1

De zin van luieren

2

3

Luieren maakt slim!Goed nieuws voor iedereen die af en toe gewoon even niks wil doen. Niksen blijkt namelijk goed te zijn, vooral als je iets moet leren. Want je hersenen leren gewoon door terwijl jij ligt te lanterfanten. Heerlijk toch!Onderzoek heeft het aangetoondNeuroloog Sander Daselaar van de Universiteit van Am-sterdam onderzoekt de activiteiten van hersenen tijdens rust. Uit rattenonderzoek blijkt het leerproces door te gaan in een periode van rust na een leertaak. De neuronen die betrokken zijn bij het leren zijn dan nog steeds actief. “Dit is ook zo bij mensen”, vertelt Daselaar. “Als we na een leertaak een nachtje slapen, gaan de hersenen door met nadenken zonder dat we er bewust of actief mee bezig zijn. Dit verbetert de prestatie de volgende dag.”

Ook gewoon luieren helptOok gewoon luieren helpt. Zeven uur later ben je dan beter in de taak dan vlak na het leren. Het leerproces gaat alleen door als je niet meteen daarna mentaal bezig gaat. Dan stoor je de hersengebieden en werkt het niet meer. Men weet niet precies hoeveel tijd er tussen verschillende leertaken moet zitten, maar relaxen na het leren is in elk geval goed.

Ambtenaar verdient tonnen met luierenEen Duitse ambtenaar heeft het wel heel bont gemaakt. Op de laatste dag dat hij moest werken voordat hij met pensioen zou gaan, mailde hij zijn 500 collega’s dat hij bij-na acht ton heeft verdiend door 14 jaar lang niets te doen. De beste man, die als ingenieur zijn brood verdiende, had door een reorganisatie binnen een staatsonderzoekinsti-

4

tuut in deelstaat Noordrijn-Westfalen helemaal niets meer te doen. Niemand binnen de organisatie had het door. Zo heeft hij in 14 jaar tijd 745.000 euro binnengeharkt. In de e-mail die hij stuurde schreef hij “volledig voorbereid te zijn op zijn pensioen”, zo meldt Die Welt. Zijn functie is intussen komen te vervallen.

Snelcursus ‘Hoe gebruik ik een hangmat?’ Hoe hang je je hangmat op?Hiervoor gebruik je de bevestigingsset. Zorg ervoor dat je de hangmat in een halve maan hangt. Voor extra uitleg en duiding bekijk deze afbeelding:

Hoe stap je in een hangmat?Ga met je rug naar de hangmat staan. Ongeveer in het midden van de hangmat. Houd de hangmat met beide handen vast. Zak rustig door de knieën totdat je in de hangmat zit. Met je handen trek je de hangmat onder je, tegen het midden van je bovenbenen. Eenmaal zittend draai je een kwartslag met je bovenlichaam en laat je die rustig in het doek van de hangmat ‘landen’. Uiteindelijk kan je je benen binnenboord halen.Het midden van de hangmat moet op ongeveer 50 cm van de grond af zijn wanneer je erin en eruit stapt. Onbelast ligt het midden van de hangmat meer dan 50 cm boven de grond.

Hoe stap je uit een hangmat?Zwaai eerst je benen uit de hangmat. Probeer de rand van de hangmat tot aan het midden van je bovenbenen te krij-gen. Pak de hangmat met je handen aan beide zijden van je benen vast. Richt je bovenlichaam op. Probeer nu op te staan en gebruik de hangmat om je balans te houden.

5

Waar moet je op letten als je een hangmat gebruikt? Dat je er niet uit valt! Controleer altijd de bevestiging van de hangmat en de hangmat zelf. Belast de hangmat (en de bevestiging) zonder er daadwerkelijk plaats in te nemen.

Hoe lig je in een hangmat?Een veelgemaakte denkfout is dat je recht in een hangmat moet liggen. Dat is echter niet zo. Je moet eigenlijk wat schuin in de hangmat liggen om de meest comfortabele positie te bereiken.

6

Luiheid Met minimale energie het maximale resultaat!Een genie is iemand die te lui is om zijn hele leven lang te ijveren om een ‘goed’ leven te leiden. Een genie is te lui om de mouwen op te stropen. Om te kunnen pieken heb je een lange periode van rust nodig.

Waarom zijn er geen echte genieën meer die zich kunnen meten met Einstein, Mozart en Da Vinci? Een onjuiste vraag, want die zijn er wel. Niet onder de mensen weliswaar, maar wel onder de apen. Omdat in deze moderne tijden luiheid wordt verworpen, blijft de menselijke soort verstoken van nieuwe genieën. Wanneer de algemene opvatting over luiheid verandert en men de luiaards weer op waarde weet te schatten, kunnen we misschien weer onze eigen ‘echte’ genieën omarmen. Tot die tijd moeten we het doen met de verrichtingen van Imo de aap.

