ledmagazineLEDFACTORY: ‘IEDER DIER HEEFT ZIJN EIGEN LICHTBEHOEFTES’

UNIVERSITEIT WAGENINGEN:‘SUBSIDIE GEEN WONDERMIDDEL VOOR UITROL LED IN GLASTUINBOUW’

STRAATVERLICHTING EN VEILIGHEID:‘DE EUROPESE NORMEN MOETEN EENVOUDIGER EN EEN UPDATE KRIJGEN’

editie 29 - dec 2020

LIGHTRONICS PAKT DRAAD WEER OP:‘IK ZAG MIJN LEVENSWERK IN ROOK OPGAAN’

a

ledmagazineeditie 29 - dec 2020

VOORWOORDSlachtoffer van een zwaar geval van lichthinder05

12 ‘IK ZAG MIJN LEVENSWERK IN ROOK OPGAAN’Lightronics pakt draad weer op na verwoestende brand

JOHN DE JOODE NIEUWE PRESIDENT ELEA‘We zijn het belang van de kwaliteit van licht uit het oog verloren tijdensde led-transitie’

16ROFIANDA LANCEERT CAMPAGNE UVX-LUCHTREINIGING ONDERWIJS‘Als de overheid niet in beweging komt doen we het zelf’

19WIM HELLEBREKERS:‘Led-drivers de grootste beperkende factor van de levensduur van armaturen’

22

26 SUBSIDIE GEEN WONDERMIDDEL VOOR UITROL LED IN GLASTUINBOUW ‘De belangen zijn enorm, zekerheid is key’

WOUT VAN BOMMEL OVER STRAATVERLICHTING EN VEILIGHEID:‘De Europese normen moeten eenvoudiger en een update krijgen’

3032 UITGELICHT

Levensgroot lichthuis(je) voor Haarlem Led van CLS voor Bloemen-pretpark FloriWorld Aalsmeer LuxImprove levert grootste Casambi-netwerk

NIEUWSMeest geklikt, elders inde wereld en ledflitsen06

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

LIGHTREC‘Recycling led-lampenis complex dossier’37LICHTDESIGNER PHILIP ROSS ZOEKT DE VERBINDING TUSSEN MENS EN OMGEVING‘De lichtsector moet zich meer laten gelden in de discussie over smart cities’

38TRUDIE TIMMERMAN-WILDEBOER VAN LEDFACTORY‘De lichtsector drijft grotendeels op achterhaalde producten’

24

Die positieve stemming was echter niet van lange duur. ’s Avonds, toen de verlichting automatisch inschakelde, ontstond een lichtzee waar niet alleen ik, maar ook de medebewoners van dit gebouw steil van achteroversloegen. Doordat de arma-turen direct naast de ramen zijn geplaatst, drong die lichtzee bovendien diep door in vele, eens zo knusse, huiskamers. De consternatie was groot.

Op de vele protestmails naar de beheerder van dit pand kwam een kort antwoord. ‘Er kan niets aan worden gedaan. Voldoen-de licht creëert veiligheid. De mogelijkheden voor dimmen zijn onderzocht, maar dat is geen optie.’ Inmiddels hebben veel van mijn buren nieuwe of extra raambedekking aangeschaft. Zo’n beetje de helft – de dapperen onder ons - heeft zijn arma-tuur opengeschroefd, om de voeding eruit te trekken of die met behulp van een verborgen, minischakelaartje achter de led-bron 1 standje lager te zetten (wat overigens nog steeds een standje ‘verblinding’ is). Of het nu aan een gebrek aan kennis of interesse van de opdrachtgever, lichtadviseur of leverancier ligt, de gezelligheid is er hier goed vanaf, en dat in coronatijd, net voor de kerst.

Schijven over goed licht is leuker dan slecht licht aan den lijve ervaren, dat mag duidelijk zijn. Ook in deze editie vindt u weer vele verhalen over wat verlichting kan doen voor het welbevinden en de gezondheid van mens, dier en plant. Lees bijvoorbeeld over de ergonomische benadering van Rofianda in lichtontwerp, hoe LEDfactory het leven van kippen verbetert door aan hun natuurlijke lichtbehoefte te voldoen en hoever Wageningen University & Research (WUR) al is in het ontwik-kelen van optimale lichtrecepten voor groenten, bloemen en sierplanten.

Het team van LED Magazine wenst u fijne feestdagen en een gelukkig en gezond 2021.

Marco de Jonge BaasHoofdredacteur LED Magazine

AGENDA

Amsterdam Light Festival26 november 2020 - 17 januari 2021www.amsterdamlightfestival.com

LICHT2020 | 21-24 maart 2021www.licht2020bamberg.de

VOORWOORD

SLACHTOFFER VAN EEN ZWAAR GEVAL VAN LICHTHINDER

Beste lezers, deze keer schrijf ik u als een van de recente Nederlandse slachtoffers van een zwaar geval van lichthinder, of liever van degenen die deze hebben veroorzaakt. Een week geleden stuitte ik in de openbare ruimte van het appartementencomplex waar ik woon op een team monteurs. Tot mijn plezier zag ik ze de oude verlichting in de hallen en galerijen vervangen door led.

MdeJongeBaas

HIGH PERFORMANCE VOOR INDUSTRIE EN OUTDOOR

SLECHT LICHT KAN PIJNLIJKEGEVOLGEN HEBBEN.

BENELUX.LEDVANCE.COM

SCHAKEL OVER OP ARMATUREN VAN LEDVANCE!

Buitengewoon krachtig. Buitengewoon eenvoudig te installeren.Ontdek nu de nieuwste generatie prestatiegerichte LED armaturen voor betrouwbaar gebruik in industriële toepassingen binnen en buiten.

5 jaargarantie

LEDVANCE_Industry-Finger adv_NL210x297 mm_2020.indd 1 5-11-2020 16:45:57

MEEST GEKLIKT IN DE LEDFLITS

HEMA start met verkoop van

slimme led-lampen

HEMA is in zijn winkels gestart met de verkoop van slimme led-verlichting. De producten worden onder de eigen merknaam aangeboden en functioneren ook met de spraakbesturing van Amazon Alexa en Google Home. Met de gratis app HEMA smart kunnen de lampen bediend worden via telefoons en tablets. De functies variëren van het aan- en uitzetten van de verlichting tot dimmen, timers instellen en de kleur van het licht aanpassen. De app is te downloaden in de Google Play Store of de Apple App Store.

Levensduur led-verlichting:

‘Het is goed dat er kwaliteits-

verschillen zijn’

‘Weet je niet wat de levensduur van verlichting is, dan is het realiseren van optimale businesscases in ver-lichtingsprojecten onmogelijk.’ Dat stelt Rob van Heur, lichtspecialist bij ENGIE Laborelec. ENGIE Laborelec is een Internationaal expertise- en researchcentrum op het gebied van elektrische-energietechnologie. Van Heurs onderzoek omvat het brede werkdomein van led-gedrag en -toe-passingen. Een van de belangrijke thema’s daarbij is de levensduur van lichtbronnen en verlichting.

China verbreekt wereldrecord

van lichtshow met drones Guinness World Records

meldt de grootste drone-show aller tijden. In China is het record voor de meeste onbemande luchtvoer-tuigen (UAV’s) die tegelijkertijd in de lucht zijn, bestaande uit 3.051 UAV’s, verbroken. De lichtshow werd gerealiseerd door Shenzhen Damoda Intelligent Control Technology in Zhuhai, Guangdong, China.

Wilt u zich abonneren op de wekelijkse e-mailnieuwsbrief van LED Magazine? Surf dan nu snel naar de website www.ledmagazine.nl en vul het aanmeldformulier in!

01

02

03Nederlandse consumenten bezitten gemiddeld 5 slimme apparaten, zoals een slimme led-lamp. De uitrol van deze apparaten is volgens de GfK Smart Home Monitor door de coronacrisis in een stroomversnelling gekomen. De GfK Smart Home Monitor werd in 2015 gelan-ceerd. Het bijbehorende onderzoek onder ruim 1.000 respondenten is uitgevoerd in samenwerking met de Smart Home Society. Dat is een initiatief van Techniek Nederland, GfK, BSH, PostNL, D-Link, Somfy, Netatmo en BCC. Uit cijfers van de nieuwste editie van de GfK Smart Home

Monitor blijkt dat de bekendheid met de term ‘smart home’ in 5 jaar tijd meer dan verdubbeld is. Inmiddels weet bijna een derde van de Nederlanders waar een slim huis voor staat. Er is ook een stijgend aan-tal consumenten geïnteresseerd – waar-van bijna een vijfde verwacht binnen 2 jaar een volledig slim huis te hebben. Volgens 44 procent van de Nederlanders is gemak nog steeds het belangrijkste voordeel. Naast gemak, zijn kosten- en energiebe-sparing en de mogelijkheid om de appara-ten overal te bedienen voordelen om voor smarthome-oplossingen te kiezen.

Nederlandse consumenten bezitten gemiddeld 5 slimme apparaten

82 procent rijksinrichtingen voldoet niet aan energiebesparingseisen82 procent rijksinrichtingen voldoet niet aan energiebesparingseisen zoals die zijn vastgelegd in de Wet Milieubeheer. Dat blijkt uit de Monitor Klimaatbeleid, een bijlage van de Klimaatnota van het kabi-net. Met de Monitor Klimaatbeleid beoogt het kabinet een integraal overzicht te geven van de voortgang van het nationale klimaatbeleid. De monitor verschijnt dit jaar voor het eerst en zal vanaf nu elk jaar verschijnen. De monitor bevat een be-schrijving op hoofdlijnen van de voortgang van beleid en afspraken over het afgelo-

pen jaar met aandacht voor de belang-rijkste resultaten, beleidswijzigingen en aandachtspunten. In de Wet Milieubeheer is bepaald dat energiebesparingsmaatre-gelen die zich binnen 5 jaar terugverdie-nen, genomen moeten worden. 732 rijks-inrichtingen blijken nog niet te voldoen aan de energiebesparingseisen uit de van toepassing zijnde Erkende maatregelen-lijst (EML) uit het Activiteitenbesluit mili-eubeheer. De Klimaatnota hierover: ‘Soms gaat het om een kleine ingreep, zoals het vervangen van verlichting in een toilet-

groep, soms om een grote aanpassing, zoals spouwmuurisolatie in een defen-sieobject. Ook verschilt per inrichting het aantal niet-getroffen maatregelen. Bij 30 procent (271) van de inrichtingen gaat het om een kwart of minder van de maatre-gelen die nog moet worden toegepast. Bij 38 procent (340) gaat het om een kwart tot de helft van de maatregelen. Bij 14 procent (121) van de rijksinrichtingen gaat het evenwel om meer dan de helft van de energiebesparende maatregelen die nog niet getroffen zijn.’

