1

Leren en experimenteren met

Industrieel 3 D Metaal Printen

Projectplan in het kader van Gebiedsopgave Achterhoek

Penvoerder: CIVON

Deelnemende partners: Kaak Group

Bronkhorst High Tech

Hencon

Hitech Bihca

Copal Handling Systems

Royal Eijkelkamp

GOMA

HAN

Saxion

Anton Tijdink bedrijfstakschool

2

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 Achtergronden ....................................................................................................... 3

1.1 Maatschappelijke trends ............................................................................................................. 3

1.2 Naar een economie van netwerken ............................................................................................ 3

1.3 Aansluiting met Boost ................................................................................................................. 4

1.4 Aansluiting Achterhoek 2020 ...................................................................................................... 4

1.5 Ontstaan project: leren en experimenteren met 3 D metaalprinten ......................................... 5

Hoofdstuk 2 Van 3 D printen tot 3 D metaal Print Valley Gelderland ......................... 6

2.1 Wat is 3 D printen ........................................................................................................................ 6

2.2 3 D metaalprinten ....................................................................................................................... 6

2.3 3 D metaalprinten in de Achterhoek met de MetalFAB1 ............................................................ 7

2.4 Toekomst: 3D Metaal Print Valley Gelderland ............................................................................ 8

Hoofdstuk 3 Leren en experimenteren ............................................................................... 11

3.1 Doel ........................................................................................................................................... 11

3.2 Contracten tussen KAAK – CIVON en CIVON – Bedrijven .......................................................... 11

3.3 Activiteiten ................................................................................................................................ 12

Kick off meeting ................................................................................................................................. 12

Projectleider ...................................................................................................................................... 12

Experimenteren ................................................................................................................................. 13

Operator van Kaak ............................................................................................................................ 14

Leren .................................................................................................................................................. 14

3.4 Resultaat .................................................................................................................................... 14

Hoofdstuk 4 Begroting en financiering ............................................................................... 16

3

Hoofdstuk 1 Achtergronden

1.1 Maatschappelijke trends

De digitale economie ontwikkelt zich razendsnel en datzelfde geldt voor nieuwe technologie. Deze

ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en productietechnologie wordt in combinatie Smart

Industry genoemd. Met behulp van digitalisering en de inzet van nieuwe technologie, zoals 3D-

printen, Internet of Things en robots worden in steeds meer sectoren bedrijfsprocessen en

productiemethoden slimmer en efficiënter gemaakt; in de zakelijke dienstverlening, de zorgsector,

de maakindustrie, de logistiek, in de uitgeefwereld, enzovoorts.

Deze ontwikkelingen hebben ingrijpende maatschappelijke en economische gevolgen. Het dwingt

ondernemers (in de maakindustrie) om zich veel meer te richten op innovatie. Ondernemers die

denken dat het in hun sector wel mee zal vallen, maken een verkeerde inschatting en lopen het risico

door (nieuwe) concurrenten op achterstand te worden gezet. Digitale voorbeelden die de aandacht

trekken zijn Uber, dat de taxibranche in rep en roer brengt en Airbnb, dat de hotelsector

concurrentie aandoet. Daar blijft het niet bij. Niet alleen in Nederland, maar ook in andere landen

wordt de traditionele televisiewereld gedwongen hun huidige marktpositie te herijken door nieuwe

concurrenten als Netflix en YouTube, en ook doordat steeds meer mensen tv-kijken vervangen door

het kijken op tablets en smartphones op tijdstippen die ze het beste uitkomen. Deze ontwikkeling

leiden tot lagere inkomsten uit tv-reclames en dwingt de gevestigde zenders tot het bedenken van

nieuwe verdienmodellen. De digitalisering van de industrie leidt dan ook tot nieuwe verdienmodellen

en businesscases

1.2 Naar een economie van netwerken

De razendsnelle ontwikkeling van Smart Industry vraagt om een flexibele omgeving waar met lage

kosten, internettoepassingen en toptalent snel kan worden gereageerd op nieuwe

marktontwikkelingen. Deze ontwikkelingen lijken in het voordeel van kleinere bedrijven die

samenwerken. Immers, grote concerns zijn vaak log en de strikte hiërarchische verhoudingen worden

minder geapprecieerd door de young professionals. Deze zijn dan ook minder flexibel en kunnen

minder snel reageren op veranderingen.

