16 NLzaterdag 17 oktober 2015

ehhh...’zitiets‘Er

magazine 17NL

Het is 1 uur ’s nachts. Ik ben op eenfeestje en kijk op de wc naar mijnspiegelbeeld. Ik lach. En ineens zieik ’m. Dáár, tussen mijn twee voor-

tanden. Een pikzwart, venijnig maanzaadje. Enik besef direct: dit heeft iedereen gezien.Dus ook mijn collega’s, die ik goed ken en

met wie ik de hele avond sta te praten en on-wetend mijn grote tanden sta bloot te lachen.Waarom heeft niemand iets gezegd? Ik weetniet hoe snel ik dat rotzaadje uit mijn tandenmoet prutsen met mijn nagel. Koortsachtigdenk ik na: wanneer heb ik dat broodje veror-berd? 20.00 uur. 20.00 uur! Dan zit-ie er dus alruim vijf uur! Gets. Wat moet iedereen wel nietgedacht hebben?Ik loop terug de zaal in – met het schaam-

rood op de kaken – en neem mij voor niemandzo voor lul te laten lopen als ik de afgelopenuren heb gedaan.En zo sta ik drie weken later op de afstudeer-

borrel van een vriend. Een kennis vertelt en-thousiast een verhaal, ik kan alleen maar naardat groene stukje kruidenboter tussen haartanden kijken. Getekend door mijn maanzaad-trauma, zeg ik: ‘Floor, er zit een stukje kruiden-boter tussen je tanden.’ Floor begint meteentussen haar tanden te wroeten. Mijn ongemak-kelijkheidsalarm draait overuren: ik voel methaar mee.

Waarom zijn dit soort situaties zo gênant? ,,Ikdenk dat je je geneert omdat je een goede in-druk wilt maken, maar dat op dat moment nietdoet,” oppert een vriendin. Ze haalt een prach-tig voorbeeld aan: een hip meisje loopt door deV&D en heeft ab-so-luut niet door dat haarmooie rokje net iets te hoog is opgetrokken. Eris een bil zichtbaar. Dus mijn vriendin – van debarmhartige, eerlijke soort – wenkt haar. ,,Je

moet even…,” zegt mijn vriendin, waarna zeeen handgebaar maakt. Het meisje toontschaamte – en tegelijkertijd dankbaarheid.Als ik mijn vriendinnen vraag naar sociaal

ongemak, kan mijn telefoon de stroom reactiesbijna niet aan. Sociaal ongemak is het risicovan het leven. ‘Ik stond te kletsen met eenmeisje op een borrel en zei haar dat er eenvliegje in haar nek zat. Probeerde het weg tevegen. Het bleek een moedervlek.’ Iemand an-ders: ‘Een groep meisjes op het werk kraaktehet ooglijntje af: dat vonden ze zó lelijk. Tot zenaar mij keken en zagen dat ik een oogpotlood-lijntje droeg. En: ‘Mijn directeur stelde zichineens aan mij voor. Terwijl ik al langer bij datbedrijf werk dan hij.’Typische gevalletjes ‘sociaal ongemak’, zegt

Thomas van Neerbos mij, docent retorica aande UvA en tevens iemand die ‘veel sociaal on-gemak ervaart’. ,,Sociaal ongemak heeft alles temaken met verwachtingen, sociale conventies:wat vinden we normaal, wat zijn de ongeschre-ven regels zodra we in gezelschap zijn?” zegtVan Neerbos. Wat mijn vriendin zei, klopt dus:je wilt (en hoort) een goede indruk te makenin een groep, en ineens blijkt dan dat je dat he-lemaal niet doet. Dat ongemak wordt ook aan-gewakkerd door social media. ,,Je wordt doorFacebook, Instagram bewust van jezelf en dewereld om je heen.” Je weet dus ook goed watniet hoort, niet normaal is. En wat dus onge-makkelijk is. Of, hipper verwoord, awkward.Awkwardness. Awkward. Een Engelse term

die ook in Nederlandsteeds vaker gebruiktwordt. ‘Oh my god, datwas zo awkward!’ InAmerika is er zelfs eengebaar voor: je legt tweehanden op elkaar en be-weegt met je duimen. Opinternet zwerven tal vanplaatjes rond, steevastgeïntroduceerd met detekst: That awkward mo-ment… De lijstjeswebsiteUpcoming plaatst zo nuen dan een lijstje met‘ongemakkelijke, pijn-lijke situaties die ieder-een herkent’. Zwaaiennaar iemand die je tochniet blijkt te kennen. Vra-gen of iemand kan her-halen wat-ie zei, en het dan nog steeds nietverstaan (en dan maar knikken en vurig hopendat het geen vraag was). Of dat moment dat jeiemand een hand wilt geven, en diegene maaktnaar jou een high five. Of je maakt hardop eenindeling van een sportteam en je bent ineensde naam van een de sporters vergeten. Ehhh...,,We hebben het er maar moeilijk mee,’’ zegt