Gemakzuchtige aapImo leeft - of zou hij inmiddels dood zijn? - op een van de Japanse eilanden. Het probleem met deze mannelijke aap was dat hij niet ijverig genoeg was om dag in, dag uit de tarwekorrels te pikken die tussen de modder en het zand zaten om die eindelijk naar de maag te kunnen sturen. Op een gegeven moment kreeg Imo er genoeg van en liep met die zanderige tarwekorrels naar de beek, hield zijn handen tegen het stromende water en gooide de tarwe-korrels die in een mum van tijd blinkend schoon waren geworden, met groot plezier in zijn mond.

De wetenschappers die de apen jarenlang hebben ge-volgd, constateerden ook dat het weer die gemakzuchtige Imo was die geen zin had om te lopen om de rivier bij het ondiepe deel over te steken. De lusteloze aap pakte op een dag een stok, controleerde ermee bij elke nieuwe stap de diepte van het water en lag even later aan de andere kant

7

van het water te luieren, terwijl de andere apen nog vele kilometers wandelen voor de boeg hadden.

Geniale ideeën door luiheidEen genie is iemand die te lui is om zijn hele leven lang te ijveren om een ‘goed’ leven te leiden. Een genie is te lui om de mouwen op te stropen. Het is dan ook zeer onwaar-schijnlijk dat een hard werkend mens zoals u en ik het eerste wiel als speelgoed heeft gemaakt om de kinderen die te lastig waren bezig te houden. Ik neem er vergif op in dat het een futloze gast was die geen zin had in lange wandelingen en daarom heeft bedacht dat wanneer je twee wielen tegelijk gebruikt je niet meer hoeft te lopen.

Om te kunnen pieken heb je een lange periode van rust nodig. De duur van die rustperiode kan voor iedereen verschillend zijn. Voor de een is die periode die nodig is zo lang dat hij zonder dat ultieme moment te beleven de laat-ste adem uitblaast, terugkijkend op een armoedig leven vol misère, veroorzaakt door die luiheid. Een ander heeft genoeg aan enkele jaren van luieren. Voor de voetballers van het Deense elftal was een paar weken strandvakantie afdoende om op het EK in 1992 alle andere ploegen die elke dag hard hadden getraind af te troeven om uiteinde-lijk de trofee te pakken. Denemarken deed op het laatste moment mee aan het EK omdat Joegoslavië niet mee mocht doen vanwege de oorlog.

Ik heb een paar wedstrijden van dat EK samen met de man bekeken die ik in dit verhaal wil voordragen als het potentiële genie. Hij was toen nog een jonge jongen, maar hij wist wel wie kampioen zou worden. Ik heb hem gena-deloos uitgelachen toen. ‘Ze lagen twee dagen geleden nog op het strand, man’, schaterde ik. Uiteindelijk kreeg hij gelijk, want hij zag in die Denen zichzelf: niet getraind, niet gewerkt, veel geslapen en uitgerust...

8

Slim en lui tegelijkMet dit potentiële genie heb ik al heel lang geen contact meer. Maar ik zal nooit vergeten hoe slim en lui hij tege-lijk was. Het lukte hem om met de minimale energie het maximale resultaat te behalen. Om hierin te slagen is een methodisch en analytisch denkvermogen vereist. Hij was geen sloeber bijvoorbeeld. Want het zoeken naar sokken en blouses zou verspilling van energie zijn, en energie, daar was hij juist zo zuinig op. Niet dat hij erg netjes was en alle kleren keurig gestreken in de kast hingen. Nee, hij wist alleen exact wat waar was. De onderbroeken bij zijn bed waren daar omdat hij wist dat ze daar waren. De niet afgewassen borden lagen in de wasbak te wachten op hun afwasbeurt die net voor het eten zou geschieden, want waarom zou je de borden in de kast zetten als je ze een dag later weer nodig kon hebben?

Ik weet me van hem ook te herinneren dat hij nooit ont-beet. Als hij opstond viel de schemer trouwens bijna weer over de stad, dus waarom zou hij al die ontbijtspullen op tafel zetten, thee maken, elke keer een ander soort eten naar zijn mond brengen en ze vervolgens weer een voor een opruimen? Als mijn geheugen mij niet in de steek laat, at hij alleen maar dingen die hij tussen een brood kon stoppen en dronk er cola bij.

