1

Activiteitenplan:

Saneren van asbestdaken en de

aanwezigheid van de huismus in wijken

Lelystad

Rapport

Lelystad, november 2017

J. Reinhold

2

Landschap verbindt Landschapsbeheer Flevoland streeft naar ontwikkeling, beheer en behoud van een ecologisch waardevol landschap met een streekeigen karakter, zowel in het landelijk als stedelijk gebied. Samen met bewoners, overheden en agrariërs zoekt Landschapsbeheer naar kansen voor natuur en landschap. Het werk van Landschapsbeheer Flevoland is onder te verdelen in vier werkvelden :

Burgerparticipatie Landschapsbeheer stimuleert betrokkenheid van bewoners bij de natuur en het landschap in de eigen leefomgeving. Samen verantwoordelijk voor de inrichting en het beheer van de eigen ‘achtertuin’.

Soortenbeheer In het Flevolandse landschap horen tal van plant- en diersoorten. De (tijdelijke) aanvullende maatregelen die Landschapsbeheer uitvoert, dragen bij aan het realiseren van een zelf functionerend ecosysteem.

Cultuurhistorie en Aardkunde De geschiedenis van Flevoland heeft mens en landschap bepaald. Om de eigen leefomgeving goed te begrijpen speelt kennis van het ontstaan van het gebied een belangrijke rol.

Landschap Singels, laanbomen, bermen, dijken, dorpsbossen, weilanden, akkers, stedelijk groen en groot open water zijn dragers van het landschap. Beheer, behoud en ontwikkeling van deze landschapselementen dragen bij aan de beleving van ons landschap.

Titel : Activiteitenplan; Saneren van asbestdaken en de aanwezigheid van de

huismus in wijken Lelystad

Auteur : J. Reinhold

Rapportnummer : LBF-2017-019b

Datum : november 2017

Landschapsbeheer Flevoland

Botter 14-03

8232 JP Lelystad

t: 0320-294939

e: flevoland@landschapsbeheer.net

3

Samenvatting

In Lelystad zijn honderden woningen met een asbestdak aanwezig. Voor 2024 dienen deze daken

vervangen te zijn door een niet asbesthoudend dak. Dit in het kader van de volksgezondheid.

Asbestvezels zijn kankerverwekkend zodat de overheid besloten heeft dat alle asbest die aan de

buitenlucht blootgesteld staat voor 2024 gesaneerd moet zijn.

De huiseigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor de asbestsanering en daarmee ook voor de

aanvraag van een ontheffing Wet natuurbescherming.

Een ontheffingsaanvraag Wet natuurbescherming (Wnb) vraagt veel ecologische kennis van de

soorten waarvoor een ontheffing wordt aangevraagd. Deze kennis is bij de meeste huiseigenaren

niet aanwezig zodat zij voor een ontheffingsaanvraag een specialist moeten inhuren. Zowel de

gemeente Lelystad als de Provincie Flevoland voorzien dat de huiseigenaren moeite zullen

hebben om een dergelijke ontheffing aan te vragen. Reden om een voorbeeld

ontheffingsaanvraag met bijbehorend activiteitenplan voor te bereiden. Deze voorbeeld

ontheffingaanvraag kan door de bewoners gedownload worden en als basis voor hun

ontheffingsaanvraag dienen.

Er zijn verschillende varianten gemaakt, afhankelijk van de ontheffing die nodig is.:

Een ontheffing voor de huizen met alleen huismus onder het dak

Een ontheffing voor huizen met alleen gewone dwergvleermuis onder of nabij het dak

Een ontheffing met zowel huismus als vleermuis onder of nabij het dak.

Dit activiteitenplan hoort bij een ontheffingsaanvraag voor de huizen met alleen huismus onder

het dak.

De belangrijkste voorwaarden waaraan de huiseigenaar moet voldoen om gebruik te kunnen

maken van deze conceptaanvraag Wet natuurbescherming is dat hij buiten de meest kwetsbare

periode werkt en dat er geen andere werkzaamheden aan het dak plaatsvinden dan alleen het

vervangen van het asbesthoudende dak. Voor andere situaties dient de huiseigenaar zelfstandig

een andere aanvraag in te dienen.

