordt beschouwd door de omgeving publiceren zij informatie over de maatschappelijke aspecten van het

ondernemen (van Eijk & Hooghiemstra, 2007).

18 Hoofdstuk 8 ‘Regelgeving omtrent maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting’ zal hier verder op ingaan.19 Zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader

29


7.1.2 Inhoud maatschappelijke verslag

In het hoofdstuk met betrekking tot MVO is al naar voren gekomen dat de MVO-activiteiten voor elke

onderneming verschillen. Dit zorgt ook voor veel verschillen in de maatschappelijke verslaggeving van

ondernemingen. Ondernemingen zijn daarnaast vrij om zelf te bepalen welke maatschappelijke aspecten

in hun situatie relevant zijn (Raad voor de Jaarverslaggeving, 2009). Binnen de Nederlandse weten

regelgeving bestaan geen dwingende voorschriften met betrekking tot de inhoud van maatschappelijke

verslaggeving. Toch is voor het onderzoek belangrijk te weten wat de inhoud van het maatschappelijk

verslag is, om uiteindelijk een oordeel te geven of de accountant in staat is een oordeel te geven over deze

inhoud.

De vele verschillen in de inhoud van maatschappelijke verslagen maken dat in dit onderzoek is gekozen de

inhoud op abstracte wijze te benaderen, gebruikmakend van de Transparantiebenchmark (Ministerie van

Economische Zaken, z.d.). De Transparantiebenchmark beoordeelt de maatschappelijke verslaggeving van

Nederlandse ondernemingen aan de hand van verschillende criteria. Na afloop van het onderzoek wordt

jaarlijks een rapport gepubliceerd, met daarin de belangrijkste zaken met betrekking tot het onderzoek.

Een groot onderdeel van dit rapport bestaat uit de beoordelingscriteria waarop de ondernemingen zijn

getoetst. Deze beoordelingscriteria kunnen in dit onderzoek gebruikt worden om de verwachtingen met

betrekking tot de inhoud van het maatschappelijk verslag weer te geven (Stam & Admiraal, 2013). Wel

moet in acht worden genomen dat dit beoordelingscriteria zijn, en dus niet altijd consistent door alle

ondernemingen worden toegepast. Later in deze paragraaf zal daar verder op worden ingegaan.

De beoordelingscriteria van de Transparantiebenchmark zijn onder te verdelen in kwaliteitsgerichte

criteria en inhoudsgerichte criteria. De kwaliteitsgerichte criteria zijn bedoeld om de kwaliteit van de

vrijgegeven informatie te beoordelen. De inhoudsgerichte criteria daarentegen weergeven wat inhoudelijk

in het verslag zou moeten zijn terug te vinden (Stam & Admiraal, 2013). In deze paragraaf zal echter alleen

aandacht worden besteed aan de inhoudsgerichte criteria.

Figuur 3 bron: Transparantiebenchmark 2013

30


De criteria waarop de verslagen worden beoordeeld zijn weergegeven in figuur 1. Onder andere profiel,

strategie en beleid, bestuursstructuur en managementbenadering, resultaten en maatschappelijke

verslaggevingsbeleid zouden tot de inhoud van een maatschappelijk verslag moeten behoren (Stam &

Admiraal, 2013). Deze criteria bestaan grotendeels uit niet-financiële gegevens. Dit is kenmerkend voor de

inhoud van het maatschappelijk verslag. Maatschappelijke verslaggeving kan zowel financiële als niet-

financiële informatie omvatten. Maatschappelijk informatie kan dus mogelijk financieel van aard zijn, toch

wordt dit niet altijd teruggezien. Maatschappelijke verslagen omvatten daarentegen altijd een aantal niet-

financiële elementen (Niemenmaa & Turtiainen, 2013).

Op het moment dat een maatschappelijke verslag aan alle bovenstaande criteria voldoet, kan er vanuit

worden gegaan dat de inhoud van het maatschappelijk verslag van voldoende niveau is. Het is voor

ondernemingen echter niet verplicht elk van deze criteria expliciet op te nemen in het maatschappelijk

verslag met als gevolg dat in de praktijk niet altijd volledig aan alle criteria zal worden voldaan. Het

rapport besteedt daarom ook aandacht aan de mate waarin de criteria worden toegepast (Stam &

Admiraal, 2013).

Figuur 2 weergeeft per categorie bij hoeveel procent van de ondernemingen het desbetreffende punt van

beoordeling was terug te vinden. Met betrekking tot de inhoud is te zien dat op de categorieën ‘profiel’,

‘strategie en beleid’ en ‘resultaten’ hoog wordt gescoord. ‘Bestuursstructuur en management benadering’

en ‘maatschappelijk verslaggevingsbeleid’ zijn categorieën waar minder vaak de aandacht aan wordt

besteed in Nederlandse maatschappelijke verslagen.

Figuur 4: bron: Transparantiebenchmark en kristal 2013

Aan de van de criteria en de grafiek over de percentages aanwezigheid van de criteria, kan een redelijk tot

goed beeld worden gevormd van de inhoud van maatschappelijke verslagen. De huidige maatschappelijke

verslaggeving heeft nog ruimte voor verbetering, maar zo lang er geen duidelijke wet- of regelgeving is

met betrekking tot de inhoud van het maatschappelijk verslag is het ultieme niveau van maatschappelijke

verslaggeving lastig te bewerkstelligen (Stam & Admiraal, 2013).

31


7.2 Integrated Reporting

In de vorige paragraaf is uitgebreid ingegaan op maatschappelijke verslaggeving. Dit was één van de twee

ontwikkelingen als reactie op de veranderende informatie behoefte van de stakeholders. Een tweede

ontwikkeling die daaruit voortkomt is IR. In hoofdstuk vier werd zichtbaar dat stakeholders steeds meer

informatie willen over niet-financiële aspecten van de onderneming. IR betrekt dan ook zowel financiële

als niet-financiële aspecten bij de verslaggeving (Böhmer et al., 2013).

IR is de nieuwste ontwikkeling op het gebied van verslaggeving waarbij maatschappelijke informatie niet

langer apart van de financiële informatie wordt gepresenteerd, maar samen in één verslag (Niemenmaa &

Turtiainen, 2013). Het is echter niet zo dat niet-financiële of maatschappelijke informatie louter wordt

toegevoegd aan het financiële verslag. Er moet een verband zichtbaar worden gemaakt tussen de

financiële en niet-financiële informatie die wordt gepresenteerd (Pouw & van der Laan, 2012). Uit een

integrated report moet kunnen worden opgemaakt hoe de financiële factoren de niet-financiële factoren

beïnvloeden en vice versa (King, 2011). IR gaat dus een stap verder dan maatschappelijke verslaggeving.

Aan IR gaat een proces van integrated thinking vooraf. Met integrated thinking zal een organisatie alle

relaties tussen operationele- en functionele eenheden en hoofdzakelijke onderdelen in consideratie

nemen die invloed hebben op de organisatie zelf. Hier worden de relaties tussen input, processen, output

en impact geanalyseerd en verbeterd. Financiële en niet-financiële aspecten kunnen daardoor als één

geheel bekeken worden en gebruikt worden bij het bepalen van toekomstige bedrijfsvoering. Door dit te

doen ontstaat er een geïntegreerde besluitvorming die de creatie van waarde op de korte, middellange en

lange termijn in acht neemt voor zowel bedrijf als maatschappij (van der Veer, 2013). Integrated thinking

zal resulteren in andere beslissingen dan bij de traditionele bedrijfsvoering, waarbij alleen van financiële

waarde creatie werd uitgegaan. Het integrated report is een manier om de resultaten van het integrated

thinking te presenteren. IR tracht weer te geven hoe de strategie, governance en performance (financieel

en niet-financieel) bijdragen aan de waarde creatie voor de organisatie, haar stakeholders en de

maatschappij. Door deze manier van rapporteren zullen belanghebbenden een meer relevant beeld

krijgen van de onderneming (NBA, 2013).

Er zijn een aantal opvallende verschillen tussen traditionele verslaggeving en IR. Een eerste opvallend

verschil is dat in de traditionele verslaggeving vaak alleen financieel kapitaal tot uitdrukking komt. Toch

maken ondernemingen van veel meer vormen van kapitaal gebruikt, zo kan gedacht worden aan menselijk

kapitaal, fysiek kapitaal en natuurlijke hulpbronnen. Bij IR moeten alle vormen van kapitaal tot

uitdrukking komen (Cheng et al., 2014). Daarnaast ligt de focus van het traditionele jaarverslag op

financiële prestaties in het verleden. Bij IR wordt de focus gelegd op zowel de prestaties van de

onderneming in het verleden als in de toekomst, en wordt er een verbinding gemaakt tussen de financiële

en niet-financiële aspecten van waarde creatie. Daarnaast is het tijdsbestek vergroot bij IR. Waar het

traditionele verslag vooral was gericht op de korte termijn, is IR gericht op zowel de korte, middellange

als lange termijn (NEMACC, 2013).

