Les 1 - 'De wereld is een schouwtoneel...'

Cultureel Erfgoed voor groep 7 en 8

Benodigdheden:

Foto van Stadsschouwburg Amsterdam (bijlage 1.1)

Kaartjes met herkenbare personage (bijlage 1.2)

Afbeelding Joost van den Vondel (bijlage 1.3)

Afbeelding Gijsbrecht mozaïek (bijlage 1.4)

Afbeelding Louis Bouwmeester als Shylock (bijlage 1.5)

Afbeelding Hans Kesting (bijlage 1.6)

Afbeelding Louis d' Or (bijlage 1.7)

Link naar AVRO - Uitreiking Louis d' Or

Inhoud: In deze les maken de leerlingen kennis met de Stadsschouwburg als Cultureel Erfgoed. Ze verhouden zich tot het theater door zelf rollen te spelen en na te denken over wat het

spelen van een rol inhoudt. Hoe keken de mensen vroeger naar toneel en hoe kijken we er nu

naar? De leerlingen maken kennis met Joost van den Vondel en zijn uitspraak 'De wereld is

een schouwtoneel...' Spelen mensen dagelijks toneel, of heeft de werkelijkheid van alledag

niks met theater in de Schouwburg te maken? Ze leren over de traditie van de

portrettengalerij en de toneelprijzen van vroeger en nu. Uiteindelijk sluiten ze af met het

verbeelden van hun eigen favoriete rol.

Inleiding: De Stadsschouwburg en haar bespelers De docent toont de afbeelding (bijlage 1.1) van de Stadsschouwburg op het digibord en vertelt dat de leerlingen een bezoek zullen brengen aan de Schouwburg. Vragen:

Wat is er te zien in een Schouwburg?

Wie werken er in een Schouwburg?

Kern 1: Wie ben ik?

De docent vertelt: Acteurs en actrices doen alsof ze iemand anders zijn. Soms kan een toneelrol, ook wel personage genoemd, dicht bij het karakter van de acteur of actrice zelf staan, maar het blijft altijd spel. Er wordt ook weleens gezegd dat acteurs 'in de huid van een ander kruipen.'

Vragen:

Wat wordt daarmee bedoeld?

Op wat voor manieren kan je in de huid van de ander kruipen?

Wie is er weleens in de huid van een ander gekropen?

Opdracht

Maak groepen van vier kinderen.

Per groep krijgen de kinderen één minuut de tijd om zoveel mogelijk personages uit te beelden. De groepen kijken naar elkaar maar raden niet mee. Twee leerlingen uit de groep moeten uitbeelden, twee leerlingen moeten raden. Alle personages staan op kaartjes, zie bijlage 1.2. Als ze het geraden hebben, krijgen zij een kaartje en beelden een personage uit.

Als de minuut voorbij is gaat de groep zitten en nemen de kaartjes die geraden zijn mee naar hun plaats.

De volgende groep is aan de beurt. Als je groep niet aan de beurt is, is het niet verstandig hardop mee te raden, want alleen de groep die aan de beurt is kan punten verdienen.

Mocht het de groep die aan de beurt is niet lukken om binnen één minuut het

personage te raden, dan mogen de andere groepen een poging wagen. De groep die

als eerste een vinger opsteekt mag beginnen.

Regels:

Per groep 1 minuut de tijd.

Er mag niet gepraat worden en geen geluid gemaakt worden.

Liplezen en aanwijzen van voorwerpen mag ook niet.

De docent vertelt: Wat wij net gedaan hebben is een snelle vorm van even iemand anders worden. Een acteur of actrice heeft over het algemeen niet een paar seconden, maar zes tot acht weken de tijd om

door middel van repetities, speloefeningen en onderzoek zich zo goed mogelijk voor te doen

als een ander. Niet alleen kunnen ze dan een ander uitbeelden met hun lichaam, maar ook

gaan ze hun stem aanpassen, hun manier van lopen en hun kleding. Om beter te kunnen doen

alsof zijn er voor acteurs en actrices vele hulpmiddelen.

Vraag:

Wat kan je als acteur of actrice helpen om te doen alsof? Hoe word je iemand anders? Voorbeelden zijn: kap/grime/kostuum/tekstzegging en stem.