Samenwerken is al langere tijd noodzakelijk omdat de vaak complexe vraagstelling vanuit de markt

en de snelle innovaties in de maakindustrie elkaar zo snel opvolgen dat bijna geen enkel bedrijf de

door de markt gevraagde oplossingen alleen kan aanbieden. Door verregaande integratie van ICT

vindt de omslag van ketensamenwerking naar netcentisch samenwerken plaats. In dat netwerk vindt

co-creatie met ontwerpers, oplossingsleveranciers, maakbedrijven en toeleveranciers plaats om de

totale waardecreatiecapaciteit te verhogen en daarmee welvaart en welzijn in de regio op peil te

4

houden. Dit is de reden dat praktisch alle westerse en Aziatische landen Smart Industrieachtige

programma’s voor hun industrie implementeren.

1.3 Aansluiting met Boost

Boost, het actieplan Smart Industry voor Oost-Nederland, heeft geconstateerd dat gebrek aan kennis

van zaken op Smart Industry terrein een belangrijke rol speelt bij de keuze wel of niet de

implementeren van Smart Industry op het bedrijf. Uitgezonderd de koplopers, ontbreekt het bij de

meeste (kleine) mkb’ers in (Oost-)Nederland nog aan kennis over de nieuwe technieken en

internettoepassingen. Daarnaast moeten zowel de huidige als toekomstige medewerkers nieuwe

vaardigheden ontwikkelen om goed op deze veranderingen te kunnen anticiperen. Zij hebben 8

actielijnen geformuleerd om de kennis te verhogen en de samenwerking te verbeteren op het gebied

van Smart Industry.

In dit project “Leren en experimenteren met industrieel 3 D metaalprinten” wordt aangesloten bij

actielijn 5: Ontwikkelen en delen van kennis in Fieldlabs, proeftuinen en open innovatiecentra. Het

gaat in dit project en in actielijn 5 om het creëren van open praktijkomgevingen waarin bedrijven en

kennisinstellingen slimme producten, processen en business modellen ontwikkelen, testen en

implementeren. En waarbij de huidige medewerkers en studenten nieuwe (smart Industry)

vaardigheden kunnen leren op het gebied van Additive Manufacturing

1.4 Aansluiting Achterhoek 2020

Achterhoek2020 is het samenwerkingsverband van ondernemers, maatschappelijke instellingen,

kennisinstellingen en overheid in de Achterhoek. Zij zijn doordrongen van het feit dat Smart Industry

hét thema voor de Achterhoek is om het welvaartspeil hoog te houden met een krimpende

bevolking. Innovatie in de maakindustrie (3D printing, Smart Industry), het bevorderen van

kringloopdenken, regionale ketens en groene grondstoffen, en zorginnovatie behoren in Agenda

2020 tot de speerpunten bij versterking van de Achterhoekse economie.

De Achterhoek heeft alles in of dichtbij huis om van Smart Industry een succes te maken:

Het heeft een krachtige industriële basis van grote én mkb-ondernemingen in de

maakindustrie..

Goede kennisinfrastructuur van UT, HAN, Saxion, CIVON, ICER, ACT en Graafschapcollege.

High Tech clusters om de hoek zoals nieuwe materialen (ThermoPlastic Composite Research

Center, Open Innovation Center Advanced Materials, TenCate, PSP), alternatieve energie

(pyrolysefabriek Hengelo), robotica en mechatronics (UT, Demcon) en ICT (CTIT, vele spin-

offs en start-ups).

Samenwerken zit in het DNA van de Achterhoeker, waardoor de bereidheid tot

samenwerking van nature is ontwikkeld in de Achterhoek en initiatieven snel worden

opgepakt.

5

Dit project ziet de Achterhoek als dé inspirerende schowcase waaraan de koploper bedrijven van de

Achterhoek zijn verbonden. Ook het onderwijs speelt een belangrijke rol in het project . Hiermee

denkt de Achterhoek andere ondernemers te kunnen prikkelen om ook in beweging te komen,

waarmee dit project een sneeuwbaleffect zal krijgen en op die manier bijdraagt aan meer groei en

banen in de Achterhoek. Maar versterkt de Achterhoek ook in haar visie om dé kennisregio voor

Smart Industry te vormen.