Vaak wordt gedacht dat door IR de hoeveelheid informatie drastisch zal toenemen. Dit omdat naast de

huidige financiële verslaggeving, ook vele niet-financiële aspecten in het verslag zullen worden

32


weergeven. Dit is echter niet de bedoeling van IR. Ondernemingen moeten heroverwegen welke

informatie nodig is om een duidelijk, beknopt beeld van de prestaties, effecten en onderlinge

afhankelijkheden te geven (Cheng et al., 2014). Hierdoor zal het verslag niet meer informatie gaan

bevatten, maar betere informatie (NBA, 2013).

In hoofdstuk 5 is beschreven dat de informatiebehoefte van de gebruikers van jaarverslagen is

toegenomen met de behoefte aan niet-financiële informatie. Deze niet-financiële informatie wordt in het

integrated report gecombineerd met de financiële informatie van de onderneming wat een volledig beeld

geeft van de onderneming. Vaak wordt dan ook gespeculeerd dat IR in de toekomst zal uitgroeien tot de

primaire vorm van verslaggeving voor ondernemingen (Niemenmaa & Turtiainen, 2013).


In dit hoofdstuk wordt een antwoord gegeven op de derde deelvraag, die als volgt luidt: Wat is

maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting? De eerste paragraaf van dit hoofdstuk beschrijft

maatschappelijke verslaggeving. In de tweede paragraaf is IR aan bod gekomen. Daarom zal als eerst

antwoord worden gegeven op de vraag wat maatschappelijke verslaggeving is en daaropvolgend een

antwoord op de vraag wat IR is.

Maatschappelijk verslaggeving is het inzichtelijk maken van het beleid met betrekking tot MVO. Het is één

van het tweetal ontwikkelingen die het gevolg zijn van de verschuiving van de informatiebehoefte van

belanghebbenden. Deze vorm van verslaggeving licht economische, milieu- en sociale aspecten toe.

Maatschappelijke verslaggeving draagt bij in de transparantie van de onderneming en vormt de basis van

de stakeholderdialoog, beide centraal bij MVO. In het hoofdstuk kwam naar voren dat er verschillende

motieven zijn voor het publiceren van een maatschappelijk verslag. Interne motieven, zoals verbeterde

informatie, tevreden houden van de werknemers en het managen van risico’s en externe motieven, zoals

communicatie met de stakeholders en verbeterde reputatie. Ook de legitimiteitstheorie, al eerder

behandeld, kan gelden als motivatie voor maatschappelijke verslaggeving. De inhoud van het

maatschappelijk verslag is behandeld aan de hand van de beoordelingscriteria van de

Transparantiebenchmark. Duidelijk werd dat de inhoud grotendeels bestaat uit niet-financiële gegevens.

De tweede paragraaf heeft de tweede ontwikkeling die het gevolg is van de verschuiving van de

informatiebehoefte uiteengezet. IR is de nieuwste vorm van verslaggeving. Hierbij wordt een verband

gelegd tussen financiële en niet financiële informatie, zowel op korte, middellange als lange termijn. Vaak

wordt gezegd dat in de toekomst het integrated report de primaire vorm voor verslaggeving van

ondernemingen zal worden.

33


8 Regelgeving omtrent

maatschappelijk verslaggeving en

integrated reportingBij de controle van verslagen is een normenkader om de informatie aan te toetsen van belang. Ook voor

ondernemingen zijn richtlijnen en regelgeving van belang bij het opstellen van een dergelijk

maatschappelijk of integrated report. RJ 400-allinea 115 geeft aan dat het aanbevolen is om in het

jaarverslag een toelichting te geven op de hoofdzaken van voor de rechtspersoon relevante

maatschappelijke aspecten van ondernemen. Door deze aanbeveling is het voor te stellen dat er ook

enige mate van behoefte is voor regelgeving met betrekking tot maatschappelijke verslaggeving. In dit

hoofdstuk zullen de wetgeving en richtlijnen met betrekking tot maatschappelijke verslaggeving en IR

worden besproken.

8.1 Nederlandse weten regelgeving

Als eerst zal de Nederlands weten regelgeving met betrekking tot maatschappelijke verslaggeving

worden beschreven. Nederland heeft namelijk eigen wetten en richtlijnen die ingaan op maatschappelijke

verslaggeving van ondernemingen. Deze paragraaf zal eerst een uiteenzetting geven van het wettelijk

kader omtrent maatschappelijke verslaggeving gevolg door een beschrijving van de Richtlijnen die hier

betrekking op hebben.

8.1.1 Wettelijk kader maatschappelijke verslaggeving

In Nederland zijn de voorschriften voor de externe verslaggeving van ondernemingen opgenomen in Titel

9 van boek 2 BW. Hierin wordt onderscheidt gemaakt tussen de jaarrekening en het jaarverslag. De

jaarrekening is het financiële gedeelte en het jaarverslag is een beschrijving van de gang van zaken in het

boekjaar. Art 2:391 geeft inzicht in de inhoud van dit jaarverslag. Hierin is ook de wetgeving opgenomen

met betrekking tot maatschappelijke verslaggeving, welke zeer beperkt is (Böhmer et al., 2013).

Art. 2:391 lid 1 BW: “(…) Indien noodzakelijk voor een goed begrip van de ontwikkeling, de resultaten of de

positie van de rechtspersoon en groepsmaatschappijen, omvat de analyse zowel financiële als niet-financiële

prestatie-indicatoren, met inbegrip van milieu- en personeelsaangelegenheden.” (Böhmer et al., 2013 pag.

1460)

Deze wetgeving is gebaseerd op de vierde en zevende richtlijn van de Europese wetgeving. Binnen deze

wetgeving is veel ruimte voor vrijheid en eigen interpretatie over de noodzakelijkheid van het vrijgeven

van niet-financiële prestatie-indicatoren. Een daadwerkelijke verplichting voor het publiceren van een

maatschappelijk jaarverslag of publiceren van deze maatschappelijke informatie is er niet (Böhmer et al.,

2013).

34


8.1.2 Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving

Bij het opstellen van het jaarverslag moet de ondernemingsleiding zich volgens de Nederlandse wet laten

leiden door het doel van de jaarrekening en de normen die in het maatschappelijk verkeer als

aanvaardbaar worden beschouwd. De Raad voor de Jaarverslaggeving (hierna RJ) tracht met zijn

Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving inhoud te geven aan die normen. Dit doen zij aan de hand van twee

soorten richtlijnen, ten eerste zijn er stellige uitspraken en ten tweede zijn er aanbevelingen. Beide

hebben geen kracht van wet. Als niet wordt gehandeld naar de richtlijnen betekent dit dus niet

automatisch dat dit in strijd is met de wet. Het verschil tussen de soorten richtlijnen is hier dan ook in

gelegen. In het geval een stellige uitspraak niet wordt nagevolgd moet er een deugdelijke motivering zijn,

bij aanbevelingen geldt dit niet (Vergoossen, 2010).

Zoals eerder besproken is art. 2:391 de wet die voorschrijft welke aspecten moeten worden opgenomen in

het jaarverslag. De wet beperkt zich echter tot het noemen van de te bespreken onderwerpen. De inhoud

ervan is niet nader besproken, dit is gedaan in Richtlijn 400. Zo ook met betrekking tot het rapporteren

over MVO. De RJ geeft aanwijzingen voor maatschappelijke aspecten van ondernemen als onderdeel van

het jaarverslag (Böhmer et al., 2013). Richtlijn 400 beschrijft met betrekking tot maatschappelijke

verslaggeving het volgende:

RJ 400 – alinea 115: “(…) Het verdient aanbeveling om in het jaarverslag een toelichting te geven op de

hoofdzaken van voor de rechtspersoon relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen, waaronder het

ketenbeheer van de rechtspersoon.” (Raad voor de Jaarverslaggeving, 2009, pag. 4)

Uit de richtlijn kan worden opgemaakt dat het hierbij gaat om een aanbeveling en geen stellige uitspraak.