Toneelspelen kan op veel verschillende manieren, heel extreem in de vorm van typetjes, of

juist heel realistisch om het zo echt mogelijk te laten lijken. Denk maar aan het verschil

tussen spel in een soap of spel in een theaterstuk of in een speelfilm.

Kern 2: Toneelspelen volgens Vondel

De docent voert een kort gesprek met de leerlingen: Hoe kijken jullie tegen toneelspelen/acteren aan? Aan de hand van onderstaande vragen.

Vragen:

Wie heeft er weleens op een toneel gestaan?

Hoe was dat?

Wat is je het meeste bijgebleven?

Opdracht Kies bij de volgende stellingen over toneelspelen steeds of het volgens jou waar of niet waar is. Dit kan door middel van hand opsteken, gaan staan, naar een bepaalde kant van het lokaal lopen etc.

De docent zegt de volgende stellingen:

Toneelspelen is ‘denken dat je een ander bent.’

Toneelspelen is ‘emoties spelen.’

Toneelspelen is ‘heel overdreven doen.’

Toneelspelen is ‘je inleven in een ander.’

Toneelspelen is ‘de echte wereld nadoen.’

Toneelspelen is ‘leuk om te doen.’

Toneelspelen is ‘moeilijk om te doen.’

Vraag:

Wat is toneelspelen volgens jou?

De docent vertelt: Joost van den Vondel was een dichter en toneelschrijver. Hij is de beroemdste Nederlandse schrijver uit De Gouden Eeuw. Het Vondelpark is naar hem genoemd. Net als de Vondelkerk, de Vondelstraat en de Vondelschool. Daarnaast is Vondel ook degene die het woord 'Schouwburg' heeft bedacht. 'Schouwen' betekent 'kijken' en 'burg' komt van het woord 'burcht' dit is een plaats, een gebouw (toon bijlage 1.3 op het digibord.)

Vondel schreef een beroemd toneelstuk 'Gijsbrecht van Aemstel' over de verovering van

Amsterdam. Elk jaar werd dit stuk opgevoerd op 1 januari, ook dit jaar is dat gebeurd. Van

het verhaal is een mooi mozaïek gemaakt dat in de Schouwburg hangt (toon afbeelding

Gijsbrecht mozaïek, bijlage 1.4, op het digibord.)

Vondel schreef ook gedichten, soms hele korte, zoals 'U, Nu' waar hij zelfs een

gedichtenwedstrijd mee won in 1620. Een ander kort gedicht was 'De wereld is een

schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.'

Vraag:

Wat zou Vondel hiermee bedoelen?

Kern 3: Wat is jouw rol?

De docent bespreekt: Als je het idee van Vondel volgt dat de wereld een schouwtoneel is dan zou het zo zijn dat iedereen in het dagelijks leven eigenlijk toneel speelt. Wie denkt dat dit waar is?

Vragen:

Waarom denk je van wel/niet?

Welke verschillende rollen speel of ben jij? (Voorbeelden kunnen zijn dochter, voetballer, broer, pestkop, slachtoffer, dromer etc.)

Doen: Hang in het lokaal vier A4 papieren op met duidelijke rollen op (bijvoorbeeld Denker, Dromer, Helper, Leider) zodat het lokaal in vier kanten wordt verdeeld. Vervolgens stel je onderstaande vragen aan de leerlingen. Als antwoord op de vraag mogen de leerlingen bij één van de vier rollen in het lokaal gaan staan. Dus als je antwoord op de vraag 'Welke rol heb je het vaakst'? de Helper is, dan lopen de kinderen toe naar het vel papier waar Helper op staat.

Benadruk dat de leerlingen voor zichzelf kiezen en niet achter vriendjes/vriendinnetjes

aanlopen richting één van de vier kanten. Het gaat er om dat de leerlingen reflecteren op de

verschillende rollen die ze innemen in het dagelijks leven.

Welke rol heb je het vaakst?

Welke rol zou je het liefst willen hebben?

Welke rol vind je het minst fijn?

Welke rol vind je het engst?

Welke rol past het beste bij jou?