Op de cover: LEDfactory loopt voorop in innovatieLEDfactory uit Friesland verlegt de grenzen op het gebied van gezond licht voor de mens en voor dieren, onder andere als leadpartner in Europese innovatieprojecten.

De Natuur en Milieufederaties lanceren in het kader van de Nacht van de Nacht-campagne een meldpunt voor lichthinder. Op www.maghetlichtuit.nl kan iedereen foto’s plaatsen van overbodige verlichting. Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat 5 procent van de Nederlanders ernstige lichthinder ondervindt en 3 procent slaap-verstoring. Dat zijn meer dan 1 miljoen mensen. Laat een sportpark ’s nachts de lichten branden? Schijnt een straatlan-taarn precies in de slaapkamer waardoor de slaap wordt verstoord? Of is er sprake van knipperende reclameverlichting die de hele nacht onnodig aanblijft? Dit is te melden op de website www.maghet-lichtuit.nl. Medewerkers van de Nacht van de Nacht nemen dan contact op met de gemeente of met het bedrijf, met het verzoek er iets aan te doen. Dit jaar kende het event vanwege het coronavirus een avondvullend online programma. dd

Nacht van de Nacht start meldpunt lichthinder

Onderzoeksproject universiteit en lichtfabrikanten combineert dynamisch daglicht en kunstlichtEen nieuwe benadering van lichtont-werp en -technologie is de focus van het internationale onderzoeksproject Double Dynamic Lighting. Het project wordt uitgevoerd door de Aalborg University in Kopenhagen. Het team, onder leiding van professor Ellen Kathrine Hansen, onderzoekt de combinatie van dynamisch daglicht en kunstlicht in een ruimtelijke context en biedt nieuwe mogelijkheden voor architecten en lichtexperts om in te spelen op individuele lichtbehoeften en verschillende werksituaties. In het onderzoeksproject werken partners op het gebied van lichttechnologie en -op-lossingen, waaronder Tridonic, iGuzzini, Fagerhult en Zumtobel, al 3 jaar samen

met Aalborg University. Het project on-derzoekt de ruimtelijke omstandigheden in een dynamische verlichtingsomgeving en hun invloed op het welzijn van gebrui-kers. Praktische ontwerprichtlijnen wor-den ontwikkeld, getest en toegepast in een reeks onderzoeken. Deze werkzaam-heden worden uitgevoerd in bestaande werkomgevingen met dynamisch licht, in verlichtingslaboratoria aan de Uni-versiteit van Aalborg en in interactieve 3D-computermodellen. De resultaten van dit veldonderzoek tonen aan dat het mogelijk is om dynamische lichtinstellin-gen te bepalen die afgestemd zijn op het verloop van daglicht, met een combinatie van directe en diffuse verlichting.

6 ledmagazine 7ledmagazine

Door het coronavirus wordt de bekende vaarbeleving tijdens de 9e editie van het Amsterdam Light Festival een jaartje overgeslagen. Een nieuwe, theatrale wandelbeleving wordt geïntroduceerd: de Light Walk. Editie 9 vindt plaats van don-derdag 10 december tot en met maandag 3 januari 2021 en staat in het teken van de natuur met het thema ‘When Nature Calls’. Tijdens de Light Walk gaat de bezoeker met zijn smartphone in de hand wandelend op ontdekkingstocht door het oostelijk deel van Amsterdam Centrum. Via WhatsApp ontvangt de bezoeker gedurende de wandeling video’s, foto’s en voiceberichten van creative director en theatermaker Lucas De Man. Zo leert de bezoeker – in een verhaal ‘bomvol humor én informatie’ – over lichtkunst, de stad en de natuur.

Amsterdam Light Festival introduceert coronaproof wandeling via WhatsApp

© C

omfy

light

© D

igik

hmer

| Dr

eam

stim

e.co

m

9ledmagazine

PSV gaat als eerste voetbalclub het virus COVID-19 te lijf met behulp van uv C-verlichting. Signify heeft hiertoe armatu-ren geïnstalleerd in de kleedkamers in het Philips Stadion en van trainingscomplex De Herdgang. Een studie van de Univer-siteit van Boston wees eerder uit dat de uv C-lichtbronnen doeltreffend zijn in de strijd tegen SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt. Signify heeft nu bij PSV in enkele binnenruimten, zoals kleedkamers in het Philips Stadion en in een aantal ruimten in trainingscom-plex De Herdgang, in totaal 15 Philips uv C-desinfecterende upper air-armaturen geplaatst. 3 daarvan in de kleedkamers van de thuisploeg en 3 in die van de bezoekende ploeg in het Philips-stadion. Ook worden er nog eens 5 in de kleedka-mers van PSV Campus De Herdgang, en

4 in de medische ruimte aldaar geïnstal-leerd. De uv C-verlichting breekt het DNA of het RNA van micro-organismen af, inclusief dat van virussen en bacteriën, waardoor deze zich niet meer kunnen ver-menigvuldigen en onschadelijk worden. De lampen hebben een piekstraling van 254 nanometer, dicht bij de piekgolflengte voor het inactiveren van ziektekiemen, en daarmee geschikt voor het desinfecteren van lucht, oppervlakken en voorwerpen. De uv C-desinfecterende upper air-arma-turen zijn te gebruiken terwijl er mensen in de ruimte zijn. Ze desinfecteren continu de lucht die door middel van natuurlijke convectie naar de bovenste luchtlagen stroomt. De gedesinfecteerde lucht stroomt op eenzelfde wijze terug naar de lagere luchtlagen in de kleedkamer en vermengt zich daar weer met de lucht.

PSV gaat coronavirus bestrijden met uv C-verlichting van Signify

Autoriteit Consument & Markt: consumenten worden beter geïnformeerd bij aankoop slim apparaat

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) ziet dat de grote winkelketens bol.com, Coolblue en MediaMarkt consumenten die online een ‘slim’ apparaat willen kopen vooraf beter informeren over software-updates. Die informatie gaat bijvoorbeeld over hoelang consumenten in ieder geval updates zullen krijgen, wat de frequentie van de updates is en wat voor soort updates de consument mag verwachten. Dit maakt dat de consument deze informatie kan meewegen in zijn aankoopbeslissing. Dit is belangrijk, om-dat ‘slimme’ apparaten zonder updates onveilig en soms zelfs onbruikbaar wor-den. Afgelopen zomer presenteerde

minister Dekker een wetsvoorstel om consumenten bij de aankoop van slimme apparaten zoals smart tv’s, verlichting, printers, camera’s, babyfoons en digitale horloges het recht te geven op software- en beveiligingsupdates. De ACM heeft grote onlineaanbieders van ‘slimme’ apparaten aangesproken om consumen-ten beter te informeren. De ACM stelt nu positief te zijn over de stappen die bol.com, Coolblue en MediaMarkt hebben gezet. Consumenten moeten voordat zij een aankoop doen, geïnformeerd worden over belangrijke eigenschappen van het product. Bij slimme apparaten moeten consumenten in het bijzonder weten wat het product doet, of het kan ‘samenwer-ken’ met andere apparaten, hoe het is geregeld met software-updates, of ande-re diensten nodig zijn om het apparaat te kunnen gebruiken en hoe het zit met het gebruik van gegevens van de consument. Fabrikanten die de apparaten leveren, moeten deze informatie beschikbaar stellen voor verkopers, die op hun beurt consumenten moeten informeren.

Lichtfabrikant Lightwell en ProRail hebben een nieuw concept gelan-ceerd waarbij zij van rookpalen laadpalen voor elektrische fietsen maken, want met ingang van deze maand zijn alle Nederlandse trein-stations rookvrij.

De Nederlandse regering heeft de Europese Unie toestemming gevraagd om de uitrol van led-verlichting in de glastuinbouw te subsidiëren. Het kabinet maakte afgelopen april bekend dat er extra geld beschikbaar komt voor de uitrol van led-lampen bij consumenten en in de tuinbouw. Dit als onderdeel van extra maatregelen van minister Wiebes om eind 2020 aan de Urgenda-doelen te voldoen. Om uitvoering te geven aan het Urgenda-vonnis moet 25 procent broeikasgasreductie worden gereali-seerd in 2020 ten opzichte van 1990. Met subsidie van led-verlichting via de bestaande Energie-efficiëntie Glastuin-bouw (EG-)regeling wil het kabinet dat SONT-verlichting vervangen wordt door full spectrum led-verlichting. Met deze maatregel kan circa 0,05 megaton CO2 worden gereduceerd.

Lightwell maakt van rookpalen laadpalen

8 ledmagazine

LightingEurope: maak led-verlichting

verplicht onderdeel van renovaties

LightingEurope sluit zich aan bij het EU Renovation Wave Initiative; een initiatief van de Europese Unie om de renovatie van gebouwen in de gehele Europese Unie (EU) op te schalen. De Renovation Wave Strategy van de EU is aansluitend op de Europese Green Deal, gericht op verbetering van de energieprestatie van gebouwen. Timmermans en zijn collega’s streven ernaar het renovatietempo in de komende 10 jaar ten minste te verdub-belen. De renovatiegolf zal volgens LightingEurope niet alleen de introductie van innovatieve verlichtingstechnologieën en toekomstige investeringen sturen, maar ook van cruciaal belang zijn om de Europese verlichtingsindustrie – die voor 80 procent uit kleine en middelgrote ondernemingen bestaat – te helpen herstellen van de economische gevolgen van de huidige pandemie.

Plenty haalt 140 miljoen dollar op

Het verticale landbouwbedrijf Plenty heeft samen met aandeelhouder Soft-Bank Group 140 miljoen Amerikaanse dollar aan nieuwe financiering opge-haald. Het geld komt van de nieuwe investeerder Driscoll’s. De toevoeging van een strategische investeerder naast SoftBank’s Vision Fund helpt volgens Plenty de betrouwbaarheid van het bedrijf bij supermarkten te vergroten. Het aanbod van Plenty – boerenkool en andere groenten – wordt in magazij-nen gekweekt zonder aanraking door mensenhanden, met behulp van zeer gekalibreerde verlichting, bemesting en bewateringstechnieken.

Nieuwe versie guidelines voor

Ecodesign en energielabels

LightingEurope heeft de richtlijnen over de Europese regelgeving voor ecologisch ontwerp en energielabels bijgewerkt om een antwoord te bieden op vragen en ver-zoeken van bedrijven om meer informa-tie. Sinds de publicatie van de guideline heeft LightingEurope verschillende vragen en verzoeken om meer informa-tie ontvangen, die in deze nieuwe versie van de richtlijnen worden beantwoord. Daarnaast publiceerde de Europese Commissie eind februari een corrigen-dum voor de Ecodesign-verordening met

correcties op de wettekst van 5 decem-ber 2019. De wijzigingen die door deze rectificatie worden aangebracht, worden ook weerspiegeld in de tweede versie van de Ecodesign-richtlijnen.

