lezing 9 november 2009 - Universiteit Hasselt · Technologie en milieu-innovatie Enkele concepten...

1

Technologische ontwikkeling en milieu-innovatie:

een transitie naar de maatschappij van morgen

[email protected]

2

Overzicht

� Achtergrond: crisis?

� Wat is duurzaamheid?

� Omschrijving

� Meten

� Oplossingen?

� Technologie en milieu-innovatie

� Enkele concepten

� Technologie

� Innovatie en valorisatie

� Transitie

� Maatschappelijk verantwoord ondernemen

� Tot slot

(“Loont kiezen voor Cleantech innovatie?” Milieutechnologie 7: 5-8 )

Een (beetje) economische theorie

3

Achtergrond: crisis?

� Energieproductie (olie, kolen,…)

� Materialenconsumptie

� Transport

� Gebouwen

� Armoede

� Biodiversiteit

� Toegang tot Water

(klimaatopwarming)

4


� Ecologische crisis

� Sociale crisis

� Economische crisis & financiële crisis

� Energiecrisis

� …

5

Een beetje (economische) theorie

Economische ontwikkeling� externaliteiten

� Vervuiling (bodem, lucht, water)

� Uitstoot van broeikasgassen

� Afval

� …

6


� Externaliteit (externe kosten of externe baten)

� 3de partij effect

� = een kost of baat dat veroorzaakt wordt door productie (of consumptie) en gedragen wordt door iemand anders dan de producent (of consument)

� De prijs van goederen of diensten weerspiegelen niet de sociale waarde

� 4 types:

• Negatieve productie externaliteiten

• Positieve productie externaliteiten

• Negatieve consumptie externaliteiten

• Positieve consumptie externaliteiten

� Stock externaliteit

• De schade aan de samenleving wordt niet onmiddellijk veroorzaakt door de emissie toevoer (flow) maar door de geaccumuleerde voorraad (stock)

• Opwarming van de aarde

• Lange termijn en internationale dimensie

7


� Oplossing?

� Inrichten van eigendomsrechten (Coase theorema)

� Overheidsoptreden

• Normen

• Belastingen en heffingen

• Verhandelbare rechten

� Een (gekend) voorbeeld: global warming

� IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) : 2007 report

� Kyoto protocol met bindende doelstelling voor geïndustrialiseerde landen

� België dient zijn uitstoot van broeikasgassen te reduceren met 7,5% tegen 2008-2012 in vergelijking met 1990-uitstoot. Dit komt neer op een daling van 146,9 miljoen ton CO2-eq. tot 135,9 miljoen ton CO2-eq.

� Copenhagen 2009

� The big ask again

8


� We willen duurzaamheid !

9

Wat is duurzaamheid?

Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheden tot behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen, waarbij aandacht gegeven wordt aan de integratie van en de synergie tussen de sociale,de ecologische en de economische dimensie, en waarvan de realisatie een veranderingsproces vergt, waarin het gebruik van hulpbronnen, de bestemming van investeringen, de gerichtheid van technologische ontwikkeling en institutionele veranderingen worden afgestemd op zowel toekomstige als huidige behoeften.

Doe de test

10

Wat is duurzaamheid?

Sociale

economie

Maatschappelijk

verantwoord

ondernemen

Triple P

Ethisch

ondernemen

Stakeholder-

management

Ecologische

voetafdruk

Duurzame

innovatie

Eco-efficiëntie

Duurzaamheid

Cleantech Cradle-

to-

Cradle

……………….

11

Duurzaamheid meten

� Eco-efficiëntie

� Toegevoegde waarde per eenheid milieu-impact

� Bv. “Euro TW/ kg nitraagoverschot” of “Euro TW/energieconsumptie”

� Ook als management benadering voor bedrijven (duurzaam ondernemen)

� Sterke vereenvoudiging van duurzaamheid (lineair en statisch)

� Rebound effect

12

Duurzaamheid meten

� De ecologische voetafdruk meet de biologische productieve oppervlakte van de aarde en de zee die nodig is om de natuurlijke rijkdommen te leveren die het land verbruikt en het afval op te nemen dat het land produceert

� Vergelijken met de biocapaciteit

13

Duurzaamheid meten

14

15

16

Duurzaamheid meten

� Duurzaamheid meten � operationele regels formuleren

� Veel methoden

� Voor en- nadelen

� Verbeteringen noodzakelijk (in ontwikkeling)

� Nood aan empirisch onderzoek (toepassingen)

� Combinatie van methoden nodig

� Landen, gebieden, regio’s, sectoren, bedrijven,…

� Combinatie van biofysische en monetaire benaderingen

� Methodologische keuze hangt af van de onderzoeksvraag, het duurzaamheidsconcept en de bijhordende aannames en de schaal van toepassing

17

Overzicht



� Omschrijving

� Meten

� Oplossingen?



� Technologie


� Transitie


� Tot slot

18

Oplossingen?