Samen met een ingevuld en ondertekend(!) aanvraagformulier dient de huiseigenaar dit

activiteitenplan digitaal of in papierenversie naar de Provincie toe te sturen.

(wetnatuurbescherming@flevoland.nl of Provincie Flevoland, Afdeling RE, Postbus 55, 8200 AB

Lelystad)

Het onderzoeksrapport ‘Natuuronderzoek asbestdaken Lelystad, 2017. – Rapport

Landschapsbeheer Flevoland LBF2017-010’ hoeft de huiseigenaar niet aan te leveren omdat dit

reeds in het bezit is van de Provincie, maar maakt wel onderdeel uit van de aanvraag.

Gemeente Lelystad en Provincie hebben gezamenlijk enkele voorbeeld

ontheffingsaanvraagformulieren met bijbehorend activiteitenplan ontwikkeld. Een

aanvraagformulier met bijbehorend activiteitenplan die huiseigenaren kunnen gebruiken

voor het aanvragen van een ontheffing Wet natuurbescherming in het kader van het

saneren van hun asbestdak. Dit activiteitenplan heeft betrekking op de huizen met alleen

huismus onder of nabij het dak .

De belangrijkste voorwaarden om uiteindelijk een ontheffing te krijgen zijn:

Werken buiten de meest kwetsbare periode

Alleen het asbestdak wordt vervangen en dat er dus geen andere

werkzaamheden aan of nabij het dak plaatsvinden.

4

Inhoudsopgave

Samenvatting 3

Inhoudsopgave

1 Inleiding 5

2 Projectgegevens 6

2.1 Naam project 6

2.2 Doel project 6

2.3 Startdatum project 6

2.4 Einddatum project 6

2.5 Locatie project 6

3 Werkzaamheden 8

3.1 Werkzaamheden huiseigenaar 8

4 Aanwezigheid van beschermde soorten: huismus 8

4.1 Veldonderzoek 8

4.2 Effecten op de korte termijn 8

4.3 Effecten op de langere termijn 9

4.4 Effect op de staat van instandhouding huismus 9

4.5. Mitigerende maatregelen uit te voeren door de gemeente 10

4.6. Mitigerende maatregelen uit te voeren door huiseigenaar 11

4.7 Alternatieven afweging 11

4.8 Wettelijk belang 11

4.9 Zorgvuldig handelen 11

5 Literatuur 15

Bijlage 1 kaarten

Bijlage 2 Nestkasten huismus

.

5

1 Inleiding In Lelystad zijn honderden woningen met een asbestdak aanwezig. Voor 2024 dienen deze daken

vervangen te zijn door een niet asbesthoudend dak. Dit in het kader van de volksgezondheid.

Asbestvezels zijn kankerverwekkend zodat de overheid besloten heeft dat alle asbest die aan de

buitenlucht blootgesteld staat voor 2024 gesaneerd moet zijn.

Tijdens het eerste saneringsproject in de Haf is duidelijk geworden dat de asbestsanering en de

aanwezigheid van beschermde diersoorten afstemming vraagt en dat een ontheffing Wet

natuurbescherming (Wnb) nodig is om deze sanering uit te voeren.

In 2017 heeft Landschapsbeheer Flevoland veldwerk verricht om in kaart te brengen welke

beschermde soorten met een jaarrond beschermde verblijfplaats aanwezig zijn in de wijken met

asbestdaken. Van de 945 onderzochte woningen wordt ruim 20% van alle huizen gebruikt als

verblijfplaats door huismus en/of gewone dwergvleermuis. Als de eigenaar van deze huizen hun

dak willen saneren heeft hij/zij een ontheffing Wet natuurbescherming (Wnb) nodig van de

Provincie Flevoland (Reinhold, 2017).

De huiseigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor de asbestsanering en daarmee ook voor de

aanvraag van een ontheffing Wet natuurbescherming.

Een ontheffingsaanvraag Wet natuurbescherming (Wnb) vraagt veel ecologische kennis van de

soorten waarvoor een ontheffing wordt aangevraagd. Deze kennis is bij de meeste huiseigenaren

niet aanwezig zodat zij voor een ontheffingsaanvraag een specialist moeten inhuren. Zowel de

gemeente Lelystad als de Provincie Flevoland voorzien dat de huiseigenaren moeite zullen

hebben om een dergelijke ontheffing aan te vragen. Reden om een voorbeeld

ontheffingsaanvraag met bijbehorend activiteitenplan voor te bereiden. Deze voorbeeld

ontheffingaanvraag kan door de bewoners gedownload worden en als basis voor hun

ontheffingsaanvraag dienen.

