Welkom in de vallei van de Grote Nete

ColofonOvername uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor de Vallei van de Grote Nete is toegelaten en wordt toegejuicht; wel dient

steeds verwezen te worden naar deze publicatie en haar initiatiefnemer Natuurpunt.

Meer info: www.life-grotenete.be • willem.laermans@natuurpunt.be

Redactie: Willem Laermans, Stefan Versweyveld, Jens Verwaerde, Jan Dirkx, Jan Loos

Verantwoordelijke uitgever: Willy Ibens • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen

Foto’s: Maarten Jacobs, Klaas Verbanck, Wim Dirckx, Leo Vaes, Stein Temmerman, Willem Laermans, Hugo Willockx, Jan Dirkx, Eric Malfait,

Wim Koorneef,

Op het grondgebied van de gemeenten Balen, Mol, Meerhout, Geel, Laakdal en Westerlo ligt het bovenstrooms gedeelte van het beekdal van de

Grote Nete. Hier kan je een uniek Kempens rivierlandschap beleven. Landduinen met heide en bossen worden afgewisseld door zompige valleien

met natte graslanden, ruigten en broekbossen.

In deze brochure ontdek je hoe Natuurpunt hier – met steun van Europa, de Vlaamse overheid, de provincie Antwerpen en gemeentebesturen –

werkt aan méér natuur voor iedereen.

Deze folder werd gerealiseerd met de steun van het Life-

fonds van de Europese Unie.Ministerie van deVlaamse Gemeenschap

Op pad in de Grote NetevalleiOp zoek naar het mysterie

Puur en onversnedenDe Vallei van de Grote Nete is een

prachtig natuurgebied waar Kem-

pense beekjes zich doorheen het

landschap slingeren. Bossen met

de voeten in het water en bloem-

rijke graslanden met bont ge-

kleurde vlinders bepalen hier de

sfeer. De Grote Nete is ‘de blauwe

draad’ die al deze natuurpareltjes

aan elkaar rijgt.

Hier werkt Natuurpunt samen

met de Europese Unie en de

provincie Antwerpen aan de toe-

komst!

“Waar natuur nog echt natuur mag zijn”

Water met prikIn de Grote Nete bruist het van het leven. De rivier verbindt de ver-

schillende natuurgebieden langs haar oevers en zorgt voor migratie van

planten en dieren doorheen de hele vallei. Er zwemmen ook twee héél

bijzondere vissoorten: de beekprik en de kleine modderkruiper. Voor

beide vissoorten is de Grote Nete één van de belangrijkste leefgebie-

den in Vlaanderen.

De beekprik is geen gewone vis maar een rondbek. Zijn eerste zes le-

vensjaren slijt hij als een blinde larve in de beekbodem, die zich voedt

met algen en wieren.

Eénmaal de larve volgroeid, ondergaat ze een metamorfose tot volwas-

sen prik; het resultaat is een bizarre naaldvormige zwemmer met een

tuitmondje. De volwassen vis is meteen geslachtsrijp, houdt op met

eten en legt zich toe op de voortplanting. Om kuit te schieten, trekt

de prik stroomopwaarts. In een kuiltje omringd door stenen worden

daar de eieren afgezet. De mannetjes gebruiken hun zuigbek om stenen

aan te slepen en het nest zelf steenvrij te maken. In de nestkuil zet het

vrouwtje tot 40.000 eitjes af, die onmiddellijk bevrucht worden. Na de

paaitijd zijn beekprikken uitgeput en zeer vatbaar voor ziektes.

Zoals zijn naam al aangeeft, verschuilt de kleine modderkruiper zich

overdag in de modder. s’ Nachts gaat hij op zoek naar eten dat hij kan

lokaliseren door middel van zes gevoelige tastdraden.

Omwille van de hoge eisen die beide vissoorten aan hun leefomgeving

stellen, zijn ze in Vlaanderen, maar ook elders in Europa, zeer zeldzaam

geworden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Europese Commis-

sie hun leefgebieden extra beschermde door ze aan te duiden als Euro-

pees Habitatrichtlijn-gebied.