Hij had geen zin om te socialiseren of achter de meisjes aan te gaan. Teveel energieverspilling. In plaats daarvan vond hij troost in de wetenschap dat over vijf honderd jaar de mannenpopulatie bijna zou uitsterven. ‘Dan zullen die kutwijven hun lesje leren’, zei hij intens genietend van het vooruitzicht.

Respect voor de slomenDe vraag is uiteraard of deze jongen de potentie had om uit te groeien tot een genie. Zoals gezegd, ik heb al vele jaren geen contact meer met hem. Ik weet niet wat die allemaal uitspookt. Ik heb het bellen opgegeven omdat hij

9

nooit terugbelt; ook een eigenschap van de luie man met de potentie om ooit iets geniaals te doen. Maar het zal me niet verbazen als blijkt dat hij een meesterwerk heeft geschreven of een fantastische uitvinding heeft gedaan. Per slot van rekening heeft hij genoeg kunnen uitrusten om te kunnen pieken. Ja, hij of een soortgenoot zullen de mensheid opnieuw de goede oude genieën schenken. Zij zijn degenen die ondanks de storm aan propaganda voor werken, werken en nog meer werken doen waar ze zin in hebben. Hoe moeilijk moet het zijn om de nooit ophouden-de druk tot ijverigheid te trotseren. Hij en misschien een paar andere soortgenoten doen het wel. Om deze reden verdienen deze slome uitverkorenen alle respect van de wereld.

De wil om zich te onderscheidenMen kan uiteraard tegenwerpen dat een land als India vol zit met mensen die de hele dag onder de zon liggen, voor niets een poot uitsteken, maar ook nooit een greintje van genialiteit laten zien. En zo belanden we bij het punt dat we een exacte beschrijving van het genie kunnen maken: het genie is niet alleen lui en slim, maar brandt ook van de wil om zich te onderscheiden van de domme massa.

Hoe kan dat? Hoe kan iemand zich zo graag willen be-wijzen en toch geen enkele moeite willen doen? Het kan omdat het genie anders in elkaar zit dan alle gewone zielen op deze aarde. Ik bijvoorbeeld; ik zou drie keer rond de wereld wandelen als mij gegarandeerd werd dat de boeken die ik ga schrijven stuk voor stuk meesterwerken gaan worden. Een genie daarentegen wandelt niet eens naar het naburige dorp, wat je hem ook verzekert. Hij schrijft gewoon dat meesterwerk, gaat er naast liggen pitten en vergeet het misschien te laten drukken. Hij heeft zich dan onderscheiden van de rest en kan, zoals hij voor dat meesterwerk ook altijd deed, blijven neerkijken op alles en iedereen. De zin van zijn leven is dat hem de kans niet wordt ontnomen om te kunnen luieren. En na dat

10

meesterwerk valt hij iets lekkerder in slaap dan voor dat meesterwerk.

Genialiteit wordt niet opgewekt door de luiheid die door spiritualiteit wordt ingegeven, maar door luiheid die af-komstig is van de diepste kern van de ziel. De ambitie van de gewone man wordt gevoed door het toekomstbeeld van bewondering door de massa. Het genie kijkt slechts neer op de massa en doet iets geniaals om dat gevoel in zich te sterken. Misschien is hij ook zo lui omdat hij datgene koestert dat door alle mensen wordt vervloekt.

Verstoten door de maatschappijDe moderne maatschappij heeft alle mensen gemaakt tot wat ze zijn: vlijtige burgers die de ganse dag in de weer zijn voor een beetje succes. De mens is verworden tot een gemeenschap van mieren die niet alleen dag in dag uit van hot naar her rennen, maar ook niet verzuimen de enkeling die niet op hem lijkt te verstoten.

Elk genie zal vroeg of laat ervaren dat de maatschappij als vuur is. Ga je er te dichtbij staan, dan verbrand je je er aan. Dit ervoer Imo ook. Deze Newton onder de apen was zo opgegaan in zijn ontdekkingen die achter elkaar kwa-men dat hij onder andere ook ontdekte dat de aardappels lekkerder zijn als je de modder erop in de rivier wegwast. Imo begon dat toe te passen. Hij kreeg zowaar een klein gevolg. De wetenschappers die deze apen volgden, za-gen dat er steeds meer apen de aardappelen in de rivier wasten. De apen die niet van verandering hielden stonden natuurlijk niet stil. Elke keer als ze zagen dat Imo en dito de aardappelen aan het wassen waren, voorzagen ze de revolutionaire apen van flinke klappen.

