Maatschappelijke participatie Meedoen en belemmeringen 2017 01 23 DEF DH-1901... · Wat bepaalt...

Maatschappelijke participatie

Meedoen en belemmeringen 2017

Oost Gelre

Rapport Januari 2018 Andrew Britt

Arthur van der Harg Lieke Salomé

Projectnummer: P003304 Correspondentienummer: DH-1901-8969

PARTICIPATIEONDERZOEK, MEEDOEN EN BELEMMERINGEN IN DE MAATSCHAPPIJ

INHOUD

SAMENVATTING 1

HOOFDSTUK 1 INLEIDING 4

1.1 Participatie in het kader van de Wmo 2015 4

1.2 Doel van het onderzoek 6

1.3 Onderzoeksverantwoording 6

HOOFDSTUK 2 PARTICIPATIE IN UW GEMEENTE 8

2.1 Participatiegraad 8

2.2 Buurtparticipatie 10

2.3 Ervaren deelname aan de samenleving 12

2.4 Eenzaamheid 13

2.5 Welzijn 14

2.6 Participatie en welzijn 15

2.7 Gezondheid en participatie 16

2.8 Mensen met beperkingen 17

HOOFDSTUK 3 MANTELZORG 18

HOOFDSTUK 4 VRIJWILLIGERSWERK 23

HOOFDSTUK 5 BELEMMERINGEN BIJ PARTICIPATIE 26

5.1 Wat zijn belemmeringen? 26

5.2 Vraagverlegenheid 27

5.3 Wie ervaren belemmeringen? 28

HOOFDSTUK 6 OPLOSSINGEN: VAN EIGEN KRACHT NAAR (IN)FORMELE ONDERSTEUNING 30

6.1 Oplossingen van zelfredzaamheid en eigen kracht 30

6.2 Informele oplossingen 32

6.3 ‘Potentiële’ burgerkracht 33

6.4 Formele oplossingen 35

6.5 Het effect van de oplossingen 36

BIJLAGE 1 ONDERZOEKSVERANTWOORDING 37

BIJLAGE 2 CIJFERS NAAR ACHTERGRONDKENMERKEN 39


Samenvatting

Voor u ligt het onderzoek Maatschappelijke participatie, meedoen en belemmeringen in de

gemeente Oost Gelre 2017. In het najaar van 2017 hebben 1.284 inwoners van 18 jaar en

ouder in de gemeente Oost Gelre deelgenomen aan dit onderzoek door een schriftelijke

vragenlijst in te vullen. De resultaten van de gemeente Oost Gelre zijn op basis van deze

respons zeer betrouwbaar.

Participatiegedrag

Inwoners van Oost Gelre is gevraagd op welke verschillende vlakken zij meedoen aan de

maatschappij. De vlakken waarop zij meedoen (en de mate waarin) komen sterk overeen

met het vorig onderzoek (uitgevoerd in 2013). Het meest vaak komt het onderhouden van

sociale contacten voor als participatievorm. In Oost Gelre komt culturele participatie relatief

vaak voor in verhouding tot 2013.

11% van de inwoners van Oost Gelre participeert ‘smal’ of ‘eenzijdig’. 39% van de inwoners

van Oost Gelre participeert breed. Het aandeel inwoners dat breed participeert is hiermee

gestegen ten opzichte van 2013. De maatschappelijke participatie is gemiddeld genomen het

breedst in de kern Vragender en het smalst in de kern Groenlo.

Participatie en welzijn

Door twee factoren samen te nemen, ‘hoe breed iemand meedoet in de maatschappij’ en

‘iemands welzijn’ kunnen we de bevolking indelen in een aantal groepen.1 Ongeveer twee

derde van de inwoners van Oost Gelre is ‘weerbaar’ (66%) en 8% is ‘kwetsbaar’. 21% van de

inwoners participeert weliswaar op weinig vlakken, maar heeft toch een hoge mate van

welzijn. De kern Vragender kent het grootste aandeel ‘weerbare’ inwoners, de kern Groenlo

kent het grootste aandeel ‘kwetsbare’ inwoners.

Inzet voor anderen

Ongeveer een op de vijf inwoners van Oost Gelre verleent enige vorm van mantelzorg.

Het grootste gedeelte van deze mantelzorgers doet dit minder dan 8 uur per week en/of

korter dan drie maanden. 12% doet dit echter gemiddeld meer dan 24 uur per week en al

langer dan 5 jaar. In totaal voelt 34% van de mantelzorgers zich soms overbelast en 11%

regelmatig of vaak.

Bijna de helft van de inwoners van Oost Gelre helpt hun buren op enig vlak (44%). De meest

gegeven burenhulp bestaat uit kleine klusjes, zoals planten water geven en post bewaren

tijdens vakanties (42%). Ongeveer een op de tien helpt elkaar met op de kinderen passen of

klusjes in en rond het huis of de tuin. Vormen van burenhulp die persoonlijker worden

(helpen met administratie/invullen van formulieren, huis helpen schoonhouden, helpen met

medicijnen) komen bijna niet voor (1% à 2% doet dit voor hun buren).

1 ‘Kwetsbaren’ (smalle participatie - weinig welzijn), Smalle participatie - veel welzijn, Brede participatie - weinig welzijn, en ‘Weerbaren’ (brede participatie - veel welzijn).

1/40


Belemmeringen om mee te doen

De meeste mensen ervaren geen belemmeringen om mee te doen in de maatschappij (71%

in Oost Gelre). 20% van de inwoners ervaart echter één belemmering op enig vlak en 9%

ervaart twee of meer soorten belemmeringen om mee te doen. De belemmering die het

meest vaak door mensen wordt ervaren, is dit jaar een gezondheidsbelemmering. In de

nulmeting was dit nog een financiële belemmering.

De belemmering ‘niet welkom voelen’ heeft het grootste (negatieve) effect op de participatie

van een individu, gevolgd door gezondheidsbelemmeringen en psychische belemmeringen.

Dit is een andere top 3 dan in 2013, toen gezondheidsbelemmeringen nog het grootste

negatieve effect hadden op de participatiegraad van een individu, gevolgd door

toegankelijkheidsbelemmeringen en psychische belemmeringen.

Het niet om hulp durven vragen (vraagverlegenheid) kan een belemmering zijn voor iemands

participatie. Van alle inwoners (met één of meerdere belemmeringen) durft 5% geen hulp te

vragen aan familie, 8% durft geen hulp te vragen aan vrienden en 9% durft geen hulp te

vragen aan buren. Tot slot durft 2% van de inwoners die één of meer belemmeringen

ervaren aan helemaal niemand hulp te vragen.

Oplossingen; informeel en formeel

6% van de inwoners van Oost Gelre ontvangt mantelzorg. Het zijn vooral inwoners met een

lichamelijke beperking (door ouderdom of door een handicap) die ondersteuning ontvangen

van mantelzorgers.

Het zelf financieren van hulp of voorzieningen wordt soms aangedragen als (eigen kracht)

oplossing. De meeste inwoners kunnen grote onverwachte uitgaven doen.2

5% van de inwoners van Oost Gelre kan dit echter ‘nooit’ en 4% ‘meestal niet’. Onder

inwoners die een financiële belemmering ervaren stijgt dit tot 19% en 18%.

Hulp durven vragen is ook een vorm van eigen kracht. De meerderheid van de inwoners zegt

familie te durven vragen als zij hulp nodig hebben (89%) en in iets mindere mate durft men

vrienden om hulp te vragen (75%). 73% van de inwoners durft hulp aan buren te vragen,

mocht het nodig zijn.

Als inwoners hulp ontvangen van buren, dan is dit meestal in de vorm van kleinigheden (net

zoals bij het hulp geven aan buren).

‘Potentiële’ burgerkracht

Het beroep op (zorg)vrijwilligers, mantelzorgers en buren is in de Wmo 2015 groot. De vraag

is in hoeverre dit reëel is. Inwoners konden aangeven in hoeverre ze bereid zijn om buren te

helpen op verschillende vlakken. Buren zijn voornamelijk ‘zeker bereid’ elkaar te helpen als

het gaat om kleinigheden (72%) of boodschappen doen (63%). Maar ook ruim een derde

zegt zeker bereid te zijn hun buren te helpen met klusjes in en rond het huis of de tuin, met

vervoer of bezoekjes, of met eten koken en brengen.

2 Vraagstelling luidt: ‘Bent u in staat om een onverwachte noodzakelijke uitgave van € 1.000 te betalen zonder daarvoor schulden te maken of een lening af te sluiten?’

2/40


Het merendeel van de inwoners zegt weliswaar op iemand terug te kunnen vallen voor hulp

of zorg (meestal familie, gevolgd door vrienden), maar in Oost Gelre geeft 5% ook aan

niemand te hebben om op terug te vallen.