De RJ geeft dus aan dat het voor een onderneming geen verplichting is om maatschappelijke aspecten van

ondernemen in het jaarverslag te presenteren, en ook in de vorm van een opzichzelfstaand verslag wordt

dit niet verplicht (Vergoossen, 2010). Ondanks de vrijwilligheid waar de nadruk op ligt bij de Richtlijn,

geeft de Richtlijn wel aan welke inhoudelijke aspecten opgenomen zouden kunnen worden als het gaat om

maatschappelijke verslaggeving, maar ook daarin is veel vrijheid overgelaten aan de onderneming. De

Richtlijn 400 is voornamelijk bedoeld voor maatschappelijke verslaggeving als deel van het jaarverslag.

Richtlijnen bedoelt voor het afzonderlijke maatschappelijk verslag zullen later worden besproken

(Böhmer et al., 2013).

8.1.3 Handreiking voor Maatschappelijke verslaggeving

De bovenstaande aanbeveling van de RJ was zoals geschreven gericht op maatschappelijke verslaggeving

als deel van het jaarverslag. De RJ heeft daarnaast ook een Handreiking gepubliceerd voor de afzonderlijke

maatschappelijke verslagen (Böhmer et al., 2013). De Handreiking geeft een conceptueel kader die

ondernemingen kan helpen bij het opstellen bij het opstellen van een maatschappelijk verslag. Het

toepassen van deze handreiking is niet verplicht voor ondernemingen. Veel ondernemingen maken

namelijk gebruik van GRI richtlijnen, die later in dit hoofdstuk zullen worden besproken. Deze GRI-

richtlijnen liggen dan ook aan de basis van de Handreiking. Ondernemingen die de GRI-richtlijnen

gebruiken voor het opstellen van het maatschappelijke verslag, zijn tevens in overeenstemming met de

uitgangspunten van de Handreiking. De handreiking gaat niet in detail in op onderwerpen die in een

35


maatschappelijk verslag opgenomen kunnen worden. Voor aanwijzingen ten aanzien van de kwaliteit en

inhoud van het verslag wordt in de Handreiking verwezen naar de Richtlijnen voor

Duurzaamheidsverslaggeving van het GRI (Raad voor de Jaarverslaggeving, 2009).

8.2 Internationale weten regelgeving

Naast de landelijke regelgeving is ook op internationaal niveau regelgeving met betrekking tot

maatschappelijke verslaggeving, welke besproken worden in deze paragraaf.

8.2.1 Wettelijk kader

Zoals eerder geschreven is de Nederlandse wetgeving omtrent externe verslaggeving gebaseerd op de

vierde en zevende EG-richtlijn. Echter, in 2013 is een voorstel gedaan door de Europese Commissie om het

vrijgeven van maatschappelijke aspecten voor grote ondernemingen (meer dan 500 werknemers)

verplicht te stellen. In mei 2014 is dit voorstel goed gekeurd door het Europese Parlement, wat betekent

dat dit in de nabije toekomst van toepassing zal zijn en er dus een wettelijke verplichting zal gelden voor

deze grote ondernemingen (Hughes et al., 2014).

8.2.2 Global Reporting Initiative

Al eerder is het Global Reporting Initiative (hierna GRI) aan bod gekomen bij de bespreking van de

Handreiking voor Maatschappelijke Verslaggeving. De Richtlijnen voor Duurzaamheidsverslaggeving van

het GRI is de bekendste en meest gebruikte regelgeving met betrekking tot maatschappelijke

verslaggeving (Kamp-Roelands, 2011). In de Transparantiebenchmark is onderzocht welke richtlijnen de

ondernemingen gebruikten om het maatschappelijke verslag op te stellen. Hieruit bleek dat de GRI-

richtlijnen het meest werden toegepast, alle eerste 70 bedrijven rapporteerde volgens deze richtlijnen.

Wereldwijd is bekend dat bijna 5000 ondernemingen rapporteren volgens de GRI-richtlijnen (Stam &

Admiraal, 2013).

Het GRI is in 1997 opgericht en heeft als doel richtlijnen te ontwikkelen voor maatschappelijke

verslaggeving die vrijwillig kunnen worden toegepast door ondernemingen. De richtlijnen voor

Duurzaamheidsverslaggeving bestaan uit principes voor het bepalen van de inhoud van het verslag en

voor het waarborgen van de kwaliteit van de informatie in het verslag. Maar het GRI publiceert daarnaast

ook indicatorprotocollen, aanvullende sectorspecifieke richtlijnen, technische protocollen en de nationale

agenda (GRI, 2006). Indicatorprotocollen bieden definities, richtlijnen en ander informatie met betrekking

tot prestatie-indicatoren. De aanvullende sectorspecifieke richtlijnen vullen de richtlijnen aan met

interpretaties en toelichtingen over de toepassing van de richtlijnen in bepaalde sectoren en omvatten

sectorspecifieke prestatie-indicatoren. De technische protocollen bieden ondersteuning bij het toepassen

van het materialiteitsprincipe bij het selecteren van onderwerpen, en het bepalen van de afbakening

(Böhmer et al., 2013).

De GRI-richtlijnen worden regelmatig aangepast, de huidige versie van de GR richtlijnen is G4. Te zien is

dat de huidige GRI richtlijn zich ook steeds meer gaat richten op IR wat vaak wordt gezien als

verslaggevingsvorm van de toekomst (GRI, 2006).

36


8.2.3 Overige internationale richtlijnen

Naast de GRI-richtlijnen zijn er nog meer internationaal georiënteerde raamwerken voor

maatschappelijke verslaggeving. Eén daarvan is AccountAbility1000. Naast het publiceren van een

raamwerk voor het opstellen van maatschappelijke verslagen, bieden zij ook een standaard voor de

assurance van deze verslagen. Ondernemingen kunnen er voor kiezen hun maatschappelijk verslag dus op

te stellen volgens dit raamwerk (AccountAbility, z.d.).

Als laatste wordt de OESO-Richtlijn beschreven, die door Nederland en nog 45 andere landen is

onderschreven. Deze bieden handvatten voor het maatschappelijke verantwoord ondernemen, met

betrekking tot kwesties als, mensenrechten, kinderarbeid en milieu. Eén van de onderdelen van de OESO-

richtlijnen is de informatieverstrekking met betrekking tot MVO. De OESO-richtlijnen geven daarin

voornamelijk aan wat voor informatie ondernemingen zouden kunnen verstrekken en wat voor

toelichtingen hierop gegeven zouden moeten worden (Ministerie van Buitenlandse Zaken, 2014).

8.3 International integated Reporting Committee

Eerder is duidelijk geworden dat de nieuwste ontwikkeling op het gebied van maatschappelijke

verslaggeving, IR is. Om te komen tot een dergelijk verslag is ook een framework nodig. De International

Integrated Reporting Committee (hierna IIRC) is een organisatie die zich daarmee bezig houdt. In 2010

hebben The Prince’s Accounting for Sustainability Project, GRI en International Federation of Accountants

het IIRC opgericht, met als doel te komen tot een framework voor IR (Cheng et al., 2014). In september

2011 is de eerste stap in die richting gezet met het discussion paper ‘Towards integrated reporting,

communicating value in the 21st century’. In de discussion paper is IR gedefinieerd en zijn de voorstellen

en een stappenplan, om uiteindelijk te komen tot het framework, gepresenteerd. Het eerste prototype van

het IR framewok is gepubliceerd in november 2012, waarna commentaar mocht worden gegeven. In

december 2013 is het eerste officiële framework voor IR dan ook officieel gepubliceerd (IIRC, 2013).


In dit hoofdstuk is geprobeerd een antwoord te geven op de deelvraag: Wat is de regelgeving met

betrekking tot maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting? In dit hoofdstuk is dan ook een

overzicht gegeven van de wetgeving en regelgeving omtrekt deze begrippen.

De eerste conclusies die getrokken kan worden is dat er geen daadwerkelijke verplichting bestaat voor

maatschappelijke verslaggeving en IR. In de wet wordt gesproken over maatschappelijke aspecten in het

jaarverslag indien dat noodzakelijk is voor het begrip van de gebruikers. Dit laat veel vrijheid over aan de

ondernemingen. Om toch invulling te geven aan maatschappelijke verslaggeving zijn er verschillende

richtlijnen.

In Nederland wordt maatschappelijke verslaggeving in twee Richtlijnen besproken. Ten eerste in Richtlijn

400 van de RJ, die aanbevelingen doet omtrent maatschappelijke verslaggeving in het jaarverslag. Deze

Richtlijn bevat geen stellige uitspraken wat maakt dat ondernemingen niet verplicht zijn dit toe te passen.