Er zijn verschillende varianten gemaakt, afhankelijk van de ontheffing die nodig is.:

Een ontheffing voor de huizen met alleen huismus onder het dak

Een ontheffing voor huizen met alleen gewone dwergvleermuis onder of nabij het dak

Een ontheffing met zowel huismus als vleermuis onder of nabij het dak.

Huiseigenaren in een van de asbestwijken hebben van de gemeente Lelystad een brief

ontvangen of zij onder hun dak gewone dwergvleermuizen, huismussen of beiden hebben.

Afhankelijk van die brief hebben zij een van bovenstaande ontheffingen met bijbehorend

activiteitenplan nodig.

6

2 Projectgegevens

2.1 Naam project

Sanering van asbestdaken in verschillende wijken van Lelystad waar huismus onder gevestigd is.

2.2 Doel project

Doel is om het dak zodanig te saneren dat er geen asbest meer aan de buitenlucht blootgesteld

wordt om zo te voordoen aan het realiseren van een asbestdak vrij Nederland in 2024.

2.3 Startdatum project

Nader te bepalen

2.4 Einddatum project

Nader te bepalen maar niet na 1 januari 2021

2.5 Locatie project

Figuur 1 geeft globaal de 6 gebieden aan waarbinnen het project moet liggen. In bijlage 1 staan

gedetailleerdere kaarten weergegeven met daarop de huizen met verblijfplaatsen van de

huismus.

7

De ontheffingsaanvraag heeft alleen betrekking op de huizen met een asbestdak die liggen

binnen het rood omlijnde studiegebied. Het betreft de wijken Bongerd, Jol, Lelystad-Haven.

Gondel, Tjalk, en Wold.

Figuur 1: Rood omlijnd zijn de gebieden waar de ontheffingsaanvraag geldend is. Het betreft de wijken Bongerd, Gondel, Lelystad-Haven , Jol, en Wold.

8

3 Werkzaamheden

3.1 Werkzaamheden huiseigenaar

De werkzaamheden die de huiseigenaar uitvoert betreffen het laten verwijderen van het

bestaande asbestdak en in het plaatsen van een nieuw dak.

Andere werkzaamheden aan het dak zoals het aanbrengen van vogelvides, extra isolatie of het

vervangen van rot houtwerk zodanig dat mussen of vleermuizen niet meer onder het dak kunnen

is binnen dit activiteitenplan (en dus met deze ontheffingsaanvraag) niet toegestaan. Zoals in

onderstaand stroomschema (figuur 2) benadrukt is, zal een huiseigenaar die extra

werkzaamheden aan zijn dak wil uitvoeren zelfstandig een andere ontheffing moeten aanvragen,

4 Aanwezigheid van beschermde soorten: huismus

4.1 Veldonderzoek

Reinhold (2017) heeft in de periode maart-oktober 2017 veldonderzoek uitgevoerd in de

asbestwijken van Lelystad. Onderzoek heeft plaatsgevonden naar jaarrond beschermde nesten

en verblijfplaatsen van huismus en vleermuizen. Onderzoek van Reinhold & Heemskerk (2016)

maakt duidelijk dat onderzoek naar gierzwaluw niet nodig was.

De huiseigenaar, die deze ontheffing Wet natuurbescherming (Wnb) aanvraagt, heeft volgens dit

onderzoek een of meerdere verblijfplaatsen van de huismus onder zijn dak.

4.2 Effecten op de korte termijn

Huismus

De nesten van de huismus zijn jaarrond beschermd. Ook buiten het broedseizoen worden de

nesten door de huismus als slaapplaats gebruikt en mogen volgens de wet dan ook niet

verwijderd worden. Duidelijk is wel dat het verstoren/verwijderen van de nesten buiten het

broedseizoen minder effect op de huismus heeft dan tijdens het broedseizoen.