Effect van oplossingen

Wanneer de eigen kracht, het eigen netwerk en de informele ondersteuning onvoldoende

blijken, kan een beroep worden gedaan op formele ondersteuning. 7% van de respondenten

in Oost Gelre maakt gebruik van enige vorm van (Wmo)-ondersteuning. Deze ondersteuning

blijkt nog steeds voornamelijk bij te dragen aan het zelfstandig thuis kunnen blijven wonen

(51% geeft aan dat het veel bijdraagt). De ondersteuning draagt daarmee in verhouding

minder bij aan het kunnen blijven meedoen aan de maatschappij (28% geeft aan dat het veel

hieraan bijdraagt).

3/40


Hoofdstuk 1 Inleiding

Sinds 2015 ligt de focus in de nieuwe Wmo meer op het versterken van zelfredzaamheid en

participatie van inwoners. Inzicht in de zelfredzaamheid van uw burgers en hun

participatiegedrag is dan ook essentieel, zeker gezien de vele bezuinigingen en met het oog

op de uitwerking van de drie decentralisaties.

1.1 Participatie in het kader van de Wmo 2015

De Wmo is erop gericht dat zoveel mogelijk mensen, zolang als mogelijk is, kunnen blijven

deelnemen aan de samenleving. Deze taak is opgedragen aan gemeenten omdat zij het

dichtst bij hun inwoners staan.

Participatie: een breed begrip

Participatie is een breed begrip, zelfs als het beperkt wordt tot maatschappelijke participatie,

zoals in dit onderzoek. Wij hanteren in dit onderzoek de volgende vormen van

maatschappelijke participatie:

betaalde arbeid verrichten het onderhouden van sociale contacten

recreatieve participatie opleiding volgen

deelname aan het verenigingsleven deelname aan vrijwilligerswerk

actieve deelname aan buurtactiviteiten verlenen van mantelzorg

culturele participatie

Wat bepaalt participatie?

Individuele kenmerken, zoals opleidingsniveau, sociaal netwerk en beroep, zijn bepalend

voor de mate en wijze van participatie van inwoners. Als bijvoorbeeld het opleidingsniveau

en het inkomen stijgen, dan neemt ook de participatiegraad toe. In geval van een

verminderde gezondheid en/of een chronische ziekte neemt de participatiegraad veelal af.

Uit eerder onderzoek van BMC is gebleken dat er een positieve samenhang is tussen

individueel welzijn3 en participatie. Dat wil zeggen dat een bredere participatie samengaat

met meer individueel welzijn en andersom. Via zelfontplooiing zorgt participatie voor de

emancipatie van het individu en een goede kwaliteit van leven4.

Belemmeringen in participatie

Als gevolg van onder meer ziekte of het ontbreken van regie op het eigen leven kunnen

mensen (soms) niet op eigen kracht meedoen aan de samenleving. Zij ervaren

belemmeringen in hun participatie. Dit kan het gevolg zijn van hun gezondheid, financiële

situatie, beperkte sociale netwerk of anderszins.

Er zijn op voorhand groepen aan te wijzen die meer dan andere groepen dergelijke

belemmeringen ervaren, zoals kwetsbare ouderen en mensen met een fysieke of psychische

beperking. Maar dergelijke beperkingen hoeven geen belemmering te vormen. Afhankelijk

3 Het individuele welzijn van burgers beslaat meerdere aspecten, zoals geluk, (geestelijke) gezondheid, tevredenheid en afwezigheid van eenzaamheidsgevoelens. 4 RMO-verkenning participatie, 2008

4/40


van onder meer de ervaren gezondheid en coping vaardigheden kan de ene inwoner met

een beperking de ervaring hebben (te) weinig aan de samenleving deel te nemen, terwijl dit

niet geldt voor een andere inwoner met eenzelfde beperking. Ook geldt dat een breed

participerende inwoner zich als gevolg van omstandigheden, zoals een scheiding of verlies

van werk, in korte tijd kan ontwikkelen tot iemand die weinig participeert.

Nieuwe doelgroepen en participatie

Als gevolg van de drie decentralisaties en het scheiden van wonen en zorg zal het aantal

inwoners dat belemmeringen ervaart in hun participatie en hiervoor een beroep doet op de

gemeente toenemen. Het gaat hierbij deels om voor de gemeente nieuwe doelgroepen,

zoals bijvoorbeeld mensen met een ernstige verstandelijke of lichamelijke beperking.

Bieden van ondersteuning

Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid inwoners die belemmeringen ervaren in hun

maatschappelijke participatie, ondersteuning te bieden. Conform de uitgangspunten van de

Wmo dient de inwoner, eventueel geholpen door de gemeente, eerst de mogelijkheden te

verkennen van ondersteuning door de eigen familie en het eigen sociale netwerk. Daarna

kunnen burgers een beroep doen op vrijwillige inzet of zelfs formele zorg en ondersteuning.

Bij het bieden van ondersteuning staan niet de beperkingen maar de mogelijkheden van

mensen voorop. Ondersteuning wordt dan ook alleen geboden als de eigen kracht tekort

schiet en is gericht op het versterken van de eigen mogelijkheden. Daarmee zijn mensen het

best geholpen, zo is de gedachte. Daarnaast speelt het kostenaspect mee bij de inzet op

eigen kracht en het eigen sociale netwerk: de directe uitgaven aan ondersteuning zijn hoog,

maar de maatschappelijke kosten van non-participatie zijn nog vele malen hoger.

Samenvattend

De volgende figuur schetst de verschillende aspecten van het onderzoek in één oogopslag.

Elke inwoner neemt deel aan de samenleving. De mate waarin zij participeren hangt af van

persoonlijke kenmerken en behoeften, zoals sociaal netwerk, inkomen en ervaren

gezondheid, en de maatschappelijke context (attitudes, dienstverlening, wet- en regelgeving,

fysieke omgeving, et cetera). Beide kunnen ertoe leiden dat iemand minder participeert dan

hij/zij wenst. In dat geval is er sprake van belemmeringen in de participatie. Deze kunnen

sociaal, fysiek en financieel van aard zijn. Ondersteuning, zowel van vrijwillige als

beroepsmatige aard, kan bijdragen aan meer participatie.

5/40


Figuur 1 Onderzoekskader

1.2 Doel van het onderzoek

Dit onderzoek heeft tot doel inzicht te verwerven in het participatiegedrag van de inwoners in

de gemeente Oost Gelre. Het onderzoek brengt de wijze en mate van participatie van uw

inwoners in beeld, en kijkt ook naar de inzet van inwoners voor anderen in de samenleving.

U krijgt zicht op de belemmeringen die inwoners ervaren om mee te kunnen doen in de

samenleving, en welke oplossingen (zelfredzaamheid en eigen kracht, formele en informele

ondersteuning) zij gebruiken om deze belemmeringen op te lossen. Tenslotte geeft dit

rapport het effect van deze oplossingen weer (in termen van mate van zelfredzaamheid en

participatie). Dit onderzoek levert u handvatten om uw beleid doelgericht en eventueel

kerngericht vorm te geven.

1.3 Onderzoeksverantwoording

Het onderzoek is in het najaar van 2017 uitgevoerd. Het betreft een kwantitatief onderzoek,

uitgezet door middel van een schriftelijke vragenlijst. Er zijn 4.249 vragenlijsten opgestuurd

naar uw inwoners. In totaal zijn er 1.284 ingevulde vragenlijsten teruggekomen. De respons

is hiermee 30%. Dat is een gebruikelijke respons voor schriftelijk onderzoek onder inwoners.

Uw gemeente heeft gekozen om waar relevant de resultaten te laten uitsplitsen naar de

zeven kernen van de gemeente (zie tabel 1).

Tabel 1 Respons

Aangeschreven

Wijken Gemeente

Lichtenvoorde

680

Groenlo

673

Lievelde

583

Vragender Harreveld

553 577

Zieuwent

613

Mariënvelde

530

Oost Gelre5

4.249

Respons (absoluut) 233 190 182 173 159 198 142 1.284

Respons (%) 34% 28% 31% 31% 28% 32% 27% 30%

5 De absolute respons per kern telt niet op tot de absolute respons voor de gemeente. Dit komt omdat niet alle respondenten hebben ingevuld in welke kern zij wonen.

6/40


De resultaten voor de gemeente Oost Gelre als geheel zijn zeer betrouwbaar. De resultaten

voor de kern Lichtenvoorde zijn redelijk betrouwbaar. De resultaten voor de overige kernen

geven een goede indicatie van de werkelijkheid.

Uw gemeente wordt in deze rapportage vergeleken met de eigen resultaten van het

onderzoek uit 2013 (in de figuren en tabellen aangeduid als ‘nulmeting’). Voor een

uitgebreide onderzoeksverantwoording: zie bijlage 1.

7/40


Hoofdstuk 2 Participatie in uw gemeente

Dit hoofdstuk behandelt de mate van participatie in uw gemeente en zoomt daarbij specifiek

in op de buurtparticipatie. Ook behandelt dit hoofdstuk de mate waarin mensen zich

verbonden voelen met de maatschappij, ook wel de subjectieve participatie genoemd, en de

relatie tussen participatie en welzijn.