1.5 Ontstaan project: leren en experimenteren met industrieel 3 D

metaalprinten

Dit project is een onderdeel van Masterplan SmartHub Achterhoek. Het is een opvolger van een

eerder project waar ervaring is opgedaan met het gezamenlijk gebruik van een 3D metaal printer,

die was geplaatst bij ICER. Op deze experimentele metaalprinter konden een aantal ondernemers

kennismaken met printtechnologie. Hiermee konden kleine en eenvoudige onderdelen worden

geprint. Echter, voor het op industriele schaal toepassen van deze printtechnologie is een grotere en

meer geavanceerder metaalprinter nodig wat is uitgemond in onderhavig project.

Deze industriele machines zijn voor gemiddelde mkb bedrijven te duur zodat de behoefte is ontstaan

om een gelijksoortige samenwerking op te zetten voor industrieel 3D metaal printen. Bovendien zien

diverse (maak)bedrijven een enorme kans om gezamenlijk een regionale sterkte op het gebied van

3D printen verder te ontwikkelen op industriële schaal.

De Kaak Group heeft het initiatief genomen om voor 4 jaar de machine van Advanced Technologies

(een uniek Nederlands printconcept) te leasen. Doel is om deze machine met een aantal andere

bedrijven te gaan gebruiken en financieren, om zo samen expertise op te bouwen en een positie in

de markt te bewerkstelligen.

6

Hoofdstuk 2 Van 3 D printen tot 3 D metaal Print Valley Gelderland

2.1 Wat is industrieel 3 D printen

3D-printen is de overkoepelende aanduiding voor productietechnieken waarbij objecten laagje voor

laagje worden opgebouwd, aangestuurd door een computer. In de industriële sector wordt de term

Additive Manufacturing (AM) gebruikt. AM geeft zeer veel vormvrijheid bij het produceren en maakt

vormen mogelijk die met conventionele technieken niet te maken zijn. Door deze vormvrijheid is het

mogelijk producten aan te passen aan de eisen van het gebruik en wordt het maken van complexe

vormen betaalbaar (zoals personificatie en unieke producten). Het maakt voor de printer niet uit of

er een kubus of een ingewikkelde structuur moet worden geprint. Daarnaast biedt 3D-printen de

mogelijkheid om snel producten op de markt te brengen. De opstartkosten zijn relatief laag.

De eerste experimenten om via 3D-printen objecten te maken vonden eind jaren zestig van de vorige

eeuw plaats. In 1987 kwamen de eerste commerciële 3D-printers op de markt. Het 3D-printen heeft

vooral de afgelopen vijf jaar een enorme vlucht genomen, aangezwengeld door nieuwe

technologische ontwikkelingen en digitalisering. Oorspronkelijk werd geprint met kunststoffen, maar

de ontwikkelingen rond 3D-printen gaan zo snel dat inmiddels ook wordt geprint met andere

materialen, waaronder metaal.

Industrieel 3 D printen heeft als belangrijkste uitdaging voor de maakindustrie om deze nieuwe

techniek op industriële schaal toe te passen in het huidige productieproces. Belangrijke vragen zijn

dan:

Hoe kan de toegevoegde waarde van de nieuwe technologie optimaal worden benut

Hoe kunnen bedrijven daarmee hun business model innoveren

2.2 3 D metaalprinten

3D printen met metaal maakt momenteel een stormachtige ontwikkeling door. Statistieken wijzen

uit dat deze markt jaarlijks met zo’n 75% groeit en de verwachting is dat de trend zich alleen nog

maar verder zal doorzetten. 3D printen met metaal zal revolutionaire ontwikkelingen in gang zetten

binnen vakgebieden als de medische-, luchtvaart- en automotive sector

Ook in Nederland wordt 3D printen met metaal merkbaar populairder. Op dit moment kosten 3D

printers met metaal als basismateriaal tienduizenden tot wel honderdduizenden euro’s. Ze worden

dan ook vooral ingezet door grote bedrijven voor professionele doeleinden. De flinke aanschafprijs

maakt de snelle stijging van de verkoopcijfers van 3D metaal printers nog interessanter. Bedrijven

zien blijkbaar een groot potentieel in 3D printen en geloven dat er nu en in de toekomst veel geld

valt te verdienen in deze markt.

