Maatschappelijke Impact

Van Alfa– en Gammawetenschappen

Getuigen van Waarde

Woensdag 2 december 2015

Academiegebouw, Universiteit Utrecht

Lutherse Kerk

Thema’s

Structurele samenwerking

Alliantievorming

Wederkerigheid

Georganiseerd door

Aanbevelingen

Partners

In samenwerking met

Aanbevelingen

Op 2 december vond in Utrecht het congres Maatschappelijke Impact van Alfa– en Gammawetenschappen plaats. Het was een bijeen-

komst waar sprekers vanuit wetenschap en maatschappij hun visie op, en getuigenissen van maatschappelijke waarde van soci-

aal– en geesteswetenschappelijk onderzoek presenteerden. Een eenduidige centrale conclusie of aanbeveling zou het grote aan-

tal perspectieven, de uiteenlopende thema’s en verscheidenheid aan benaderingen en succesverhalen van impact geen recht

doen. Wat volgt is dan ook een bescheiden poging de zeer diverse verschijningsvormingen van maatschappelijke impact van

alfa- en gammawetenschappen die tijdens het congres zijn gepresenteerd, als voorbeeld en ter inspiratie voor te leggen.

De complexiteit van maatschappelijke vraagstukken vergt een benadering waarbij de sociale en geesteswetenschappen

een centrale rol spelen. Marjan Oudeman (voorzitter CvB Universiteit Utrecht) schetste in haar openingswoorden het schrik-

beeld van Japan dat de Alfa– en Gammawetenschappen opoffert aan de technische wetenschappen. Het is juist de samenwer-

king met bètawetenschappen, niet alleen achteraf, maar juist al in vroege stadia van onderzoek, die perspectieven biedt, betoog-

de José van Dijck (directeur KNAW). Ook Alexander Rinnooy Kan (co-voorzitter Nationale Wetenschapsagenda) benadrukte

tijdens zijn inleiding op het slotdebat dat de sociale– en geesteswetenschappen generiek meegenomen moeten worden in een

algemene strategie voor de wetenschap. Opgemerkt werd daarbij dat meer dan de helft van de vragen uit de Nationale Weten-

schapsagenda betrekking hadden op de alfa– en gammawetenschappen. Om impact te bereiken werd eveneens het belang van

samenwerking tussen wetenschap en maatschappij veelvuldig voor het voetlicht gebracht. Daarbij was tijdens het plenaire och-

tendprogramma Bernard ter Haar (DG Sociale Zekerheid & Integratie, ministerie van SZW) wellicht het meest expliciet: Om te

weten welk beleid werkt is een actieve rol van wetenschap nodig die inspeelt op de eisen van de praktijk.

Ook tijdens parallelle programmaonderdelen

kwam de noodzaak van een proactieve wetenschap ten

behoeve van het bereiken van maatschappelijke impact

naar voren. Deze pro-activiteit kan leiden tot structure-

le, georganiseerde samenwerkingsverbanden tussen

wetenschap en maatschappelijke actoren. In het bij-

zonder kan op het gebied van ondernemerschap ook

juist binnen deze disciplines nog een groot verschil

gemaakt worden, stelt Frank Zwetsloot van Science-

Works. Een proactieve houding kan ook bijdragen aan

impact door het stellen van vragen die (nog) niet in de

maatschappij zelf tot wasdom zijn gekomen.

Aan de andere kant blijkt het zichtbaar maken van de

alfa- en gammawetenschappen een discussiepunt. Zowel

José van Dijck als Karl Dittrich (voorzitter VSNU) on-

derstreepten dit in de Aula van het Academiegebouw.

Dittrich gaf aan dat in de huidige tijd laten zien van waar-

de met overtuigende voorbeelden van belang is, en ver-

wees daarbij naar de status quo: dit gebeurt aan de hand

van indicatoren, SEP, UFO en prestatieafspraken. In

2016 vindt de rapportage van indicatoren en evaluatie

van de prestatieafspraken plaats. Mogelijkheden om de

zichtbaarheid van de wetenschap te verbeteren werden

ook voorgesteld tijdens het plenaire slotdebat. Yvonne van Rooij (voorzitter NVZ) noemde de mogelijkheid voor topambtena-

ren om in de vorm van dubbelfuncties betrekkingen te krijgen binnen universiteiten. De zichtbaarheid van de wetenschap in de

culturele sector kan eveneens groter worden, aldus Sjarel Ex (Directeur Boijmans Van Beuningen) en Mai Spijkers (eigenaar

uitgeverij Prometheus/Bert Bakker. Wim Deetman (voormalig minister van Onderwijs & Wetenschappen) schetste de perspec-

tieven om meer structurele samenwerking met ministeries

te realiseren.