2.1 Participatiegraad

De participatiegraad is de mate waarin uw inwoners aan de verschillende vormen van

maatschappelijke participatie deelnemen. Onderstaande figuur toont de verschillende

vormen in volgorde van frequentie.

Figuur 2 Vormen van participatie

Het meest vaak komt het onderhouden van sociale contacten voor als participatievorm.

In Oost Gelre komt culturele participatie relatief vaak voor in verhouding tot 2013.

8/40


Figuur 3 Vormen van participatie naar leeftijd

In figuur 3 zien wij dat de meeste participatievormen afnemen naarmate men ouder wordt.

Uitzondering hierop is het onderhouden van sociale contacten. Deze vorm blijft ongeacht de

leeftijd zeer hoog.

De participatiescore staat voor de mate waarin uw inwoners aan de verschillende vormen

van participatie deelnemen. Deze score kunnen we indelen in vier verschillende categorieën,

lopend van smalle tot zeer brede participatie6. Smal of eenzijdig houdt in dat mensen op

weinig verschillende vlakken participeren. Mensen met een brede participatie participeren op

veel verschillende vlakken. Figuur 4 toont de verdeling van de participatiescore in uw

gemeente.

Figuur 4 Mate van participatie

6 De participatiescore loopt van 0 tot 9, waarbij 0 staat voor zeer smalle participatie en 9 voor zeer brede participatie. De score is als volgt ingedeeld: eenzijdige of smalle participatie (0-2,9), beperkte/matige participatie (2,9-4,4), redelijk brede participatie (4,4-5,8) en brede participatie (>5,8).

9/40


De gemeente heeft een gemiddelde participatiescore van 5,0, wat een lichte stijging is ten

opzichte van 2013. De maatschappelijke participatie is het breedst in de kern Vragender en

het smalst in de kern Groenlo.

Tabel 2 Participatie naar wijk/doelgroep

Wijken Gemiddeld

Lichtenvoorde Groenlo Lievelde Vragender Harreveld Zieuwent Mariënvelde Oost Gelre Nulmeting

4,8 4,7 5,1 5,3 5,2 5,2 4,8 5,0 4,8

2.2 Buurtparticipatie

Sommige gemeenten kiezen ervoor om het Wmo-aanbod op wijk- of kernniveau te

organiseren. De wijk of kern vormt een goede schaal voor een integrale aanpak en de

afstemming tussen zorgaanbieders en individuele welzijnsinstellingen. Zo experimenteren

veel gemeenten momenteel met toegang in de wijk in de vorm van sociale wijkteams of een

wijkinloop. Uit ons onderzoek blijkt dat de keuze voor wijken buurtniveau een goede is: de

bereidheid om te participeren en zelf verantwoordelijkheden te dragen is met name aanwezig

in de directe woon- en leefomgeving.

Actieve inzet voor en in de buurt hangt vooral samen met de verbondenheid met de buurt:

mensen die zich verbonden voelen met buurtgenoten of gehecht zijn aan de buurt,

participeren vaker in de buurt. Ook zullen mensen elkaar dan vaker aanspreken op

onaanvaardbaar gedrag.

Tabel 3 Betrokkenheid bij de buurt

Heel betrokken

Kernen Gemeenten

Lichtenvoorde 31%

Groenlo 32%

Lievelde 44%

Vragender 56%

Harreveld 41%

Zieuwent 49%

Mariënvelde 52%

Oost Gelre 43%

Nulmeting 45%

Enigszins betrokken 63% 55% 46% 37% 54% 45% 43% 50% 46%

Nauwelijks betrokken 5% 11% 8% 6% 4% 6% 4% 6% 7%

Niet betrokken 1% 1% 2% 1% 1% 1% 2% 1% 1%

Tabel 4 Hoe vaak komt u in een buurthuis/dorpshuis?

Kernen Gemeenten

Lichtenvoorde Groenlo Lievelde Vragender Harreveld Zieuwent Mariënvelde Oost Gelre Nulmeting

Vaak 7% 4% 21% 22% 35% 16% 37% 19% 12%

Soms 17% 17% 40% 37% 41% 47% 41% 33% 23%

Bijna nooit

76% 79% 39% 41% 25% 37% 22% 48% 64%

10/40


Tabel 5 In mijn buurt zijn voor mij voldoende plaatsen waar ik mijn buurtbewoners kan ontmoeten

Helemaal mee eens

Kernen Gemeenten

Lichtenvoorde 12%

Groenlo 9%

Lievelde 18%

Vragender 15%

Harreveld 24%

Zieuwent 21%

Mariënvelde 28%

Oost Gelre 17%

Nulmeting 14%

Mee eens 72% 68% 74% 69% 69% 73% 69% 71% 54%

Mee oneens 13% 16% 7% 13% 6% 5% 4% 9% 20%

Helemaal mee oneens 3% 6% 1% 3% 1% 1% 0% 2% 12%

In figuur 5 zien wij dat de buurtparticipatie is gestegen ten opzichte van 2013. In de kernen

Mariënvelde en Vragender is de buurtparticipatie het hoogst.

Figuur 5 Buurtparticipatie

11/40

-


Figuur 6 Buurtparticipatie naar kern

2.3 Ervaren deelname aan de samenleving

De burgers is, naast hun participatie op een negental terreinen, ook gevraagd naar hun

ervaren deelname aan de samenleving. Dat wil zeggen in hoeverre zij vinden dat ze mee

tellen in de samenleving en of zij het gevoel hebben buiten de samenleving te staan.

Dit wordt als subjectieve sociale uitsluiting gezien. Deze sociale uitsluiting hangt samen met

weinig sociale contacten, ‘mensen die weinig sociaal participeren, hebben kennelijk vaker

het gevoel uitgesloten te zijn van de maatschappij’. Ook uit eigen onderzoek blijkt er een

sterke negatieve relatie te zijn tussen subjectieve sociale uitsluiting en welzijn.7 Inwoners die

het gevoel hebben in mindere mate mee te tellen en zich buiten de samenleving voelen

staan, hebben een lagere mate van welzijn.

Wij zien dat het aandeel inwoners van Oost Gelre dat het gevoel heeft buiten de

samenleving te staan redelijk in lijn ligt met het vorig onderzoek.

Tabel 6 Heeft u het gevoel mee te tellen in de samenleving?

Kernen Gemeenten

Lichtenvoorde Groenlo Lievelde Vragender Harreveld Zieuwent Mariënvelde Oost Gelre

Nul meting

Volledig 50% 49% 57% 58% 62% 56% 54% 55% 50%

Grotendeels 35% 37% 34% 32% 32% 29% 30% 33% 38%

Een beetje 13% 12% 8% 8% 6% 12% 14% 11% 11%

Helemaal niet 3% 2% 1% 2% 0% 3% 2% 2% 1%

7 Het betreft analyses door BMC uitgevoerd op de totale datasets van eerdere onderzoeken naar Maatschappelijke Participatie.

12/40

-


Tabel 7 Heeft u weleens het gevoel buiten de samenleving te staan?

Kernen Gemeenten


Nul meting

(Zeer) Vaak 2% 1% 1% 2% 2% 4% 1% 2% 2%

Soms 16% 19% 8% 11% 10% 15% 15% 14% 14%

Zelden 38% 33% 39% 30% 32% 34% 40% 35% 35%

Nooit 45% 47% 52% 56% 56% 46% 44% 49% 49%

2.4 Eenzaamheid

De afwezigheid van eenzaamheid is één van de belangrijkste indicatoren voor het sociale

welzijn van mensen. Beleidsmakers hopen vaak dat iemand die participeert het ook op

andere fronten goed doet: minder eenzaam is en een sterk sociaal vangnet heeft. De score

vertegenwoordigt een bepaalde mate van eenzaamheid. In tabel 8 zien wij dat bij elkaar 3%

van de inwoners van Oost Gelre sterk of zeer sterk eenzaam is. Dit is iets lager dan in het

vorig onderzoek.

Tabel 8 Mate van eenzaamheid

Niet eenzaam 67% 69%

Matig eenzaam 29% 27%

Sterk eenzaam 2% 3%

Zeer sterk eenzaam 1% 2%

Gemeenten

Oost Gelre Nulmeting

Figuur 7 toont de mate van eenzaamheid naar kern. Wij zien dat eenzaamheid relatief veel

voorkomt in de kernen Lichtenvoorde en Zieuwent, en weinig in Lievelde en Harreveld.

13/40


Figuur 7 Mate van eenzaamheid uitgesplitst naar …

Emotionele of sociale eenzaamheid?