7

2.3 3 D metaalprinten in de Achterhoek met de MetalFAB1

De Kaak Group uit Terborg leaset vanaf medio juli 2016 een metaalprinter van Advanced

Technologies voor 4 jaar. Het gaat om de MetalFAB1 machine, een Nederlands concept, uniek in de

wereld en uniek dat deze printer nu naar Gelderland komt. . De Kaak Group wil een praktijkomgeving

creëren waarin bedrijven slimme producten kunnen ontwikkelen, printen en verkopen en

kennisinstellingen kunnen ondersteunen door het maken van goede ondersteunings- en

lesprogramma’s.

De MetalFAB1 is een nieuwe printer die is ontworpen om een aantal voordelen te hebben ten

opzichte van de huidige printers:

De MetalFAB1 kan tot een netto grootte printen van 42x42x40 cm, en staat hiermee in de

top-3 van de wereld.

Kern bij de ontwikkeling van de nieuwe 3D printer was:

o 10x betere reproduceerbaarheid

o 10x betere productiviteit

o 10x betere flexibiliteit

De MetalFAB1 onderscheidt zich, ten opzichte van de huidige concurrenten, in reproduceerbaarheid

en voorspelbaarheid van de geprinte producten. Dit maakt de machine geschikt voor high end

industriële toepassingen als medische applicaties, tooling, automotive en aerospace. Ter illustratie:

Van deze MetalFAB1 zullen naar het er nu naar uitziet, drie exemplaren worden gebouwd, waarvan

er een door Airbus zal worden aangeschaft.

De MetalFAB1 is de eerste geïntegreerde machine voor 3D printen. Naast het 3D printen, kan de

machine na printen het geprinte product een warmtebehandeling geven, en is de machine geschikt

voor geautomatiseerde handling van aan- en afvoer van materiaal. De modulaire opbouw maakt het

mogelijk om meerdere materialen te printen in dezelfde machine en optimalisatie van de

productiviteit. Immers, als in de ene module wordt geprint, kan tegelijkertijd in een andere module

de voorbereiding van de volgende print plaatsvinden.

De MtalFAB1 is standaard uitgerust met 2 kamers voor materiaal zodat metaalprinten met twee

materialen mogelijk is. Wil men met meer materialen printen dan is een uitbreiden met meerdere

kamers mogelijk.

8

2.4 Toekomst: 3D Metaal Print Valley Gelderland

Bij de traditionele productieprocessen wordt vanuit een basismateriaal of halffabrikaat (plaat, buis,

profiel of massief blok) een product gemaakt door het basismateriaal om te vormen (bijvoorbeeld

zetten en buigen) of te verspanen (bijvoorbeeld frezen, boren, zagen) om zo de gewenste constructie

te krijgen.

Bij 3D printen, wordt vanuit grondstof, het metaalpoeder, direct de eindconstructie verkregen. Dit

maakt het mogelijk om constructies te maken die voorheen onmogelijk waren en vereist dus een

compleet andere manier van denken voor de designer, constructeur en producent omdat het uitgaat

van een fundamenteel ander productieproces. Kijk maar eens naar de voorbeelden in de header van

het projectplan. Je kunt je voorstellen dat deze nieuwe producten heel anders reageren op krachten

die erop worden uitgeoefend. Een mechanisch constructeur moet dus anders leren denken en

ontwerpen om de onmogelijkheden en kansen die 3D printen biedt goed te kunnen inschatten en

uitwerken. Hij/zij zal deze competentie aan zijn/haar huidige palet moeten toevoegen.

Daarnaast is deze technologie en deze machine nog zo nieuw, dat er nog bijna kant-en-klaar

werkmethoden voor aanwezig zijn. Daarom wordt vol ingezet op het doen van gezamenlijke

experimenten waarin leren van elkaar voorop staat.

Volgens een toenemend aantal experts gaat 3D-printen in combinatie met internet, robotica en open

source tot een nieuwe industriële revolutie leiden. Deze revolutie zal het komende decennium

ingrijpende gevolgen hebben voor economieën van landen, verdienmodellen of businessmodellen)

van bedrijven en het onderwijs. De vraag of deze revolutie zich daadwerkelijk gaat voltrekken, hangt

vooral af van technologische vernieuwingen op het terrein van 3D-printen, ontwikkelingen op het

gebied van software, de kostprijs van het printen en de mate waarin ontwerpers en operators in

staat zullen zijn de voordelen van 3D printen te benutten.