Oude tempels van Akropolis in

Griekenland verlicht met led De oude tempels van de Akropolis in Athene worden verlicht door een nieuw verlichtingssysteem. De led-verlichtings-armaturen verminderen de lichtvervui-ling en verlagen het stroomverbruik. De verlichting toont de heilige heuvel van Griekenland en het Parthenon. Lichto-ntwerper Eleftheria Deko werd door de Onassis Foundation gevraagd om het nieuwe verlichtingssysteem voor het monument te ontwerpen.

Boeing zet uv C-licht in om coronavirus

te bestrijden

Boeing gaat uv C-licht inzetten om het COVID-19-virus in zijn vliegtuigen te bestrijden. Het bedrijf gaat daartoe een samenwerking aan met Healthe, dat een draagbare uv C-lamp produceert voor de vliegtuigfabrikant. Boeing heeft een patent- en technologielicentie gesloten met Healthe, dat gevestigd is in het Amerikaanse Florida. Als onderdeel van de overeenkomst produceert Healthe een uv C-lamp die is ontworpen om het interieur van vliegtuigen te reinigen. De draagbare lamp gebruikt uv C-licht van 222 nanometer en kan binnen 15 minu-ten een cockpit reinigen.

Londen heeft eerste treinstation

ter wereld met desinfectierobot

Londen heeft als eerste ter wereld een treinstation dat een desinfec-tierobot voor de bestrijding van het coronavirus inzet. De uv C-robot wordt ingezet op station London St Pancras International. Station London St Pancras International is een van de grootste zogenaamde kopstations in Londen en verwerkt jaarlijks tiental-len miljoenen passagiers. Het is het Londense beginpunt van de Eurostar, de hogesnelheidsverbinding door de Kanaaltunnel. Een kopstation is een spoorwegstation met uitsluitend kop-sporen, waar treinen niet verder meer kunnen rijden.

ELDERS IN DE WERELD...

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) gaat strenger toezicht houden op het naleven van de Ecodesign-richtlijn door de verlichtingsindustrie. Dat meldt de organisatie in haar plannen voor 2021. Vanaf 2021 werkt de ILT met 11 toezichtprogramma’s. Daarnaast is één programma gericht op het optimaliseren van de dienst- en vergunningverlening. Een van de 11 programma’s richt zich op ‘Duurzame producten’. Doel van het programma is het opsporen van het niet-naleven van Europese richtlijnen. Het niet-naleven van de Ecodesign-richtlijn en de regelge-ving voor energielabels leidt volgens de instantie tot energieverspilling door elektrische en elektronische apparatuur. Door naleving wordt tot bijna 2.035 terawattuur ener-gie bespaard. Dat is bijna de helft van de Europese energiebespa-ringsdoelstelling voor 2020. Uit onderzoek van de Europese Unie blijkt namelijk dat 10 tot 20 procent van de producten niet voldoet aan de Ecodesign-richtlijn. Daardoor wordt ongeveer 10 procent van de mogelijke energiebesparing niet gerealiseerd. Daarnaast is er een nieuwe instroom van verboden stof-fen in de economie, door gebruik van verboden stoffen in elektr(on)ische producten (Richtlijn 2011/65/EU, ‘RoHS’). Hierdoor is er een ongelijk speelveld met producenten die zich wel aan de regels houden. Ook zorgt deze ontwikkeling voor mogelijk vervuilde afvalstromen en ongeschiktheid voor hergebruik. Op basis van een risicoanalyse iden-tificeert de ILT meerdere product-groepen, waaronder koelapparaten voor huishoudelijk gebruik, air-conditioners, huishoudelijke ovens en huishoudelijke verlichting (red. gerichte en niet-gerichte lampen, led, reflectorlampen en armaturen).

Inspectie Leefomgeving en Transport: strenger toezicht op naleven Ecodesign-richtlijn

© S

igni

fy

© S

igni

fy

EU moet goedkeuring geven voor subsidie led in glastuinbouw

HET NIEUWS IN CIJFERS

De gemeente Harlingen is gestart met de uitvoering

van het nieuwe lichtplan. Eerst zicht-bare resultaat zijn de klinknagels van de Raadhuisbrug die in het licht staan. Voor de binnenstad van Harlingen is een lichtplan gemaakt om bijzondere objecten de komende jaren in de avon-duren te verlichten. De Raadhuisbrug staat ondertussen al in het licht. De klinknagels van de ijzeren voetbrug voor het raadhuis uit 1878 lichten vanaf nu in het donker op.

De gemeente Putten heeft een start gemaakt met

de verdere verduurzaming van de openbare verlichting. In verschillende wijken zijn in totaal bijna 900 oude lampen vervangen door led-verlichting van Saled. De nieuwe verlichting is in de bestaande armaturen geplaatst. Die kunnen nog minimaal 10 jaar mee en zijn nu uitgerust met led-lichttechniek.

De gemeente Den Haag maakt 12 miljoen euro vrij voor het

verduurzamen van de openbare ver-lichting. Den Haag investeert in totaal 180 miljoen euro van de opbrengsten van de verkoop van Eneco in het duurzaamheidsprogramma van de ge-meente. Daarbij gaat veel geld naar het duurzaam verwarmen van woningen.

Op verschillende locaties in Zutphen worden de lichtmas-

ten vernieuwd. Op de Houtmarkt ter hoogte van het Luxor Theater heeft Zutphen een proefopstelling geplaatst van de nieuwe lichtmasten, te weten 2 soorten. Veel lichtmasten en armatu-ren in de gemeente zijn verouderd.

De SOX-lampen in de Wal-dorpstraat, Den Haag zijn

vervangen door een op maat gemaakt Lined-armatuur van de Spaanse producent Setga. Modernista heeft de armaturen met een IP-waarde van 68 aan de hofstad geleverd. De verlichting langs de Waldorpstraat in Den Haag was al lange tijd aan vervanging toe, de ophanging was dusdanig specifiek dat het even heeft geduurd voordat de juiste oplossing zich aandiende.

Gemeente Groningen gaat lichtmasten bij sportparken vervangen. Uit een steekproef bij 79 lichtmasten op de sportparken in de gemeente blijkt dat bij 55 daarvan de veiligheid in het geding is. In afwachting van een onderzoek naar alle 464 lichtmas-ten mogen verenigingen en huurders uit voorzorg bij windkracht 6 en bij onweer de sportvelden niet gebruiken. Zodra de situ-atie op elk sportpark in kaart is gebracht,

zal de gemeente de verenigingen informe-ren of de masten rondom hun sportpark op korte termijn vervangen moeten wor-den of dat de situatie veilig is. De lichtmas-ten bij de gemeentelijke sportparken zijn veelal bij de aanleg van de sportparken geplaatst. De zorgelijke constatering bij sportpark Coendersborg was aanleiding om ook de lichtmasten op een groot aantal andere sportparken te inspecteren.

Groningen vervangt lichtmasten sportparken: sportvelden dicht bij windkracht 6 en hoger

De gemeente Utrecht doet samen met de stichting Openbare Verlichting Nederland (OVLNL), de gemeente Zoetermeer, SOLGU, Bartimeus en Koninklijke Visio, onderzoek naar hinder van led-verlichting in lantaarnpalen. Mensen met een visuele beperking, maar ook mensen met gezonde ogen, kunnen last ondervinden van led-verlichting. Daarom wil de gemeente een manier ontwikkelen om te bepalen hoeveel hinder een led-lamp veroorzaakt. De gemeente kan zo in de toekomst nog betere keuzen maken voor soorten lampen in de openbare ruimte, en hinder door led-verlichting beperken. Kees Diepeveen, wethouder Openbare Ruimte: ‘We hebben in Utrecht meer dan 65.000 armaturen (lantaarnpalen). Zo’n 20 procent daarvan is nu voorzien van led-verlichting. De komende jaren gaan we alle lantaarnpalen van led-lampen voorzien. Als we voor lampen kunnen kiezen die weinig tot geen hinder veroorzaken, dan is dat een mooi resultaat.’

Gemeente Utrecht start praktijkstudie naar openbare verlichting

Limburg gaat led-verlichting uitrollen langs provinciale wegenDe provincie Limburg wil samen met de gemeenten Maastricht, Meerssen en Sittard-Geleen een nieuw contract afsluiten voor levering en onderhoud van de openbare verlichting, die volledig van led wordt voorzien. Er zijn op dit moment in Limburg zo’n 7.500 lichtmasten en bijna 9.000 armaturen opgesteld langs de provinciale wegen. De komende jaren worden alle armaturen vervangen door dimbare led-armaturen. Dit leidt tot energiebesparing en een lagere CO2-uitstoot. Het onderhoud aan de open-

bare verlichting bestaat uit preventief en correctief onderhoud, storings- en wachtdienst, klussen en vervangings-projecten en integrale projecten. Van de armaturen zijn circa 3.700 stuks, oftewel 41 procent, reeds voorzien van led-ver-lichting. De komende jaren worden on-geveer 5.000 armaturen vervangen door dimbare led-armaturen. Vanaf 22.00 uur ‘s avonds wordt de verlichting gedimd naar 50 procent. De energiebesparing bedraagt na volledige ombouw circa 1,2 miljoen kilowattuur.

1878

900

12

2

HET NIEUWS IN CIJFERSDE OPENBARE RUIMTE:

11ledmagazine

© C

arol

a Sc

helle

kens

| Dr

eam

stim

e.co

m

68

lichtflitsenkort nieuws

AAA-LUX heeft het Australische licht-bedrijf AREALUX gekocht. Het Eindho-vense bedrijf neemt een belang van 100 procent en AREALUX gaat verder onder de naam AAA-LUX Australia. 6 jaar geleden leverde AAA-LUX de eerste led-sportveldverlichting in Australië. Dat gebeurde toen samen met ARE-ALUX. Het bedrijf, gevestigd in Brisbane in de provincie Queensland, gaat nu dus verder onder de vlag van AAA-LUX.

De Gouden Bakkie Awards 2020 hebben volgens organisator Wecycle 2 verras-sende winnaars opgeleverd: kringloop-winkel ‘Kringlooplijn’ in Oisterwijken speciaalzaak Het Lichtpaleis in Dordrecht. Zij zijn in de prijzen geval-len voor hun inzamelgedrag van lampen en armaturen en hun voorbeeldfunc-tie waarmee branchegenoten worden gestimuleerd datzelfde te doen. De Gouden Bakkie Awards zijn dit jaar voor de negende keer uitgereikt door inzamelorganisatie Wecycle die dat doet in opdracht van LightRec Nederland. In deze stichting zijn de producenten en importeurs van energiezuinige lampen en armaturen verenigd.