37


Ten tweede de Handreiking voor Maatschappelijke Verslaggeving, die vrijwillig kan worden toegepast

voor het opstellen van een afzonderlijk maatschappelijk verslag.

Internationaal zijn ook verschillende richtlijnen voor maatschappelijke verslaggeving, die allen op

vrijwillige basis kunnen worden toegepast. De eerste, en meest bekende zijn de richtlijnen van het Global

Reporting Initiative. Daarnaast zijn er ook de Accountability 1000 principles-based standaarden voor het

opstellen van een maatschappelijk verslag en de OESO-richtlijnen.

De huidige ontwikkeling van IR vraagt ook naar een raamwerk voor het opstellen voor een dergelijk

rapport. Aan deze vraag wordt gehoor gegeven door het IIRC die in december van het jaar 2013 het eerste

framework voor integrated reporting hebben gepubliceerd.

38


9 Maatschappelijke Verslaggeving

en de Accountant In tegenstelling tot bij de traditionele verslaggeving is volgens de regelgeving voor assurance-

opdrachten inzake maatschappelijke verslagen nog geen controleplicht met betrekking tot het

maatschappelijk verslag. Daarom zal kort worden uiteengezet wat een onderneming drijft om het

verslag extern te laten controleren. Daarnaast zal in dit hoofdstuk antwoord worden gegeven op de

deelvraag: ‘Wat is de taak van de accountant met betrekking tot de verificatie van niet-financiële

informatie?’. Wat moet de accountant doen om niet-financiële informatie te verifiëren, en wat wordt er

van de accountant verwacht als het gaat om niet-financiële informatie. Als laatste zullen de verschillen

tussen de controle van maatschappelijke verslaggeving en de traditionele verslaggeving worden

benoemd

9.1 Motivatie om maatschappelijke verslagen extern te controleren

Op grond van art. 2:393 BW zijn ondernemingen, die niet onder de uitzonderingsbepalingen vallen,

verplicht de jaarrekening te laten controleren door een accountant (Böhmer et al., 2013). Met betrekking

tot het maatschappelijke verslag is er echter nog geen controleplicht. De Transparantiebenchmark, eerder

aangehaald in dit onderzoek, heeft zich gebogen over het aantal geverifieerde maatschappelijke verslagen.

Zowel in 2012 als in 2013 heeft 28% van de ondernemingen hun vorm van maatschappelijke

verslaggeving laten verifiëren. De onderneming die als eerste 70 geëindigd zijn bevatten allen een

verificatie van een externe accountant (Stam & Admiraal, 2013). Er moet dus een verklaring zijn voor de

vraag waarom ondernemingen kiezen voor externe verificatie van maatschappelijke verslagen.

Een mogelijke verklaring kan eerder in dit onderzoek worden gevonden. Een maatschappelijke verslag

publiceren is één van de redenen voor ondernemingen om te komen tot maatschappelijke legitimiteit20.

Door verslag te doen over het maatschappelijk ondernemen kunnen de percepties van de onderneming

worden beïnvloed, en kan een stakeholderdialoog worden gestart. In hoofdstuk 8 is echter gebleken dat er

sprake kan zijn van informatie asymmetrie en belangentegenstellingen tussen het management en de

belanghebbenden. Hierdoor kan het vertrouwen in het management en de vrijgegeven informatie

verslechteren. Dit zorgt er voor dat belanghebbenden meer zekerheid willen over de betrouwbaarheid

van de vrijgegeven informatie. Dit geldt voor zowel financiële verslaggeving als voor maatschappelijke

verslaggeving (Koolman, 2003). Er moet dus enige vorm van controle zijn om de betrouwbaarheid te

waarborgen en de informatie asymmetrie en belangentegenstellingen te neutraliseren, zoals in hoofdstuk

vier te lezen was behoort de accountant tot één van de mogelijkheden. De motivatie voor de externe

controle van maatschappelijke verslagen is dus dezelfde als voor de traditionele verslaggeving (NBA,

2013).

20 Zie hoofdstuk 7: Maatschappelijke verslaggeving en IR; en zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader

39


9.2 Verificatie van maatschappelijke verslagen en integrated reports

De controle van maatschappelijke verslagen valt onder de auditdiensten van de accountant. Hierbij wordt

ook wel gesproken over het begrip ‘assurance’. Assurance betreft het verschaffen van zekerheid door een

onafhankelijke partij, om het vertrouwen bij de

gebruikers te versterken (NIVRA, 2009c). Het doel

van een assurance-opdracht inzake een

maatschappelijk verslag is dat een accountant

onderzoekt of de informatie in het verslag voldoet

aan de van toepassing zijnde verslaggevingscriteria

(NBA, z.d.). De auditdiensten van de accountant

kunnen, zoals beschreven in hoofdstuk 8, worden

onderverdeeld in controle en

beoordelingsopdrachten. Controle opdrachten

komen tot een redelijke mate van

betrouwbaarheid, terwijl beoordelingsopdrachten

resulteren in een beperkte mate van

betrouwbaarheid (Mazars, z.d.). Figuur 6 weergeeft welke mate van betrouwbaarheid wordt toegekend

aan de maatschappelijke verslagen. Bij het grootste gedeelte van de verslagen wordt een beperkte mate

van betrouwbaarheid afgegeven. Dit wil zeggen dat inzake de assurance van maatschappelijke

verslaggeving over het algemeen wordt gekozen voor een beoordelingsopdracht en in mindere mate voor

controleopdrachten (Blesener & Hohnen, 2013).

Het maatschappelijke verslag zorgt voor een toenemende hoeveelheid informatie, ook het integrated

report gaat gepaard met meer informatie dan alleen de jaarrekening. De controle van deze twee

verslaggevingsvormen zullen dan ook de hoeveelheid werk van de accountant doen toenemen (Koolman,

2003).

9.2.1 Standaarden en richtlijnen

Voor de assurance van maatschappelijke verslagen zijn een aantal standaarden uitgebracht die de

accountants of andere onafhankelijke partijen kunnen gebruiken bij de controle van maatschappelijke

verslagen. In Nederland heeft NIVRA de standaard ‘Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke

verslagen’ uitgebracht. Ook internationaal zijn er standaarden gepubliceerd voor de assurance van

maatschappelijke verslagen, waaronder de assurance standaard van AccountAbility, AA1000 en de veel

gebruikte ISEA 3000, opgesteld door de International Audit and Assurance Standards Board. Deze

standaarden kunnen worden gebruikt om vast te stellen of de informatie op de waarheid berust, ze gaan

niet in detail in op de benodigde inhoud (Motta, 2001).

9.2.2 Controle bij IR

Ook de controle van IR verschilt ten opzicht van de controle van de traditionele jaarverslaggeving. Zoals

aan het begin van deze paragraaf gezegd, verschilt het onder andere door de toevoeging van zowel

maatschappelijke als toekomstgericht informatie. In hoofdstuk 6 is te lezen dat het bij integrated reports

40

Figuur 5 bron: GRI the external assurance of sustainability reporting

Figuur 6 bron: GRI the external assurance of sustainability reporting


gaat om een combinatie van de maatschappelijke, grotendeels niet-financiële, en de financiële informatie,

waarbij de nadruk ligt op waarde creatie op korte, middellange en lange termijn. In Nederland worden al

steeds vaker geïntegreerde jaarverslagen gepubliceerd en gecontroleerd. In tegenstelling tot de

bovengenoemde assurance standaarden voor maatschappelijke verslaggeving, is er momenteel nog geen

assurance standaard voor geïntegreerde verslagen. Wel wordt er gewerkt aan een geïntegreerd

assurance-rapport, die gebaseerd zal worden op ISAE 3000 (NBA, 2013).

Op dit moment wordt vaak gekozen voor een splitsing van de assurance bij de jaarrekening en het verslag.

Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in de controleverklaring van het geïntegreerde verslag van het Havenbedrijf

over het jaar 2010. De assurance over jaarrekening betrof een controle opdracht, met een redelijke mate

van zekerheid tot gevolg en het verslag betrof een beoordelingsopdracht met een beperkte mate van

zekerheid tot gevolg. Over de toekomst informatie is zelfs geen enkele vorm van assurance verricht

(Erasmus School of Accounting and Assurance, 2011). Exact hetzelfde gebeurde in het geïntegreerde

verslag van KPN en Philips over het boekjaar 2013 (van Everdingen, 2014)(de Ridder, 2014). Er werd een

apart auditor report met respect naar de financiële overzichten en een assurance report met respect naar

het maatschappelijke deel van het verslag gepubliceerd. Hierbij werd gekozen om de emissies van CO2 te

controleren (makkelijk uit te drukken in cijfers) en andere aspecten van het maatschappelijk verslag te

beoordelen.