We hopen dat het congres een bijdrage heeft geleverd aan

de beeldvorming van de impact van alfa- en gammawe-

tenschappen. Bovendien hopen we dat op het congres

voldoende instrumenten werden aangereikt om in de da-

gelijkse onderzoekspraktijk de impact van alfa- en gam-

mawetenschappen te vergroten. Hiervoor zijn verhalen

nodig vanuit wetenschap en maatschappij. Hieronder treft

u een (zeer korte) schets hiervan uit de sessies.

Thematische Programmaonderdelen

Financiële Instellingen

Duurzame oplossingen voor maatschappelijke problemen vragen om interdisciplinair onderzoek, en dus de bereidheid van we-

tenschappers interdisciplinair samen te werken. Prof. Bas van Bavel (programmadirecteur Institutions- UU) gaf aan dat commit-

ment tussen wetenschap en maatschappij vereist is voor het bereiken van impact. Nils Kok (CEO GRESB, UHD Finance -

MU) zette uiteen hoe onderzoek bijdraagt aan benchmarken van duurzaamheidsprestaties van vastgoed, en de rol daarvan voor

het beschermen en vergroten van aandeelhouderswaarde. Carel van Eykelenburg (voorzitter RvB Bank Nederlandse Gemeen-

ten) benadrukte dat wetenschappers in het maatschappelijke debat zich niet altijd voldoende in de praktijk verdiept hebben.

Erfgoed

Erfgoedonderzoek, gevoed door maatschappelijke vraagstukken en in nauwe relatie met de erfgoedpraktijk en beleidswereld,

gebeurt vooral vanuit ontwikkelingspercepties, gericht op de toekomst. Esther Jansma (paleo– ecologe, RCE) presenteerde de

impact van archeologisch onderzoek op de RCE, waarbij onderzoek een rol speelt voor bijvoorbeeld het instrumentarium van

de Rijksdienst en de implementatie van het Verdrag van Malta. Wim Hupperetz (directeur Allard Pierson Museum) presenteer-

de samen met Tonnie van de Rijdt (voorzitter AWN) de impact door netwerken en structurele samenwerking. ArcheoHotspots

zijn een voorbeeld, ontstaan door samenwerking tussen het Allard Pierson Museum, AWN en de Provincie Brabant.

Veiligheid

Creëer een “continuity of practice’’ waarin wetenschap en overheid elkaar ontmoeten., was het advies uit deze sessie. Daarnaast

was er een pleidooi om de onderzoeksagenda van de overheid transparant te maken en voor evidence-based beleid, met publi-

caties van het bijbehorende onderzoek.

Erwin Bromlewe (Hogeschool Windesheim) en Guido Pronk (jurist Nationale Politie) presenteerden over het onderzoek

naar optreden van basispolitiezorg in gevarensituaties en de wijze waarop dit onderzoek bijdraagt aan vergroting van legitimi-

teit, gezag en geloofwaardigheid van politie.

Joke Harte (UHD Criminologie & Strafrecht - VU en onderzoeker NSCR) zette uiteen hoe verspreiding (o.a. via gedruk-

te media en workshops) van onderzoeksresultaten met betrekking tot geweld in de psychiatrie tot impact leidde. Resultaat hier-

van was onder meer attitudeverandering bij professionals, kamervragen, beleidsverandering en lokale samenwerkingsverbanden.

Beleidsondersteuning

Er moet een continue organisatie zijn van samenwer-

king en ontmoeting, zowel formeel als informeel, tus-

sen wetenschap en beleidsmakers en politiek. De kloof

die tussen beleid en wetenschap bestaat moet door be-

leidsmaatregelen omtrent valorisatie worden gedicht.

Beleid komt juist tot stand in de samenwerking met

partners, en de wetenschap kan daaraan bijdragen als ze

voldoende aanwezig is in een oplossingsgericht maat-

schappelijk debat.

Jeugd

Aangezien maatschappelijke problemen complex zijn vereisen zij een multidisciplinaire aanpak. Dit vraagt om meer samenwer-

king (bijvoorbeeld publiek-private samenwerking), waarna toepassing en implementatie plaats kan vinden. Praktijkvoorbeelden

kwamen naar voren door bijdragen van Chantal Kemner, programmadirecteur Dynamics of Youth aan de UU, over het

KinderKennisCentrum en Rutger Engels (voorzitter Trimbos). De campagnes van Trimbos zijn schoolvoorbeelden van impact

van wetenschap!

Duurzame Geesteswetenschappen

De Commissie Kwaliteitsindicatoren Geesteswetenschappen streeft ernaar een antwoord te vinden op de vraag hoe SEP en

kwaliteitsindicatoren bij kunnen dragen aan een pluriforme

wetenschapscultuur van de geesteswetenschappen. De

uitkomsten van het project geeft een instrument om de

Geesteswetenschappen sterker op de kaart te zetten.