Vattenfall en Signify hebben op de Dag van de Duurzaamheid alle aangebo-den lampen in kringloopwinkels met het keurmerk ‘100 procent Kringloop’ kosteloos vervangen door Philips led-lampen. In totaal gaat het om 46.328 led-lampen bij 215 kringloopwinkels. Wie op 10 oktober een gebruikt arma-tuur kocht bij een kringloopwinkel met het keurmerk 100 procent Kringloop kreeg daar een nieuwe led-lamp bij.

In opdracht van Logicor, een van de 3 grootste verhuurders van logistiek vast-goed ter wereld, heeft Sterk in Led de verlichting vervangen in het 44.00 vier-kante meter grote warehouse van Vonk en Co te Tiel. Het project is uitgevoerd met originele Veko-lichtlijnarmaturen en DALI-sensoren van Tridonic. Er is daarbij een koppeling gemaakt met het KNX-gebouwbeheersysteem, zodat alles eenvoudig te bedienen is.

CLS heeft led-verlichting geleverd aan het Afrika Museum. De vernieuwde vaste

opstelling van het Afrika Museum wordt nu verlicht met Jade Zoom-armaturen. Met 54 landen, 2.000 officieel erkende ta-len en talloze culturele gebruiken bestaat er niet zoiets als één Afrika. Afrika is het een na grootste continent ter wereld met een enorme diversiteit, bloeiende modescenes en dichterbij dan je denkt. In de vernieuwde vaste opstelling ziet het museum een hedendaags Afrika met een blik op het verleden en de toekomst.

INOTEC Noodverlichting heeft opdracht gekregen voor het ontwerpen, leveren en in bedrijf stellen van de centrale noodverlichting voor het nieuwe gebouw van het Rijksinstituut voor Volksge-zondheid en Milieu (RIVM). In hetzelfde gebouw is ook het College ter Beoorde-ling van Geneesmiddelen (CBG) geves-tigd. INOTEC zal ook een meerjaren-onderhoudsplan voor 25 jaar opstellen waarmee de functionaliteit voor de hele looptijd gegarandeerd is. Naar verwach-ting zal het gebouw in het najaar van 2021 in gebruik worden genomen.

Harm Ammerlaan is op 1 november jongstleden gestart als nieuwe sales-manager bij Hortilux. Als salesma-nager bij BASF Vegetable Seeds en general manager van LetsGrow.comheeft Ammerlaan een breed netwerk in de tuinbouw. Algemeen directeur Hor-tilux Michèl de Wit over de aanstelling van Ammerlaan: ‘De komst van Harm past perfect bij de ambities van Hortilux. Een aantal jaren geleden maakten we de transitie door van armatuurleverancier naar groeilichtspecialist. Naast hps- en led-armaturen bieden we ook specialis-tische kennis en ondersteuning aan bij het optimaal inzetten van groeilicht.’

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties stelt 70 miljoen euro beschikbaar voor de Regeling Reductie Energiegebruik Woningen(RREW) om huurder en woningeigena-ren te helpen verduurzamen. De RREW is een vervolg op de succesvolle Rege-ling Reductie Energiegebruik (RRE) waaraan ruim 220 gemeenten deelna-men; zo werden in Roosendaal 25.000 led-lampen gekocht door de inwoners. De RREW is op 16 november geopend

en gaat over kleine en snel te realiseren energiebesparende maatregelen die bewoners zelf in huis kunnen nemen.

Exaltation heeft led-verlichting gele-verd voor de behandelruimte van Sie-mens Healthineers bij Prescan. Dit is gebeurd in een consortium met Variled BV en 4Stage. Het was de wens om voor de nieuwste Siemens MRI-ruimte bij Prescan een aangename sfeer te cre-eren. Waar ziekenhuizen en behandel-ruimten normaal gesproken wit en koud zijn, wilde men nu een ruimte waar de patiënt zich op zijn gemak kan voelen.

Saled kondigt een nieuwe samenwer-king aan met SOXLEDlamp, producent van de SOX LED-module. Deze module is de led-vervanger van conventionele SOX-lampen en is een toevoeging aan het assortiment van Saled. Conventionele SOX-lampen worden langzaamaan uitge-faseerd. Met de SOX LED-module kunnen volgens Saled flinke besparingen gere-aliseerd worden op de energierekening en wordt er bijgedragen aan een beter milieu door de lage CO2-uitstoot. De pro-ductie van dit Nederlandse product zal in handen blijven van SOXLEDlamp, maar de verkoop zal in handen van Saled zijn.

Met de uitbreiding naar 2 nieuwe Euro-pese landen, nieuwe magazijnsoftware en customerservicesoftware investeert Ledstores tegen de crisis in. Het bedrijf spreekt van 30 procent groei. Het bedrijf, gespecialiseerd in led-armaturen, breidt uit naar Finland en Zweden. Bovendien investeert het Amsterdamse bedrijf van ondernemer Kemal Tas in Warehouse Management Systeem (WMS-)software voor het magazijn en customerservice-software om de klanttevredenheid verder te verbeteren.

Het Venlose bedrijf Vandeloo Wire & Fencing heeft de eerste fase van een vernieuwingsoperatie van de verlich-ting afgesloten. De hele infrastruc-tuur aan bekabeling is aangepakt en de daglichtsensoren zijn vernieuwd. Alle buitenverlichting op het terrein is bovendien vervangen door led-straatverlichting, type Aversa, en de Lunara-stralers van Litegear.

spelers aandienen. Die kwaliteit is een optelsom van vele factoren. We houden de assemblage volledig in eigen hand en werken hoofdzakelijk met componenten van A-merken, grotendeels van Europese toeleveranciers. Maar het zit ook in onze ontwikkeltrajecten. Zo stellen we hoge eisen aan de robuustheid en levensduur van onze armaturen. Die borgen we bijvoorbeeld door uitgebreide uv-, zoutsproei-, IP- en IK-testen. Daarbij hebben we ook bijzondere aandacht voor temperatuurbeheersing. Al onze producten hebben mini-maal een systeemlevensduur van 100.000 uur bij minimaal een L80/B10-standaard bij 25 graden Celsius omgevings-temperatuur. De optelsom van al die zaken heeft ons een zeer goede marktpositie en een gezonde financiële basis opgeleverd. En die bleek de afgelopen maanden van essentieel belang.’

ledmagazine 13ledmagazine12

L ightronics heeft 75 jaar geschiedenis als lichtbedrijf. Het heeft zijn oorsprong in het Waalwijkse Hogro. Toen

Spapens er in 1994 aan de slag ging en er al snel verantwoor-delijk werd voor de productie, inkoop en logistiek, kende het nog 3 divisies: wand- en plafondverlichting voor de residen-tiële markt, straat- en terreinverlichting en een spuitgietbe-drijf. Inmiddels gaat dat bedrijf van weleer echter voort in een geheel andere constellatie. Zo is Spapens sinds 2008 directeur en mede-eigenaar. Sinds 2015 is het bedrijf onderdeel van het Britse concern FW Thorpe. Daardoor kan het nu ook verlich-ting voor de utiliteit en industrie aanbieden.

Radicale wending‘De lichtmarkt is de afgelopen decennia in rap tempo veran-derd’, aldus Spapens. ‘Hetzelfde geldt voor onze onderneming.

‘IK ZAG MIJN LEVENSWERK IN ROOK OPGAAN’

LIGHTRONICS PAKT DRAAD WEER OP NA

VERWOESTENDE BRANDOp 23 september, 1 uur ’s nachts, ging de telefoon bij Jos Spapens,

managing director bij Lightronics. Het was de meldkamer. De boodschap was alarmerend. Er was brand uitgebroken in het

bedrijf en het zag er serieus uit. Hij haastte zich naar de zaak en zag de assemblagehal en het gloednieuwe Experience Center voor zijn ogen verloren gaan. 2 maanden verder is wat op dat moment

onmogelijk leek echter werkelijkheid. De productie draait weer op volle kracht en achterstallige bestellingen worden uitgeleverd.

‘Wij gaan dit overleven.’

Over de jaren deden we een aantal acquisities in binnen- en bui-tenland en voegden daarmee diverse merken aan ons portfolio toe. In 2000 veranderden we de bedrijfsnaam in Lightronics, Hogro is nu een van onze productlijnen. Een andere belangrijke factor in onze ontwikkeling was uiteraard de opkomst van led. We brachten als een van de eersten in Nederland al in 2010 led-verlichting op de markt. Maar we hebben er natuurlijk, net zoals alle lichtfabrikanten, jaren over gedaan om deze nieuwe technologie onder controle te krijgen en naar echte volwassen-heid te brengen. Led werkt nu eenmaal fundamenteel anders dan traditionele verlichting, bijvoorbeeld wat betreft lichtkleur en lichtspreiding. Zo moesten we opeens met lenzen in plaats van reflectoren gaan werken, nieuwe kennis over elektronica opbouwen, ervaring in warmtehuishouding van led-armaturen opdoen... Het vak heeft kortom een radicale wending genomen.’

Optimale temperatuurbeheersing Lightronics kan met zijn 90 medewerkers in omvang niet tippen aan de grote globale spelers. Toch is het bedrijf anno 2020 nog steeds een gekende naam in de verlichtingswereld. De redenen daarvoor zijn legio, volgens Spapens. Zo zijn alle producten modulair opgebouwd waarbij diverse onderdelen uitwisselbaar zijn. Dat schept efficiency en dus kostenvoor-delen. Daarnaast is er gewoonweg veel ruimte in de markt vanwege de huidige led-transitie. ‘Bovendien zijn we zeer wendbaar dankzij onze korte lijnen. We zetten zwaar in op ontwikkeling en bieden de nieuw-ste technologie aan in een breed portfolio. Omdat we met onze eigen matrijzen werken, zijn onze producten lang naleverbaar. Daarnaast staat kwaliteit voorop, iets wat niet onbelangrijk is in een sector waarin zich alsmaar nieuwe

15ledmagazine

‘We hadden 2 keuzen: opgeven of doorpakken’

Ups en downs‘Ik zag mijn levenswerk in rook opgaan.’ Zo omschrijft Spa-pens zijn gevoelens in de nacht van 23 september. Lightro-nics werd getroffen door een enorme brand. De oorzaak was kortsluiting in een vrij nieuwe compressor in de testruimte, zo zou later blijken. Op het moment van de ramp was dat echter niet waar Spapens zich mee bezighield. De emoties overheersten. ‘Ik was woest en teleurgesteld. Ik huil niet snel, maar toen vloeiden de tranen. Ik ben niet agressief, maar het hek van de buren moest het op dat moment zwaar ontgelden. De vlammen sloegen uit onze productiehal en ons nieuwe Experience Center. Dat hadden we net voltooid, maar nog niet officieel geopend vanwege de coronabeperkingen. We waren er echter niet minder trots op; hadden er onder andere een schoolklas, gevangenis, tunnel en parkeergarage nagebouwd. Zo konden we onze verlichting op een prachtige manier aan onze klanten tonen. De brandweer deed zijn best maar het vuur sloeg over naar de tussenbeuk, richting de kantoren en expeditie. Ik moest me erop voorbereiden dat alles verloren ging, zo meldde de commandant ter plekke. De moed zakte me in de schoenen. Toen gebeurde er echter een klein wonder. Er kwam extra materieel aan, er werd nog harder gevoch-ten en niet opgegeven. Op een zeker moment kwam er een brandweerman op me af. Hij keek me aan en zei “ik denk dat we het gaan redden, Jos”. Hij deed zijn helm af. Het was mijn neef Alfred die bij de brandweer zit. Toen brak ik; er was veel verloren gegaan, maar er was ook hoop. De volgende dag heb-

ben we direct geschakeld. We hadden 2 keuzen: teleurgesteld bij de pakken neer gaan zitten en het opgeven, of doorpakken. Het werd het laatste.’