9.3 Verschillen controle traditioneel verslag en maatschappelijk

verslag

De accountant heeft in de afgelopen jaren bewezen onmisbaar te zijn bij het controleren van de

jaarrekening van ondernemingen. Met de toenemende behoefte aan andere dan financiële informatie in de

jaarrekening21, neemt ook de behoefte aan de controle van deze informatie toe. Een ieder kan zich daarom

afvragen wat voor invloed dit zal hebben op het accountantsberoep. Om dit goed te kunnen bepalen,

zullen de verschillen tussen de controle van het traditionele verslag en het maatschappelijke verslag uit

een worden gezet.

9.3.1 Concurrentie

Al eerder in het onderzoek is beschreven dat de accountantscontrole van de jaarrekening bij de wet

verplicht is. Bij de controle van financiële informatie in de jaarrekening is het daarom vanzelfsprekend dat

deze wordt uitgevoerd door een accountant. De toevoeging van maatschappelijke informatie brengt hierin

verandering. Omdat er geen verplichting is tot externe controle door een accountant, zijn ook andere

deskundigen in staat zekerheid te verschaffen over deze informatie. Hierbij kan worden gedacht aan

gespecialiseerde adviesbureaus op het gebied van duurzaamheid en milieu of technische deskundigen. In

figuur 5 is de uitkomst van een onderzoek van het GRI zichtbaar. Ondanks dat het grootste gedeelte van de

controles worden uitgevoerd door accountantskantoren, wordt duidelijk dat in tegenstelling tot bij de

jaarrekening hier geen monopolie is voor de accountants. Er kan dus gesproken worden van enige vorm

van concurrentie (Blesener & Hohnen, 2013).

21 Zie hoofdstuk 5: Verschuiving informatiebehoefte

41


9.3.2 Multidisciplinaire

teams

Buiten het feit dat accountants in

tegenstelling tot bij de

jaarrekening, niet de enige zijn die

zekerheid verschaffen met

betrekking tot het

maatschappelijk verslag, zal er

ook binnen de

accountantskantoren een aantal

dingen moeten veranderen. Vaak

wordt namelijk gesteld dat enkel een accountant niet kan voldoen in het geven van zekerheid over

maatschappelijke verslaggeving simpelweg omdat de accountant niet over de juiste kwaliteiten beschikt.

Om als accountantskantoor toch de controle te kunnen verrichten moeten er aanpassingen worden

gedaan. Zo kan voor elke opdracht een multidisciplinair team worden aangesteld, aangepast aan de

inhoud van de opdracht (NIVRA, 2009b).

De samenwerking van de accountants en specialisten op het gebied van milieu- en sociale

aangelegenheden kan er voor zorgen dat de controle van maatschappelijke verslagen beter verloopt.

Naast deze samenwerking is ook steeds meer sprake van CSR-accountants, oftewel accountants

gespecialiseerd in MVO. Er kan bijvoorbeeld aan de Erasmus School of Accounting & Assurance worden

gekozen voor het CSR executive program, wat meer inzicht geeft in de vormen van MVO en alle weten

regelgeving (Erasmus School of Auditing and Assurance, z.d.).

9.3.3 Andere soorten informatie

De toevoeging van nieuwe soorten informatie is al eerder aangekaart als een van de verschillen tussen

traditionele verslaggeving en maatschappelijke en geïntegreerde verslaggeving. In hoofdstuk 4 is al te

lezen dat een kenmerk van deze niet-financiële informatie is dat er geen registratiesysteem is, en geen

wettelijk kader, wat de controle van deze gegevens lastiger maakt. Met name sociale aangelegenheden

blijken lastig te controleren. Zo is bijvoorbeeld de uitstoot van CO2 onderhevig aan de mogelijkheid dit te

meten en dus te controleren. Als daarentegen gekeken wordt naar het handhaven van mensenrechten en

andere sociale aangelegenheden wordt dit een stuk lastiger. Waar de financiële informatie makkelijk van

controle kon worden voorzien, is het bij dit soort informatie een stuk lastiger (Kamp-Roelands, 2011).

Naast de toevoeging van niet-financiële informatie is ook de toevoeging van toekomstgericht informatie

kenmerkend voor maatschappelijke en geïntegreerde verslaggeving (Cheng et al.,2014). Waar het bij de

jaarrekening ging om de controle van historische informatie, zou de accountant hier een oordeel moeten

geven over toekomstgerichte informatie. Deze toekomstgerichte informatie kan bestaan uit kwantitatieve

en kwalitatieve informatie. Kwantitatieve informatie, kan uitgedrukt worden in getallen, dit maakt dat

hierbij enige mate van controle mogelijk is. De onderliggende veronderstellingen van deze informatie

kunnen worden getoetst op hun betrouwbaarheid. Kwalitatieve toekomstgericht informatie, is veelal

42

23%

13%64%

providors of external assurance

sustainability services firmengineering firmAccountancy firm


beschrijvende informatie, hierbij is de controle haast onmogelijk, dit omdat de informatie vaak aan veel

subjectiviteit onderhevig is (ICAEW, 2008).

9.3.3 Relevantie vs. Volledigheid

Zoals in hoofdstuk 7 van deze scriptie is te lezen, bestaat er met betrekking tot de inhoud weinig weten

regelgeving. De wet benadrukt enkel dat indien het noodzakelijk is voor het begrip van de onderneming

de relevante niet-financiële prestatie-indicatoren in het verslag moeten worden gepubliceerd. Het is aan

de onderneming te bepalen welke informatie dusdanig relevant is, dat deze moet worden gepubliceerd in

het maatschappelijk verslag of integrated report. De uitdaging voor de accountant hierbij is het

beoordelen of alle relevante informatie is opgenomen in het verslag. De inhoud van het verslag valt onder

de verantwoordelijkheid van het management. De accountant stelt enkel vast of dit in overeenstemming is

met de gehanteerde verslaggevingscriteria. De accountant moet hierbij uitkijken dat hij niet zelf gaat

oordelen, want dit is niet aan hem (Kamp-Roelands, 2011).

9.4 Verwachtingskloof

De hierboven uitgewerkte verschillen zijn niet per definitie negatieve aspecten van de controle van

maatschappelijke verslaggeving. Wel zijn er een aantal verschillen die een verwachtingskloof22 met zich

mee kunnen brengen, wat nadelig is voor zowel de belanghebbenden als de accountant.

De eerste verwachtingskloof kan optreden bij de toevoeging van toekomstgerichte informatie. Zoals in

bovenstaande paragraaf duidelijk is geworden kan de kwantitatieve toekomstgerichte informatie enkel op

de onderliggende veronderstellingen worden getoetst. Een risico hierbij is dat geacht wordt dat een

goedkeurende verklaring instemt met de toekomstverwachtingen van de onderneming. Dit is echter niet

het geval, daar er enkel een oordeel wordt gegeven over de betrouwbaarheid van de onderliggende

informatie (Kamp-Roelands, 2011).

Aansluitend hierop is het verschil in verwachtingen dat kan ontstaan door de goedkeurende verklaring op

zich zelf. Belanghebbenden zien MVO vaak als een goede daad van de onderneming. Wanneer het verslag,

met daarin informatie over MVO, wordt goedgekeurd gaan deze stakeholders er mogelijkerwijs vanuit dat

het MVO-beleid en de bijbehorende prestaties worden goedgekeurd. Dit is echter niet de doelstelling van

de controle van de accountant, deze wil enkel aantonen dat het maatschappelijk verslag een betrouwbare

en toereikende weergave vormt van het beleid van de onderneming (Kamp-Roelands, 2011).

Het laatste aspect wat kan zorgen voor een verwachtingskloof is de assurance verklaring. Eerder in dit

hoofdstuk is te lezen dat in de meeste gevallen een beperkte mate van betrouwbaarheid wordt afgegeven

door de accountant. Voor veel belanghebbenden is dit onderscheid niet duidelijk, zo blijkt uit een

onderzoek uitgevoerd in opdracht van BDO. 40% van de belanghebbenden kent een zelfde mate van

zekerheid toe aan beoordelingsopdrachten als aan controleopdrachten (Vergoossen & Litjens, 2011). Als

dit onderscheid niet duidelijk is, kunnen de verwachtingen inzake de betrouwbaarheid van het

maatschappelijk verslag te hoog zijn.