In hoeverre kunnen gevoelens van eenzaamheid daadwerkelijk teruggedrongen worden door

maatschappelijke participatie? Daarvoor is het belangrijk te beseffen dat ‘eenzaamheid’

bestaat uit twee componenten. Van emotionele eenzaamheid is sprake wanneer iemand een

sterk gemis ervaart van een intieme relatie, een emotionele hechte band met een partner of

vriend(in). Van sociale eenzaamheid is sprake wanneer iemand betekenisvolle relaties met

een bredere groep mensen mist. Maatschappelijke participatie kan dan wel een rol vervullen

in het tegengaan van sociale eenzaamheid, maar is niet direct een middel tegen ‘emotionele

eenzaamheid’.

2.5 Welzijn

Het welzijn van burgers is onderzocht door een achttal vragen over geluk, eenzaamheid,

tevreden zijn en (psychische) gezondheid. De mate van welzijn in de gemeente Oost Gelre

ligt in lijn met die in het vorig onderzoek. De kernen Harreveld en Vragender hebben de

hoogste mate van welzijn, de kern Mariënvelde heeft relatief een lagere mate van welzijn.

14/40


Figuur 8 Mate van welzijn uitgesplitst naar Kernen

2.6 Participatie en welzijn

Op basis van de scores van burgers op zowel welzijn als participatie heeft BMC een

vierdeling in de mate van weerbaarheid/kwetsbaarheid van burgers vastgesteld.

Onderstaande tabel toont de verdeling van uw inwoners over deze categorieën.

Tabel 9 Participatie en welzijn

‘Kwetsbaren’ (smalle participatie - weinig welzijn)

Gemeenten

Oost Gelre

8%

Nulmeting

8%

Smalle participatie - veel welzijn 21% 27%

Brede participatie - weinig welzijn 6% 6%

‘Weerbaren’ (brede participatie - veel welzijn) 66% 59%

15/40

De kern Vragender kent het grootste aandeel ‘weerbare’ inwoners, de kern Groenlo kent het


De indeling is relevant in uw beleidsvoering. Per categorie is een andere focus, een andere

inzet wenselijk. De categorieën met een smalle participatie vragen extra aandacht in het

beleid. Smalle participatie kenmerkt zich vaak door een klein sociaal netwerk en juist dat is

heel belangrijk nu er steeds meer nadruk ligt op de eigen kracht van mensen in plaats van

formele ondersteuning. De categorie met een brede participatie maar een laag welzijn,

participeert weliswaar veelvuldig maar is desalniettemin ongelukkig. Mogelijk ontbreekt het

bij hen aan zingeving of diepe contacten. De ‘weerbare’ inwoners worden gekenmerkt door

zowel een sterke sociale ontplooiing als een positief welbevinden.

Figuur 9 Participatie en welzijn uitgesplitst naar kern

grootste aandeel ‘kwetsbare’ inwoners.

2.7 Gezondheid en participatie

Uit eerder participatieonderzoek van BMC blijkt dat naast welzijn ook de ervaren gezondheid

van invloed is op de mate waarin inwoners participeren. Wanneer inwoners zich minder

gezond voelen, dan zijn zij minder geneigd om activiteiten te ondernemen. In onderstaande

tabel zien we voor uw gemeente en de referentiegroep de ervaren gezondheid van de

verschillende groepen.

16/40


Tabel 10 Ervaren gezondheid

Zeer goed

Gemeenten

Oost Gelre

22%

Nulmeting

20%

Goed 59% 60%

Redelijk 19% 18%

Slecht 1% 2%

2.8 Mensen met beperkingen

Een groot deel van de burgers met beperkingen ervaart lichamelijke problemen en is

objectief gezien minder gezond. Uit eerder onderzoek blijkt echter dat veel mensen met

beperkingen positief zijn over hun gezondheidstoestand en ook over de kwaliteit van hun

leven. Er zijn wel grote verschillen tussen de verschillende groepen. Zo zijn mensen met

psychiatrische klachten veel vaker ontevreden over hun gezondheid. Onderstaande tabel

toont voor uw gemeente en de referentiegroep (tussen haakjes) de ervaren gezondheid van

de verschillende groepen.

Tabel 11 Beperkingen en ervaren gezondheid

Type beperking

Lichamelijk (ouderdom) Lichamelijk (handicap) Psychisch

Oost Gelre Nulmeting Oost Gelre Nulmeting Oost Gelre Nulmeting

Ervaren

gezondheid

(Zeer) goed 15% 2% 12% 6% 49% 44%

Redelijk 75% 73% 74% 76% 51% 44%

Slecht 10% 24% 14% 18% 0% 11%

In figuur 10 zien wij de participatiescore van mensen met verschillende soorten beperkingen.

Mensen met een lichamelijke beperking door ouderdom hebben een lage score. Mensen met

een psychische beperking hebben een relatief hoge score. Wij zien een licht hogere

participatiescore voor alle groepen ten opzichte van het vorig onderzoek.

Figuur 10 Participatiescore per soort beperking

17/40


Hoofdstuk 3 Mantelzorg

Het beroep op mantelzorgers zal de komende jaren als gevolg van de transities toenemen.

Het motief om mantelzorg te verlenen komt echter voort uit de relatie die mensen met elkaar

hebben. Vooral mensen die zorgen voor hun partner of kinderen vinden het vanzelfsprekend

en zien dit niet als mantelzorg. Dit zorgt ervoor dat mensen zich moeilijk herkennen in de

term mantelzorg.

Mantelzorg is…

In dit onderzoek is de term mantelzorg als volgt gedefinieerd: ‘Mantelzorgers zorgen

onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind

of ander familielid, vriend of kennis. Mantelzorg is niet de alledaagse zorg voor

bijvoorbeeld een gezond kind. Mantelzorg is ook geen vrijwilligerswerk.’

De volgende figuur toont het percentage inwoners van uw gemeente dat mantelzorg

verleent. Het aandeel mantelzorgers in de gemeente als geheel ligt in lijn met het landelijk

gemiddelde en het vorig onderzoek.

Figuur 11 Mantelzorg (%)

In Oost Gelre beschouwt 49% van de mantelzorgers zich ook als dusdanig. Het aandeel

mantelzorgers dat zich herkent in de term is hiermee iets groter dan in het vorig onderzoek

(47%).

18/40


Tabel 12 Gemiddeld aantal uur mantelzorg per week

Gemeenten


0 t/m 4 uur 67% 63%

5 t/m 8 uur 18% 16%

9 t/m 16 uur 4% 7%

17 t/m 24 uur 4% 3%

25 uur of meer 7% 11%

De meeste mantelzorgers in uw gemeente geven gemiddeld tot en met 4 uur zorg per week.

Als wij het aantal uur per week (zoals genoemd in bovenstaande tabel) combineren met de

duur van de mantelzorg (hoe lang zorgt iemand al voor een ander) komen wij tot de

volgende indeling: ‘licht’, ‘standaard’ en ‘zwaar’.

Tabel 13 Mantelzorg gradaties

Gemeenten


Minder dan 8 uur per week en/of maximaal 3 maanden ("licht") 68% 58%

8 uur per week of meer en minimaal 3 maanden ("standaard") 20% 17%

Meer dan 24 uur per week en langer dan 5 jaar ("zwaar") 12% 25%

Het aandeel mantelzorgers binnen de categorie “zwaar” is kleiner dan in het vorig

onderzoek.

De meeste mantelzorgers in Oost Gelre verlenen zorg aan hun (schoon)ouders. In Oost

Gelre verlenen relatief veel mantelzorgers zorg aan hun echtgenoot/-genote of partner in

verhouding tot het vorig onderzoek.

Figuur 12 Aan wie wordt mantelzorg verleend?

19/40


Tabel 14 Woonsituatie van de zorgvrager

Woont bij mij in huis

Gemeenten

Oost Gelre

24%

Nulmeting

30%

Woont elders, in tehuis of zorgvoorziening (bijvoorbeeld begeleid wonen) 21% 20%

Woont elders, zelfstandig 50% 45%

Anders 6% 5%

Eenzamer dan gemiddeld

Hoewel het geven van mantelzorg een vorm van participatie is, is het tegelijkertijd ook een

belemmering om te participeren. De maatschappelijke participatie van mantelzorgers blijkt

namelijk eenzijdig gericht te zijn op ‘het zorgen’. De zorg voor een zorgbehoevende partner,

ouder of kind kost zoveel tijd en energie, dat zowel de mantelzorger als de hulpvrager

geïsoleerd kunnen raken. Mantelzorgers die zorgen voor iemand die bij hen inwoont, blijken

dan ook eenzamer te zijn dan gemiddeld.

Overbelasting en ondersteuning

Tabel 15 geeft de mate van overbelasting onder mantelzorgers in uw gemeente weer. Ruim

een op de tien mantelzorgers voelt zich regelmatig of vaak overbelast door het geven van

zorg. Dit is een iets groter aandeel dan in het vorig onderzoek.