Ethiek

Geesteswetenschappen moeten ook prospectief te werk

gaan, toekomstgericht zijn. Daarbij moet samengewerkt

worden met doelgroepen. Er was een betoog voor een niet

instrumentele visie op valorisatie, de ethiek moet open

staan voor vragen die nog niet zijn gesteld, die nog niet

leven in de samenleving.

Smart Cities

Lessen voor ‘science-policy interactions’: deze zijn complex, veelzijdig, non-lineair en niet eenmalig. Veranderingen moeten

plaatsvinden bij alle partijen (wetenschap, overheden, bedrijven, NGOs). Prof. Peter Driessen (hoogleraar Environmental Go-

vernance - UU) en Friedel Filius (senior adviseur kennis, ministerie van IenM) gaven praktische kernpunten voor het genereren

van impact en de positieve gevolgen daarvan voor maatschappij én wetenschap. Prof. Liesbet van Zoonen (hoogleraar sociolo-

gie - EUR) sprak over hoe de EUR middels de kenniswerkplaats Urban Big Data in samenwerking met andere kennisinstellin-

gen, gemeente en andere private en publieke instellingen big-data aanwendt voor het oplossen van grootstedelijke problematiek.

Cultuur

Er moet meer samenwerking zijn, zo moet er meer gedaan worden met scholen en hogescholen. De mensen moeten geënga-

geerd worden bij onderzoek. Centraal staat de waarde van waarde en de meerwaarde van kunst en cultuur als bron van verbin-

ding, empathie, troost en schoonheid.

Zorg & Gezondheid

Ook in deze sessie een pleidooi voor nauw samenwerken met praktijk en interdisciplinariteit. In beoordelingssystemen van de

wetenschap moet ook impact belangrijk zijn. Rita Slob (senior medisch-milieukundig adviseur, GGD Rotterdam Rijnmond) en

prof. Lex Burdorf (hoogleraar determinanten van Volksgezondheid - EUR) gaven praktische voorbeelden vanuit hun ervaring

binnen CEPHIR, kenniswerkplaats van regio Rotterdam– Rijnmond waarbij kennisinstellingen, GGD en gemeente samenwer-

ken om wetenschappelijke kennis in te zetten voor targeted en tailored interventies. Prof. Ien van de Goor (hoogleraar Effecti-

viteit van Individuele Preventie - TiU) zette uiteen hoe academische werkplaats Tranzo bijdraagt aan de verbinding van weten-

schap en praktijk met betrekking tot zorg en welzijn. Het belang van sociale innovatie en co-creatie - innoverend werken aan

maatschappelijke problemen middels interactie- werd hierbij onderstreept.

Duurzaamheid & Sociale Geografie

Prof. Daan van Soest (hoogleraar Duurzaamheid en directeur Tilburg Sustainability Center - TiU) presenteerde de samenwer-

king tussen het Sustainability Center en de gemeente, waarbij een interventie in de gemeentelijke communicatie met betrekking

tot duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke relevant is én beleid beïnvloedt. Maarten Loonen (Docent arctische ecologie,

RUG) zette uiteen hoe klimaatverandering en menswetenschappen met elkaar zijn verbonden, het Arctisch Centrum van de

RUG als kennisloket in Nederland fungeert en de Nederlandse overheid vertegenwoordigt in internationale werkgroepen.

Interne verankering van maatschappelijke impact

De uitgangspunten van het raamwerk valorisatieindicatoren heeft oog voor de uniciteit van verschillende universiteiten: het

vormt juist géén one-size-fits-all model. In 2016 vindt de evaluatie en het vaststellen van een ‘gedragen set’ plaats. Door Katrien

Maes (chief policy officer, LERU) werd onderstreept dat niet alleen naar product maar ook naar proces gekeken moet worden

met betrekking tot valorisatie. Ook geeft Maes aan dat er een pro-actieve rol voor de universiteiten is weggelegd in het ontwik-

kelende debat op EU-niveau.

Storytelling & Narratives

Van wetenschap– naar impactcommunicatie. Luisteren is daarbij de sleutel, en gebruik de ruimte in het SEP voor het opstellen

van kwalitatieve stories en rapporten. Leonie van Drooge (Senior onderzoeker, Rathenau Instituut) presenteerde het ‘waarom’

en Ton Baetens en Jens van der Weele (EMMA) het ‘hoe’ van Storytelling & Narratives. Centraal hierbij was het bewustzijn van

het bestaan van een veelvoud van verhalen, en het belang van je verplaatsen in de positie van de ontvanger van deze verhalen.