Figuur 2: Stroomdiagram om te bepalen of gebruik gemaakt kan worden van een voorbeeld ontheffingsaanvraag.

9

Door de werkzaamheden worden de nesten verwijderd. Bij de asbestsanering zullen de nesten

weg moeten en wordt het dak asbestvezel vrij gemaakt. Vervolgens wordt een nieuw dak

geplaatst en krijgen de mussen weer kans om onder het dak te komen.

De periode tussen het verwijderen van het asbestdak en de oplevering van een nieuw dak

bedraagt 1-2 werkweken. Dit is de periode waarin de huismus effecten ondervindt van de

asbestsanering.

Doordat de gemeente Lelystad in de wijk verschillende nestkasten heeft opgehangen is er voor

de huismus in de periode dat de asbestsanering plaatsvindt extra schuilgelegenheid gecreëerd

zodat de dieren geen hinder ondervinden van de werkzaamheden. De werkzaamheden kunnen

alleen plaatsvinden buiten de werkelijke broedperiode.

4.3 Effecten op de langere termijn

Huismus

Er zijn geen effecten. De oude situatie van het dak lijkt sterk op de huidige situatie. Dat is ook de

reden dat andere werkzaamheden zoals isolatie, musvides plaatsen of rotte delen vervangen

zodat de mus niet meer onder het dak kunnen, niet toegestaan zijn binnen dit activiteitenplan

omdat dit een nadere beoordeling vergt ten aanzien van de effecten op de huismus.

4.4 Effect op de staat van instandhouding

Huismus

De staat van instandhouding als broedvogel wordt in Nederland gekarakteriseerd als matig

ongunstig. Voor de situatie van de huismus in Lelystad geldt in zijn algemeenheid dat de

populatie van de huismus een lichte afname laat zien (figuur 3; Reinhold & Heemskerk 2016). Dit

wordt gebaseerd op de resultaten van de MUS (Meetnet Urbane Soorten) telling die in vier

postcodegebieden van Lelystad plaatsvindt. Landelijk wordt met dezelfde methode de populatie

als stabiel gekarakteriseerd.

Figuur 3: Populatie-index van huismus gebaseerd op MUS gegevens op landelijk niveau en op Lelystads niveau. Beginjaren zijn op 100% gesteld.

Er is een nest van de huismus bij de woning aangetroffen. Door de werkzaamheden verandert de

omgeving van het nest niet zodat foerageergebieden niet aangetast worden. De werkzaamheden

vinden plaats in een periode dat er geen eieren of jongen zijn zodat de voortplanting

gegarandeerd is. De plaats waar de dieren nu nestelen is na de werkzaamheden weer

beschikbaar. Het effect van de werkzaamheden is dus beperkt tot de dieren die schuilen onder

het dak.

Waarschijnlijk kunnen de huismussen tijdens de werkzaamheden aan het huis in de directe

omgeving wel onder een ander dak terecht. Mitigatie gedurende de periode dat het dak eraf ligt is

daarom waarschijnlijk strikt genomen niet nodig maar het is wel afhankelijk van het aantal huizen

0

20

40

60

80

100

120

140

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Huismus NL Huismus Lelystad

10

dat gelijktijdig gesaneerd wordt. Indien er veel huizen tegelijkertijd gesaneerd gaan worden kan er

wel tijdelijk een tekort ontstaan. Reden voor de gemeente om toch per wijk extra

huismussenkasten op te hangen.

Door het nemen van extra mitigerende maatregelen door de gemeente voor de perioden dat

bewoners hun dak open hebben liggen kunnen de effecten op de korte en lange termijn

ongedaan gemaakt worden. De staat van instandhouding komt door het project daarmee niet in

gevaar. Het belang gediend met het project mag in dit geval zwaarder wegen dan het behoud van

de hier aanwezige verblijfplaats van de soort.

4.5 Mitigerende maatregelen uit te voeren door de gemeente Lelystad

De gemeente zal, afhankelijk van het aantal nestplaatsen en de mate waarin deze geclusterd zijn,

per wijk een aantal huismusnestkasten ophangen zodat de dieren kunnen uitwijken naar deze

kasten als een dak gerenoveerd wordt.