Tabel 15 Overbelasting mantelzorgers

Nee, (bijna) nooit

Gemeenten

Oost Gelre

55%

Nulmeting

54%

Soms 34% 36%

Regelmatig/ vaak 11% 9%

Door de transformatie zal nog meer inzet worden verlangd van mantelzorgers. Hierbij is het

voor gemeenten van groot belang dat deze mantelzorgers lang hun naaste kunnen

verzorgen en zelf nog (in enige mate) kunnen participeren in de samenleving. Gemeenten

kunnen hier een rol in spelen door mantelzorgers te ondersteunen bij hun zorgtaak.

Dit vooral door expliciet met de mantelzorger zelf in gesprek te gaan over de (hulp)vragen

van de mantelzorger zelf. Uit landelijk onderzoek van het SCP blijkt dat hier nog veel winst te

behalen valt:

Twee op de drie mantelzorgers konden niet méér doen dan ze al deden

Iets minder dan de helft van de melders kreeg mantelzorg. Twee op de drie mantelzorgers zeiden dat

ze niet méér konden doen dan ze al deden. De Wmo 2015 zet stevig in op mantelzorg. Maar als

mantelzorgers aanwezig waren bij het ondersteuningsgesprek kwam volgens hen meestal niet aan

bod wat zij deden en/of hoe zwaar het hulp geven voor hen was.8 Drie op de vier mantelzorgers in dit

onderzoek deelden de hulp met de thuiszorg van Wmo of wijkverpleging. Van hen vond driekwart dat

8 De gemeente Oost Gelre geeft aan dat mantelzorgers vaak bij het gesprek aanwezig zijn en dat er in deze gesprekken aandacht is voor hun ondersteuningsbehoefte.

20/40


de zorg onderling goed werd afgestemd. Maar een vijfde had het gevoel dat de hulpverleners hen niet

serieus namen.9

Vaak zal de consulent de mantelzorger over een drempel moeten krijgen om hier echt op in

te gaan. Slechts het bestaan van aanbod vrijblijvend communiceren naar inwoners is niet

genoeg. Zo’n 17% van de mantelzorgers in Oost Gelre zegt het afgelopen jaar gebruik te

hebben gemaakt van enige vorm van mantelzorgondersteuning. In het vorig onderzoek was

dit nog 23%.

Niet alle mantelzorgers die ondersteuning kunnen gebruiken, maken hier daadwerkelijk

gebruik van. Zo blijkt uit eerder onderzoek dat een relatief groot deel van de mantelzorgers

die zorgen voor een inwonende partner deze ondersteuning lastig kunnen vinden. Soms leeft

bij hen ook niet het besef wat voor belasting het zorgen is, of hebben zij moeite met het uit

handen geven van een deel van de zorgtaken, met als gevolg dat zij geen ondersteuning

zoeken. Voor gemeenten ligt hier een belangrijk aandachtspunt omdat deze groep vaker

overbelast is en een grotere kans heeft om overbelast te raken.

In Oost Gelre is het aandeel van de mantelzorgers dat bekend is met waar zij terechtkunnen

voor vragen of ondersteuning gestegen ten opzichte van de nulmeting (zie tabel 16).

Tabel 16 Bekendheid met ondersteuningsmogelijkheden

Ja

Gemeenten

Oost Gelre

66%

Nulmeting

62%

Nee, maar ik weet wel hoe ik erachter kan komen 26% 31%

Nee, en ik weet niet hoe ik erachter kan komen 8% 7%

Van de mantelzorgers die gebruik hebben gemaakt van ondersteuning is de meerderheid

hier (zeer) tevreden over10 (zie figuur 13).

Figuur 13 Tevredenheid mantelzorgondersteuning

9 www.scp.nl/Nieuws/Wmo_ondersteuning_droeg_bij_aan_redzaamheid_en_participatie_maar_niet_voor_iedereen 10 Let wel, de resultaten op deze vraag zijn voor uw gemeente gebaseerd op een klein aantal respondenten. Zij geven een indicatie van de werkelijke tevredenheid.

21/40

http://www.scp.nl/Nieuws/Wmo_ondersteuning_droeg_bij_aan_redzaamheid_en_participatie_maar_niet_voor_iedereen


In het onderzoek is de inwoners gevraagd of zij hulp ontvangen van een mantelzorger.

De volgende figuur toont het aandeel burgers dat dergelijke ondersteuning ontvangt.

Gemiddeld genomen ontvangt 6% van de inwoners van Oost Gelre ondersteuning van een

mantelzorger. Dit ligt in lijn met het vorig onderzoek.

Figuur 14 Aandeel burgers dat hulp ontvangt van een mantelzorger

22/40


Hoofdstuk 4 Vrijwilligerswerk

Om de druk op de meer specialistische en formele zorg te verkleinen, streven gemeenten en

zorgaanbieders naar meer inzet van vrijwilligers. Gemeenten denken na over het

ontwikkelen van nieuwe arrangementen waarbij ook vrijwilligers vaker een rol krijgen. Hierbij

is het van groot belang voor gemeenten om zicht te hebben op (de inzet van) vrijwilligers.

Vrijwilligerswerk is…

De gangbare definitie van vrijwilligerswerk is: ’Vrijwilligerswerk is werk dat in enig

georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen

of de samenleving’. Het is echter geen eenduidige definitie. Zo zijn maatschappelijke

stages en vrijwilligerswerk in het kader van re-integratie niet vrijwillig te noemen. Ook

worden vrijwilligers in de vorm van een onkostenvergoeding soms toch betaald, of

behouden ze hiermee hun uitkering. Tegenwoordig wordt er ook vaak vrijwillige inzet, die

niet in georganiseerd verband plaatsvindt, meegerekend.

De volgende figuur toont het aandeel vrijwilligers in uw gemeente dat vaker dan incidenteel

vrijwilligerswerk doet.11 Oost Gelre heeft een relatief groot aandeel actieve vrijwilligers ten

opzichte van de nulmeting (38% in 2017 ten opzichte van 34% in het vorig onderzoek).

Figuur 15 Vrijwilligers (%) naar …

Burenhulp

Een belangrijk uitgangspunt in de Wmo is dat ondersteuning zoveel mogelijk wordt geboden

binnen het eigen netwerk. Naast mantelzorg en ondersteuning door vrienden gaat het daarbij

ook om burenhulp. Is immers niet het gezegde ‘Beter een goede buur dan een verre vriend’?

11 35% van de inwoners zegt geen vrijwilligerswerk te doen, 28% zegt incidenteel vrijwilligerswerk te doen.

23/40


In de afgelopen jaren hebben gemeenten geïnvesteerd in de leefbaarheid en sociale

samenhang in wijken, ook om burenhulp te stimuleren. Dit leidde tot veel discussie, want

gaan buren elkaar inderdaad meer helpen als zij samen een buurtbarbecue hebben gehad?

Uit onderzoek blijkt dit niet het geval (zie kader). Desalniettemin is inzicht in de mate van

burenhulp in verschillende wijken van belang, zodat daar bijvoorbeeld vanuit sociale

wijkteams op kan worden aangesloten.

Relatie tussen sociale samenhang en burenhulp

Een aanname in de Wmo is dat leven in een leefbare buurt met een sterke sociale

samenhang een positieve invloed heeft op de bereidheid van mensen om elkaar te helpen

(en dus het beroep op de overheid daalt). Uit het proefschrift ‘Nederland participatieland?

De ambitie van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de praktijk in buurten,

mantelzorgrelaties en kerken’ (Jager-Vreugdenhil, 2012) blijkt dat er een zwakke

samenhang is tussen sociale samenhang en informele hulp, wat wil zeggen dat een

hogere score op sociale samenhang samengaat met iets meer informele hulp verlenen.

Het is echter niet de sociale samenhang in de buurt die deze verschillen in informele hulp

verklaart, maar de sociale relaties tussen mensen in de buurt. Mensen kiezen hun sociale

relaties en met name binnen die relaties zijn zij bereid om burenhulp te bieden. Burenhulp

is dus gebaseerd op sociale verbanden en vloeit niet direct voort uit de sociale samenhang

in een wijk of buurt.

Bron: Walhalla in de Wmo; L. Salomé & A. van der Harg (2013). SGBO: Den Haag.

In totaal geeft 44% van de respondenten een vorm van burenhulp.

In figuur 16 zien wij dat zo’n 42% van de inwoners van Oost Gelre hun buren al helpt met

kleinigheden, zoals de planten water geven, et cetera. Ruim een op de tien helpt elkaar met

op de kinderen passen of klusjes in en rond het huis of de tuin. Elkaar helpen met

administratie of het invullen van een aanvraag komt zeer weinig voor.

24/40


Figuur 16 Vormen van burenhulp

25/40


Hoofdstuk 5 Belemmeringen bij participatie

Niet alle inwoners participeren in gelijke mate. Naast de motivatie om te participeren zijn er

tal van belemmeringen die inwoners hinderen in hun participatie. Dit hoofdstuk beschrijft

welke belemmeringen inwoners ervaren in hun maatschappelijke participatie en om welke

groepen het gaat.