Begrip2 maanden na de brand heeft Lightronics de zaken wonder-baarlijk weer grotendeels onder controle. Er werd snel een nieuwe productielocatie gevonden. De benodigde tools voor de assemblage werden ingekocht, de werkzaamheden opnieuw georganiseerd. Klanten werden ingelicht over de status van hun orders, nieuwe afspraken werden gemaakt. ‘We hadden het geluk dat we vet op de botten hadden, anders krijg je dat niet voor elkaar. Maar dat was het niet alleen. Iedereen zette zijn schouders eronder. Onze mensen stonden hier de dag na de brand al op te ruimen en te bespreken hoe ze verder konden. Er werkt hier een team van 13 mensen van de sociale werkplaats. Die waren heel erg overstuur, maar doen hun werk nu tijdelijk vanuit hun eigen locatie. Ik ben heel erg trots op al die werknemers. 99 procent van onze opdrachtgevers had begrip voor de situatie en dacht met ons mee. Hun vertrouwen geeft een heel fijn gevoel. Vele concurrenten lieten iets van zich horen en leefden met ons mee. Dat was hartverwarmend. Inmiddels hebben we onze achterstanden grotendeels ingelo-pen. Dat betekent niet dat we er al zijn. Onze productie en het Experience Center moeten worden herbouwd. Het zal dus nog even duren voordat we weer als vanouds draaien. Eén ding is echter helder. Dit krijgt Lightronics er niet onder.’

nu ook uw adres voorMEAN WELL led driversWWW.LUXENDI.COM

Speedy

Integratech - Groenstraat 48 - 3270 - Scherpenheuvel - www.integratech.be

Focus op installatiegemak en -snelheid.De nieuwe Speedy Basic (SPDB) is uitgerust met 3-polige 2,5mm²doorvoerbedrading en twee M20 wartels.

Dankzij de vernieuwde eindkappen met kwartslag montage wordt de installatietijd nog korter.Speedy bestaat uit een polycarbonaat behuizing met interne aluminium basis en garandeert een beschermingsgraad IP65 en slagvastheid IK10.

De Basic versie is niet dimbaar en biedt een efficiëntie tot 130lm/W.De HO versie (SPDHO) is voorzien van 5-polige 2,5 mm² doorvoerbedrading en biedt een efficiëntie tot 165lm/W.

Speedy HO is op projectbasis tevens beschikbaar:

• met dimbare driver 1-10V/DALI• bewegingssensor• noodunit

16 17ledmagazine ledmagazine

H

‘WE ZIJN HET BELANG VAN DE KWALITEIT VAN LICHT UIT HET OOG VERLOREN

TIJDENS DE LED-TRANSITIE’

JOHN DE JOODE NIEUWE PRESIDENT ELEA

John de Joode heeft zijn sporen verdiend in de verlichtingswereld. Zo is hij manager Lighting Technology bij itsme, een internationaal onafhankelijk adviesbureau voor verlichtingstoepassingen in de industrie en machinebouw. Daarnaast is hij als voorzitter van de NSVV een van de belangrijke gezichten van de

Nederlandse lichtbranche. In september werd hij bovendien benoemd tot president van de European Lighting Expert Association (ELEA). De redactie van LED Magazine vroeg hem naar

de aspiraties van dit verbond en wat hij daarin wil betekenen.

oe kijk jij momenteel aan tegen de Nederlandse lichtsector?

‘We hebben hier geen grote fabrikanten, behalve één, de grootste op de wereld. Door de opkomst van led zijn er wel veel nieuwe toetreders verderop in de keten. Die hebben niet allemaal hun roots in de verlichting. Nederland kent relatief veel opdrachtgevers die het zelf wel weten – de Googlaars die met goede bedoelingen niet zelden iets raars uit de hoge hoed toveren. Dit in tegenstelling tot onze oosterburen. Daar trekt men eerder aan de bel bij een adviseur ofwel “der Fachberater”.’

Wat betekent dat voor onze led-markt?‘We lopen wat betreft de verledding niet ver uit de pas met de meeste Europese landen. Maar we zijn ook zeker niet haantje de voorste. Het is dan ook goed dat er stimulerende regelge-ving is en dat nieuwe op komst is. Waar we wel goed in zijn, is creatief denken en technologische innovatie. Dat zie je echter niet altijd terug in de praktijk; we zijn redelijk traditioneel in onze toepassingen.’ Er is dus ruimte voor verbetering aan alle kanten?‘Toen led commercieel doorbrak, zijn we, ook op aangeven vanuit Den Haag, massaal de weg van energiebesparing ingeslagen. Echter, zelfs als die nieuwe verlichting allemaal duurzaam gemaakte circulaire producten met een lange le-vensduur zouden zijn, dan nog zegt dat niets over de kwaliteit van licht – wat goed is voor mens en natuur. Dat zijn we uit het oog verloren tijdens de led-transitie. Daarom heb ik 2 jaar geleden ja gezegd op het voorzitterschap van de NSVV. Ik wil dat rechtzetten.’

Wat is de relevantie van ELEA? ‘Met de komst van het internet zijn grenzen vervaagd. Gebrui-kers worden vanuit de vreemdste uithoeken bestookt met de meest fantastische verhalen. Het kaf van het koren scheiden is complex. Juist hierin schuilt onze meerwaarde. De achterban van ELEA bestaat uit de belangrijkste Europese lichtassocia-ties. Ons doel is de kwaliteit van verlichting vergroten en die

inzichtelijk en controleerbaar maken. Alleen lichtprofessionals die aan onze strenge kwaliteitseisen voldoen, mogen zich – na het behalen van examen ELE Indoor of Outdoor – registreren als European Lighting Expert en de titel ELE voeren.’

Hoe voelt het om nu president te zijn?‘Trots, omdat ik ben gevraagd en verkozen. Uitgedaagd om ons werk nog succesvoller te maken dan het nu al is.’

Wat is je inzet voor de komende jaren?‘We gaan een zwaarder accent leggen op kennisoverdracht en kennisopbouw bij lichtprofessionals. Het ELEA-certificaat is daarbij het vertrekpunt van een traject van continu dooront-wikkelen en bijblijven met de laatste inzichten en stand der techniek. Daarmee maken we ons vak relevanter en aantrek-kelijker, ook voor de volgende generatie. Maar we kijken ook met een bredere blik. ELEA wil de gehele lichtketen mee-nemen in een led-transitie waarbij kwaliteit op alle fronten vooropstaat. Het bieden van informatie en hen betrekken bij onze activiteiten is daarbij key. Zo willen we bijvoorbeeld de brug slaan tussen de fabrikanten en verkopers van verlichting en de gebruikers. Niemand wordt er immers beter van als die gebruikers als self-appointed lighting specialists verlichting aankopen die niet aansluit bij de gewenste kwaliteit.’

‘Niemand wordt er beter van als gebruikers als self-appointed lighting specialists verlichting aankopen die niet aansluit bij de gewenste kwaliteit’

ons doet. Het dominante uitgangspunt bij het huidige lichtdesign is het creëren van een optimale hoeveelheid licht op de grond of werkhoogte. Dat doen we dan veelal met een beperkt aantal lichtbron-nen die we hoog ophangen. Zo creëer je echter geen optimaal licht. Los van de verblinding die een beperkt aantal felle lichtbonnen kan veroorzaken, klopt het ook ergonomisch niet. Juist de ruimten tussen de lichtbronnen zijn bijzonder

19

ROFIANDA LANCEERT CAMPAGNE UVX-LUCHTREINIGING ONDERWIJS

D

‘ALS DE OVERHEID NIET IN BEWEGING KOMT DOEN WE HET ZELF’

Rofianda ontwikkelt en produceert basisverlichting voor de utiliteit, tuinbouw en veeteelt. Het bedrijf weet zich daarbij te onderscheiden als een van de vernieuwers in de Nederlandse lichtwereld. Dat doet het bovendien uit de overtuiging dat licht de

wereld een stukje beter maakt, bijvoorbeeld op het gebied van gezondheid, welbevinden en veiligheid. Zo biedt het met de Ventibox een lichtoplossing voor het ontdoen van de

lucht van schimmels, bacteriën en virussen. Die rolt het momenteel actief uit in Nederlandse scholen.

foto

’s: M

ichi

el D

evijv

er

ledmagazine

e innovatiekracht van Rofianda is opmerkelijk, zeker voor een

mkb-bedrijf dat in omvang geenszins vergelijkbaar is met de grote lichtfabri-kanten van deze wereld. Zo presenteerde het vorig jaar nog een lichtbron met een spectrum dat identiek is aan dat van de zon. Dat is een technologische doorbraak op zichzelf. Tegelijkertijd opent het nieu-we wegen, onder andere voor het kweken van gewassen en integrative lighting.

Biologie‘Ik ben van oorsprong bioprocestechno-loog en kijk al 30 jaar naar de invloed van licht op levende organismen, mensen, dieren en planten’, vertelt Ronald Gronsveld, directeur en eigenaar van Rofianda. ‘Die kennis vertalen we nu naar lichtproducten en -ontwerpen, bijvoorbeeld voor indoorverlichting. Om daar het maximale uit te halen, moet je weten hoe wij licht zien en wat het met

Ontdek oneindigeproductvariatie

Ga naarbw21.slv.nl

Wij presenteren onze noviteiten graag bij u op locatie, via een videocall of tijdens een van onze webinars. Neem contact met ons op voor een afspraak of ga naar http://bw21.slv.nl

20 21ledmagazineledmagazine

bepalend voor wat we zien en voelen, en dus hoe we functioneren. Wil je het goed doen, dan moet je daar je lichtplan en armaturen op aanpassen. Dat is dus wat wij doen. Soms lastig uit te leggen aan klanten. Maar als je het laat zien – persoonlijk laat ervaren – dan begrijpen ze het in de regel direct.’