22 Zie hoofdstuk 3: Theoretisch kader

43


9.5 Samenvatting & beantwoording deelvragen

In dit hoofdstuk is getracht de volgende deelvragen te beantwoorden: “Welke redenen hebben

ondernemingen om hun maatschappelijke verslagen extern te laten controleren?” en “Wat is de taak van de

accountant met betrekking tot de verificatie van niet-financiële informatie”

De redenen om over te gaan tot externe controle van maatschappelijke verslaggeving is gelijk aan de

reden voor externe controle van traditionele verslaggeving. Door zekerheid te geven over het verslag

wordt het vertrouwen van de stakeholders vergroot, wat kan worden verklaard door de agency theorie.

De verificatie van maatschappelijke verslagen en integrated reports behoren tot de auditdiensten van de

accountant. Opvallend hierbij is dat in de meeste gevallen een beoordelingsopdracht wordt uitgevoerd in

plaats van een controleopdracht. Hierbij is de gestelde zekerheid van een lager niveau. Omdat bij IR het

financiële verslag met het maatschappelijke verslag wordt gecombineerd, wordt hierbij gekozen voor een

gecombineerde controle. Het financiële verslag is dan vaak onderhevig aan een controleopdracht, het

maatschappelijke verslag aan een beoordelingsopdracht. Toekomstgerichte informatie worden in de

gevallen van het Havenbedrijf, Philips en KPN geheel niet geverifieerd.

De verificatie van maatschappelijke verslaggeving verschilt in een aantal opzichten van de traditionele

accountantscontrole. Zo is er meer sprake van concurrentie, wordt vaak gewerkt in multidisciplinaire

teams, moet er een oordeel worden gegeven over niet-financiële en subjectieve toekomstgerichte

informatie en is het lastig te oordelen of alle relevante niet-financiële informatie in het verslag is

opgenomen.

De verschillen met de controle van traditionele verslaggeving zijn niet per definitie negatief. Wel kan er op

sommige vlakken een verwachtingskloof ontstaan. Deze ontstaat wanneer de gebruikers van

accountantsverklaring andere verwachtingen hebben dan wat de accountant waar kan maken. Dit is

bijvoorbeeld het geval bij toekomstgerichte informatie, de beoordeling van het verslag en de mate van

zekerheid.

10 Conclusie

In dit laatste hoofdstuk zal eerst een samenvatting worden gegeven van de behandelde onderwerpen, en

uiteindelijk zal getracht worden een antwoord te geven op de hoofdvraag: “Welke invloed heeft de

toenemende mate van maatschappelijke verslaggeving en IR op de rol van de accountant?”

10.1 Samenvatting

Al meer dan honderd jaar speelt de accountant een belangrijke rol in de maatschappij. Vaak wordt de

accountant gezien als de vertrouwensman van de maatschappij, en de controle van de jaarrekening

behoort al geruime tijd tot het takenpakket. De agency theorie biedt een goede verklaring voor de vraag

44


naar de accountant. Tegenwoordig is echter de jaarrekening niet de enige informatie die de onderneming

presenteert aan belanghebbenden. Een toenemende vraag naar niet-financiële en maatschappelijke

informatie zorgt er voor dat ondernemingen niet meer kunnen voldoen met het publiceren van het

traditionele, grotendeels financiële jaarverslag. Er is een verschuiving zichtbaar in de richting van

maatschappelijke verslaggeving en IR, waarbij niet-financiële informatie een grote rol speelt.

Zoals in hoofdstuk zes beschreven, is MVO niet in een eenduidige definitie te omvatten. In het onderzoek

is gebleken dat MVO een vorm van ondernemen is waarbij naast de financiële aspecten ook rekening

wordt gehouden met de sociale en milieu aspecten. Naast het toepassen van dit beleid door

ondernemingen is transparantie een centraal aspect, wat aansluit bij de in dit onderzoek besproken

stakeholder en legitimiteitstheorie. MVO zal niet automatisch leiden tot maatschappelijke verslaggeving.

Wel behoren een opzichzelfstaand maatschappelijk verslag of het toevoegen van maatschappelijke

informatie aan het huidige jaarverslag tot de mogelijkheden om de transparantie over het MVO-beleid te

waarborgen. Hiernaast zijn er ook andere motieven voor het overgaan tot maatschappelijke verslaggeving

of integrated reporting. Zo zijn er interne motieven, zoals verbeterde informatie en het tevreden houden

van de werknemers, maar ook externe motieven die grotendeels verband houden met de

legitimiteitstheorie.

De meest recente ontwikkeling met betrekking tot het jaarverslag is IR. Hierbij wordt een verband gelegd

tussen financiële en niet-financiële informatie, zowel op korte, middellange als lange termijn, vaak

aangeduid als toekomstige vorm voor de verslaggeving.

Voor zowel maatschappelijke verslaggeving als Integrated reporting bestaat geen wettelijke verplichting.

Wel zijn er verschillende richtlijnen voor het opstellen van deze verslagen zoals de Nederlandse Richtlijn

400 en de Handreiking voor maatschappelijke verslaggeving. Internationaal zijn er bijvoorbeeld de

richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving van het GRI en het framework voor integrated reporting van

het IIRC.

De nieuwe ontwikkeling van maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting gaat gepaard met de

toenemende vraag naar controle over deze verslagen. De verificatie van maatschappelijke verslaggeving

behoort tot de auditdiensten van de accountant. In het onderzoek is geschreven over de scheiding tussen

controle en beoordelingsopdrachten en werd zichtbaar dat bij de controle van maatschappelijke

verslaggeving meestal gekozen wordt voor beoordelingsopdrachten wat leidt tot een beperkte mate van

betrouwbaarheid.

10.2 Beantwoording hoofdvraag

Welke invloed heeft de toenemende mate van maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting op de

rol van de accountant?

De controle van maatschappelijke verslaggeving en integrated reporting verschilt op een aantal punten

van de controle op de jaarrekening die tot het traditionele takenpakket van de accountant behoort. Deze

nader te noemen verschillen kunnen de rol van de accountant beïnvloeden of wijzingen.

45


Allereerst zal de accountant niet meer de enige aanbieder van zekerheid zijn. Waar de controle van

financiële verslaggeving vanzelfsprekend wordt uitgevoerd door de accountant, zijn er bij

maatschappelijke verslaggeving ook andere deskundigen die in staat zijn zekerheid over deze verslagen te

verschaffen. Dit zorgt voor een vorm van concurrentie op deze markt.

Om als accountant toch de controle van maatschappelijke verslagen te kunnen aanbieden zullen

multidisciplinaire teams moeten worden opgericht. Binnen deze teams zullen naast de accountants

specialisten werkzaam zijn, op het gebied van milieu- of sociale aangelegenheden die beter in staat zullen

zijn een oordeel te geven. De toenemende mate aan maatschappelijke verslaggeving maakt ook dat

opleidingsinstituten hierop in moeten spelen. Zo zullen er CSR-accountants worden opgeleid die beter in

staat zullen zijn maatschappelijke informatie te verifiëren.

De andere soorten informatie die in het maatschappelijke verslag zijn opgenomen, zoals niet-financiële en

toekomstgerichte informatie zullen ook van invloed zijn op de taak van de accountant. Deze informatie is

lastig, soms zelfs geheel niet, controleerbaar wat zorgt dat accountants enkel een beperkte mate van

betrouwbaarheid kunnen afgeven en soms zelfs geheel niet in staat zullen zijn delen van het

maatschappelijk verslag te controleren.

De wet benadrukt dat indien het noodzakelijk is voor het begrip van de onderneming de relevante niet-

financiële prestatie-indicatoren in het verslag tot uitdrukking worden gebracht. Het is aan de

onderneming te bepalen welke informatie dusdanig relevant is om te publiceren. De uitdaging voor de

accountant hierbij is het beoordelen of alle relevante informatie is opgenomen in het verslag, wat lastig is

omdat er geen uniforme richtlijnen zijn over de verplichte inhoud van het verslag en de onderneming veel

vrijheid heeft te bepalen welke informatie wordt gekozen. Dit maakt dat de komst van één universele

regelgeving met betrekking tot de inhoud, de accountantscontrole hoogstwaarschijnlijk zal

vergemakkelijken. Met name op het gebied van integrated reporting moet er nog gewerkt worden aan een

assurance standaard. Zolang van zowel universele regelgeving als de assurance standaard nog geen

sprake is, is het lastig een relevant oordeel te geven over de verstrekte informatie en is een beperkte mate

van zekerheid onvermijdelijk.