Hierbij is er vanuit gegaan dat in elke wijk slechts een huizenblok tegelijkertijd gesaneerd wordt,

met uitzondering voor de wijk Tjalk waar uitgegaan wordt van maximaal twee huizenblokken. Voor

het bepalen van aantal te mitigeren nestplaatsen is daarbij uitgegaan van het maximale aantal

nesten in een huizenblok van de wijk. Voor mitigatie van huismusnesten geldt dat voor elk nest

minimaal twee nestplaatsen terug moeten komen.

Tabel 1: Aantal nestplaatsen van huismus dat per wijk proactief opgehangen wordt door de gemeente Lelystad gebaseerd op het maximale aantal nesten dat in een huizenblok gevonden wordt in die wijk. * Bij de Tjalk is uitgegaan dat er twee huizenblokken tegelijkertijd gerenoveerd worden.

Wijk max. aantal nesten aantal proactieve

nestplaatsen

Bongerd 6 12

Gondel 14 3 6

Gondel 17 4 8

Jol 8 16

Oostvaardersdijk 0 0

Tjalk 20 80*

Wold

0

De kasten dienen bij voorkeur aan gevels gehangen te worden op minimaal 3 meter hoogte van

de ondergrond en de openingen minimaal 50 cm uit elkaar (of openingen niet zichtbaar voor

buurfamilie).

De kasten moeten minimaal 3 maanden hangen alvorens de eerste sanering plaats kan vinden.

Deze voorzieningen zullen tot het einde van de vergunningsperiode beschikbaar blijven. Mocht

deze voorziening door omstandigheden toch verdwijnen dan dient deze gecompenseerd te

worden op een andere locatie. Dit moet gemeld worden aan handhaving@OMGF.nl.

De gemeente Lelystad dient per wijk aan te geven op welke datum de kasten opgehangen zijn en

op welke locatie deze kasten hangen. Dit document dient dus voorzien te zijn van een kaart.

Indien de Provincie, als vergunningverlener, akkoord is met het aangeleverde document zal deze

als bijlage bij dit activiteitenplan gevoegd zijn.

11

4.6 Mitigerende maatregelen uit te voeren door de huiseigenaar

Afhankelijk of de gemeente de mitigerende maatregelen reeds genomen heeft in uw wijk (4.5)

moet u al dan niet nog huismuskasten ophangen. Informatie hierover vindt u op de website.

Heeft de gemeente nog geen kasten opgehangen dan zal u zelf twee kasten per huismusnest

moeten ophangen. Hou er rekening mee dat deze kasten 3 maanden voorafgaand aan de

sanering moeten hangen! Noteer dus goed op welke datum u de kasten ophangt. Een

beschrijving welke kasten volstaan en hoe u deze ophangt vindt u in bijlage 2.

Werken buiten de periode dat de huismus gebruik maakt van het verblijf.

Het uitvoeren van werkzaamheden aan het dak is voor de huismus nooit ideaal, maar werken

binnen de broedperiode is zeer ongewenst (tabel 2).

Tabel 2: Werkbare periode per aanwezige beschermde soort en/of gebruiksfunctie

jan feb maa apr mei jun juli aug sep okt nov dec huismus

Dit betekent dat er niet gewerkt mag worden in de periode:

1. 1 maart-30 augustus

Elke huiseigenaar heeft van de gemeente een brief gekregen waarin vermeld staat welke situatie

voor hem geldend is. In vraag 5 van het aanvraagformulier geeft de huiseigenaar aan welke

situatie voor hem geldend is.

Mocht een huiseigenaar toch graag in de rode perioden (tabel 2) willen werken dan zal hij

zelfstandig een andere ontheffingsaanvraag moeten doen.

4.7 Alternatieven afweging

Er zit asbest in het dak, voor 2024 moeten van de overheid alle asbestdaken vervangen zijn. Voor

de locatie van de ingreep (het vervangen van het dak) zijn geen alternatieven. De ingreep is

vereist om hier de volksgezondheid en veiligheid te kunnen garanderen. De werkzaamheden

worden uitgevoerd buiten de periode waarin de soorten het meest kwetsbaar zijn en voordat de

dieren het verblijf weer gaan gebruiken is de situatie hersteld. Gezien het bovenstaande zijn er

geen redelijke alternatieven met minder ecologische impact.