Nieuwe kansRofianda had voor 2020 grote projecten lopen en in de planning, onder andere voor industriegiganten VDL en Fuji en het Eurovisie Songfestival in Ahoy. In dit COVID-19-jaar lopen de zaken ech-ter anders dan anders. Vele projecten werden “on hold” gezet. Tegelijkertijd ontstond echter een nieuwe kans.Gronsveld: ‘Bij het bestrijden van het coronavirus worden steeds vaker uv C-lampen ingezet; bedrijven zoals Signify kunnen de vraag nauwelijks aan. Er kle-ven echter nadelen aan. Je kunt het niet in de buurt van mensen gebruiken van-wege mogelijke beschadiging van ogen en huid. Bij directe belichting moeten alle oppervlakken worden meegenomen, wil het effectief zijn. Een gesloten uv C-luchtcirculatiesysteem dat aan het pla-fond hangt, filtert niet alle lucht binnen korte tijd. Uv C-verlichting produceert bovendien ozon en tast dus onze atmo-sfeer aan. Er is een betere oplossing: UVX. Deze werd in de jaren 70 ontwik-keld door NASA en wordt bijvoorbeeld nog steeds gebruikt in het International Space Station. De technologie werkt met licht op verschillende golflengten in het uv C-spectrum, 175 en 256 nanometer. De eerste maakt ozon en de tweede zet de ozon-radicalen direct om naar, voor de mens, ongevaarlijke hydroxyl- en peroxideradicalen. Op basis van die wetenschap ontwikkelden wij al 16 jaar geleden de Ventibox, een combinatie van luchtcirculatie en dat bipolaire licht. Met de uitbraak van het coronavirus is dat product nu weer helemaal actueel.’

Zonder winstoogmerkVentibox is eenflexibel te plaatsen plug-and-play-product. Het wordt al sinds jaar en dag gebruikt door verschillende organisaties, bijvoorbeeld in een bio-techlab van ProteoNic, het laboratorium virologie & immunologie van het Eras-mus Medisch Centrum, MSD en diverse klimaatkamers van universiteiten. De oplossing kent verschillende varianten voor reiniging van ruimten van 30 tot 500 vierkante meter. Nieuw is de miniversie die je op je lichaam draagt om zo een

persoonlijke antivirusbubble te creëren. ‘Ventibox biedt natuurlijk geen totale bescherming tegen het COVID-19-virus’, aldus Gronsveld. ‘Afstand houden van elkaar en je handen wassen blijven nodig. Maar je kunt er wel zo’n 70 procent van de virusdeeltjes in de lucht of op oppervlakten mee uitschakelen. Dat is ook aangetoond door TNO. De toegevoegde waarde van ons product is ook aan de orde gekomen in de Haagse discussie over het belang van een goede ventilatie van ruimteb. De overheid komt echter niet in beweging op dit vlak. Dat is onbegrijpelijk. Daarom gaan we het zelf doen, allereerst in het onderwijs. Kinderen lopen weinig kans om echt ziek te worden door COVID-19. Ze spelen echter wel een rol bij het verspreiden van het virus onder leerkrachten en hun omgeving. Met Ventibox kan dit wezen-lijk worden beperkt. Daarom startten we een campagne op scholen: samen kunnen we het coronavirus uit de lucht en van oppervlakten halen! We bieden hen onze oplossing zonder winstoogmerk aan. Rofianda betaalt 30 procent van de kosten. Voor scholen blijft dan nog een investering van 50 euro per kind over. Dit gaan we opzetten via crowdfundingacties. Zo dragen ook wij ons steentje bij aan het doorkomen van deze moeilijke tijd.’

‘We starten een campagne op scholenen samen kunnen we het coronavirus uit de

lucht en van oppervlakten halen, we bieden

onze oplossing zonder winstoogmerk aan’

© F

otos

tudi

o Ey

e 4

You

H ellebrekers is een oudgediende in de lichtwereld. Hij werkte 35

jaar bij de lichtdivisie van Philips, nu Signify. Als productie- en procestech-nicus was hij onder andere betrokken bij het opzetten van een spaarlampen-fabriek in Mexico. Daarnaast was hij medeverantwoordelijk voor de ontwik-keling van de architectuur van diverse uv C- en led-systemen. Inmiddels is hij 5 jaar met pensioen. Het vak laat hem echter niet los.

Lichtkwaliteit en storingsgedrag‘Dit is een ontzettend interessante tijd voor de lichtsector’, stelt Hellebrekers. ‘Led is feitelijk nog steeds een nieuwe technologie. We moeten nog heel veel leren, ook over nieuwe toepassingen zoals integratieve en smart lighting. Ik wil daarbij betrokken blijven en mijn kennis delen. Dat doe ik onder andere

door het testen van lichtproducten in mijn eigen laboratorium. Mijn klanten zijn divers: fabrikanten, distributeurs, eindgebruikers… Hun vragen gaan niet zelden over lichtkwaliteit, sto-ringsgedrag en levensduur. Wat dat laatste betreft is het opvallend dat in de lichtsector de levensduur van een armatuur wordt verward met die van de led-module. Die is echter veelal niet de beperkende component.’

Inferieure productenFabrikanten leggen de levensduur van hun led-chips bij verschillende tempe-raturen vast in een L80B50-rapport. In de praktijk wordt die uiteraard mede bepaald door het ontwerp van en de integratie in een armatuur. Daarbij kan volgens Hellebrekers worden gevaren op een stuk bewezen technologie.‘Er zijn feitelijk maar een paar grote

fabrikanten die deze led-chips maken. Deze markt is behoorlijk volwassen wat betreft technische performance en kostenoptimalisatie. Kijk je naar de driver-wereld dan zie je een versnip-perd beeld. Er zijn heel veel partijen die deze producten op de markt brengen, grote en kleine. Daaronder zijn speci-alisten, maar ook bedrijven die denken dat een driver een driver is; snel geld willen verdienen maar feitelijk niets van lichttechnologie weten. De prestaties van dat stukje hard- en software wor-den echter wel bepaald door zo’n 100 componenten. Die staan allemaal onder invloed van uiteenlopende factoren zoals de temperatuur, opwarmen en afkoelen en in- en uitschakelen. Dat vraagt wat op het gebied van robuustheid.’

Standaardisatie en duidelijkheidUit zijn metingen concludeert Hellebre-

‘LED-DRIVERS DE GROOTSTE BEPERKENDE FACTOR VAN DE LEVENS-DUUR VAN ARMATUREN’

‘Weet je niet wat de levensduur van licht is, dan is het realiseren van een optimale businesscase in verlichtingsprojecten onmogelijk.’ Die boodschap gaf Rob van Heur van ENGIE Laborec af in de vorige editie van LED Magazine. Waar dat artikel zich allereerst focuste op het levensuur van de lichtbron, leidde dat tot een reactie vanWim Hellebrekers. ‘In meer dan 50 procent van de armaturen

is de led-driver de zwakke schakel.’

WIM HELLEBREKERS:

© R

adub

85 |

Drea

mst

ime.

com

22 23ledmagazineledmagazine

kers dat er vele inferieure led-drivers op de markt zijn. In meer dan 50 pro-cent van zijn metingen aan armaturen blijkt dat de levensduur van de aan-sturingselektronica korter is dan die van de led-module. ‘Dat kan zijn omdat een armatuurbouwer bewust kiest voor het goedkoopste product. Maar zelfs al gebruik je een A-merk, dan nog kan een suboptimaal armatuurontwerp de levensduur wezenlijk verkorten. Al met al is het dus wenselijk dat er bij arma-tuurbouwers, maar ook bij hun afne-mers en eindgebruikers, veel meer be-wustzijn ontstaat over deze zaak, en ze relevante kennis opbouwen. Daarnaast is het hoog tijd voor meer standaardi-satie in de technologie, bijvoorbeeld wat betreft de uitgangsvermogens. Dat schept immers veel duidelijkere kaders bij het integreren van de led-drivers in verlichting.’

ROB VERBEELEN: ‘DE VERANTWOORDELIJKHEID LIGT BIJ DE HELE KETEN’

Het Vlaamse Luxendi, onderdeel van de Eight Lakes Group, is een distributeur die heel Europa bedient met led-onderdelen en -modules. Het maakte daarbij al lang geleden de absolute keuze voor A-merken. Directeur Rob Verbeelen herkent de conclusies van Hellebrekers. ‘Drivermodules geven het in de regel het eerste op omdat ze uit vele componenten bestaan die allemaal hun eigen eigenschappen hebben. Maar zelf al gebruik je de beste, de levensduur van led-verlichting is altijd gerelateerd aan de kwaliteit van de integratie van de aanstu-ringselektronica. Daar ligt dus een belangrijke opgave voor armatuurontwerpers en -bouwers. Tegelijkertijd hebben we het over een verantwoordelijkheid van de hele led-keten. De levensduur van verlichting is immers ook afhankelijk van een vakkundige installatie en ook wij moeten onze bijdrage leveren door het geven van goed en passend advies.’

Verbeelen benadrukt dat het ook goed is dat er kwaliteitsverschillen zijn. ‘Wij beperken ons porfolio tot het top- en middensegment. A-fabrikanten zoals Mean Well en Harvard hebben verschillende klassen van drivers in hun gamma. Daar-mee scheppen ze een mooi palet aan applicatiemogelijkheden, bijvoorbeeld uit het oogpunt van de gewenste prijs-kwaliteitverhouding. Neem een plafondlamp bij een particulier. Die hoeft niet vloeiend te dimmen naar een tiende procent van de lichtsterkte of een powerfactorcorrector te hebben. Ze hoeft ook niet zo robuust te zijn als professionele verlichting van een kantoor of hotel. Waar het onder de streep om gaat is de juiste afstemming tussen de kwaliteit van produc-ten en hun toepassing.’

‘DE LICHTSECTOR DRIJFT GROTENDEELS OP ACHTERHAALDE PRODUCTEN’

LEDfactory is een specialist in de engineering en productie van led-verlichting. Daarbij focust het op toepassingen in de utiliteit en agrarische sector. Het bedrijf uit Friesland mag dan een kleine

speler zijn in vergelijking met de dominante grote lichtfabrikanten, het is wel een innovatieve parel van de Nederlandse lichtsector. Zo verlegt het de grenzen op het gebied van gezond licht voor mens

en dier, onder andere als leadpartner in Europese innovatieprojecten. ‘Er is veel meer mogelijk dan er nu uit wordt gehaald’, aldus Timmerman-Wildeboer.

D

TRUDIE TIMMERMAN-WILDEBOER VAN LEDFACTORY

ledmagazine24 ledmagazine 25

at Trudie Timmerman-Wildeboer op een zeker mo-ment zou kiezen voor ondernemerschap was haar

altijd al duidelijk. Dat deed ze in 2009, en wel in de lichtsec-tor. Het was de vooravond van de commercialisatie van led, destijds een nieuwe, veelbelovende technologie. Na een paar bezoeken aan Azië ging de kogel door de kerk. Ze startte LEDfactory, niet als het zoveelste handelsbedrijf in licht, maar als vernieuwer die fundamentele waarde wil toevoegen als adviseur, ontwikkelaar en fabrikant.