Alle bovenstaande zaken zullen van invloed zijn op het beroep van de accountant. Deze gevolgen, die de

controle van maatschappelijke verslagen en integrated reports met zich meebrengen, zijn daarentegen

niet direct onoverkoombaar. Bij alle punten is het echter van groot belang dat er openheid is over de

werkzaamheden van de accountant. Dit om te voorkomen dat er een verwachtingskloof zal ontstaan,

waarvan de gevolgen niet alleen nadelig zijn voor de gebruikers maar ook voor de accountant. Er moet

openheid zijn over de werkzaamheden die zijn verricht voorafgaande aan de verklaring, wat deze

verklaring inhoudt en welke mate van zekerheid deze verklaring geeft aan de gebruiker. Hierdoor zal de

accountant zijn werkzaamheden met betrekking tot het maatschappelijk verslag uit kunnen voeren

zonder te hoge verwachtingen van de gebruikers wat het vertrouwen in de accountant zal waarborgen.

46


10.3 Vervolgonderzoek

Eventueel vervolgonderzoek zou gericht kunnen worden op de accountant in de praktijk . Hierbij kan

worden onderzocht hoe de accountant denkt over de controle van maatschappelijke verslagen en hoe de

accountant met niet-financiële informatie om gaat in de praktijk. Afgevraagd zou kunnen worden of er in

de praktijk vaak gebruik wordt gemaakt van de multidisciplinaire teams en in welke mate er accountants

gespecialiseerd in MVO werkzaam zijn. Daarnaast zou kunnen worden gekeken hoe de verwachtingskloof

zou kunnen worden tegengegaan. Eén stap in die richting zou bijvoorbeeld de nieuwe

accountantsverklaring kunnen zijn, die een uitgebreidere weergave en beargumentering geeft van het

controleproces. Onderzocht zou kunnen worden of er op dit moment een daadwerkelijke

verwachtingskloof bestaat en of deze zal afnemen door de komst van een uitgebreidere

accountantsverklaring. Als laatste zou onderzocht kunnen worden of één uniforme richtlijn de controle

van maatschappelijke verslagen zou vergemakkelijken, en of dit realiseerbaar zou zijn in de praktijk.

BibliografieAbrahamson, E. Park, C. (1994) Concealment of negative organizational outcomes: An agency theory perspective. Academy of Management Journal Vol. 37, No.5, 1302-1334

ACCA. (2013). What do investors expect from non-financial reporting? (Rapport). Londen, Verenigd Koninkrijk: The association of chartered certified accountants.

AccountAbility. (z.d.). The AA1000 Standards. Geraadpleegd op 2 juni 2014, van accountability.org: http://www.accountability.org/standards/index.html

47

http://www.accountability.org/standards/index.html


Accountant.nl. (2010). Belegger wil steeds meer niet-financiële informatie. Geraadpleegd op 23 mei 2014, van accountant.nl: http://www.accountant.nl/Accountant/Nieuws/Belegger+wil+steeds+meer+nietfinanciele+informati.aspx

Blesener, S. Hohnen, P. (2013). The external assurance of sustainability reporting (rapport). Amsterdam: Global Reporting Initiative.

Böhmer, S. Hoogendoorn, M.N. Kruit, R. (2013). Ernst & Young Handboek Jaarrekening 2013. Deventer: Kluwer.

Boot, A.W.A. Soeting, R. (2004) De onderneming in spagaat. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 178-184

Broekhuizen, E. (2014, maart 27) ExxonMobil zet de toon. Financieel dagblad.

Cheng, M. Green, W. Conradie, P. Konishi, N. Romi, A. (2014). The international integrated reporting framework: Key issues and future research opportunities. Journal of International Financial Management& Accountant 25:1, 90-119

De Ridder, M. (2014) Assurance Report: report on the sustainability information (KPN). Den Haag: PricewaterhouseCoopers Accountants.

De Waard, D. (2008) Toezicht op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Asssen: van Gorcum.

De Wit, R. (2011). Corporate Social Responsibility: a study to the comparability of the Transparantiebenchmark with the GRI guidelines (Master thesis). Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus School of Economics.

Donaldson, T. Preston, L. (1995) The stakeholder theory of the corporation: concepts, evidence and implications. Academy of management review, 65-91

Eccles, R.G. Ioannou, I. Serafeim, G. (2012). The impact of a corporate culture of sustainability on corporate behaviour and performance (Working paper). Boston: Harvard Business School.

Eimers, P.W.A. (2008) De betekenis van de accountant in een dynamische wereld: Wat hetzelfde blijft en wat verandert (Rede hoogleraar). Faculteit der economische wetenschappen en bedrijfskunde, Vrije Universiteit Amsterdam.

Erasmus School of Auditing and Assurance. (2011) Vraagstuk havenbedrijf Rotterdam (Theoretisch tentamen Financial Auditing). Rotterdam: Erasmus Universiteit.

Erasmus School of Accounting and Assurance. (z.d.). Corporate Social Respinsibility (Maatschappelijk verantwoord ondernemen). Geraadpleegd op 10 juni 2014, van eur.nl: http://www.eur.nl/esaa/executive_programs/corporate_social_responsibility/?gclid=CMT17Jzs9L4CFSvjwgodE6EAHQ

Eumedion. (z.d.). Over Eumedion. Geraadpleegd op 12 juni 2012, van eumedion.nl: http://www.eumedion.nl/nl/overeumedion#missie

Freeman, E. (2010) Strategic Management: A stakeholder approach. Cambridge: Cambridge University Press.

Goei, M. (2012) Niet-audit diensten en de onafhankelijkheid van de controlerend accountant (Scriptie). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

GRI. (2006) Richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving. Amsterdam: Global Reporting Initiative.

Habets, L. (2009). Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (Master thesis). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, faculteit Economie en Bedrijfskunde.

Hay, B.L. Stavins, R.N. Vietor, R.H.K. (2010). Environmental protection and the social responsibility of the firms. Washington: Resources for the Future.

Hill, C.W.L, Jones, T.M. (1992) Stakeholder-Agency Theory. Journal of Management Studies 29:2, 131-154

Hoogendoorn, M. (2008). Uit balans. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 360-362.

Hughes, C. Augier, A. Dunne, C. (2014) Disclosure of non-financial information by certain large companies: European Parliament and Council reach agreement on Commission proposal to improve transparency (Statement). Geraadpleegd op 3 juni 2014, van press releases database: http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-29_en.htm

ICAEW. (2008). Assurance on non-financial information: existing practices and issues. Londen: Institute of Chartered Accountants in England and Wales.

48

http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-29_en.htm

http://www.eumedion.nl/nl/overeumedion#missie

http://www.eur.nl/esaa/executive_programs/corporate_social_responsibility/?gclid=CMT17Jzs9L4CFSvjwgodE6EAHQ

http://www.eur.nl/esaa/executive_programs/corporate_social_responsibility/?gclid=CMT17Jzs9L4CFSvjwgodE6EAHQ

http://www.accountant.nl/Accountant/Nieuws/Belegger+wil+steeds+meer+nietfinanciele+informati.aspx


IEX. (z.d.). S&P 500 definitie. Geraadpleegd op 12 juni 2014, van iex.nl: http://www.iex.nl/Woordenboek/Definitie/358/SP-500.aspx

IIRC. (2013). The international <IR> Framework. Verenigd koninkrijk: International Integrated Reporting Council.

Jensen, M.C., Meckling, W.H. (1976) Theory of the firm: Managerial Behavior, Agency Costs and Ownership Structure. Journal of Financial Economics, 305-360

Kamakura, W.A. Russel, G.J. (1992). Measuring brand value with scanner data. International Journal of Research in Marketing, 9-22.

Kamp-Roelands, N. (2011) Integrated reporting en assurance. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie jaargang 85, 552-562

Kamp-Roelands, N. de Waard, D. (2008). De kwaliteit van maatschappelijke verslagen in Nederland. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie jaargang 82, 531-540

King, M.E. (2011). Integrated Reporting – a concept whose time has come. Maandblad Accountantcy en Bedrijfseconomie, jaargang 85, 535-536.

Koolman, J.M. (2003). Een onderzoek naar het Maatschappelijk Jaarverslag in Nederland (Master thesis). Tilburg: Universiteit van Tilburg, Faculteit de Economische Wetenschappen.

Lageweg, W. Vlaming, L. Tol, F. Klomp, M. (2012). 10 MVO-trends in het Nederlandse bedrijfsleven. Geraadpleegd op 28 mei 2014, van mvonederland.nl : http://www.fairpolitics.nl/doc/blikopmvo.final_printversie.pdf

Lambooy, T. Brandt, M. (2013). Nieuw wetsvoorstel gelanceerd door Europese Commissie (Nieuwsbrief). Breukelen: Nyenrode Corporate Governance Instituut.