Ik weet niet hoe het verder is gegaan met Imo. Hij heeft zijn luiheid nooit opgegeven natuurlijk. Die stok om de rivier over te steken was een product van zijn hersenen. Dat hij nooit hoeft om te lopen bij het oversteken van de

11

rivier is een geschenk van die hersenen aan hem. Zoals de luiheid hem ooit cadeau is gedaan door de natuur die de meest luie genen in zijn lichaam bij elkaar heeft gebracht. Misschien omdat de evolutie nu eenmaal niet zonder de bijdrage van die paar genieën kan.

Een klein beetje op ze lijkenIk heb grote bewondering voor die kennis die hoogst-waarschijnlijk iets geniaals gaat doen, maar toch kan ik me niet gedragen als hij. Ik zet de puntjes waar ze horen. Geen komma die nodig is sla ik over. Ik tik en tik. En bij een van mijn pauzes bel ik die kennis op. Wetend dat hij toch niet zal opnemen. Zijn telefoon gaat erg lang over. De man heeft niet eens voice-mail. Hij is uiteraard te lui om de telefoon op te nemen. Als hij had opgenomen had ik hem willen vragen of zijn meesterwerk al af was. En wie volgens hem het WK gaat winnen.

‘De volgende kampioen is de ploeg die het minste heeft getraind’, hoor ik hem al zeggen. Maar hoe moet ik weten wie het minste heeft getraind?Die geniale kennis van mij neemt niet op en zal het waar-schijnlijk nooit doen ook. Imo zal ook wel dood zijn. Ik aan-bid Imo en die kennis van mij. En ik kan wellicht een heel klein beetje op ze lijken als ik dit verhaal afsluit zonder een punt te zetten achter de laatste zin.

12

De kunst van het luieren op vakantieDe vakantie waar veel mensen zich op dit mo-ment op verheugen, waar ze reikhalzend naar uitkijken en van dromen, is wellicht de enige vakantie in het hele jaar. Dat betekent dat de vakantie koste wat het kost een absoluut succes moet worden. Helaas is het een vast gegeven dat we altijd te weinig vakantie hebben, dat de va-kantie altijd te kort duurt en dat deze vaak niet beantwoordt aan onze (hoge) verwachtingen.

De beste vakanties zijn die vakanties waarin je uitrust, waarin je lichaam en geest tot rust komen, waarin je afstand kunt nemen van je werk, van je studie, waarin je je conditie weer helemaal terugvindt, klaar om je weer met frisse moed in de strijd van het dagelijkse leven te gooien.

Start met een goede voorbereiding.Om het maximale uit je vakantie te halen, welke bestem-ming je ook gekozen hebt, is het belangrijk om je goed op de vakantie voor te bereiden. Om al een paar dagen voor vertrek een beetje rustiger aan te doen zodat je niet ‘helemaal over de rooie’ op de plaats van vakantie aan-komt. Alleen als je goed vertrekt, zul je het maximale uit je vakantie kunnen halen en de zorgen van het dagelijkse leven los kunnen laten. Hoe? Heel simpel. Lees maar eens verder.

Probeer bestaande problemen (met vrienden, ouders, gezondheid) voor vertrek zo veel mogelijk onder ogen te zien, en zo mogelijk op te lossen. Denk niet: ik zal na de vakantie wel zien. Dat is een van de slechtste manieren om te vertrekken. Want gedurende de vakantie zullen de problemen - bewust of onbewust - door je hoofd blijven spoken en uiteindelijk zul je niet tot rust komen, terwijl

13

dat toch de bedoeling van vakantie is.

Sluit je werk zo goed mogelijk afHetzelfde geldt - en misschien nog wel in meerdere mate - voor je werk. Probeer je werk zo goed mogelijk af te slui-ten. Vraag (op tijd!) hulp aan een aardige collega, neem in de laatste weken - alleen als het moet en bij wijze van uit-zondering! - zelfs een beetje werk mee naar huis. Zorg er in ieder geval voor dat er geen dingen blijven liggen. Want vertrekken met zaken die nog in je achterhoofd spoken, of met onafgewerkte dossiers, met twijfels (‘heb ik dat wel gedaan’ en ‘stel dat er dat en dat gebeurt’) is uit den boze. Sereen op vakantie gaan betekent niet alleen alles op al-les zetten om je werk af te krijgen, maar het betekent ook - en vooral -: goed en tijdig plannen, niet te lang wachten met delegeren, niet alles op het laatste moment laten aankomen, en tijdig aan de bel trekken als je inziet dat je niet alles rond krijgt.

Probeer relaxed op vakantie te gaan (we weten het - dat is niet gemakkelijk, zeker niet nu we je net gezegd hebben dat je voor je vakantie alle problemen uit de weg geruimd moet hebben!), maar probeer het in ieder geval wel. In het meest ideale geval breng je voor je vertrek tenminste één vrije dag thuis door. Je kunt dan in alle rust je koffers pak-ken, nog de laatste dingetjes kopen en het harde werken van de laatste dagen alvast een beetje vergeten. Neem je niet voldoende rust, dan riskeer je dat je de eerste dagen met barstende hoofdpijn - tengevolge van het plotseling wegvallen van stress - in je hotelbed doorbrengt. Hierdoor wordt je vakantie (nog) korter.