Kern 4: De beste toneelrol, de Louis d' Or

De docent vertelt: In de Stadsschouwburg hangen veel schilderijen van acteurs die vroeger en nu belangrijk waren voor het Nederlandse Toneel. Vroeger werden mensen in hun rol geportretteerd (toon bijlage 1.5, Louis Bouwmeester in zijn rol van Shylock.)

Tegenwoordig worden mensen als zichzelf geportretteerd (toon bijlage 1.6, de foto van het

schilderij van Hans Kesting, voor hen wellicht bekend uit Het Klokhuis.) Als je tegenwoordig

de belangrijkste toneelprijs wint dan wordt er een portret van je gemaakt dat in de

Schouwburg komt te hangen.

De belangrijkste prijs voor een acteur heet de Louis d' Or (de gouden Louis, genoemd naar Louis Bouwmeester, toon bijlage 1.7.) De belangrijkste prijs voor een actrice heet de Theo d' Or (de gouden Theo, genoemd naar de zus van Louis Bouwmeester, Theo Mann Bouwmeester.)

Een Louis d' Or of Theo d' Or is eigenlijk een soort Oscar, maar dan voor toneel in Nederland. Toon het filmfragment van AVRO - Opium TV op Theatergala 10 september 2011.

> http://gemi.st/13095823 tot en met de uitspraak van Joop van den Ende, minuut 2.23.

Afsluiting: Wat is jouw favoriete rol?

Opdracht: Laat alle leerlingen een plek in de klas opzoeken waar ze kunnen staan zonder iemand anders aan te stoten. Laat ze hun ogen sluiten.

De docent vertelt: Bedenk wie jij graag zou willen zijn en/of spelen. Alles is mogelijk. (Bijvoorbeeld: moeder/zus/oud omaatje/Superman/Beyonce/politieagent.)

Hou je ogen dicht en ga nu staan als die persoon die je in je hoofd hebt. Hoe staan zijn of

haar voeten? Handen? Benen, wijd uit elkaar of juist dicht bij elkaar, doorgezakt of juist

stevig? Is het hoofd van degene die je speelt naar beneden of juist omhoog. Hou je ogen

dicht. Hoe staan de schouders? Zorg dat elk lichaamsdeel helemaal klopt. Heupen, buik, nek

en rug. Hou je ogen nog even dicht. Ik tel af van tien naar nul en bij nul doe je de ogen open

en sta je helemaal als de persoon die jij wil zijn/spelen.

Tel af en laat iedereen zijn ogen open doen. Een beeldentuin is ontstaan. Laat enkele leerlingen rondlopen in deze beeldentuin en laat hen vertellen welke personages ze denken te zien. Bespreek welke personages de kinderen uitbeelden.

De docent vertelt: In de les Beeldende Vorming zal een zelfportret worden gemaakt. Op de achterkant van het portret kaartje dat je krijgt, mag je opschrijven wat jouw favoriete rol is en hoe deze eruit ziet. Variatie: Laat de leerlingen elkaar fotograferen als hun favoriete rol en plak de foto op de achterzijde van het portretkaartje.

BIJLAGE 1.1 Stadsschouwburg Amsterdam

BIJLAGE 1.2 Bekende personages

Sinterklaas

Zwarte Piet

De Klokkenluider van de Notre Dame

Koningin Beatrix

Sneeuwwitje

Justin Bieber

Kerstman

Mega Mindy

Hans & Grietje

Superman

Assepoester

Bassie & Adriaan

Harry Potter

Juf of meester

Roodkapje

Wesley Sneijder

Prinses Amalia

Lady Gaga

Donald Duck

Ali B

Kruimeltje

K3

BIJLAGE 1.3 Joost van den Vondel

BIJLAGE 1.4 Mozaïek Gijsbrecht van Aemstel

BIJLAGE 1.5 Louis Bouwmeester als Shylock

BIJLAGE 1.6 Hans Kesting

BIJLAGE 1.7 Louis d' Or

Les 2 - Teken je eigen portret!

