De stedelijke ontwikkeling van Leuven

tijdens de middeleeuwen

1. Ontstaan en groei van Leuven (9de - 12de eeuw)2. Een stad in volle bloei (13de eeuw)3. Een stad op retour (14de -16de eeuw)4.Herstel van de stad (17-18de eeuw)

Eerste kern: 9e-eeuwse Karolingische versterking (vetus castellum) op eiland in Dijle (Groot Begijnhof)

=> groei van agglomeratie ‘Ten Hove’

Tot einde 10e-eeuw: enkel domaniaal centrum door de economisch ongunstige situatie van Brabant

Latere kern: Lambert I met de Baard († 1015) => verschuiving residentie naar noorden (korter bij andere kern waar kapel van Sint-Pieter stond) : ‘s Hertogeneiland (O.L.Vrouw ter Predikherenkerk)

eerste helft 12de eeuw: van domaniaal naar

stedelijk centrum

Economisch vlak: 1) Leuvens marktprivilegie (1150)2) vorstelijke vis-,vlees-, graan- en lakenhallen en de wolwaag3) oprichting van handelshuizen, winkels en werkplaatsen4) handelstrafiek op de Dijle

Godsdienstig vlak: 1) Benedictijnenabdij van Vlierbeek (1125)2) Premonstratenzerabdij te Park (1120/1125)3) abdij van Sint-Geertrui (1208)4) nieuwe kapellen

=> geven ontstaan aan nieuwe woonkernen

Sint- Geertrui

Sint- Michiel

Sint-Kwinten

Sint-Jacob

Juridisch vlak:

1) leges lovaniensis2) schepenbank3) ringmuur (1156-1161)

Borchtstraatpoort

Minnepoort

Biestpoort

SpuiSt

eenp

oort

Heilige-G

eestpoort

Sint-Michielspoort

Proefstraatpoort

Minderbroedersspoort

Spui

Broekstraatpoort

Redingenpoort Wolvenpoort

Einde 12de eeuw: stadsterritorium binnen stadsmuur volledig bewoond

Behuizing gegroepeerd rond grote verkeersaders van spontaan radiaal-concentrisch plan

Naamsestraat

Parijsstraat

Brusselsestraat

Mechelsestraat

Diestsestraat

Tiensestraat

Vaartstraat

Maar:

geen aaneengesloten bebouwing

begrip rooilijnen onbestaande

landelijk uitzicht

Buiten stadsmuur bevolking:

langs grote handelswegenin vroegere gehuchten Oppendorp, Ten Hove en Biest

sterke economische groei door opbloei van de lakennijverheid=> opkomst ambachtslieden

=> verdubbeling bevolking

13de eeuw

Gevolg van bevolkingsaangroei:

5 zelfstandige parochies

vestiging van geestelijke orden

stichting van godsdienstige en caritatieve instellingen en hospitalen

- tijdelijke inzinking rond 1300(sociale strijd, hongercrisis, sterfte)

14de eeuw

12de eeuw 13de eeuw 1340

6.000 12.000 20.000

vanaf 1341:bouw van de tweede ringmuur

14de eeuw

Naamsepoort

Diestsepoort

Parkpoort

Tiensepoort

AarschotsepoortMechelsepoort

Verloren Kost

Brusselsepoort

Tervuursepoort

Kleine spui

Grote Spui

Midden 14de eeuw: definitieve weg terug:- slechte verstandhouding met vorst- verval lakennijverheid- hoge financiële lasten- strijd tussen ambachten en patriciaat

ÞNefast voor economie en demografie=> ontvolking(1374: 16.000 inwoners)

12de eeuw 13de eeuw 1340 1374

6.000 12.000 20.000 16.000

gekenmerkt door zowel herstel-periode als crisismomenten:- oprichting van de universiteit- overschakeling op luxenijverheid-ontwikkeling van de hopbrouwerijen=> herstel van de bevolking

15de eeuw

nieuwe sociale samenstelling door oprichting van universiteit (ca 1.000 studenten rond 1475)stagnatie van de stadsontwikkeling

15de eeuw

12de eeuw 13de eeuw 1340 1374 1425

6.000 12.000 20.000 16.000 20.000

wel verbetering van fysionomie:nieuwe fundatiesuniversitaire gebouwengotische realisaties

Aanleg Grote Markt

16de eeuw

: absoluut dieptepuntslechte economische toestand(stopzetting graanuitvoer, ondergang wijnbouw, lakennijverheid, linnenindustrie)

graancrisis: armoede belegering van Maarten van Rossum

opstand tegen Spanje zware oorlogsuitgaven pestplaag van 1578 tot mei 1579

-

Einde 16de eeuw

Leuven: allure van een provinciestad

verwoeste economie stilliggend universitair leven enorme stadsschuld platgebrand ommeland

12de eeuw

13de eeuw

1340 1374 1425 1489 1526 1597

6.000 12.000 20.000 16.000 20.000 15.000 17.000 9.700

herstel in middelmatigheid:

- demografisch herstel (12.000 inwoners in 1631; 14.500 in 1680)- nieuwe caritatieve (7) en godsdienstige (13) instellingen- 12 nieuwe universitaire instellingen- bloeiende burgerlijke architectuur- vestingstad