4.8 Wettelijk belang

Voor de vogels (art. 3.3. WnB) geldt het belang van de Volksgezondheid. De centrale overheid

heeft gesteld dat alle asbest die bloot gesteld staat aan de buitenlucht in 2024 gesaneerd moet

zijn, ten dienste van de volksgezondheid. Het inademen van enkele vezels van deze stof kan al

leiden tot kankervorming en daarom wordt het dak in zijn geheel vervangen. Met het verwijderen

van dit asbestdak wordt bijgedragen aan de volksgezondheid en openbare veiligheid.

4.9 Zorgvuldig handelen

Alle dieren dienen met respect te worden behandeld. Niet zorgvuldig handelen is strafbaar en het

maakt dan niet uit om welke diersoort het gaat.

Hoewel het, ondanks het uitgevoerde onderzoek en de beperkingen die binnen deze

ontheffingsaanvraag gelden, niet de bedoeling is dat er broedende vogels of vleermuizen worden

aangetroffen, kan het ook niet geheel uitgesloten worden.

Mochten er tijdens het werk broedende vogels of vleermuizen aangetroffen worden dan dient de

bewoner het werk stil te leggen en contact op te nemen met een ecoloog en melding te maken

van het incident via handhaving@OFGV.nl. Onder begeleiding van de ecoloog moeten dan

stappen gezet worden die ervoor zorgen dat de dieren geen hinder ondervinden van de

werkzaamheden

12

5 Literatuur Anoniem, 2017, Stappenplan Asbest-sanering terzake Mitigratie en compensatie omgeving Haf

Lelystad. –advies Huismus bescherming Nederland ‘Witte mus’07022017

Reinhold, J., & R. Heemskerk, 2016. Monitoren Flora en Fauna Lelystad 2016. -Rapport

gemeente Lelystad

Reinhold, J., 2017. Natuuronderzoek asbestdaken Lelystad, 2017. – Rapport Landschapsbeheer

Flevoland LBF2017-010

13

Bijlage 1; Onderzoeksgebieden en gevonden verblijfplaatsen van huismus en van gewone

dwergvleermuis (per type). Het betreft Bongerd, Gondel, Haven, Jol, Tjalk en Wold.

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Bijlage 2 Mussenkasten

Type Huismuskast

Elk type nestkast op internet dat bedoeld is voor de huismus volstaat. De nestkast is

bedoeld om te overnachten buiten de broedperiode zodat de eisen die aan de nestkast

gesteld worden beperkt kunnen zijn.

Per huismusnest dat onder u dak zit dienen twee nestplaatsen opgehangen te worden. U

mag ook een kast ophangen met meerdere nestplaatsen. In dat geval moeten de

nestopeningen minimaal 50 cm van elkaar liggen of aan verschillende zijden van de kast

gemaakt worden zodat de dieren elkaar niet kunnen zien.

Locatie:

Aan het huis, liefst waarbij de kast overdekt is door de dakgoot.

Minimaal 3 meter hoog van de grond (of boven dak van de schuur)

Niet op een plek waar in de zomer de zon uren lang op kan schijnen.

De huizen staan allemaal in een wijk met veel struiken en bomen. Aan de wens om de

kasten op te hangen nabij het groen wordt in alle gevalllen voldaan.

Melding bij aanvraag

Het is noodzakelijk om inzicht te hebben waar alle kasten terecht gekomen zijn. Bij uw

aanvraag moet u melden waar de kasten hangen.

Het aangeven op welke datum de kast opgehangen is, is noodzakelijk. Als alle kasten in

een week opgehangen zijn dan kan volstaan worden dat de kasten in bijv. week 50 van

2017 zijn opgehangen. Zit er veel spreiding in dan is het goed om dit beter te

administreren. De Provincie zal bij het beoordelen van de ontheffingsaanvraag willen

weten wanneer (en hoeveel) kasten zijn opgehangen. De vogels moeten namelijk ruim de

tijd krijgen om ze te verkennen. De Provincie zal dus kijken hoelang de kasten hangen

voorafgaand aan de sloop.

Het maken van foto’s van de nestkast hangend op de locatie is gewenst.

De kaart en de data van ophangen zullen als bijlage bij de ontheffingsaanvraag gevoegd moeten

worden