Denk niet aan de terugreisProbeer niet aan de terugreis (en terugkeer naar je werk) te denken. Nooit! Onder geen enkele omstandigheid. Concentreer je op de vakantie, op de prettige dingen die komen gaan en geniet van het moment. Als je je vertrek goed hebt voorbereid, is er geen enkele reden om al aan

14

de afloop van de vakantie te denken. Voorkom dat je doet zoals velen: vertrekken met stress en ongedurig uitkijken naar de terugreis zodat je eindelijk het onafgemaakte werk en de onopgeloste problemen weer kunt affronteren. Waarom zou je dan nog vertrekken?

Relax, je moet helemaal nietsLeg jezelf tijdens de vakantie geen verplichtingen op. Je hoeft echt niet ‘aan cultuur’ te doen als je daar geen zin in hebt. En dat interessante boek over de geschiedenis van het land waar je op vakantie bent, mag best blijven lig-gen (of plaats maken voor een luchtige roman). Zet ook strenge dieetregels even aan de kant en geef je over aan ‘la dolce vita’. je bent op vakantie, onthoud dat!Verbied jezelf (en je partner of je andere reisgenoten) om tijdens de vakantie over werk te praten. Laat werk even voor wat het is. Niet alleen ons lichaam maar ook ons hoofd heeft rust nodig om weer nieuwe energie op te doen. Rust uit, relax, doe hele dagen niets, ga naar het strand, wandel, dans! Of wat dan ook! Maar vermijd in ieder geval iedere gedachte aan werk, studie en andere verplichtingen.

Filosofie van de luiheid Des ochtends jagen, des middags vissen

Ledigheid heeft vele profeten, maar geen inspire-rend evangelie. Voor dat gemis bestaat een een-voudige en logisch sluitende verklaring. De ware theoretici van de luiheid komen namelijk niet voorbij hun eigen eerste gebod: laat maar zitten.

Auteurs die zich aan een apologie van de luiheid waag-den, waren meestal niet recht in de leer. Hun werken zijn utilitaristische pamfletten, soms moeizaam bevochten op hun eigen onwillige lichamen, op de geest van hun tijd of op het budget van hun uitgever. Ze bezingen nut of winst

15

van de luiheid terwijl luiheid in het geheel geen rechtvaar-diging behoeft. Het zijn juist de noeste werkers die altijd een rechtvaar-diging voor hun werklust nodig hebben gehad in de vorm van winst, godsvrucht of persoonlijke groei. Zelfs Michel de Montaigne, toch geen toonbeeld van werklust, had geen goed woord over voor de luiheid: ‘Geen droom of dwaasheid wordt ons bespaard als we niet doelbewust met iets bezig zijn.’ Waar nodig ondersteunden kerk, kapitaal en hardvochtige wetgeving het devies dat wer-ken bittere noodzaak is. ‘Wy moeten de bequaemheyt des tijdts leeren uytkoopen’, meende een zeventiende-eeuwse Hollandse predikant, ‘want onse daghen zijn kort en boos.’ De spinhuizen voeren er wel bij.

Vrije tijd is werk gewordenTegenwoordig zijn onze dagen langer en minder boos, al zijn ze door toedoen van de moderne vrijetijdsindustrie saaier en tegelijkertijd gejaagder dan ooit tevoren. Het is al vaak geconstateerd: onze vrije tijd is werk geworden. Er hangt ook steevast een prijskaartje, logo of ‘sponsor-boodschap’ aan. Het eerste georganiseerde protest tegen deze hysterie ontstond in Rome in de jaren tachtig toen de communistische journalist Carlo Petrini campagne voerde tegen de vestiging van een McDonald’s naast de Spaanse Trappen. De Slow Food-beweging was geboren. Eveneens in Italië ontstond in 1999 Città Slow, een beweging voor onthaaste steden waarbij zich inmiddels tientallen ge-meenten in de hele westerse wereld hebben aangesloten. De Franse econome Corinne Maier bediende weer een andere niche door in Bonjour paresse (2004) uit de doeken te doen hoe je als werknemer in de baas zijn tijd geen reet kunt uitvoeren; de mogelijkheden blijken eindeloos.