Vogelvrij“Waar het gekwetter van

vele vogels samensmelt tot

een symfonie “

De broekbossen met kron-

kelige bomen hebben elk

hun eigen verhaal. Het ene

is jong en recent ontstaan

uit een braakliggend gras-

land, het andere al eeu-

wenoud met een karakter

dat aan echte oerbossen

doet denken. Deze natuur-

schat is het leefgebied van

vele vogels die dankbaar

gebruik maken van het rij-

ke aanbod aan voedsel en

nestgelegenheid.

BroekbossenBroekbossen vormen één van de belangrijkste en meest typische biotopen in de Grote Netevallei. Het zijn kletsnatte bossen waarin zwarte els en wilg

de meest voorkomende boomsoorten zijn. In de lente beheerst de dotterbloem met haar opvallende dooiergele bloemen het beeld in deze broek-

bossen. In de zomer stelen de slangenwortel en het waterdrieblad de show. Doordat de broekbossen zich jarenlang ongestoord konden ontwikkelen,

hebben ze op sommige plaatsen het uitzicht van een heus oerwoud! Als biotoop zijn ze op Europese schaal uiterst zeldzaam; ze genieten dan ook de

hoogste Europese bescherming.

Mossen en korstmossenDe broekbossen in de Grote Netevallei

zijn internationaal bekend omwille van de

grote rijkdom aan zeldzame mossen en

korstmossen die je er kan aantreffen. Ook

de zandige duinen op de valleiflanken zijn

een schatkamer van mossen en korstmos-

sen. Ze zijn prachtig en hebben inspire-

rende namen zoals rood bekermos of rode

heidelucifer…

“Laat maar lekker stuiven”Waar de wind vrij spel krijgt, kom je stuivende duinen tegen.

Wilde struinnatuur voor iedereen!

In de vallei van de Grote Nete gaan verschillende vormen van recre-

atie feilloos samen: wandelen, mountainbiken, paardrijden, zandkaste-

len bouwen of gewoon rondstruinen over ongebaande paden, het kan

hier allemaal! Nergens anders ziet Natuurpunt zijn motto ‘Natuur voor

Iedereen’ zo tastbaar in de praktijk gebracht. Ook in de toekomst wil

Natuurpunt hier consequent streven naar toegankelijke natuur waarin

zachte recreatie beschouwd wordt als een natuurlijk proces in plaats

van als een bedreiging.

Droge heide en duinen in een natte valleiZoals elders in de Kempen, vind je in het beekdal van de Grote Nete

een landschap met een golfplaat-patroon, waarin droge zandruggen

afwisselen met natte beekvalleien. Na de laatste ijstijd, ruim 10.000

jaar geleden, voerden noordenwinden grote hoeveelheden zand mee

over het onbegroeide land en bliezen het bijeen tot hoge landduinen.

Op plaatsen met stuivend zand groeien mossen en stugge grassoorten

zoals buntgras. Deze pioniervegetaties proberen het zand te vangen en

de duinen vast te houden.

Ruim honderd jaar geleden werden de meeste duinengordels bebost

met naaldhout, dat in strakke rijen werd aangeplant. De duinruggen

lopen parallel aan de natte valleien. Droge en natte natuur ontmoeten

elkaar op de valleiflanken.

Onder het juiste beheer ontwikkelen de open landschappen op de land-

duinen tot een prachtige heide met verspreide bomen en blonde zand-

verstuivingen, een gedroomd leefgebied voor de levendbarende hage-

dis en voor héél bijzondere vogels als boomleeuwerik en nachtzwaluw.