5.1 Wat zijn belemmeringen?

Gemiddeld participeert 11% van uw inwoners eenzijdig of beperkt in de samenleving.12 Voor

een deel van hen geldt dat zij daarvoor geen tijd hebben of niet geïnteresseerd zijn. Voor

een ander deel betreft het mensen die wel willen participeren maar op belemmeringen

stuiten.

Bij alle vormen van maatschappelijke participatie is aan de respondenten die aangaven niet

te participeren gevraagd wat daarvoor de reden is. De volgende figuur toont de

belemmeringen die uw inwoners ervaren. De belemmering die het meest vaak door mensen

wordt ervaren is dit jaar een gezondheidsbelemmering. In de nulmeting was dit nog een

financiële belemmering.

Figuur 17 Belemmeringen bij participatie

12 Zoals vermeld in figuur 4.

26/40

http:samenleving.12

-


De meerderheid van de inwoners ervaart geen enkele belemmering om te participeren (71%

dit jaar). Een op de vijf ervaart één belemmering op enig vlak en 9% ervaart twee of meer

belemmeringen. Dit ligt redelijk in lijn met het vorig onderzoek.

Tabel 17 Aantal ervaren belemmeringen

Kernen Gemeenten


Nul meting

Geen 67% 68% 83% 84% 75% 68% 73% 71% 74%

Eén 22% 23% 12% 13% 16% 20% 22% 20% 18%

Twee of meer 11% 8% 5% 3% 9% 12% 6% 9% 8%

Grootste obstakels bij participatie

Er bestaat een wezenlijk verschil tussen de ervaren belemmeringen door burgers en de

feitelijke invloed op participatie. Daarom is er onderzocht welke belemmeringen met name

resulteren in een (forse) teruggang in participatiegraad van een individu. In Oost Gelre heeft

de belemmering ‘niet welkom voelen’ de grootste negatieve invloed op iemands participatie,

gevolgd door gezondheidsproblemen en tot slot psychische belemmeringen. Dit is een

verschuiving ten opzichte van het vorig onderzoek.

Tabel 18 Grootste obstakels bij participatie

1


Niet welkom voelen Gezondheidsbelemmeringen

2 Gezondheidsbelemmering Toegankelijkheid

3 Psychische belemmeringen Psychische belemmeringen

Let wel, dat een belemmering invloedrijk is op iemands participatiegraad, betekent niet

automatisch dat de belemmering ook vaak voorkomt (en andersom).

Gezondheidsbelemmeringen komen bijvoorbeeld veel voor en hebben een grote invloed.

Psychische belemmeringen komen weinig voor maar zijn wel zeer invloedrijk.

5.2 Vraagverlegenheid

Soms heeft iemand ondersteuning nodig maar durft deze niet te vragen. Vraagverlegenheid

kan een belangrijke belemmering zijn in de participatie. Alle respondenten zijn drie stellingen

voorgelegd:

Ik durf het aan…

familie te vragen als ik hulp nodig heb.

vrienden te vragen als ik hulp nodig heb.

buren te vragen als ik hulp nodig heb.

De volgende tabel toont de mate waarin vraagverlegenheid een rol speelt bij de inwoners in

uw gemeente die één of meer belemmeringen ervaren. Het antwoordgedrag op de drie

stellingen over hulp durven vragen is gekruist met het ervaren van een belemmering. Wij

zien in tabel 19 dat 17% van de mensen met een of meer belemmeringen geen hulp durft te

27/40


vragen aan buren. 4% van de mensen met een of meer belemmeringen durft aan helemaal

niemand hulp te vragen.

Tabel 19 Vraagverlegenheid naar belemmering 13

Transport-/vervoersbelemmering

Durft niet aan

familie te

vragen

9%

Durft niet aan

vrienden te

vragen

10%

Durft niet aan

buren te vragen

14%

Durft aan

niemand te

vragen

4%

Niet welkom voelen 14% 7% 20% 6%

Problemen kinderopvang 0% 13% 13% 0%

Financiële belemmering 12% 15% 15% 5%

Gezondheidsbelemmering 5% 12% 9% 0%

Beperkte toegankelijkheid 8% 12% 4% 0%

Psychische belemmering 10% 11% 13% 2%

Overige belemmering 3% 7% 6% 2%

Totaal 5% 8% 9% 2%

Vergelijken we in onze onderzoeken de personen waarvan bekend is dat ze een beperking

hebben met degenen die dat niet hebben, dan blijkt dat de vraagverlegenheid bij de groep

met een beperking groter is dan bij de groep zónder beperking. Met andere woorden: als er

daadwerkelijk hulp nodig is, dan durven burgers die minder goed te vragen dan ze zelf op

voorhand inschatten. Dit komt overeen met resultaten uit andere onderzoeken.14 Tot slot

blijkt dat men eerder hulp aan vrienden durft te vragen dan aan buren (zie tabel 19). Dit sluit

aan bij het gegeven dat ‘sociale nabijheid’ bij onderlinge hulp belangrijker is dan

geografische nabijheid.15

5.3 Wie ervaren belemmeringen?

Om zeer verschillende redenen zijn mensen niet of beperkt in staat deel te nemen aan de

maatschappij. In deze paragraaf belichten we (doel)groepen die zich onderscheiden van

andere inwoners door een smalle participatie als gevolg van één of meerdere

belemmeringen. Uit tabel 20 blijkt dat laagopgeleiden vaker een belemmering ervaren dan

hoogopgeleiden. Ook zien wij dat niet alleen het aandeel ouderen dat een belemmering

ervaart groter is dan het aandeel jongeren, maar dat zij gemiddeld meer belemmeringen per

persoon ervaren.

13 Taalbelemmeringen tonen wij hier niet door het zeer klein aantal respondenten. 14 Zorg naar gemeenten, AVI-cliëntenmonitor (Utrecht januari 2014). 15 Zie Salomé en Van der Harg, 2013.

28/40

http:nabijheid.15http:onderzoeken.14


Tabel 20 Belemmeringen naar achtergrondkenmerken

Aandeel dat minimaal

één belemmering ervaart

Gemiddeld aantal

belemmeringen

Geslacht man 23% 1,4

vrouw 29% 1,5

Opleidingsniveau laag 37% 1,4

middelbaar 22% 1,5

hoog 22% 1,5

Leeftijdsklasse 18 t/m 34 25% 1,4

35 t/m 54 21% 1,4

55 t/m 64 22% 1,4

65 t/m 74 28% 1,4

75 en ouder 45% 1,6

29/40


Hoofdstuk 6 Oplossingen: van eigen kracht naar (in)formele ondersteuning

Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid om inwoners te ondersteunen wanneer zij niet

(goed) kunnen deelnemen aan de samenleving. Maar binnen de Wmo beginnen oplossingen

bij de burger zelf en het eigen sociale netwerk. Mocht dat niet afdoende zijn dan kunnen in

eerste instantie vrijwilligers om ondersteuning worden gevraagd en in het uiterste geval kan

formele zorg worden ingezet. Dit hoofdstuk gaat in op het gebruik van de verschillende typen

oplossingen en zoomt ook in op de effectiviteit van de verschillende oplossingen.

6.1 Oplossingen van zelfredzaamheid en eigen kracht

Binnen de Wmo zijn burgers eerst zelf aan zet. Zij dienen waar mogelijk zelf de benodigde

ondersteuning te regelen. Veel wordt geregeld binnen de eigen kring, door het geven van

mantelzorg of door het kopen van de benodigde zorg en ondersteuning.

In het onderzoek zijn de inwoners gevraagd of zij hulp ontvangen van een mantelzorger.

De volgende figuur toont het aandeel burgers dat dergelijke ondersteuning ontvangt.

Gemiddeld genomen ontvangt 6% van de inwoners van Oost Gelre ondersteuning van een

mantelzorger. Dit ligt in lijn met het vorig onderzoek.

Figuur 18 Aandeel burgers dat hulp ontvangt van een mantelzorger

Uit de participatieonderzoeken voor andere gemeenten blijkt dat in de regel mensen met een

lichamelijke beperking door ouderdom of door een handicap het meest vaak ondersteuning

ontvangen van een mantelzorger (in verhouding tot andere beperkingen). Onder de

respondenten in dit onderzoek ontvangt 61% van de mensen met een lichamelijke beperking

door ouderdom hulp van een mantelzorger, 57% van de mensen met een lichamelijke

beperking door een handicap en maar 16% van de mensen met psychische aandoeningen

ontvangt hulp van een mantelzorger. In het vorig onderzoek waren deze cijfers

respectievelijk 67%, 60% en 15%.

30/40

-


Er wordt steeds vaker van burgers verwacht dat ze ook financieel zelfredzaam zijn.

Voorzieningen die eerder via de gemeente te verkrijgen waren op basis van een indicatie

worden steeds vaker als algemene voorzieningen gezien die burgers zelf kunnen

aanschaffen. Onderstaande tabel geeft een indicatie van de financiële zelfredzaamheid van

burgers in uw gemeente.