Gezien de recente ontwikkelingen gaan de partners van dit project ervan uit dat de ontwikkeling

rondom 3 D metaalprinten zich zeker door zal zetten en dat bedrijven en onderwijs daarom moeten

inspringen op deze ontwikkeling.

9

Dit project “leren en experimenteren met industrieel 3 D metaal printen” omvat de eerste twee

stappen van een groter geheel die is ontworpen door OOST NV, ACT en CIVON. Zij hebben 5 stappen

benoemd om impact te genereren in het gebruik van 3 D metaalprinten, te weten:

1 Gezamenlijk experimenteren met de 3 D printer onderwerp van dit project

2 Kennisontwikkeling door de kennisinstellingen

3 Shared Facilities

4 Uitwisseling (Shared Human Capital)

5 Ontwikkelen coöperatie voor bestendiging (gerichte investeringen in de regio)

MetalFAB1 Additive Manufacturing ● Lease machine ● Gebruik door Kaak en

(6) anderen ● Gezamenlijke

experimenten

Kennisontwikkeling ● Opleiding constructeurs:

van traditioneel ontwerpen naar 3D design en manufacturing (HBO, Uni)

● Opleiding jongeren: AM operators (MBO, niveau4)

Machine >2016 ‘shared facilities’ ● Nieuwe machines in

Gelderland (onrendabele top wegnemen)

● Professionele ondersteuning

● Ontsluiten bestaand machinepark / service providers

Uitwisseling ● Pool van

operators en constructeurs

● Detachering

3D Print Valley

Ontwikkeling Valley (Coöperatie / Shared Facilities Concept) – uitbouwen netwerk met 3 O’s

Kennis ontsluiten en verspreiden

Collectieve R&D functie – toegepast onderzoek / productvernieuwing

Bevorderen regionale en EU samenwerking (Brainport, Vanquard, Euregio, Duitsland)

Cross overs (Food, Health, …..)

De activiteiten in stap 3 tot en met 5 zouden kunnen worden:

Haalbaarheidsstudies in samenwerking met service providers

Transfer van kennis naar praktijk - projectonderwijs in samenwerking met bedrijfsleven

Innovatievermogen van bedrijven versterken, opleiden binnen bedrijven, masterclass

Assesments – op verschillende niveaus (technisch, bedrijfskundig, markt).

De gedachte hierachter is dat dit project “Leren en experimenteren met een industriële 3D printer“

met de koplopers in de Achterhoek een beweging in gang gaat zetten die als goede basis dient om

daarna de volgende stappen te zetten naar een 3 D Print Valley in de Achterhoek. De koplopers in de

Ac hterhoek laten in dit project zien dat 3 D metaal printen verder gaat dan prototyping, het gaat

met deze high end 3Dprint machine immers om het ontwerpen, produceren en verkopen van high

end producten voor nichemarkten. Het onderwijs is cruciaal voor een verdere verspreiding van

10

kennis van 3D-printen en kan daarmee een belangrijke bijdrage leveren aan de versterking van de

positie van de maakindustrie. De nieuwe generatie ondernemers en werknemers moet nu al leren

om AM-producten te ontwerpen en te produceren, producten die met traditionele technieken niet

kunnen worden gemaakt. Het opbouwen van expertise hoe te ontwerpen voor industrieel 3D

metaalprinten is daarom essentieel in de ontwikkeling van 3D Print Valley. Dit geldt voor zowel

werknemers in bestaande bedrijven als voor leerlingen en studenten op de techniekopleidingen in de

regio. Wanneer deze expertise is ontwikkeld in de regio, is het de verwachting dat deze experts van

meerwaarde kunnen zijn voor meerdere bedrijven. Een van de manieren om deze kennis te delen, is

het formeren van een pool van experts/constructeurs/operators en mogelijke onderlinge

detachering van medewerkers zodat een opvang ontstaat om tijdelijke fluctuaties in productie en

tekort aan de juiste medewerkers

Als na een jaar of twee blijkt dat dit project gaat slagen kan de projectleider zich, in samenwerking

met anderen, inzetten om stappen 3 tot en met 5 voor te bereiden om daarmee een regionale

impact te genereren op het gebied van Smart Industry.