Soortenrijke graslanden Op oude stafkaarten zie je hoe graslanden eeuwenlang het

landschap in de Grote Netevallei domineerden. Door het

jarenlange, kleinschalige beheer waren deze graslanden uit-

zonderlijk rijk aan bloemen. Na de Tweede Wereldoorlog ver-

anderde dit grondig doordat de droogste graslanden steeds

intensiever door de landbouw werden gebruikt en de natste

graslanden werden volgeplant met populieren. Hierdoor ver-

dween een eeuwenlang door de mens beheerd biotoop haast

volledig.

Vandaag vind je dergelijke soortenrijke graslanden enkel nog in

de door Natuurpunt beheerde natuurgebieden. Dotterbloemen,

koekoeksbloemen en pinksterbloemen kleuren er de lente.

TurfputtenTurfputten vormen een ander relict van menselijke activiteiten. Tot

de Tweede Wereldoorlog werden de veengebieden langs de Grote

Nete ontgonnen: turf werd er uitgestoken en gebruikt als brandstof.

Wat restte, waren turfputten die snel vol water liepen. Meteen na de

Tweede Wereldoorlog raakte de turfwinning in onbruik. De turfputten

evolueerde langzaam tot zeer waardevolle biotopen met soorten als

fonteinkruid, kikkerbeet en prachtige libellen.

Zeer waardevol, beschermd en… toch bedreigdEerder in deze brochure kon je lezen hoe

mooi en waardevol de Grote Netevallei wel

is. Zelfs zo belangrijk, dat ze werd opgeno-

men in het Natura 2000 netwerk van de be-

langrijkste natuurgebieden in Europa.

Het Natura 2000 netwerk is het Europese

netwerk van beschermde gebieden opgezet

om de bijzondere natuurwaarden te verze-

keren. Het omvat bijna 18 % van het Euro-

pese grondgebied. Het is niet gelimiteerd

tot natuurreservaten maar gebaseerd op het

breder principe van behoud en duurzaam ge-

bruik van de natuur. Een plaats waar mensen

en natuur in harmonie kunnen samenleven.

Met zo een status moet alles toch in orde

zijn? Helaas niet.

In het Vlaanderen van de 21ste eeuw krijgt

de natuur weinig kansen. Woongebieden,

industrieterreinen, intensieve landbouwge-

bieden,… versnipperen onze natuurgebie-

den en zetten de natuur onder druk. Immers,

hoe kleiner het natuurgebied, des te groter

de kans dat zeldzame planten en dieren er

uitsterven. Daarnaast worden heel wat bij-

zondere biotopen zoals heiden en soorten-

rijke graslanden aan hun lot overgelaten of

beplant met monotone dennen en populie-

ren. Hierdoor verdwijnen hele landschappen

en daarmee ook veel planten en dieren.

Geconfronteerd met deze pijlsnelle achter-

uitgang van de natuur in de Grote Neteval-

lei, namen lokale vrijwillige medewerkers

van Natuurpunt in 1990 het initiatief en

startten de uitbouw van een groot, beheerd

natuurgebied. De start van een succesver-

haal voor de natuur én de mensen!

Diensten van de natuur

De natuur zorgt voor ons. Bossen vangen CO2 en leveren

ons zuurstof. Kruiden geven ons voedel pit, maar de na-

tuur verschaft ons ook tal van geneeskrachtige planten

en geneesmiddelen. En in prachtige landschappen kun-

nen we heerlijk onthaasten na een drukke werkweek…

De natuur ondersteunt ons ook met grondstoffen zoals

constructie- en brandhout. Regen- en oppervlaktewater

verdwijnen in de bodem en borrelen enkele jaren later

door de zuiverende werking van planten en bodem weer

op als drinkbaar water. Het zijn maar enkele van de vele

zogenaamde ‘ecosysteemdiensten’ die de natuur voor

ons verzorgt.

De veelzijdigheid van de natuur blijkt ook in tijden van

overvloedige neerslag. Natte moerasgebieden zorgen

voor waterveiligheid. Bij hevige regen houden ze het wa-

ter vast, waardoor meer stroomafwaarts gelegen gebie-

den gevrijwaard worden van overstromingen. Wanneer

het droger is, wordt het water traag terug afgegeven aan

de rivier.