Tabel 21 % in staat om een onverwachte noodzakel ijke uitgave van € 1.000 te betalen

Kernen Gemeenten


Nul meting

Altijd 63% 66% 73% 71% 63% 61% 63% 66% 59%

Meestal 19% 18% 13% 16% 19% 21% 17% 18% 21%

Soms 7% 7% 6% 7% 9% 7% 9% 8% 7%

Meestal niet 5% 4% 3% 2% 3% 5% 8% 4% 6%

Nooit 5% 5% 4% 4% 6% 6% 3% 5% 6%

Tabel 22 % in staat om een onverwachte noodzakelijke uitgave van € 1.000 te betalen

Altijd

Zonder financiële belemmering Met financiële belemmeringen

Oost Gelre

68%

Nulmeting

63%

Oost Gelre

29%

Nulmeting

30%

Meestal 18% 21% 18% 22%

Soms 7% 6% 15% 12%

Meestal niet 4% 4% 18% 19%

Nooit 4% 5% 19% 17%

Wij zien dat waar in Oost Gelre gemiddeld 5% van de inwoners nooit in staat is om een

onverwachte noodzakelijke uitgave van € 1.000 te betalen dit aandeel onder mensen met

een financiële belemmering 19% is. Dat ligt in lijn met de nulmeting. Soms wordt eigen

kracht gelijkgeschakeld aan het zelf financieren van een voorziening. Uit tabel 21 en 22 blijkt

dat deze vorm van zelfredzaamheid niet voor alle inwoners vanzelfsprekend is.

Niet iedereen vindt het makkelijk om hulp te vragen. Wanneer iemand hulp durft te vragen,

dan draagt dit bij aan de zelfredzaamheid van deze persoon. De volgende figuur toont het

percentage burgers dat in uw gemeente hulp durft te vragen.

Figuur 19 Hulp durven vragen (%)

31/40


Het blijkt dat 5% van de inwoners geen hulp durft te vragen aan hun buren. Bij familie is dit

3% en vrienden 5%.

6.2 Informele oplossingen

Vanuit de Wmo wordt verwacht dat burgers zelf, met hun eigen netwerk, of met behulp van

de gemeente informele oplossingen organiseren. De laatste jaren is er veel aandacht

geweest voor de zogenoemde zorgvrijwilligers en ook de aandacht voor burenhulp neemt

sterk toe. Informele zorg kan een zeer belangrijke aanvulling vormen op dat wat de

mantelzorger doet en bijdragen aan het ontlasten van de mantelzorger.

Burenhulp

Burenhulp is van alle tijden, maar onder de Wmo is de aandacht voor deze vorm van

ondersteuning toegenomen, zoals onder meer blijkt uit de toename van het aantal

burenhulpcentrales. Figuur 20 toont het aandeel burgers in uw gemeente dat hulp ontvangt

van buren.

Figuur 20 Aandeel burgers dat hulp ontvangt van buren

Er zijn verschillende vormen van burenhulp mogelijk. Figuur 21 toont welke vormen van

burenhulp in uw gemeente veel worden geboden.

32/40


Figuur 21 Vormen van burenhulp

6.3 ‘Potentiële’ burgerkracht

Onder de Wmo zal (als gevolg van de decentralisaties) het beroep op de inzet van

vrijwilligers en buren toenemen. De vraag is of dit beroep reëel is. Welke potentiële

burgerkracht schuilt er in uw gemeente?

56% van de inwoners verwacht dit jaar (nog) vrijwilligerswerk te doen (even groot aandeel

als in het vorig onderzoek). Van de inwoners die aangeven geen vrijwilligerswerk te (gaan)

doen, komt dit in ruim de helft van de gevallen door tijdgebrek. Een derde heeft geen

interesse of behoefte. Een niet te verwaarlozen deel zegt geen vrijwilligerswerk te gaan doen

wegens een belemmering.

Tabel 23 Redenen geen vrijwilligerswerk

Gemeenten


Geen interesse of behoefte 32% 39%

Tijdgebrek/te druk 59% 58%

Ik ken het aanbod niet 10% 7%

Er is onvoldoende (aantrekkelijk) aanbod 2% 3%

Ik ervaar een belemmering 14% 14%

33/40

-


Het is natuurlijk ook interessant om de mate waarin mensen verwachten vrijwilligerswerk te

doen uit te splitsen naar mensen die het nu al doen, en mensen die het (nog) niet doen. Van

de huidige vrijwilligers verwacht 91% dit jaar vrijwilligerswerk te blijven doen. Van de

inwoners die geen vrijwilligerswerk verrichten denkt ruim een derde dit jaar nog

vrijwilligerswerk te gaan doen.

Tabel 24 Bereidheid toekomstige inzet voor vrijwilligerswerk (% ja16)

(Nog) niet actief als vrijwilliger

Totaal


35% 37%

Al actief als vrijwilliger 91% 96%

Als buren aangeven ‘zeker bereid’ te zijn elkaar te helpen, dan gaat het vooral om dingen

zoals post bewaren, helpen met boodschappen, et cetera (zie figuur 22).

Figuur 22 Bereidheid per vorm burenhulp

Op de vraag ‘Heeft u zelf mensen op wie u terug kunt vallen wanneer u hulp of zorg nodig

heeft?’ antwoorden de meeste inwoners positief. Echter bijna 10% geeft aan niemand te

hebben op wie zij terug kunnen vallen.

Tabel 25 Vangnet voor hulp of zorg

Ja, familie

Kernen Gemeenten

Lichtenvoorde

88%

Groenlo

81%

Lievelde

88%

Vragender

93%

Harreveld

95%

Zieuwent

84%

Mariënvelde

85%

Oost Gelre

88%

Nul meting

86%

Ja, vrienden 55% 45% 39% 46% 43% 47% 45% 46% 54%

Ja, buren 58% 46% 54% 48% 52% 54% 55% 52% 66%

Nee 4% 9% 4% 5% 3% 7% 4% 5% 4%

16 Combinatie van de opties ‘ja, zeker wel’, en ‘ja, waarschijnlijk wel’.

34/40


6.4 Formele oplossingen

Wanneer de eigen kracht, het eigen netwerk en informele ondersteuning onvoldoende

blijken, kunnen burgers formele ondersteuning ontvangen om hun deelname aan de

samenleving te faciliteren. 7% van de respondenten uit Oost Gelre maakt gebruik van

ondersteuning of een hulpmiddel. In figuur 23 staat welke ondersteuning of hulpmiddelen

deze burgers ontvangen. Lichtenvoorde heeft het grootste aandeel inwoners dat

gebruikmaakt van hulpmiddelen of ondersteuning. In onderstaande figuur staat welke

ondersteuning of hulpmiddelen deze burgers ontvangen. In de meeste gevallen gaat het om

hulp bij het huishouden of een rollator/stok.

Tabel 26 Maakt u gebruik van ondersteuning of hulpmiddelen?

Gemeenten Kernen

Oost Gelre Nulmeting Lichtenvoorde Groenlo Lievelde Vragender Harreveld Zieuwent Mariënvelde

7% 7% 11% 7% 5% 6% 9% 3% 5%

Figuur 23 Ontvangen hulpmiddelen of ondersteuning (% van mensen die ondersteuning

ontvangen)

35/40

– –


6.5 Het effect van de oplossingen

Mee kunnen blijven doen aan de maatschappij is het centrale doel van de Wmo.

Onderstaande figuur toont in welke mate de ondersteuning aan burgers in uw gemeente

bijdraagt aan het langer zelfstandig wonen en meedoen aan de maatschappij.

Ongeveer de helft van de mensen die enige vorm van formele ondersteuning ontvangen,

vindt dat deze veel bijdraagt aan het zelfstandig thuis kunnen blijven wonen, en 28% ervaart

dat de ondersteuning veel bijdraagt aan het kunnen (blijven) meedoen aan de maatschappij.

Figuur 24 Bijdrage ondersteuning aan het zelfstandig wonen en meedoen aan de maatschappij

In onderstaande tabel ziet u de trendgegevens.17

Tabel 27 Vangnet voor hulp of zorg

Gemeenten Langer thuiswonen Gemeenten Meedoen aan de maatschappij

Oost Gelre Nulmeting Oost Gelre Nulmeting

Veel 51% 54% 28% 23%

Redelijk 33% 25% 58% 47%

Nauwelijks 12% 14% 13% 20%

Niet 5% 7% 1% 10%

17 Omdat de verschillende ondersteuningsvormen in de vragenlijst op een paar punten veranderd zijn ten opzichte van de nulmeting, zijn de resultaten niet één-op-één vergelijkbaar, maar geven zij wel een beeld.