� Op naar een duurzaam productie en consumptiemodel:

� (i) (sterke) consumptievermindering en het verder gebruiken van de

huidige productiemethoden, (low-impact man scenario)

� (ii) (sterke) vermindering van de wereldwijde bevolking,

(tsunami scenario)

� (iii) op zoek gaan naar nieuwe ecosystemen naast de aarde of

(maan ontginning scenario)

� (iv) de ontwikkeling van een duurzaam geïntegreerd en gesloten

consumptie en productiemodel. (duurzame transitie)

� (v)…

19

Oplossingen?

20

Oplossingen?

21

Oplossingen?

22

Oplossingen?

23

Oplossingen?

24

Oplossingen?

25

Oplossingen?

26

Oplossingen?

27

Oplossingen?

28

Oplossingen?

� CONSUMPTIE

� Hogere efficiëntie

� Gedragswijziging

� PRODUCTIE

� Hogere efficiëntie

� Ontwikkeling en toepassing van technologische oplossingen

� Merk alvast op: technologie is niet voldoende

29

Oplossingen?

� Wat kunnen bedrijven doen?

� Milieu-innovatie (duurzame innovatie) � energie en milieutechnologie

� Valoriseren van duurzame oplossingen

� Maar ook niet vergeten:

� Alle bedrijven kunnen (moeten) helpen

� � toepassingen (bv. duurzame energieproductie)

� Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)

� Rol van de overheid

30

Technologie en milieu-innovatie:

enkele concepten

� Cradle-to-cradle (wieg tot wieg)

� Cleantech (propere technologie)

� Groene chemie (o.a. biotechnologie)

� Hernieuwbare energie / duurzame

energie

� …

31


enkele concepten

� Cradle-to-cradle

� Van ecodesign naar cradle-to-cradle (� cradle-to-grave)

� Architect William McDonough en chemicus Michael Braungart

� Afval is voedsel

� � alle gebruikte materialen dienen na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product.

32


enkele concepten

� Cleantech

� verzamelnaam van producten, diensten en processen op basis van technologieën die het gebruik van onze natuurlijke hulpbronnen optimaliseren en de milieu-impact minimaliseren

� Gebruik van hernieuwbare materialen en energiebronnen

� Cleantech versus end-of-pipe

� Geïntegreerd, preventie, marktbenadering, milieuwinst

� �� Investeren in Cleantech rendeert!

33


enkele concepten

� End-of-pipe

34


enkele concepten

� Concrete vertaling van Cleantech

� (i) de ontwikkeling van technologieën voor hernieuwbare energieproductie (zon, wind, biomassa …),

� (ii) de ontwikkeling van energie-efficiënte technologieën om tijd te kopen voor de ontwikkeling van hernieuwbare energie,

� (iii) de ontwikkeling van technologieën om de impact van fossiele brandstoffen te verzachten of te vermijden (bv. koolstofopslag),

� (iv) de ontwikkeling van technologieën om de impact van economische activiteiten op het ecosysteem (o.a. bodem, lucht en water) te verzachten of te vermijden.

35


� Win-win situaties

� Economische winst combineren met ecologische winst

� Economische theorie: win-win niet mogelijk? Mogelijkheden worden (altijd?)

benut !

� Maar bij marktfalingen (externaliteiten, onvolledige informatie,…)?

� � Porter Hypothesis (milieu regulering kan nieuwe investeringsopportuniteiten

creëren, innovaties stimuleren, lange termijn winst > kosten om aan de

regulering te voldoen)

36


technologie

� Zonne-energie, windenergie, marine-energie, biobrandstoffen,

brandstofcellen, energie-efficiëntie, recyclage en afval, energie

infrastructuur, materialen,…

� Carbon capture and storage

� Smart grids

� Wave power

� Tidal power

� Micro hydro power

� Combined heat and power (CHP)

� Biogas

37


technologie

38


technologie

Konarka

39


technologie

� Seeba Energy Farming

40


technologie

41


technologie

42


technologie

43

Overzicht



� Omschrijving

� Meten

� Oplossingen?



� Technologie


� Transitie


� Tot slot

44


innovatie en valorisatie

� Duurzame innovatie

� Nieuwe producten/diensten

� Nieuwe productieprocessen

� Investeringsbeslissing?

� Pay-back rule

� IRR rule

� NPV rule

� Private return ~ onzekerheid (technologie keuze, CO2-prijs,…)

� Publieke return (kosten) ~ subsidies (belastingen)

0)1(0

=

+

=∑∞

=i

t

t

t

IRR

CNPV

45


� Innovatie en diffusie (verspreiding innovatie)

� Technologie ontwikkeling (technologie-push)

� Marktvraag (vraag-pull)

� Overheidsbijdrage en maatregels (regulerings-push)

� Cleantech: dubbel externaliteit probleem

� Innovatie fase: positieve spill-overs (externaliteitsprobleem 1: copy cats)

� Diffusie fase: positieve externaliteiten van Cleantech of negatieve

externaliteiten van traditionele technologie (externaliteitsprobleem 2: externe

milieukosten)

� Case: DESERTEC

46


� Cleantech diffusie problemen/uitdagingen

� Lock-in van traditionele technologie (of lock-out van Cleantech)

� � schaaleffecten, leereffecten, netwerkexternaliteiten, verzonken kosten

(sunk costs) van traditionele technologie, hoge aanpassingskosten, hoge

toetredingskosten

� Keuze uit verschillende technologieën? (welke kiezen en wanneer?)