Uit Slow Food ontstond Slow Living, aangevoerd door de Canadees Carl Honoré, auteur van onder meer In Praise of Slowness (2004), en het Australische echtpaar Wendy

16

Parkins en Geoffrey Craig. Terwijl Jeff Bridges (alias The Dude) uit de briljante film The Big Lebowski (1998) van de gebroeders Coen de wereld aanschouwelijk onderricht gaf in de geneugten van het luieren, analyseerden de denkers van de beweging het verband tussen kapitalisme, techno-logie, structurele haast en informatiegekte.

Bewust onthaastenHonoré meent dat onze cultuur na een onafgebroken ver-snelling van het levenstempo in de laatste 150 jaar bezig is bewust te onthaasten en een levenskwaliteit terug te vinden die verloren dreigde te gaan. Daarbij kan de mo-dernste technologie ook ondersteunend werken. Onthaas-ten betekent niet dat je internetsnelheid omlaag moet, het betekent enkel dat je niet als een idioot moet willen bij-houden wat er allemaal op internet ‘gebeurt’. We hebben onze ‘roadrunner-cultuur’ zelf geschapen en we kunnen haar zelf ontmantelen, aldus Honoré: ‘Bewust terugscha-kelen in je persoonlijk leven geeft een diepe voldoening, al betekent het dat we moeten leren afzien van de instant-bevrediging die de commercie ons voorhoudt.’

Parkins en Craig verwisselden opzettelijk Oz voor Rome met de bedoeling diepgaand studie te maken van de Slow Food-beweging, die volgens hen niet typisch Italiaans was maar een algemeen menselijke reactie op de globalise-ring die ook in andere westerse landen en ten slotte in de hele wereld zou optreden. Hun boek Slow Living uit 2006 geldt als zakbijbel van de onthaasting omdat zij daarin niet alleen de individuele mogelijkheden tot langzamer leven op een rij zetten, maar ook een politiek perspectief schet-sen waarbinnen slowness en duurzaamheid op allerlei maatschappelijke terreinen verbonden kunnen worden.

Marx hield niet van luiDe hedendaagse apologeten van het nietsdoen bezweren dat luiheid nuttig, subversief en zelfs revolutionair is. Dat is opmerkelijk omdat ‘links’ lange tijd een problematische

17

verhouding tot de luiheid heeft gekend. Karl Marx gaf in De Duitse ideologie (1846) de slechtst denkbare voorzet toen hij het verloop van een toekomstige communisti-sche arbeidsdag schetste. Om de ‘vervreemding’ van de kapitalistische arbeidsdeling te doorbreken, zou die dag als volgt zijn gevuld: ‘Des ochtends jagen, des middags vissen, des avonds veeteelt bedrijven en na het eten de kritiek beoefenen.’ Een nachtmerrie voor elke fliereflui-ter, vooral dat laatste onderdeel. Hoe een communist des avonds de veeteelt bedrijft, is overigens een raadsel. De zinsnede doet vermoeden dat de stadse bleekneus Marx zelf danig van het plattelandsleven vervreemd was.

De op Cuba geboren en getogen Franse creool Paul Lafargue was de eerste die de werklust van zijn medeso-cialisten aan de kaak stelde in het satirische pamflet Het recht op luiheid (1880). Lafargue was getrouwd met Marx’ dochter Laura. Hij was aangetrokken tot Marx’ ideeën en bewonderde uitgerekend zijn werklust, zoals hij in 1890 in een In Memoriam voor zijn schoonvader schreef: ‘Marx was een onvermoeibare werker, zijn rust bestond erin dat hij door zijn werkkamer ijsbeerde. Er liep een uitgesleten strook van het raam naar de deur, scherp omlijnd als een pad door een weiland.’

In Brussel ontmoette Lafargue echter de radicale socialist Louis Auguste Blanqui, die hem aan het verstand bracht dat na de revolutie niet alleen de arbeidsverhoudingen, maar ook de moraal en het arbeidsethos van het kapi-talisme op de helling moesten. Het werd nog erger toen Lafargue belangstelling opvatte voor de utopische soci-alist Pierre-Joseph Proudhon, die in zijn jeugdwerk Over de zondagsviering (1839) had aanbevolen dat ‘de discussie over werk en inkomen, organisatie en industrie’ binnen de socialistische beweging moest plaatsmaken voor het onderzoek naar ‘een wet die als grondslag een theorie van de rust heeft’.