11

Hoofdstuk 3 Leren en experimenteren

3.1 Doel

De activiteiten in dit project zijn gericht op twee doelen:

Bedrijven kunnen experimenteren met een 3 D metaalprinter.

Doel: Ontwikkelen van producten, printen van producten en op de markt brengen van

geprinte producten

Kennisinstellingen kunnen lesprogramma’s ontwikkelen (operator AM, def=sign &

engineering AM).

Doel: Betere aansluiting arbeidsmarkt – onderwijs bewerkstelligen

Tijdens het project wordt kennis ontwikkeld over 3D engineering for additive manufacturing op HBO

en MBO 4 niveau.

HBO:

Design for 3D is nog beperkt ontwikkeld bij de huidige ontwerpers / engineers, daardoor

worden mogelijkheden van AM nog niet (voldoende) benut, of wordt AM op een verkeerde

manier toegepast waardoor de waarde van AM niet goed naar voren komt.

AM business cases / business modellen (kostprijs, time to market, verkorten

leadtimes, new supply chains, nieuwe services, personalised, co-creatie)

calculeren voor AM

Kwaliteitsbeheersing

3D scan technieken (reversed engineering)

Nabewerken van AM producten (ondersteuningsconstructies, ‘bramen’, oppervlakte

behandeling)

Materialen ontwikkeling

MBO:

Leren veilig bedienen van de machines door inzet van de studenten en operators in bedrijven

Handleiding en nabewerking ontwikkelen

3.2 Contracten tussen KAAK – CIVON en CIVON – Bedrijven

Er zijn contracten getekend tussen de Kaak Group en CIVON en tussen CIVON en de zes bedrijven

waarin de basis afspraken vast liggen zoals:

De Kaak Group heeft de MetalFAB 1 geleased voor 4 jaar.

12

50% van de tijd wordt de printer van de Kaak Group gehuurd door de bedrijven en de

kennisinstellingen

Hier liggen contracten onder waarin is geregeld/genoemd:

o Betrokkenheid van het onderwijs in Oost Nederland.

o Specificaties van de machine en de software

o 4 jarig contract van 1 september 2016 t.m. 31 augustus 2020

o Betaling van de bedrijven aan CIVON en van CIVON aan KAAK

o Tijd die van de operator van de Kaak Group (gebaseerd op een 40-urige werkweek)

en van de printer (gebaseerd op 80% van 24/7) gebruikt mag worden.

o Toetreding c.q. uittreding van een der leden/nieuwe geïnteresseerden

3.3 Activiteiten

Kick off meeting

Als eerste wordt een kick off meeting georganiseerd met alle partijen waarin een aantal afspraken

nader met elkaar worden doorgesproken. Bedrijven bepalen zelf hun onderwerpen en kunnen dit

afstemmen met de operator van Kaak.

Kosten kick off meeting: wordt niet in rekening gebracht bij de provincie

Projectleider

De bedrijven kiezen een projectleider die de taak heeft het project te begeleiden en te fungeren als

intermediair tussen de bedrijven- CIVON – KAAK – Overig onderwijs.

De projectleider behartigt de belangen van de bedrijven en zorgt voor een goede afstemming tussen

alle partijen. Waar nodig moedigt hij/zij de bedrijven aan om de experimenteerruimtes meer te

gebruiken. IN de jaren 3 en 4 zal de aandacht van de projectleider vershuiven naar het verder

ontwikkelen van een 3 D print Valley platform:

Taken van de projectleider:

Centrale contactpersoon (intern en extern)

Aantrekken/begeleiden studenten om zaken uit te laten zoeken voor de deelnemers

Organiseren en plannen van (voorlichting)bijeenkomsten

Lobby/netwerk richting andere interessante projecten op dit gebied

Organiseren marketing en externe communicatie van het project

Rapportage / verslaglegging en evaluatie van de resultaten.

13

Kosten projectleider: Dit betreft de inhuur van een deskundige met een uurtarief van max. € 65. Deze

draait in de 4 jaren samen 1.350 aan uren. Dat is per bedrijf gemiddeld 230 uur. Maar er wordt

vanuit gegaan dat in jaar 1 en 2 de projectleider substantieel meer werk zal verzetten dan in jaar 3 en

4.