� Technologie verspreiding (diffusie) is meer dan informatie transfer

� Tijd (snelle verspreiding versus trage verspreiding)

� Winstgevendheid betekent niet automatisch technologie toepassing

47


PV

48


innovatie en valorisatie

Zinvol? Haalbaar? Aanvaardbaar?

49


transitie

� Propere technologie (Cleantech) levert een bijdrage aan onze duurzametoekomst maar Cleantech is niet equivalent aan een duurzame toekomst

� Consumptie? (rationeel gebruik natuurlijke hulpbronnen)

� Cleantech: optimale allocatie van hulpbronnen � optimale schaal

� “Optimally loaded boats will sunk under too much weight, even though they make sink optimally” (Daly, 1991)

� Van systeem optimalisatie naar systeem innovatie via systeem transitie

� Systeeminnovatie: innovaties die bestaan uit een combinatie van technische, sociaal-culturele en gedragsveranderingen

� Transitie: lange termijn proces (25-50 jaar) waarbij maatschappelijke systemen fundamenteel veranderen in hun structuur, instituties, cultuur en praktijken

� Fundamentele verandering (complex, drastisch, radicaal en lange termijn)

50


transitie

51


transitie

� Een voorbeeld van een transitie: Vlaams afvalbeleid (uit Mira-S, 2009)

� Oud regime (tot jaren ’70): storten

� Systeemgrenzen (vol is vol)

� Jaren ’80: take-off fase

• Oprichting OVAM

• Van end-of-pipe naar recyclage

� Jaren ’90: versnellingsfase

• Afvalbeheer en milieumanagement

• Nieuw regime (‘vanzelfsprekend’?)

� Nieuwe fase?

• Duurzaam materiaalbeheer

• Plan C (transitieproces duurzaam materiaalbeheer)

52

53


transitie

� Transitie naar een nieuw energiesysteem

� Oud (en huidig) regime

� Sterke afhankelijkheid fossiele brandstoffen

� Hoog belang kernenergie (electriciteit)

� Gecentraliseerde productie (met beperkt aantal spelers)

� Hoge afhankelijkheid import energiebronnen

� Diverse niches

� Micro-WKK, smart grids, PV, zonneboilers, passiefhuizen, wind, groene chemie,

electrische wagens,…

� Nieuw regime? (decentraal…)

54

Overzicht



� Omschrijving

� Meten

� Oplossingen?



� Technologie


� Transitie


� Tot slot

55

Maatschappelijk verantwoord

ondernemen

� MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen

� Verwijst specifiek naar de bijdrage van het bedrijfsleven aan

duurzame ontwikkeling

� Bedrijfsleven in ruime zin (alle organisaties, privaat en publiek)

� MVO = alle aspecten (economie, milieu en sociaal) in rekening

brengen bij de bedrijfsvoering

� Corporate social responsibility (CSR)

“een proces waarbij ondernemingen vrijwillig streven naar verbeteringen

op bedrijfs- en maatschappelijk vlak door systematische wijze

economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde en

coherente manier in de gehele bedrijfsvoering op te nemen, waarbij

overleg met stakeholders of belanghebbenden van de onderneming deel

uitmaakt van dit proces”

56

57

Maatschappelijk verantwoord

ondernemen

� Voorbeelden

� 6000 medewerkers van Heineken in Afrika krijgen gratis HIV-test en behandeling (ook voor hun gezin)

� “Lick global warming” Ben en Jerry’s ijs

� Rabobank investeert in palmolie (Indonesië)

� Douwe Egberts (Sara Lee)

� Volvo Gent (CO2-neutrale fabriek)

58

59

60

Tot slot

� Overheid

� Reguleren en handhaven(milieuregels,…)

� Stimuleren (innovatiewetgeving, O&O,…)

� Ondersteunen (eco-subsidies,..)

� Consumenten � duurzaam consumeren

� Ondernemingen!

� Milieu-innovatie en valorisatie: ontwikkel en verkoop Cleantech


� Samen (alle actoren): transitie naar een duurzame maatschappij

61

� Partners: Capricorn, FIT, Innovatiecentrum, KHLim,

K.U.Leuven, PHL, LRM, Provincie Limburg, Uhasselt (CMK,

IMOB, IMO), VITO, XIOS, …

Cleantechplatform.be

[email protected]


62

Nog even dit


[email protected]

lezing 9 november 2009 - Universiteit Hasselt · Technologie en milieu-innovatie Enkele concepten...

Documents

Transcript of lezing 9 november 2009 - Universiteit Hasselt · Technologie en milieu-innovatie Enkele concepten...