Emoties en prestaties‘Ik zag de grote kansen die led kan brengen, natuurlijk ook op het gebied van verduurza-ming. Maar ik was met name gefascineerd door de invloed

van licht op de biologie van mensen en dieren. Dat ben ik nog steeds. Ik geloof in de natuur. De zon is er niet voor niets. Mensen hebben daglicht nodig. We zitten echter het grootste deel van ons leven binnen, vaak in slechte lichtomstandighe-den. Dat heeft effect op onze emoties en prestaties, het kan leiden tot depressies en fysieke aandoeningen… De diersoor-ten die we houden, hebben ieder hun eigen lichtbehoeften. Neem kippen. Dat zijn tropische vogels. Zet je ze onder tl-licht in een Nederlands dag-nachtritme, dan heeft dat onder meer negatieve gevolgen voor hun kwaliteit van leven. Led-techno-logie brengt ons ongekende mogelijkheden om het veel beter te doen. LEDfactory doet daar onderzoek naar en vertaalt nieuwe inzichten naar innovatieve producten en diensten voor onze opdrachtgevers zoals agrarische, industriële en mari-tieme bedrijven.’

TegenkrachtenDat led-verlichting meer kan zijn dan een lichtbron is inmid-dels een breedgedragen overtuiging. Het wordt ook bewezen in de praktijk, bijvoorbeeld in de vorm van bacteriedodende uv C-producten en lichttherapieën voor het bestrijden van huidaandoeningen en winterdepressies. Daarnaast is human centric lighting the talk of the town in de lichtwereld. Dat uit zich onder andere in een breed scala van nieuwe producten met uiteenlopende claims aangaande een positieve invloed op het functioneren en gemoed van mensen. Timmerman-Wilde-boer plaatst echter kanttekeningen.‘Er is reeds heel veel bekend over de invloed op mensen en dieren. Die enorme wetenschappelijke kennis is beschikbaar voor iedereen die zich erin wil verdiepen. Het probleem is echter dat je je informatie moet halen uit een veelheid aan versnipperde bronnen. Een bundeling van relevante kennis is nodig om de zaak vooruit te brengen; wat we nu al weten, omzetten in eigentijds lichtontwerp en producten. Maar dan nog zijn er tegenkrachten. Zo zit de Europese en Neder-landse wet- en regelgeving de innovatie en implementatie van nieuwe producten niet zelden in de weg. De lichtsector kent vele kleine ondernemingen die verkoop verkiezen boven kwaliteit. Ook ontbreekt het eindgebruikers niet zelden aan een gevoel van urgentie. Daarnaast is het op de markt bren-

gen van grensverleggende verlichting niet altijd interessant voor grote fabrikanten, dat brengt immers financiële risico’s met zich mee. Voor ons is het echter de reden van bestaan. Daarmee komen we tegemoet aan zeer specifieke klantvra-gen. Het oogpunt van kwaliteit halen we daarbij bovendien 93 procent van onze componenten uit Nederland.’

Kannibalisme en verenplukkenDat LEDfactory innovatie serieus neemt, wordt onderstreept doordat het als leadpartner actief is in Interreg-projecten, een uniek gegeven voor een mkb-bedrijf in de lichtsector. Zo werk-te het binnen een internationaal consortium aan de ontwik-kelingen van led-lampen die aangepast zijn aan het gezichts-vermogen van pluimvee. De uitdagingen daarbij waren onder andere het uitbannen van stressverhogende flikkering en het aansluiten op de dynamische lichtbehoefte van de dieren. Dat leverde 3 nieuwe lichtbronnen op met de aansturing van 7 verschillende lichtsoorten. Die zijn inmiddels in productie. ‘Een tweede project dat momenteel op ons initiatief loopt, is

Intelligent Lichtsysteem’, vertelt Timmerman-Wildeboer. ‘Hierin werken we onder andere samen met de Hochschule Osnabrück, het Institut für Tierschutz und Tierhaltung aan het Friedrich-Loeffler-Institut en COSMONiO uit Groningen. Het betreft een totale investering van zo’n 1,15 miljoen euro. We ontwikkelen, testen en industrialiseren een lichtsysteem met kunstmatige intelligentie voor de pluimveehouderij. Infraroodcamera’s leg-gen straks de bewegingen van de dieren vast. De AI analyseert het gedrag en kiest zelfstandig voor de gewenste verlichting, onder andere door hotspots uit te lichten en het aanpassen van lichtspectra. Zo kan bijvoorbeeld ongewenst gedrag zoals kannibalisme en verenplukken worden voorkomen. Voor ons is het natuurlijk van groot belang dat dit soort projecten succes-vol is, ook in de vorm van verkoopbare producten. Wij maken relatief kleine batches, daar verdienen we ons geld mee. Maar los daarvan: de lichtsector, ook die in Nederland, drijft feitelijk grotendeels op achterhaalde producten. Er is veel meer mo-gelijk dan er nu uit wordt gehaald en wij willen de verandering brengen die nodig is.’

I

26 ledmagazine 27ledmagazine

‘DE BELANGEN ZIJN ENORM, ZEKERHEID IS KEY’ Nederland gaat glastuinbouwers financieel ondersteunen bij de aanschaf van led-verlichting. Dit kan een reductie van 0,05 megaton CO2-uitstoot opleveren. In welke mate deze subsidie de sector een push geeft bij de overstap naar led is echter de vraag. Het rendement van de teelt van gewassen is immers direct gerelateerd aan lichtkwaliteit. Is de led-technologie klaar voor de tuinbouw en de tuinbouw klaar voor led? De redactie van LED Magazine vroeg het Anja Dieleman, leider van het onderzoeksteam Fysiologie van de businessunit Glastuinbouw van Wageningen University en Research (WUR).

SUBSIDIE GEEN WONDERMIDDEL VOOR UITROL LED IN GLASTUINBOUW

n het voorjaar van 2020 maakte minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat bekend dat er extra

geld beschikbaar komt voor de uitrol van led-lampen, zowel voor consumenten als de tuinbouw. Deze maatregel is een rechtstreeks gevolg van het Urgenda-vonnis. Daarin maande de hoogste rechter de overheid – in lijn met de vastgelegde afspraken in het Klimaatverdrag van de Verenigde Naties uit 1992 – de emissie van broeikasgassen voor het einde van 2020 met ten minste 25 procent te verminderen ten opzichte van 1990. Begin november vroeg Nederland toestemming aan de Europese Unie (EU) voor het subsidiëren van led voor tuin-bouwbedrijven. Dat daar groen licht voor komt, ligt in de lijn der verwachting. Dieleman ziet dit als een positieve ontwikke-ling, maar kent ook de technische uitdagingen en die van de markt als geen ander.

Verticale temperatuurverdeling‘Binnen ons team hebben we de afgelopen jaren hard gewerkt aan de ontwikkeling van energie-efficiënte productiesystemen op basis van led-belichting als alternatief voor SONT’, vertelt Dieleman. ‘Daar zitten 2 kanten aan. Vervang je traditionele ver-lichting door hetzelfde vermogen aan led-belichting, dan zorgt dat voor meer licht en minder warmte. Dat heeft een veelheid aan gevolgen voor de energiebalans van de kas; het beïnvloedt de vochtbalans en CO2-balans van de kas, en heeft een effect op de verticale temperatuurverdeling. Het gevolg hiervan is dat je je hele teeltsysteem opnieuw moet inrichten. Daarnaast is er heel veel mogelijk met behulp van led omdat je daar de licht-kleur mee kunt geven die je wilt. Maar dan moet je natuurlijk

wel weten wat je doet, welke plant wat nodig heeft. De introduc-tie van led in de tuinbouw vergt dus heel veel kennisontwikke-ling en ervaring opdoen op het gebied van licht en plantengroei.’

Ongewenste opwarmingVraag Dieleman naar waar de tuinbouwsector momenteel staat in de praktische toepassing van led en ze heeft het over het begin van de S-curve. Dat de sector de overstap uitein-delijk en masse gaat maken, is volgend haar echter onver-mijdelijk. Die loopt immers momenteel tegen de grenzen van het systeem aan. Zo’n 40 procent van het Nederlandse areaal glastuinbouw wordt momenteel belicht. Dat aandeel groeit snel. Waar er regels tegen lichtvervuiling gelden, betekent dat echter dat de schermen in kassen steeds vaker dicht moeten. ‘Met SONT-verlichting betekent dat automatisch een onge-wenste opwarming van de kassen’, aldus Dieleman. ‘Dat is slecht voor de gewassen en dus slecht voor de zaak. Het is dan ook niet vreemd dat er vanuit de sector en de onderne-mers zelf een grote belangstelling is voor led. Vrijwel iedere bijeenkomst die we organiseren en stukken die we publiceren kunnen rekenen op een enorme belangstelling. Dat vertaalt zich echter nog niet in een grootschalige adaptatie. Er zijn bedrijven die experimenteren, sommige hebben een gedeel-telijke overstap gemaakt, een paar pioniers zijn al volledig over. Maar de massa wacht af wat er komen gaat. Dat heeft allereerst te maken met de enorme oppervlakken die moeten worden belicht. Investeren in led-verlichting – in de tuinbouw rekenen we altijd in micromol per vierkante meter per seconde – gaat over hectaren, en daarmee over grote bedragen.

Subsidiëring gaat dan ook zeker verandering brengen, dat zien we ook in ons omringende landen en regio’s zoals België, Frankrijk en Scandinavië. Die lopen licht op ons voor. Maar er is meer nodig dan dat om echte vooruitgang te boeken.’

Fysiologische processenIn Bleiswijk staat het Innovatie- en Demonstratiecentrum LED. Hier hebben WUR en Signify de handen ineengeslagen voor het uitvoeren van allerhande praktijkgericht onderzoek naar led-toepassingen. In feite is het een wetenschappelijke keuken waar in proefopstellingen doorlopend nieuwe lichtre-cepten worden ontwikkeld. De ingrediënten daarvan worden gevormd door een diversiteit aan spectrale samenstellingen, lichtdynamiek en lichtintensiteit. Dieleman: ‘De basis van plantengroei is fotosynthese. De belangrijkste lichtkleur voor dat proces is rood. De plant heeft verder een deel blauw nodig voor een goede plantvorm. Daar-om zijn we gestart met rood/blauw in de eerste led-systemen, in ons onderzoek maar ook in de praktijk. Dat werkte prima voor tomaat. Maar dat blijkt niet voldoende in de professionele tuinbouw. Die wil er immers het maximale uithalen. Er zijn

duizenden groenten, snijbloemen en planten. Iedere soort en ras heeft zijn eigen specifieke lichtbehoeften. Ieder lichtrecept heeft verschillende effecten op hun fysiologische processen; bijvoorbeeld op de strekking, groei, bloei en productie. In Bleiswijk hebben we de afgelopen jaren openbaar onderzoek hiernaar gedaan, toegankelijk voor iedereen die er interesse in heeft. We ontwikkelen er nieuwe lichtrecepten, niet in het lab maar op een serieuze schaal in onze kassen, met een teelt die voldoet aan de eisen van de praktijk. Die recepten hoeven niet direct 100 procent perfect te zijn. Telers kunnen ze op hun eigen bedrijf toepassen, er ervaring mee opdoen, en hun feedback geven. Het is dan aan ons om ze verder te verfijnen. Zo hebben we al een schat aan kennis opgebouwd, maar er is ook nog heel veel te doen en te verbeteren. Dat wordt ook gevraagd door de markt.’