Van Neerbos. ,,In Nederland proberen we hetzelfs al te verbloemen als er tijdens een lezingof congres een glas kapot valt. De Amerikaanseretorica leert juist dat je de ongemakkelijkesituatie even moet benoemen. Dan valt despanning weg.”Waarom ervaren we het überhaupt dat onge-

makt? Iedereen heeft toch tanden, dus iedereenheeft er toch weleens wat tussen zitten? En wiezwaait nou nooit per ongeluk naar eenvreemde? Van Neerbos: ,,Je voelt je betrapt, be-schaamd, en wordt bestraft, want je houdt jeniet aan de conventies. De persoon of personenom je heen, die het opmerken en de schaamtein jouw ogen zien, voelen vervolgens plaatsver-vangende schaamte. Dat maakt de drempel ookzo hoog om iets van die broccoli tussen je tan-den te zeggen. Ongemak van de ander is onge-mak voor jou.”

Ik herken – (helaas) als zelfverklaard erva-ringsdeskundige – op het gebied van sociaalongemak verschillende gradaties. Er is ‘grappig

ongemakkelijk’. Denkaan ‘er zit een pluisje inje haar’ of ‘het prijs-kaartje hangt nog in jejas’. Dat zeg je makkelijktegen elkaar. (Overigenswil ik bij dezen hetmeisje bedanken dat mijvorig jaar maart in detrein waarschuwde datik mijn shirt verkeerdom aan had. Echt,meisje, mijn dank isgróót.)En dan is er ‘een beetje

ongemakkelijk’, vaak alshet iets fysieks betreft.Bij je gesprekspartner zitiets tussen zijn tanden.Of hij heeft een snotje.Jij voelt je ongemakke-

lijk – moet ik het zeggen of niet? – hij voelt zichongemakkelijk als je het zegt (want gênant)maar ook als je het niet zegt (want ook gênant).Té ongemakkelijk wordt het als je collega uit

zijn mond stinkt. Er hangt een vieze zweetgeurom iemand. Je stuurt een mailtje dat je je baaseen ongelooflijke stomme, seksloze hork vindtniet naar je collega maar naar je baas.

JEWILTEENGOEDEINDRUKMAKEN

EN INEENSBLIJKTDATJEDATNIET

DOET

Je trui verkeerd om aan,eenmelksnor, iemandsnaam niet meerweten.Is het ongemak over ditsoort situaties, inclusiefblos, te neutraliseren?Tekst: Lisanne van SadelhoffFoto’s: Joost Hoving

➜

magazine 19NL

En dan is er nog een buitencategorie met mega-gênante situaties, maar waarbij geen gezond,weldenkend mens zal twijfelen om ‘het’ te zeg-gen. Denk aan: iemand komt de het toilet uitmet een heel stuk wc-papier aan haar jurk(waargebeurd). Dan is het algemene afgaangroter dan het sociale ongemak, dus elkaarwaarschuwen is noodzaak. En tevens een vormvan naastenliefde. De vrouw in kwestie keek mezó opgelucht aan. Als die wc-papiersliert er niethad gehangen, had ze me uit dankbaarheid ge-knuffeld.