Beeldende Vorming voor groep 7 en 8

Benodigdheden:

Afbeeldingen van portretten uit de Stadsschouwburg (bijlage 2.1, 2.2 en 2.3)

Voor iedere leerling een portretkaart

Potloden (tekenpotloden en kleurpotloden)

Voorbeeld portret tekenen (bijlage 2.4)

Inleiding Duur 10 min.

De docent vertelt: Deze portretten hangen in de Stadsschouwburg van Amsterdam. Deze mensen hebben veel in de Stadsschouwburg opgetreden en zijn belangrijk geweest voor het theater.

Jullie zijn ook belangrijk voor het theater want jullie gaan op bezoek in de

Stadsschouwburg. Daarom maken jullie ook een mooi portret op een speciale kaart

(toon leerlingen de kaart.)

Laat de leerlingen de afbeeldingen zien van de portretten uit de Stadsschouwburg

(bijlage 2.1, 2.2 en 2.3). Bespreek:

Wat valt je op?

Wat zijn dit voor mensen?

Bespreek met de leerlingen daarna:

Wat valt je op aan je gezicht?

Welke vorm heeft een gezicht?

Op welke hoogte zitten je ogen/oren/neus en mond?

Opdracht: Laat de leerlingen in tweetallen een lijstje maken van kenmerken van hun gezicht (kleur haar/ogen/bolle wangen/smalle neus etc.) Dit lijstje gaat hen straks helpen bij

het tekenen van hun portret.

Kern: Duur 25 min.

De leerlingen gaan nu een zelfportret tekenen. De leerkracht helpt hen met het

tekenen van de juiste verhoudingen door de eerste stappen met hen klassikaal te

zetten. Toon het voorbeeld (bijlage 2.4) op het digibord.

1. Teken een ei.

2. Trek een heel dun lijntje door het midden van boven naar beneden.

3. Trek een heel dun lijntje van links naar rechts.

4. Zet twee stippen op de horizontale lijn, daar komen straks de ogen. (Bespreek met

de leerlingen welke vorm de ogen hebben: rond, een eivorm etc.?) 5. Aan de onderkant van de horizontale streep, aan de buitenkant van het ei komt de

bovenkant van het oor te zitten. 6. Trek nog een dunne streep van links naar rechts tussen de horizontale lijn en de

onderkant van het ei. Onder deze streep komt de mond, boven deze streep komt de neus. (Bespreek: welke vorm heeft een neus? Hoe kun je hem tekenen? Een mond is geen streepje maar heeft ook een vorm.)

De leerlingen gaan nu hun eigen portret tekenen. Wijs hen erop dat het portret

natuurlijk op hen gaat lijken, maar dat er ook iets bij getekend mag worden dat nog

iets speciaals over hen vertelt. Joop Admiraal heeft een feesthoedje bij zijn portret

omdat hij dat leuk vond, de balletdanseres koos voor een zwaan omdat ze in het ballet

Het Zwanenmeer heeft gedanst. Wat hoort specifiek bij de kinderen? Denk aan hobby,

sport en interesse.

Let erop dat ze de hulplijnen weer uitgummen! Geef hen tevens kleurpotloden om het

portret in te kleuren.

Wijs hen ook op de details van de tekening: werk de ogen af met wenkbrauwen,

wimpers etc. Draag je ook oorbellen? Wat voor kleding zien we nog? Enzovoorts.

U kunt er ook voor kiezen de leerlingen eerst schetsen te laten maken op een A4 en

pas later het definitieve portret op de kaart te tekenen.

Afsluiting Duur 10 min.

Laat elk kind het portret tonen aan de groep en laat hen het portret voorstellen aan de

klas:

Voorbeeld:

'Dit is Lena, ze heeft een vogel op haar schouder, dat is haar parkiet Berend, waar ze

veel van houdt.'

Vertel de leerlingen dat het portret mee gaat naar de Stadsschouwburg als ze daar op

bezoek gaan.

BIJLAGE 2.1 Joop Admiraal

BIJLAGE 2.2 Olga de Haas

BIJLAGE 2.3 Siem Vroom

BIJLAGE 2.4 Portret Tekenen

Les 3 - Theaterles

Groep 7 en 8

U heeft met uw groep deelgenomen aan Theaterkraken in De Stadsschouwburg.