36/40

http:trendgegevens.17


Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording Vragenlijst

Aan de geselecteerde burgers is een schriftelijke vragenlijst gestuurd met vragen over

uiteenlopende onderwerpen, zoals de verschillende vormen van participatie, vragen over de

buurt, ontvangen ondersteuning, beperkingen en belemmeringen, eenzaamheid en welzijn.

Representativiteit

Voor het onderzoek wordt gebruikgemaakt van aselecte steekproeven onder de bevolking

van 18 jaar en ouder uit een selectie van wijken. In sommige gemeenten wordt ook (een deel

van) een doelgroep bevraagd. Om te corrigeren voor mogelijke vertekeningen die kunnen

ontstaan door een niet-evenredige vertegenwoordiging van de doelgroep in de respons, of

door een respons per wijk die niet in verhouding staat tot het aandeel van die wijk in de totale

gemeente, wordt een weegfactor gebruikt die corrigeert voor de omvang van de betreffende

groep. Op die manier geven de gepresenteerde resultaten een betrouwbare weergave van

de gemeentelijke cijfers.

Analyse

Voor de analyse wordt gebruikgemaakt van kruistabellen, waarbij over het algemeen

chi-kwadraattesten worden gebruikt om significante verschillen vast te stellen. Waar van

toepassing zijn ook uni- en multivariate ANOVA’s gebruikt om verbanden tussen gemeten

variabelen te kwantificeren en om te corrigeren voor achtergrondvariabelen.

Operationalisering concepten

Participatiescore

De participatiescore hebben wij gebaseerd op negen mogelijke vormen van

maatschappelijke participatie: betaalde arbeid, opleiding, vrijwilligerswerk, mantelzorg,

lidmaatschap vereniging, culturele participatie, recreatieve participatie, sociale contacten en

buurtparticipatie. De score geeft een indicatie van de reikwijdte van participatie.

Eenzaamheidsscore

Om eenzaamheidsbeleving te meten is de eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld

gebruikt. Deze schaal wordt ook gehanteerd in onder andere GGD

gezondheidsonderzoeken/monitors. Een belangrijk kenmerk van deze benadering is dat het

de discrepantie tussen dat wat mensen verlangen aan affectie en intimiteit van anderen en

wat ze in werkelijkheid ondervinden aan het licht brengt. Hoe groter het verschil, hoe groter

de eenzaamheid. De eenzaamheidsscore vloeit voort uit het antwoordgedrag op elf

stellingen over vriendschap, vertrouwen en sociale steun. De eenzaamheidsscore loopt van

1 tot en met 11 en kan nader worden ingedeeld naar vier niveaus: niet eenzaam (score 0, 1

of 2), matige eenzaamheid (score 3 tot en met 8), sterke eenzaamheid (score 9 of 10) en

zeer sterke eenzaamheid (score 11).

Individueel welzijn

Welzijn is gemeten door een combinatie te maken van acht stellingen, waarvan zes items

ingaan op hoe iemand zich voelt (voel me prima, gelukkig, vaak niet zo goed, voel me

37/40


eenzaam, neerslachtig en in de steek gelaten) en de andere stellingen meten of de

respondent tevreden is met zichzelf en hoe vaak de respondent plezier heeft. De score

varieert van 0 tot 20, waarbij een hoge score betekent dat het individuele welzijn van mensen

hoger is.

Beperkingen

De ervaren beperkingen worden in de vragenlijst uitgevraagd en ingedeeld in de categorieën

‘lichamelijke beperkingen door ouderdom’, ‘lichamelijke beperkingen door handicap’,

‘psychische beperkingen’, ‘ernstige vermoeidheid’, ‘chronische vermoeidheid’ en

‘verstandelijke handicap’. Als mensen hebben aangegeven dat zij in hoge mate een

beperking hebben, wordt dit gecodeerd als beperking. Voor psychische beperkingen zijn de

volgende items gekozen: ‘gespannenheid/stress’, ‘neerslachtigheid/somberheid’, ‘fobie’,

‘wisselingen in stemming, persoonlijkheid, gedrag’.

Ontvangen ondersteuning

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen formele ondersteuning en informele

ondersteuning door bijvoorbeeld mantelzorgers en vrijwilligers. Formele ondersteuning kan

ondersteuning zijn door middel van hulpmiddelen of andere (Wmo-)ondersteuning (hulp bij

het huishouden, rolstoel, rollator/stok, woonvoorziening/aanpassing, scootmobiel/andere

vervoersvoorziening, collectief vervoer) of online psychologische hulp (E-hulp) of door

persoonlijke verzorging, begeleiding, behandeling of verpleging.

Belemmeringen

Bij alle vormen van maatschappelijke participatie is aan de respondenten die aangaven niet

te participeren gevraagd wat daarvoor de reden is. Of zij geen tijd hadden, niet

geïnteresseerd waren, er onvoldoende aanbod was, ze het aanbod niet kenden dan wel een

belemmering ervoeren. Vervolgens is geïnformeerd naar de aard van de belemmering.

Daarbij kon men de volgende belemmeringen aankruisen: problemen met kinderopvang of

huishouden, gebrek aan vervoer/afstand te groot, het eng vinden om ergens (alleen) heen te

gaan, fysieke belemmeringen, financiën, zich niet welkom voelen, gezondheid(sproblemen)

en problemen met taal.

Achtergrondkenmerken

De volgende achtergrondkenmerken zijn opgenomen in de vragenlijst: opleiding, geslacht,

leeftijd, dagbesteding (werk), etniciteit, inkomen, gezinssituatie, woonsituatie.

38/40


Bijlage 2 Cijfers naar achtergrondkenmerken

Tabel 28 Participatie naar achtergrondkenmerken

Gemeenten


Participatiescore Participatiescore

Geslacht man 5.0 4.9

vrouw 5.0 4.8

Opleidingsniveau laag 4.2 4.2

middelbaar 5.3 5.0

hoog 5.4 5.4

Leeftijdsklasse 18 t/m 34 5.4 5.2

35 t/m 54 5.6 5.3

55 t/m 64 5.3 4.9

65 t/m 74 4.6 4.3

75 en ouder 3.6 3.2

Inkomen bijstandsniveau 5.1 4.4

modaal 4.2 4.3

hoog 5.3 5.1

Inkomen en opleidingsniveau hangen het meest samen met de hoogte van de

participatiescore. Naarmate het inkomen of het opleidingsniveau hoger wordt, stijgt de

participatiescore.

39/40


Tabel 29 Achtergrondkenmerken van vrijwilligers

Gemeenten


Leeftijdsklasse 18 t/m 34 11% 10%

35 t/m 54 22% 35%

55 t/m 64 26% 25%

65 t/m 74 30% 23%

75 en ouder 11% 8%

Opleidingsniveau laag 27% 32%

middelbaar 44% 39%

hoog 29% 29%

Dagindeling Betaalde arbeid voltijd (36 uur of meer) 28% 28%

Betaalde arbeid deeltijd (minder dan 36 uur) 25% 24%

Onbetaalde arbeid (klusjes/vrijwilligerswerk) 8% 12%

(Gedeeltelijk) arbeidsongeschikt 1% 3%

Werkloos 0% 3%

(Vervroegd) gepensioneerd 24% 16%

Huisvrouw/huisman 11% 13%

Scholier/student 2% 1%

40/40


41/40

TELEFOON

070 - 310 3800

E-MAIL

[email protected]

WEBSITE

www.bmconderzoek.nl

http:www.bmconderzoek.nlmailto:[email protected]

Maatschappelijke participatie Meedoen en belemmeringen 2017InhoudSamenvattingHoofdstuk 1 Inleiding1.1 Participatie in het kader van de Wmo 20151.2 Doel van het onderzoek1.3 Onderzoeksverantwoording

Hoofdstuk 2 Participatie in uw gemeente2.1 Participatiegraad2.2 Buurtparticipatie2.3 Ervaren deelname aan de samenleving2.4 Eenzaamheid2.5 Welzijn2.6 Participatie en welzijn2.7 Gezondheid en participatie2.8 Mensen met beperkingen

Hoofdstuk 3 MantelzorgHoofdstuk 4 VrijwilligerswerkHoofdstuk 5 Belemmeringen bij participatie5.1 Wat zijn belemmeringen?5.2 Vraagverlegenheid5.3 Wie ervaren belemmeringen?Hoofdstuk 6 Oplossingen: van eigen kracht naar (in)formele ondersteuning6.1 Oplossingen van zelfredzaamheid en eigen kracht6.2 Informele oplossingen6.3 ‘Potentiële’ burgerkracht6.4 Formele oplossingen6.5 Het effect van de oplossingen

Bijlage 1 OnderzoeksverantwoordingBijlage 2 Cijfers naar achtergrondkenmerken

Maatschappelijke participatie Meedoen en belemmeringen 2017 01 23 DEF DH-1901... · Wat bepaalt...

Documents

Transcript of Maatschappelijke participatie Meedoen en belemmeringen 2017 01 23 DEF DH-1901... · Wat bepaalt...