18

Rust baat meer dan productiviteitsverhoging Was het ‘recht op werk’ dat de socialisten destijds in hun beginselprogramma’s eisten geen overblijfsel van kapi-talistische slavernij? Lafargue concludeerde dat lichaam en ziel meer gebaat waren bij rust dan bij productiviteits-verhoging. ‘Utopisme!’ oordeelde een verbolgen Marx. En hij schreef aan zijn dochter Jenny: ‘Die verdomde lummel van Lafargue rust waarschijnlijk niet voordat ik hem eens stevig op zijn creolensmoel heb getimmerd.’ Het bleef echter bij dreigementen en ook Lafargue sloeg slechts verbaal terug. Zijn pamflet opent met een parodie op de bekende openingszin van Het Communistisch Manifest van schoonpapa: ‘Een vreemde waan houdt de werkende klasse in alle kapitalistische landen in zijn ban. Die waan is de liefde voor de arbeid, een ziekelijke werkdrift die men botviert tot de uitputting van ’s mensen levenskracht en die van zijn kroost erop volgt.’

Het kapitalisme dwong volgens Lafargue de arbeiders tot onmenselijke werktijden en -methoden met ‘intellectuele degeneratie’ en ‘lichamelijke misvorming’ tot gevolg. ‘Ver-gelijk de raspaarden in de stallen van Rothschild, bediend als zij worden door een hele schare tweevoetigen, eens met de lompe bruut van de Normandische boerderij die de aarde omwoelt, stront uitrijdt, de oogst binnenhaalt.’ In een verwijzing naar Aristoteles (die Carl Honoré beslist zou onderschrijven) stelde Lafargue dat instrumenten het gemak van de mens moeten dienen, in de eerste plaats het dolce far niente dat ieders geboorterecht was. Het proletariaat moest zich in de socialistische maatschappij beperken tot drie uur werk per dag en de rest van de dag en de nacht besteden aan rusten en feesten.

Ode aan de luiheidDat was niet aan dovemansoren gezegd. Dankzij Lafargue herontdekte de Duitse arbeidersbeweging Lessings ode aan de luiheid: ‘Laß uns faul in allen Sachen/ Nur nicht faul zu Lieb und Wein/ Nur nicht faul zur Faulheit sein.’

19

Zijn pamflet behoorde samen met Het Communistisch Manifest tot de meest verkochte en vertaalde teksten van de Tweede Socialistische Internationale. Het verscheen zelfs eerder in Russische vertaling dan het manifest. En het inspireerde de Russische schilder Malevitsj tot het schrijven van zijn boek Luiheid als levensdoel uit 1921, waarin hij vaststelde dat luiheid creatief is en een bron van nieuwe ideeën en initiatieven.

En ten slotte blijkt luiheid ook nog gezond te zijn. Je leeft er althans langer door omdat je minder levensenergie verbruikt, zoals de Duitse fysioloog Max Rubner in 1908 betoogde: ‘Wie de snelheid van zijn stofwisseling omlaag brengt, veroudert langzamer.’ Rubner had het niet uit zijn duim gezogen, zo bleek in de tweede helft van de twintig-ste eeuw toen de bioloog Roland Prinzinger zijn Metabo-lische Theorie ontvouwde. De theorie stelt dat elk levend wezen ter wereld komt met een gegeven hoeveelheid vitale energie die afhankelijk is van zijn lichaamsgewicht; om precies te zijn 2500 kilojoule per gram. Die hoeveel-heid energie verbruikt een mens in de loop van zijn leven sneller of langzamer al naar gelang zijn levenshouding en gedrag. Roy Walfort, de Amerikaanse arts die twee jaar lang de medische begeleiding deed van Biosphere 2, het experimentele biosfeergebouw in Arizona, bevestigde Prinzingers bevindingen uit eigen onderzoek.

We gedijen bij nietsdoenDe genoemde auteurs hebben ongetwijfeld allemaal ge-lijk. En als luiheid een exacte grondslag heeft zoals Rub-ner en Prinzinger meenden, kunnen we zelfs uitrekenen hoeveel kilojoules we kwijt zijn aan het lezen van al die verstandige teksten. Ons lichaam en ons ik, ons gezin, ja onze hele wereld gedijt bij nietsdoen. In klassiek-utilitaire termen uitgedrukt kun je zeggen dat werken de grootst mogelijke ellende voor het grootst mogelijke aantal mensen veroorzaakt. ‘De aarde heeft baat bij minder vlijt’, schrijft de professioneel onthaaste kookjournalist Michiel

20

Bussink op zijn blog: ‘Nog meer werken betekent nog meer produceren en consumeren, betekent een nog gro-ter beslag op de hulpbronnen. In verwoede pogingen om vooral méér te blijven produceren en consumeren dan de Chinezen, die ons in het opeten en bevuilen van de aarde naar de loef proberen te steken. Een doodlopende weg.’ Wie in deze overwegingen het morele aspect mist, kan terecht bij het bon mot van Blaise Pascal die eens zei dat ‘de meeste kwaden in dit leven voortkomen uit het onver-mogen van een mens om rustig in een kamer te zitten’.