Meer natuur voor iedereen Omdat de natuur onder druk staat, ondernemen we actie en

voeren we werken uit om de natuur, en zo ook de ecosysteem-

diensten die ze levert, te herstellen en zelfs uit te breiden waar

mogelijk. Dit kan op verschillende manieren.

In samenwerking met de provincie Antwerpen worden er met

behulp van grote kranen dijken rondom de rivier weggegraven.

Voortaan kan de rivier opnieuw overstromen; zo wordt de na-

tuurlijke sponswerking van de overstromingsgebieden in de vallei

hersteld.

Weekendverblijven die in overstromingsgebied zijn gebouwd,

worden afgebroken en verwijderd zodat de natuur terug haar

plaats kan innemen. De bijhorende vijvers krijgen opnieuw schuin

aflopende oevers waar de ijsvogel, libellen en een hele reeks

planten van profiteren. Het herstelde landschap, waaruit ook alle

oude draadafsluitingen verwijderd zijn, wordt opnieuw toeganke-

lijk gemaakt via wandelpaden.

Grote grazers zorgen voor variatieOp verschillende plaatsen in de Grote Netevallei helpen grote grazers, zoals runderen en paarden, bij het natuurbeheer. Waar mogelijk werken we

samen met landbouwers en particulieren. Indien er geen interesse is van lokale gebruikers, zet Natuurpunt haar eigen Schotse Galloway-runderen in.

Het aantal dieren wordt door Natuurpunt bewust laag gehouden. Al grazend zorgen de dieren ervoor dat er een prachtige mozaïek ontstaat van

graslanden, ruigten, struiken en bos. Dit gevarieerde landschap oefent een grote aantrekkingskracht uit op tal van vogels waaronder blauwborst en

houtsnip. Ook tal van insecten en zoogdieren hebben het hier naar hun zin. Goed ontwikkelde mozaïeklandschappen zijn bovendien prachtig om in te

wandelen!

Blinkend, purper en blondDe monotone naaldhoutaanplanten op landduinen worden op verschillende

plaatsen omgevormd naar gevarieerd bos. Dit gebeurt door stelselmatig kleine

groepjes of individuele bomen te kappen. Daar komen dan vanzelf jonge zomerei-

ken en berken in de plaats. Door de bossen op deze manier te beheren, vindt er een

langzame evolutie naar structuurrijke inheemse bossen plaats.

Hier en daar in de landduinen worden ook grotere zones naaldbossen gekapt om

de heide te herstellen. Op die plaatsen worden nagenoeg alle bomen gekapt. Ver-

volgens wordt de bovenste humuslaag afgeschraapt (‘geplagd’) en afgevoerd naar

een naburige akker, waar ze zorgt voor een hogere opbrengst voor de boer. Het

resultaat na enige jaren is paarsbloeiende heide met daartussen verschillende zo-

nes blonde stuifduinen. In de lagere zones blijft het water staan en ontstaan er

blinkende vennen.

Zand tussen je tenen

Stuifduinen zijn van nature dynamisch; om te blijven bestaan, hebben ze veel wind

nodig zodat het zand kan stuiven. Zo blijft er voldoende open zand en wordt de

vergrassing tegengegaan. Waar er te weinig wind is, kunnen de recreanten een

oplossing bieden. Door te wandelen en te spelen in het zand ontstaat er een bijko-

mende positieve dynamiek. In de wilde struinnatuur van de Grote Netevallei zijn

zachte recreanten echt welkom!

Grote NetewoudEen bos met de voeten in het water…

Over heel de vallei werken we aan bosuitbreiding. Een bos

met de voetjes in het water. Deze broekbossen bestaan

hoofdzakelijk uit zwarte els en wilg en herbergen een schat

aan biodiversiteit. Door bestaande bossen uit te breiden en

nieuwe bossen te laten ontwikkelen, zal er op termijn één

groot aaneengesloten broekbos ontstaan. Deze ecologische

bosuitbreiding gebeurt door samenwerking met plaatselijke

landbouwers. Verschillende open plaatsen in dit bos zorgen

voor een grote variatie aan biotopen en landschappen.