Daar hebben de leerlingen kennis gemaakt met toneel spelen. In de klas kan hier nog verder op in gegaan worden door de volgende opdrachten met

de leerlingen uit te voeren. Wij wensen u daarbij veel plezier!

Opdracht: Verdeel de klas in vijf groepen van 4 tot 6 leerlingen (afhankelijk van groepsgrootte.) Elk groepje maakt een presentatie in een andere vorm. Hiervoor krijgt elk groepje een half uur de tijd. Vervolgens mag elk groepje 5 minuten presenteren.

Geef elk groepje de tekst van Enne Koens (zie bijlage 1) en laat hen de tekst op

verschillende manieren uitwerken. Geef elk groepje ook een handleiding. De vijf korte

handleidingen die u hieronder aantreft geven de groepen houvast en laten hen werken met de

vijf 'doen alsof' elementen die ze in de Schouwburg zijn tegengekomen.

Wanneer u nabespreekt kunt u de volgende vragen aan de spelers en de regisseur stellen:

Ben je tevreden waarom wel/niet?

Vraag hierbij aan het publiek:

Wat hebben jullie gezien?

Welk element van 'doen alsof' heeft dit groepje gebruikt?

Wat was er goed aan de presentatie?

Wat viel je op?

Hoe zou het nog beter kunnen?

Handleiding 1

Groep 1: Tekst en subtekst

Lees samen de tekst van Enne Koens en bespreek waar die volgens jullie over gaat.

Schrijf met je groepje de gedachten van de personages naast de tekst. Maak 1 versie waarbij je de gedachtes van de personages helemaal laat kloppen met de tekst:

Voorbeeld: 'Ik haat jou' TEKST – 'Jij bent echt vreselijk' GEDACHTES Maak 1 versie waarbij je de gedachtes van de personages tegenovergesteld maakt aan de tekst:

Voorbeeld:

'Ik haat jou' TEKST – 'Ik vind jou echt leuk' GEDACHTES

Met je groepje kies je een regisseur. Met de regisseur ga je alle twee de versies repeteren.

(dus degene waarbij de gedachtes van het personage kloppen met de tekst en degene waarbij

de gedachtes juist niet kloppen met de tekst). De regisseur kiest welke versie jullie aan de

klas gaan laten zien en vertelt waarom jullie voor die versie gekozen hebben.

Handleiding 2

Groep 2: De boodschap

Doen: Lees samen de tekst van Enne Koens en bespreek waar die volgens jullie over gaat.

Kies met je groep het belangrijkste thema van de tekst. Maak een woordenweb rondom het thema.

Bijvoorbeeld als het thema 'opgroeien' is:

Baby's

Verjaardag Reizen Vergeten

Leeftijd Opgroeien Leuk

Kiezen

Leren Oud worden Volwassen

Familie Opa/oma

Kies van al deze woorden er drie uit die jullie het meeste aanspreken en bedenk hierbij een

mogelijke boodschap, verzin een mening die je over het woord kan hebben, of zelf hebt.

Voorbeeld:

Familie: De familie is het allerbelangrijkste in je leven.

Kiezen: Als je kiest moet je altijd je hart volgen.

Oud worden: Oud worden is eenzaam dus je moet zorgen dat je genoeg vrienden hebt als je oud bent.

Kies een van jullie thema's uit en kies de boodschap die je bij dit thema wil vertellen aan de ander kinderen uit je klas en de rest van Nederland.

Kies een regisseur en maak onder leiding van de regisseur een scene waarin je deze

boodschap overbrengt.

Handleiding 3

Groep 3: Opkomen in je rol

Lees samen de tekst van Enne Koens en bespreek waar die volgens jullie over gaat. Schrijf alle personages op die voorkomen in de scene. Gebruik je fantasie en bedenk voor elk personage:

Hoe loopt het personage?

Hoe praat het personage?

Welke kleren draagt het personage?

Hoe oud is het personage?

Wat doet het personage voor werk/studie, waar zit personage op school? (ligt aan

leeftijd)

Heeft het personage broers of zussen?

Waar woont het personage?

Wat is het lievelingseten van het personage?

Wat zijn de hobby's van het personage?