Dienare, benauwendepaniekdiewevoelenalswe ons ongemakkelijk voelen, is te wijten aanadrenaline, vertelt Marisol Voncken. Zij is ge-dragstherapeut bij het RIAGG en docent aan deUniversiteit Maastricht. Voncken is gepromo-veerd op het gebied van sociale angst. ,,Als ie-mand jou aanspreekt omdat je uit je mondstinkt, of als jij struikelt in gezelschap, word jijheel zelfbewust. Je hebt het gevoel dat alleschijnwerpers op jou zijn gericht.”En dan moet je óók nog eens meteen, het

liefst adequaat en gevat, reageren: een grapjemaken over je val (‘haha, ja, daar ging ik bijna,hè, nou nou!’) of snel de boosdoener tussen jetanden vandaan prutsen. In bijzijn van anderendie allemaal kijken hoe je dat voor elkaar gaatkrijgen. Succes, hè.En daar is dan die adrenaline. Je krijgt een

hoge hartslag, gaat sneller ademen. Je lichaammaakt zich klaar om heel hard weg te rennen.Kón het maar. Of was er maar een gat waar ikin kan verdwijnen, denk ik altijd als ik mezelfweer in een kijk-maar-niet-naar-mij-situatie hebgemanoeuvreerd. ,,Opvallend is dat mensen bijsociaal ongemak ook nog gaan blozen. Dat iseen groot mysterie: als we bijna worden aange-reden, voelen we dezelfde angst als die je voeltbij sociaal ongemak, maar we blozen dan niet.”Blozen heeft wel een voordeel: mensen vin-

den je eerder betrouwbaar. Voncken: ,,Uit on-derzoek is gebleken dat mensen die roodworden, laten zien dat ze zich bewust zijn vanhet feit dat ze iets doen wat de sociale regelsovertreedt. Die mensen vinden we ook snelleraardig.”Maar ik vind ’m immens irritant: die blos.

Niet zelden doe ik in mijn hoofd schietgebed-

jes: blos, laat je niet zien, laat je niet zien. En jahoor: daar is-ie dan, de blos. Op mijn wangen.Ineens. En hij laat aan het hele gezelschap zien:hallo, mensen, kijk goed, Lisanne schaamt zichop dit moment, jaja, want ze stelde zich vooraan iemand met wie ze al vier keer heeft sa-mengewerkt.

Het wel wat minder met dat sociale ongemak,vindt Van Neerbos. Daarom organiseerde hijeerder dit jaar de workshop Lekker Ongemak-kelijk in de Balie in Amsterdam. De cursus zathelemaal vol. ,,Ik zorgde ervoor dat er niet ge-noeg stoelen waren, zodat het van tevoren algeweldig ongemakkelijk werd.” Het doel: men-sen ongemak laten ervaren en vervolgens min-der ongemakkelijk laten voelen.Als ik dat ook wil – en dat wil ik! – moet ik

volgens Van Neerbos drie stappen zetten: be-noemen, omarmen en uitvergroten.Benoemen houdt in: zeg wat er zo ongemak-

kelijk is. ,,Stel je voor dat je na een afspraak uit-gebreid afscheid neemt, en dan daarna blijktdat je samen dezelfde kant op moet. Als je hetbenoemt, dan zeg je dus tegen elkaar: ‘Hé, datis raar, we hebben afscheid genomen en nustaan we hier samen op de bus te wachten’.”

Stap 2: omarm. ,,Dat houdt in dat je het onge-mak accepteert en er iets mee doet. Bijvoor-beeld door te zeggen: ‘Dat afscheid van net waswel karig. We doen het zo nog een keer’.”Stap 3: vergroten. Een stap voor gevorderden.

,,Gooi er wat humor in. Als jullie na de busritécht afscheid nemen, geef diegene dan nóg eenknuffel: ‘Als we het dan toch opnieuw doen, dangoed, hè’. Humor werkt altijd.”Ook gedragstherapeut Voncken benadrukt:

benoemen is goed. Maar dan wel tactisch – dusniet in gezelschap heel hard roepen dat iemandeen groen kruidenbotertje tussen z’n tandenheeft (sorry, Floor). Voncken: ,,Doe niet alsofhet er niet is, want het is er wel. Maar maak hettegelijkertijd niet té groot: besef dat jij de enigebent die na het sociale ongemak ’s avonds nogdenkt: goh, dat was ongemakkelijk, zeg. Ande-ren zijn daar echt niet meer mee bezig: jij bentniet het middelpunt van hun leven.”

Dus. Bij dezen doe ik een oproep.Wie iemandooit in een sociaal ongemakkelijke situatie zietploeteren; wees niet laf, hélp. We zijn het aanelkaar verplicht. Maak elke situatie sociaal ge-makkelijk. Dan kan ik ook weer zorgeloos eenbroodje met maanzaadjes eten. ■

JE LICHAAMMAAKT

ZICHKLAAROMHEEL

HARDWEGTERENNEN