Experimenteren

Bedrijven en kennisinstellingen gaan experimenteren met de machine. Uitsluitend de kosten voor

niet commerciële experimenten drukken op de subsidie. De kosten die de bedrijven en het onderwijs

hiervoor maken zijn de lease kosten die deze partijen aan de Kaak Groep moeten betalen voor het

gebruik van de machine. Er wordt ingeschat dat de niet commerciële experimenten zich verhouden

tot de commerciële activiteiten :

Kosten niet commerciële activiteiten

Per bedrijf 6 bedrijven kennisinstellingen Totaal

Jaar 1 € 7.500 € 45.000 € 40.000 € 85.000

Jaar 2 € 5.000 € 30.000 € 40.000 € 70.000

Jaar 3 € 4.000 € 24.000 € 40.000 € 64.000

Jaar 4 € 3.500 € 21.000 € 40.000 € 61.000

Bedrijven zoeken zelf (samen met de projectleider) naar ideeën en zaken om te ontwerpen en te

printen. Per bedrijf wordt een ontwikkelingsproject gedefinieerd, afhankelijk van de bedrijfsbehoefte

en de verdienmodellen van de bedrijven.

14

Operator van Kaak

Het aanspreekpunt van de printer voor de bedrijven is de operator van de Kaak Group. Deze beheert

de printopdrachten en draagt kennis inzake de opdrachten over.

Kosten operator: De operator wordt ingehuurd voor 50% van zijn tijd, zijnde 20 uur per week tegen

een uurtarief van € 35. Hiervoor faciliteert hij/zij het gebruik van de machine voor de bedrijven en de

kennisinstellingen.

Leren

De onderwijsinstellingen op MBO en HBO voeren de volgende activiteiten uit:

Ontwikkelen van een programma

Organiseren van workshops waarbij opgedane kennis wordt gedeeld

Experimenteren met de lesstof door zelf gebruik te maken van de machines en aanwezig te

zijn als bedrijven daar gebruik van maken

Verankeren van opgedane kennis in lesprogramma’s

Kosten leren:

Inzet uren: € 50.000

Gebruik machines: € 40.000

3.4 Resultaat

De directe resultaten van het project zijn :

Bedrijven:

6 bedrijven in de Achterhoek weten wat 3 D metaalprinten voor hun business betekent

Minimaal 4 bedrijven gaan door met 3 D metaalprinten en vormen de ambassadeurs voor de

overige stappen om tot 3 D metaal Pint Valley Gelderland te komen

Gelderse bedrijven kunnen hun positie in de high end productie verhogen en hun

concurrentiepositie verstevigen

Connectie heeft gelegd met het kenniscluster Space waarbij industrieel 3D metaalprinten op

de agenda komt te staan

Connectie gemaakt met andere regio’s of initiatieven zoals Brainport en Vanquard

Onderwijs:

CIVON heeft nieuwe lesprogramma’s ontwikkeld op gebied van middenkader Smart Industry

HAN heeft nieuwe lesprogramma’s ontwikkeld op het gebied van lectoraat Smart Industry

15

De indirecte resultaten van het project zijn:

Beweging in gang gezet die minimaal 40 bedrijven in Gelderland enthousiast maakt voor

industrieel 3D printen

Shared Facilities vorm heeft gekregen

16

Hoofdstuk 4 Begroting en financiering

In het voorgaande zijn de kosten al genoemd, hier nog eens op een rij

Experimenteren totale kosten subsidiabele kosten Financiering

o.o.p jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 totaal eigen inbreng subsidie

Bedrijven 240.000 45.000 30.000 24.000 21.000 120.000 60.000 60.000

kennisinstellingen 160.000 40.000 40.000 40.000 40.000 160.000 20.000 140.000

projectleider 110.000 35.000 30.000 25.000 20.000 110.000 110.000

operator van Kaak 115.500 28.875 28.875 28.875 28.875 115.500 75.500 40.000

Leren Loonkosten

kennisinstellingen 280.000 100.000 80.000 60.000 40.000 280.000 280.000 0

Totaal 905.500 248.875 208.875 177.875 149.875 785.500 435.500 350.000