Limperg, T. (1932) The function of the accountant and the theory of inspired confidence. Nederland: Limperg Institute.

Maignan, I. Ferrel, O.C. (2004). Corporate social responsibility and marketing: an integrative framework. Journal of the Academy of Marketing Science, vol 32, 3-19

Mazars. (z.d.). Controle en beoordeling jaarrekeningen. Geraadpleegd op 8 juni 2014, van mazars.nl: http://www.mazars.nl/Startpagina/Onze-expertise/Accountancy/Controle-en-beoordeling-jaarrekeningen

Melis, D.A.M. (2013) Heroverweging van de rol van de aandeelhouder in corporate governance: juridisch versus economisch perspectief (Nieuwsbrief). Breukelen: Nyenrode Corporate Governance Instituut.

Ministerie van Buitenlandse Zaken. (z.d.) informatieverstrekking. Geraadpleegd op 2 juni 2014, van oesorichtlijnen.nl: http://www.oesorichtlijnen.nl/oeso-richtlijnen/informatieverstrekking

Ministerie van Economische Zaken. (z.d.). Over de Transparantiebenchmark. Geraadpleegd op 28 mei 2014, van transparantiebenckmark.nl: http://www.transparantiebenchmark.nl/Over%20Transparantiebenchmark

Moratis, L. van der Veen, M. (2010) Basisboek MVO. Assen: van Gorcum.

Motta, R.A. (2001). Maatschappelijke Verslaggeving: Een werkterrein voor accountants? (scriptie doctoraal). Tilburg: Katholieke Universiteit Brabant, department accounting.

MVO Nederland. (z.d.). Wat is MVO? Geraadpleegd op 27 mei 2014, van mvonederland.nl: http://www.mvonederland.nl/wat-mvo/wat-is-mvo

MVO platform. (z.d.). Wat is MVO? Geraadpleegd op 27 mei 2014, van mvoplatform.nl: http://mvoplatform.nl/wat-is-mvo/wat-is-mvo

NBA. (z.d.). 3810N Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke verslagen (HRA). Amsterdam: Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants.

NBA. (2013). Integrated reporting: het rapportagemodel van de toekomst! (visiedocument). Amsterdam: Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants.

NEMACC. (2013). De netto-voordelen van integrated reporting voor het MKB (onderzoeksrapport). Rotterdam: NEMACC.

Niemenmaa, V. Turtiainen M. (2013). Sustainability Reporting: Concepts, Frameworks and the Role of Supreme Audit Institutions (Rapport). Wenen, Oostenrijk: International Organization of Supreme Audit Institutions.

49

http://mvoplatform.nl/wat-is-mvo/wat-is-mvo

http://mvoplatform.nl/wat-is-mvo/wat-is-mvo

http://www.mvonederland.nl/wat-mvo/wat-is-mvo

http://www.transparantiebenchmark.nl/Over%20Transparantiebenchmark

http://www.oesorichtlijnen.nl/oeso-richtlijnen/informatieverstrekking

http://www.mazars.nl/Startpagina/Onze-expertise/Accountancy/Controle-en-beoordeling-jaarrekeningen

http://www.fairpolitics.nl/doc/blikopmvo.final_printversie.pdf


NIVRA. (2008). Niet-financiële informatie in beweging (Rapport). Amsterdam: Nederlands Instituut van Registeraccountants.

NIVRA. (2009a), Handleiding Regelgeving Accountancy. NBA.nl, geraadpleegd op 8 juni 2014, van nba.nl: https://www.nba.nl/HRAweb/HRA1/200901/html/32947.htm

NIVRA. (2009b). Meer dan euro’s alleen (Rapport). Amsterdam: Nederlands Instituut van Registeraccountants.

NIVRA. (2009c). Het assurance-raamwerk: De accountant en het verstrekken van zekerheid (Rapport). Amsterdam: Nederlands Instituut van Registeraccountants.

Ocean Tomo. (2010). Intellectual Capital Equity. Geraadpleegd op 22 mei 2014, van oceantomo.com: http://www.oceantomo.com/about/intellectualcapitalequity

Palepu, K.G. Peek, E. Healy, P. (2013) Business Analysis and Valuation. Hampshire: Cangaga learning.

Pouw, A. van der Laan, R. (2012). Lessons learned: het geïntegreerde jaarverslag. Spotlight, jaargang 19, 34-36.

Raad voor de Jaarverslaggeving. (2009). Herziene Richtlijn 400 Jaarverslag en Handreiking voor Maatschappelijke verslaggeving (RJ-uiting). Amsterdam: Raad voor de Jaarverslaggeving.

SER. (2000). De winst van waarden (Rapport). Den haag: Sociaal Economische Raad.

Stam, M. Admiraal, M. (2013). Transparantiebenchmark 2013, de Kristal 2013 (Rapport). Den Haag: Ministerie van Economische Zaken.

Schweppe, M. Abma, R. de Ruiter, H. (2010). Niet-financiële informatie steeds belangrijker voor beleggers (Persbericht). Den Haag: Eumedion.

Van Bergen, A. (2011). Accountant en duurzaamheid: jeugdig fenomeen heeft tijd nodig. Accountant, 18-22

Van der Laan, S. (2009) The role of theory in explaining motivation for corporate social disclosures: voluntary disclosures vs 'solicited' disclosure. Australian Accounting, Business and Finance Journal, 15-29

Van der Veer, J.S. (2013) De waarde van Integrated reporting voor het MKB (Bachelor thesis). Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus School of Economics.

Van Eijk, D. Hooghiemstra, R. (2007). Media-aandacht en maatschappelijke verslaggeving: de bouwfraude. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 250-258.

Van Everdingen, J.F.C. (2014). Independent auditor’s report; philips. Amsterdam: KPMG Acccountants.

Van Kuijck, F., Leus, D. (2010). De accountant en niet-financiële informatie. Update, 47-57

Van Marrewijk, M. (2003). Concepts and Definitions of CSR and Corporate Sustainability: Between agency and communion. Journal of Business Ethics 44, 95-105

Van Onzenoort, D. (2009) Assurance: verwachtingskloof ten aanzien van accountants groter dan ooit. AccountantcyNieuws, geraadpleegd op 12 juni 2014, van accountancynieuws.nl: http://www.accountancynieuws.nl/actueel/vaktechniek/assurance-verwachtingskloof-ten-aanzien-van.89180.lynkx#.U6u3M_l_uAU

Vergoossen, R.G.A. (2010). De nieuwe jaarverslaggeving. Deventer: Kluwer.

Vergoossen, R.G.A. Litjens, H.J.R. (2011). Wat is de waarde van de controle verklaring? (onderzoek). Eindhoven: BDO accountants & adviseurs.

Wallage, P. (2000). Verifcatie van integrale ondernemingsverslaggeving. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 384-391

Wallage, P. (2005). De actuele waarde van limpergiaans vertrouwen. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 125-131

Wielaard, N. (2010). Nieuwe organisatie: NBA: veel fusiesteun op ledenvergadering. Geraadpleegd op 12 juni 2014, van accountant.nl: http://www.accountant.nl/Accountant/Archief/Archief+'de+Accountant'/2010/Nieuwe+organisatie+NBA+Veel+fusiesteun+op+ledenvergadering.aspx

50

http://www.accountant.nl/Accountant/Archief/Archief+'de+Accountant'/2010/Nieuwe+organisatie+NBA+Veel+fusiesteun+op+ledenvergadering.aspx

http://www.accountant.nl/Accountant/Archief/Archief+'de+Accountant'/2010/Nieuwe+organisatie+NBA+Veel+fusiesteun+op+ledenvergadering.aspx

http://www.accountancynieuws.nl/actueel/vaktechniek/assurance-verwachtingskloof-ten-aanzien-van.89180.lynkx#.U6u3M_l_uAU

http://www.accountancynieuws.nl/actueel/vaktechniek/assurance-verwachtingskloof-ten-aanzien-van.89180.lynkx#.U6u3M_l_uAU

http://www.oceantomo.com/about/intellectualcapitalequity

https://www.nba.nl/HRAweb/HRA1/200901/html/32947.htm


Zegers, C. van Kalleveen, P. Bontes, W. (2010). Deloitte Commissarissen Survey: een duurzame toekomst (Rapport). Rotterdam: MCBD at Deloitte.

51

Maatschappelijke verslaggeving & de accountant Web viewBij het maken van een ... De onderneming...

Documents

Transcript of Maatschappelijke verslaggeving & de accountant Web viewBij het maken van een ... De onderneming...