17de eeuw

12de eeuw

13de eeuw

1340 1374 1425 1489 1526 1597 1680

6.000 12.000 20.000 16.000 20.000 15.000 17.000 9.700 14.500

18de eeuw

1340 1374 1425 1489 1526 1597 1680 1755 1795

20.000 16.000 20.000 15.000 17.000 9.700 14.500 15.000 19.500

toename bevolking

18de eeuw

- vraag naar woongelegenheid stijgt Bouw van achterhuizen

groeiende industriewerkvolk: stijging armoede

- aanleg van steenwegennet

Brusselsesteenweg

Tiensesteenweg

Mechelsesteenweg

Naamsesteenweg

Aarschotsesesteenweg

18de eeuw

Maar ook: aanleg van de Vaart

De vaart

Voorbereiding door privé-personen & steun van de Leuvense stadsmagistraat (1720)Tekening van plannen (1731)1749: aanstelling van een vaartcommissie29/01/1750: octrooi van Maria-Theresia09/02/1750: spadesteek door prins Karel van Lorreinen

18de eeuw

nog altijd houten huizen vorstelijk eigendomsrecht over straten, pleinen en waterlopen

openbare hygiëne = een ramp pachters van de modderkar verbod op loslopende

ganzensluiting van steegjes

Leuvense middeleeuwse

straten en pleinen

PrepositistrateProefstrateProeffstrateProestrate

NAAMSESTRAAT

: straat van Grote Markt tot aan 1e ringmuur (Van Dale college)

verwijzing naar de proosten van de Sint-Pieterskerk

straat vanaf 1e ringmuur tot 2de ringmuur: Sint-Quintensstrate

Vanaf 17de eeuw: Heversche straat

NAAMSESTRAAT

Belangrijke gebouwen:•Lakenhalle (12de eeuw)•Heilige Geest-college (1445)

•Sint-Annacollege (1553)•Premonstreitcollege (1571)•Koningscollege•Atrechtcollege•Van Dale college

NAAMSESTRAAT

OppendorpstrateDorpstrate (vanaf 14de eeuw)

DIESTSESTRAAT

leidde naar gehucht Oppendorp (kruising huidige Vital Decosterstraat)

DIESTSESTRAAT

Gemengd handels- en residentieel karakter:• ambachtshuizen• herbergen en gastoven • brouwerijen (De Ketel, De Candelaer,

de Gulden Leeuw)• voorname woningen • kloosters : oa Witte Vrouwen, Sint-

Genovagasthuis

BRUSSELSESTRAAT

SteenstraatBieststraatWijngaardstraat

verbinden de Grote Markt met de Mechelse-vestRomeinse heirbaan Keulen-Brugge

BRUSSELSESTRAAT

Steenstraat: Grote Markt tot Handbooghof? eerste gekasseide weg of straat met veel stenen huizen

Bieststraat: Handbooghof tot Blauwen Hoekgenoemd naar gehucht Ter Biest

Wijngaardstraat: Blauwen Hoek tot Wijngaardpoortgelegen tussen de wijngaarden

BRUSSELSESTRAAT

kloosters: Sint-Elisabethgasthuis, Sint-Laureinsgasthuisbrouwerijen: 16

TIENSESTRAAT

HoelstratePlathea Sancti MichaelisHuijlstrate

verwijst naar de oorspronkelijke vorm van de weg: een holle weg die vanuit het stadscentrum omhoog ging naar de stadspoort

TIENSESTRAAT

Aanvankelijk twee delen:

1. Tot aan de stadspoort in stadsomwalling: handelsstraat et universitaire colleges, kerken en kloosters

2. Vanaf stadsomwalling: zeer landelijk en slechts sporadisch bewoond

MECHELSESTRAAT

Juxta atrium sancti petriSchipstrate/NavalistrataBorghstrate/Borchtstrate

aaneensluiting van 3 oude wegdelen, leidend van de Grote Markt naar Keizersberg

MECHELSESTRAAT

Juxta atrium Sancti Petri / ligging aen die kerckhof: gedeelte van de Grote Markt tot Zeven Hoeken

Schipstraat / Navalistrata: van Zeven Hoeken naar haven aan de Dijle

Borghstraat / Borchtstraat: van haven naar burcht op Keizersberg

MECHELSESTRAAT

woonconcentratie van handelaars en ambachtslieden:

vlees- en visverkopers in de omgeving van de Grote Markt en Vismarkt

brouwerijen

MECHELSESTRAAT

Verschillende bruggen:

1. Schipbrug/Visbrug2. Bogaardenbrug3. Gruwelsbrug4. Voerbrug

VAARTSTRAAT

KoestraatVaccarum strataUlakestraatDoolaegestraat

leidde naar de gemene weideplaatsen Loevennebeemde tussen oude Dijle en Leibeek

VAARTSTRAAT

Koestraat: van Diestsestraat tot aan Viermolens

Ulake of Doolaegestraet: van Kardinaalstraat tot Vaart

In hoofdzaak residentiële buurt met burgers- en herenhuizen van ambachtslieden, hoogleraren, patriciërs en aristocraten

PARIJSSTRAAT

Legestraat/Ledichstrate/Ledichheit-strate/Ocialistrata

Parijsstraat

Eertijds opgesplitst in twee gedeelten; grens tussen beide gedeelten blijft vaag

PARIJSSTRAAT

Verklaring Parijsstraat :1. Verwijzing naar Franse hoofdstad2. Verwijzing naar geslacht Van Parijs3. Verwijzing naar nabijgelegen

groentenmarkt: parijs is dialect van prei

Verklaring Legestraat:1. Verwijst naar positie tegenover Naamsestraat2. Verwijzing naar Otium: ledige plaats