De 17de eeuw: renaissance & barok

1. Achtergrond Gouden Eeuw

2. Literatuur in de 17de eeuw

3. Bredero: leven en werk

4. Literaire kenmerken renaissance

5. J. van den Vondel: leven en werk + 2 gedichten lezen

6. Literaire kenmerken barok

1. Achtergrond Gouden Eeuw

Na Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) splitsing N-Z

o N. : onafhankelijk, calvinistisch

wordt Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

o Z. : onder Spaans bewind, katholiek

Dichters, kunstenaars en schrijvers trekken naar N.

Republiek wordt wereldmacht

Amsterdam = spilfunctie in wereldhandel

= culturele en economische bloeiperiode!

Achtergrond Gouden Eeuw

Opmerkelijke bestuurders: chaos bij religieus conflict bij ontstaan natie

advocaat bij ‘t Hof van Holland stadhouder, leider

Johan van Oldenbarnevelt prins Maurits van Oranje

‘remonstrant’ ‘contraremonstrant’

= gematigd protestants = streng calvinistisch

-ten onrechte onthoofd

ARTISTIEK EN LITERAIR HOOGTEPUNT

Universiteiten: Leiden, Groningen, Utrecht

Filosoof Spinoza

Wiskundige, natuurkundige Simon Stevin

Schilders: Rembrandt, Hals, Vermeer,...

+ in de literatuur...

2. Literatuur in de 17de eeuw

Jacob Cats (1577-1660): dichter, jurist en politicus: moraliserend

Constantijn Huyghens (1596-1687): dichter, geleerde en componist

Pieter Corneliszoon HooftGerbrand Adriaenszoon BrederoJoost van den Vondel

Bloei van rederijkerskamers in het Noorden: belangrijk voor literair talent

Verhalen ontleend uit de Bijbel, klassieke oudheid en vaderlandse geschiedenis

Bewijzen dat volkstaal evenwaardig is als Latijn= renaissance

Evolutie naar levensontgoocheling door overdrijving, gevoelens = barok

3.Gerbrand Adriaenszoon Bredero

(1585-1618)

Gerbrand Adriaenszoon Bredero

(1585-1618)

Lijfspreuk: ‘t kan verkeren!

Past dit toe in zijn gedicht Boeren-geselschap:

eerst vrolijk, dan vechtpartij

Volksmens, opgeleid tot schilder

Woonde vlak naast rederijkerskamer D’Eglantier

Contact met Hooft en Vondel

Richtte samen met Samuel Coster

De Nederduytsche Academie op (1617):

nieuwe rederijkerskamer

+ hoger onderwijs in de volkstaal

Werd slechts 33 jaar oud

Bredero: werk

Blijspel Moortje (1615): bewerking van Latijns blijspel

komedie De Spaanschen Brabander (1617):

basisidee in Spaanse schelmenroman

Boertigh, amoureus en aendachtigh groot liedboeck

(1622):

-Boeren-geselschap (boertig: humor) (p.77)

-Geestigh Liedt (aandachtig: godsdienst)

-Vroeg in dageraet (amoureus: liefde)

Kluchten: nog steeds populair:

-Klucht van den meulenaer (1612)

- Klucht van de koe (1618)

Vermenging kenmerken rederijkers + renaissance

4. Literaire kenmerken renaissance

Persoonlijk en individualistisch: het ‘ik’, de mens op de voorgrond

Teruggrijpen naar de klassieke oudheid

De aardse liefde is een typisch thema

Dichtvorm met regelmaat: sonnet = 2 kwatrijnen en 2 terzinen

(Hooft: alexandrijnen!)

Speelsheid van het leven

Zuivere taal (taalpurisme)

5. Joost van den Vondel (1587-1679)

5. Joost van den Vondel (1587-1679)

Was zijde- en kousenhandelaar, zoals vader

Ontwikkeling door zelfstudie

Lid van rederijkerskamer Het Wit Lavendel

Werd populair en geëerd schrijver

Koos partij voor Oldenbarnevelt

tegen Prins Maurits van Oranje in (zie: slide 3)

Verloor zijn vrouw en twee van zijn vier kinderen in 4 jaar

Bekeerde zich tot het katholieke geloof

Overleed in 1679 en werd door 14 dichters in Amsterdam begraven

Kreeg 200 jaar na zijn dood een standbeeld in het Vondelpark

In de schouwburg werd telkens op oudejaarsavond

Ghijsbrecht van Aemstel opgevoerd: over stichting van Amsterdam

Vondel: werk

Geuse-vesper of sieckentroost: (p.79): hekeldicht

calvinistisch troostgebed over onthoofding Oldenbarnevelt

Kinder-lijck, Uitvaert van mijn dochterken:

elegische lyriek (p.80-81)

= klaagliederen (met persoonlijk gevoel in)

Wiltzangk: natuurlyriek

Aenleidinge ter Nederduitsche dichtkunste:

handleiding voor beginnende dichters

Dramatiek: begonnen op 50 jaar:

Lucifer (1654): aanklacht tegen hoogmoed

Jefta of Offerbelofte (1659): bijbels thema

Ghijsbrecht van Aemstel (1637): treurspel over stichting Amsterdam

‘Prins der Dichters’, beroemdste schrijver van Gouden Eeuw!

6. Literaire kenmerken barok

God en eeuwigheid centraal

Stoïcijnse berusting en aanvaarding: levensontgoocheling

Verzen zijn niet even lang

Zeer veel klanken, gevoelsadjectieven

Lange zinnen, opsommingen, uitroepen, commentaren,

retorische vragen

Heftige gevoelens

Bronnen

www.literatuurgeschiedenis.nl

Filmpjes: Letterkundig museum (2010)

• Jacob Cats: https://www.youtube.com/watch?v=2ch1qFtAcc0

• P.C. Hooft: https://www.youtube.com/watch?v=5r9oExVAHGk

• G.A. Bredero: https://www.youtube.com/watch?v=iIXB4bH4ChA

• J. Van den Vondel: https://www.youtube.com/watch?v=vCUa7ohRSjM