Inspirerende teksten van GrozdanovitchToch gaan al deze teksten voorbij aan de essentie van de luiheid. Die behoeft hooguit een goed voorbeeld – liefst in levenden lijve, maar het mag ook in boekvorm zijn. De meest inspirerende teksten voor een lui leven zijn dan ook de terloopse berichten uit andermans luie leven. Een juweeltje op dit gebied is De moeilijke kunst van het bijna-nietsdoen (2010) van de gewezen Franse proftennisser en schrijver Denis Grozdanovitch. Denis wie? Inderdaad, de auteur is van alles bijna geweest, inclusief beroemd. Hij is in de wieg gelegd voor diverse boeiende roepingen en hij probeerde ze allemaal uit, maar kon zich er telkens niet toe zetten om er iets van te maken. Zelfs zijn boek weer-spiegelt zijn levenshouding. Het springt van de hak op de tak, bevat tal van onafgemaakte gedachten en eindigt in een nostalgisch niemandsland waarin de principieel-luie schrijver John Cowper Powys het voornaamste intellectu-ele baken voor de mensheid blijkt te zijn. Het is bovendien buitengewoon leerzaam, geestig en goed geschreven, een verbijsterende combinatie voor wie denkt dat luie schrij-vers vanzelfsprekend slechte schrijvers zijn.

Grozdanovitch werd in 1946 te Parijs geboren ‘op een regenachtige dag’ zoals zijn officiële schrijversbiografie vermeldt, als om te benadrukken dat zijn moeder zich te pletter verveelde en niets beters wist te verzinnen dan hem ter wereld brengen. De kleine Denis was zoals

21

gezegd niet gespeend van talent. Hij zette herhaaldelijk de vereiste stappen op de weg naar succes – jeugdkampioen tennis, publicatie van veelbelovende korte verhalen – en werd dan fataal afgeleid door zaken die er ogenschijnlijk niets toe deden. Hij volgde bijvoorbeeld in de jaren zes-tig een filmopleiding aan het Institut des Hautes Études Cinématographiques. Het Idhec was de bakermat van de Franse film die onder anderen Alain Resnais, Louis Malle en Jean-Jacques Annaud afscheidde. Grozdanovitch bleef steken in het filmen van zijn trappenhuis en een nabu-rig stadspark. Wegens ‘gebrekkige casting’ werd hij van de opleiding gegooid. Honderden meters footage van de buren, de bakker op de hoek en de eendjes in het park konden de vuilnisbak in.

De biografie gaat in deze trant verder tot het jaar 2006, waarna Grozdanovitch waarschijnlijk werd afgeleid en het er maar bij liet zitten. Net als zijn korte verhalen die handelen over tijd, eilanden, melancholie en de vraag of eekhoorntjes zich schuldig kunnen voelen, munten zijn biografische notities uit door hun beknopte, heldere niets-zeggendheid. ‘1964. Ik ontdek Blaise Cendrars en denk lang na over de vraag of ik actief of juist contemplatief wil zijn, overigens zonder een besluit te kunnen vatten.’ Waarvoor hij vervolgens zes jaar de tijd neemt.

In 1970 is hij er uit. Of liever, hij sluit een compromis: ‘Ik word een “actieve tijddoder” – schaken, flaneren, boeken lezen, tennis, woordgrapjes en late discussies in cafés.’ Met genoegen boekstaaft hij de ontbrekende gebeurtenis-sen die verwijzen naar de vele niet-geleefde levens die hij aan zich voorbij zag trekken. Zoals deze: ‘1976. Nog steeds geen boek van Marguerite Duras gelezen.’ Grozdanovitch wil geen revolutie maken, geen programma verdedigen, geen fans om zich heen verzamelen. Hij hoeft niemand te overtuigen, niet eens zichzelf. Hij voert een ‘ontgoocheld en utopisch achterhoedegevecht tegen de toestand van de wereld’ door niets te doen. Hij hoeft dat gevecht niet te

22

winnen. Zijn luiheid is zichzelf genoeg. Hij leeft ongetwij-feld nog lang en gelukkig.

23

24

De zin van luieren…

Afzondering, rust, pauze voor je hersens kunnen veel opleveren. Incubatietijd is nodig om meer en betere ideeën te krijgen. Al luierend ben je gewoon je creativiteit aan het aanboren…

Helemaal niets doen. Laat je gedachten de vrije loop. Laat maar bezinken, relativeer maar. Je werk, de manier waarop je het nu beleeft en over de richting die je op wilt.

Al mijmerend kom je tot nieuwe inzichten. Over jezelf, wie je bent en waar je naar toe wilt.