Op stap in de Grote NetevalleiHeb je zin gekregen om het gebied zelf te gaan verkennen? Het Griesbroek, de Vennen, het Malesbroek en het Zammelsbroek zijn al uitgerust met

bewegwijzerde wandelingen. In Bels Broek & Heide kan je zelfs vrij rondlopen op de heringerichte blonde stuifduinen. Meer info is beschikbaar op

www.life-grotenete.be

Europese steun voor meer natuur Om de bijzondere soorten in het Natura 2000 netwerk optimaal

te beschermen, keurde de Europese Unie in 2005 een Life-pro-

ject goed waarmee innovatief natuurherstel in de Grote Nete-

vallei wordt gefinancierd.

Met de steun van het Life-fonds herstelt en behoudt Natuur-

punt unieke gebieden. Naast natuurherstelwerken ten behoeve

van de beschermde habitats en soorten worden er ook nieuwe

wandelpaden met brugjes en plankenpaden aangelegd. Op deze

manier wordt deze topnatuur toegankelijk gemaakt voor ieder-

een.

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschapDe vallei van de Grote Nete is maar één van de vele gebieden die Na-

tuurpunt beheert. Met 90 000 gezinnen als lid en 18 000 hectare na-

tuur in beheer is Natuurpunt veruit de grootste natuurvereniging in

Vlaanderen.

Tienduizend enthousiaste vrijwilligers vormen het kloppend hart van

Natuurpunt. We organiseren geleide wandelingen en cursussen, zame-

len fondsen in om natuurgebieden aan te kopen, organiseren beheer-

werken in die gebieden, leggen wandelpaden aan, brengen fauna en

flora in kaart, …

Dagelijks zijn we in de weer om de natuur in jouw buurt de bescher-

ming te geven die ze verdient. Dat doen we niet alleen door aankoop en

beheer van gebieden, maar ook door beïnvloeding van het overheids-

beleid. Door tussenkomsten in diverse adviesraden en rechtstreeks

overleg met de beleidsmakers pleiten we voor het behoud van natuur

en open ruimte.

Helpende handen zijn altijd welkom, maar ook als gewoon sympathise-

rend lid hebben we je nodig. Om sterker te staan. Hou je van de natuur,

word dan lid van Natuurpunt!

Je mooiste avontuur begint hier...Het lidgeld bedraagt 24 euro voor het hele gezin. Je geniet dan

volgende voordelen:Lid worden kan door overschrijving van 24

euro op rekening BE17 2300 0442 3321 (BIC = GEBABEBB) van

Natuurpunt, met vermelding ‘nieuw lid brochure Grote Nete’.

Je geniet van volgende voordelen:

Word lid van Natuurpunt!

• Je ontvangt 4 keer per jaar Natuur.blad, ons leden-

blad boordevol informatie over de natuur in Vlaanderen.

• De plaatselijke afdeling nodigt je uit om deel te nemen aan

haar activiteiten. Je blijft op de hoogte via een nieuwsbrief

of een lokaal contactblad.

• Je kan – met het hele gezin – gratis deelnemen aan alle

geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt.

• Je geniet 10% ledenkorting bij aankoop van boeken, verre-

kijkers e.a. producten in de Natuur punt - winkel.

• Je ontvangt een welkomstpakket met daarin onze fraaie

Fiets- en wandel gids met 33 uitgestippelde wandelingen en

fietstochten in de mooiste natuurgebieden van Vlaanderen

en Wallonië.

• In het welkomstpakket vind je ook een CD met de meest

voorkomende vogelgeluiden.

Natuurpunt • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen

015-29 72 20 • info@natuurpunt.be • www.natuurpunt.be