Als je dit voor elk van de personages besproken hebt kies je een regisseur. De regisseur

verdeelt de rollen:

Wie gaat welk personage spelen?

Onder leiding van de regisseur maak je vervolgens voor elk personage een opkomst waarin je

let op houding en stem. De regisseur kiest vervolgens een interviewer die alle personages

vragen stelt. Belangrijk is hierbij dat de personages in hun rol blijven! Als de interviewer vraagt 'wat is je hobby' dan antwoord je alsof je je rol bent. Repeteer dit een aantal keer.

Bedenk een tv programma waarin mensen geïnterviewd worden. Dit tv programma speel je

na voor je klasgenoten waarbij je alle personages laat opkomen en laat interviewen.

Handleiding 4

Groep 4: Rekwisieten

Doen: Lees samen de tekst van Enne Koens en bespreek waar die volgens jullie over gaat.

Vragen:

Waar denk je dat de scene zich afspeelt?

Wat zijn de belangrijkste voorwerpen die er in de scene gebruikt worden door de personages?

Wat is de sfeer van de scene?

Opdracht Maak een tekening op papier of op de computer waarin je een schets maakt van hoe jullie het decor voor deze scene zouden inrichten. – wat moet er staan? – welke kleuren worden er gebruikt? – waar is het? Maak een lijst van rekwisieten die de scene nodig heeft: – welke rekwisieten zijn er nodig om deze scene te spelen? Een boek, een portemonnee, een bril... etc.

Tot slot maak je het toneelbeeld op ware grootte. Samen met de juf/meester ga je op zoek

naar voorwerpen en kleuren die zoveel mogelijk het beeld weergeven wat jullie hebben

geschetst. Zoek ook zoveel mogelijk rekwisieten op die er op de lijst staan.

Je presenteert jouw toneelbeeld inclusief rekwisieten aan de klas en vertelt waarom je hebt gekozen voor dit decor en deze rekwisieten.

Handleiding 5

Groep 5: Geluid

Lees samen de tekst van Enne Koens en bespreek waar die volgens jullie over gaat.

Vragen:

Welke sfeer heeft de scene?

Welk geluiden komen er voor in de scene? Denk aan: deurbel, voetstappen etc.

Welke muziek zou er goed bij de opkomst passen? Denk aan: vrolijk, snel, verdrietig, neutraal etc.

En bij het midden?

En het einde?

Opdracht Maak nu een geluiden decor voor de scene – dat wil zeggen dat je de geluiden die er bij de scene hoort zelf gaat maken. Gebruik je eigen stem, maar eventueel ook voorwerpen die je op school/in de klas kan vinden. Als de scene op een station is kan je denken aan: fluitje, een roepende conducteur, trein geluiden, etc. Kies een liedje voor de opkomst en een liedje voor het slot.

Speel de scene nu een keer door, maar zonder tekst, alleen met de muziek en de geluiden.

Presenteer je muzikale vondsten aan de klas.

Slot opdracht

Facultatief

Laat tot slot de leerlingen van groep 1 spelen in het decor van groep 4, de leerlingen van groep 2 spelen met de geluiden van groep 5 en de leerlingen van groep 3 opkomen in het decor van groep 4 begeleidt door de muziek van groep 5.

BIJLAGE 1 - In de winkel 2

Broer 2 Ik heb gif nodig

Winkeljuffrouw Waar gaat u dat voor gebruiken als ik vragen mag?

Broer 2 Ik moet mijn broer vermoorden

Winkeljuffrouw Waarom?

Broer 2 Omdat hij mijn broer is.

Winkeljuffrouw Maar dat is verschrikkelijk.

Broer 2 Zulke dingen gebeuren dagelijks hoor mevrouw.

Winkeljuffrouw Maar uw broer... Toch niet uw broer?

Broer 2 Mijn broer is een verschrikkelijk vervelend

mannetje. Hij speelt vals en houdt dingen achter.

Winkeljuffrouw Daar kunt u toch met hem over praten?

Broer 2 Nee, nee!

Het is verschrikkelijk! Er valt niet met hem samen te leven.

Winkeljuffrouw Ik kan u een slot verkopen.

Voor op uw kamerdeur.