Goed voorbeeldInmiddels is er door de wetenschap en lichtfabrikanten een stevige basis gelegd wat betreft de kennis van tuinbouw onder led-licht. In principe is die voldoende om de led-transitie van de sector te faciliteren. Toch aarzelt de markt. Dieleman vindt dat niet vreemd. Ze noemt het verstandig dat telers zich heel goed oriënteren voordat ze tot de overstap overgaan. ‘De belangen zijn enorm, zekerheid is key. Een grote investe-ring doe je niet zonder de overtuiging dat die het rendement van je bedrijf goeddoet. De productie van het gewas en de be-sparing op het stroomgebruik zijn daarbij belangrijke factoren, evenals de aanschafwaarde van het systeem. Daarbij speelt

‘Ons onderzoek is toegankelijk voor iedereen

die er interesse in heeft’

‘Goed voorbeeld zal zeker doen volgen’

dat ieder bedrijf uniek is, met een eigen teeltstrategie. SONT-verlichting heeft haar beperkingen. Maar omdat er al jaren ervaring mee is opgedaan, weten tuinders daar goed mee om te gaan en optimale resultaten te boeken. Dit soort expertise moet met led-verlichting – welke receptuur ook wordt gebruikt – nog worden opgebouwd. Een aanschafsubsidie is daarmee geen wondermiddel voor een snelle uitrol van led in glastuin-bouw. Tegelijkertijd zal die een aantal partijen wel over de streep kunnen trekken. En goed voorbeeld zal zeker doen vol-gen. Voor mij als wetenschapper bij WUR zit er overigens nog een andere interessante kant aan de technologische ontwikke-ling van led-toepassingen in de teelt van gewassen. Waar we in de tuinbouw led gebruiken als aanvulling op het natuurlijke zonlicht, worden led’s ook gebruikt in een nieuwe ontwikkeling voor de toekomst: vertical farming in stedelijke omgevingen. Daar komt geen zonlicht aan te pas. Hierin doen we met onze businessunit Glastuinbouw momenteel ontzettend veel kennis en ervaring op, ook weer met allerhande partijen uit de licht-sector. Door die onderling te delen, brengen we elkaar verder. Daarmee scheppen we nieuwe kansen voor Nederland, zowel op het vlak van verduurzaming als economisch.’

28 ledmagazine 29ledmagazine

31ledmagazine

n je colleges, bijvoorbeeld voor de NSVV en de lichtcommunity in Shanghai, is straatverlichting een

belangrijk aandachtsveld. Waarom?‘Sinds de introductie van led is het veel moeilijker om een goede lichtinstallatie te maken. Met die opmerking begin ik vaak mijn lezingen over straatverlichting. De reacties lopen dan uiteen van instemmend geknik, verbazing tot weerstand. Maar het is na-tuurlijk waar. Vanwege de lichtkarakteristiek van gasontladings-lampen was dat vroeger veel gemakkelijker. Het goede nieuws is dat het wel kan met led, en veel kosten- en energiezuiniger dan met gasontladingslampen, als je er maar genoeg verstand van hebt. Dat is de boodschap.’

Het vereist expertise?‘Je kunt tegenwoordig een lichtontwerp maken met behulp van software die je overal kunt downloaden. Een kind kan de was doen. Maar dat geldt niet voor de interpretatie van de getal-len die eruit rollen. Juist dat is cruciaal. Het creëren van een optimale straatverlichting is afhankelijk van ontzettend veel factoren; de hoogte van de armaturen, de optiek, de combinatie van led- en drivermodules, het vlak dat je beschijnt, de omstan-digheden… Het is ontzettend complex. Daarom worden er nog te veel slechte installaties aangelegd. Dat is zorgwekkend, omdat dat investeringen voor tientallen jaren zijn, maar allereerst uit het oogpunt van veiligheid.’

Verblinding is daarbij een van de grote issues…‘Dat is slechts een van de problemen, maar natuurlijk wel een belangrijk sinds led de norm is. Het is ook een zaak waar nog veel over valt te leren. Los van al die eisen waaraan een goed ontwerp moet voldoen, weten we nog te weinig over de mense-lijke factor bij het voorspellen van de kans op verblinding. Zo is pas sinds kort bekend dat de ganglioncellen in ons oog – zenuw-knooppunten op ons netvlies – beschouwd kunnen worden als een uitstulping van onze hersenen die een belangrijke rol spelen bij verblinding. Hoe dat exact werkt weten we nog niet.’

Hoe kijk jij naar veiligheid van verkeersverlichting?‘Ik ontleed het probleem. Het eerste is verkeersveiligheid. In de openbare ruimte bewegen zich diverse soorten gebruikers. Die gaan een ingewikkelde dynamische interactie aan in doorlo-pend veranderende omstandigheden. Door dit als uitgangspunt

te nemen bij het creëren van veiligheid maak je het heel erg moeilijk. Je kun echter ook uitgaan van wat zij afzonderlijk van elkaar nodig hebben. Een automobilist wil onder andere visueel overzicht en comfort. Een fietser wil zien en worden gezien. Een voetganger wil niet struikelen over al die schuine tegels op stoe-pen. Door deze en al die andere behoeften uit het oogpunt van gebruikersgroepen te bekijken, ontstaan veel betere handvaten voor goed lichtontwerp.’

Daarnaast gaat het natuurlijk over sociale veiligheid…‘Juist, en al helemaal in stedelijke gebieden. Zal ik wel de straat opgaan? En als ik het dan doe, is dat dan veilig? Kan ik zien wat er om mij heen gebeurt, me goed oriënteren? Dat zijn vragen die mensen, zeker ouderen en vrouwen, zichzelf steeds meer stellen. Dat heeft te maken met de veranderende tijden, maar zeker ook met lichtkwaliteit. Led heeft niet die brede lichtval van gasontla-dingslampen die veiligheid creëert, gevoelsmatig en in werkelijk-heid. Led-lichtbundels zijn van nature scherp begrensd. Daar moet je rekening mee houden in je ontwerp en productkeuzen.’

Wat moet er veranderen om deze problemen aan te pakken?‘De huidige Europese normen voor openbare verlichting zijn ontzettend complex. Door ze uiteen te rafelen – te bezien uit het oogpunt van wat specifieke gebruikersgroepen nodig hebben – kan het veel eenvoudiger en schep je duidelijkheid. Daarnaast moeten de grondslagen worden gemoderniseerd. Led-technolo-gie ontwikkelt zich ontzettend snel. De geldende normen moeten dit reflecteren en aansluiten op de actualiteit.’

Dat is slechts een deel van de oplossing…‘Ook de lichtsector moet zijn verantwoordelijkheid pakken. Zo is het onacceptabel om, bewust of onbewust, projectdoelen en dus ook de gehanteerde normen zo te prioriteren dat de kosten zoveel mogelijk worden gedrukt. Kwaliteit en veiligheid moeten altijd vooropstaan. Dat vereist allereerst dat je je bewust bent van het probleem, weet welke zaken daarbij van belang zijn en hoe je daar met behulp van led-technologie oplossingen voor biedt. Daarnaast mag je dat gevoel van urgentie en het beschik-ken van de relevante kennis ook van opdrachtgevers verwachten. Tegelijkertijd is het aan de wetenschap om ons steeds verder te brengen met fundamenteel en toegepast onderzoek naar led en licht. Zo haal je er samen het maximale uit.’

30 ledmagazine

I

WOUT VAN BOMMEL OVER STRAATVERLICHTING EN VEILIGHEID:

‘DE EUROPESE NORMEN MOETEN EENVOUDIGER EN EEN UPDATE KRIJGEN’

Het resumé van Wout van Bommel is indrukwekkend. Hij was onder andere voorzitter van Stichting Onderzoek Licht en Gezondheid, werkte meer dan 3 decennia voor Philips Lighting, is al meer dan 15 jaar consulting professor aan Fudan University en auteur van de boeken ‘Road Lighting’ en ‘Interior Lighting’,

uitgegeven bij Springer… Tijdens de lezingen die hij over de hele wereld geeft, is de kwaliteit en veiligheid van straatverlichting een van de leidende thema’s. Dat is niet voor niets het geval. ‘Ook in dit lichtdomein zie je nog te veel slechte installaties, onder andere vanwege een gebrek aan kennis bij bedrijven en hun opdrachtgevers.’

© M

atya

s Re

hak

| Dre

amst

ime.

com

‘Led heeft niet die brede lichtval van

gasontladingslampen die veiligheid creëert,

gevoelsmatig en in werkelijkheid’

GROOTSTE CASAMBI NETWERK

LuxImprove heeft het eerste van 3 delen van het grootste Casambi-netwerk online gezet bij Amadore Hotel De Kamperduinen. Het project is een totaalbeleving op het gebied van licht, geluid en aansturing. Het hotel is voorzien van een wellnesstuin waar bezoekers alle facetten van ‘Experience as a Value’ met licht, geluid en aansturing kunnen ervaren. Met meer dan 30 aparte Casambi-netwerken en in totaal 800+-armaturen geniet het volledige complex van een draadloze aansturing van de verlichting.

LED VAN CLS VOOR FLORIWORLD

FloriWorld Aalsmeer heeft de nieuwe led-verlichting in gebruik genomen. De volgende CLS-armaturen zijn geïnstalleerd: Florence GIII, Focus Compact T DMX, Jade Zoom, REVO Compact en REVO Basic. CLS werd in 2019 benaderd door Ann Das van het Utrechtse ontwerpbureau ANN DAS Architettura d’Interni. Lichtpunt heeft in combinatie met interactievetechniekspecialist deFine het gehele project van audiovisuele apparatuur en lichttechniek voorzien.

MEGAGROOT LICHTHUIS(JE) HAARLEM

De monumentale Grote of St. Bavokerk in Haarlem komt dankzij doordachte verlichting nu ook ’s avonds tot haar recht. Naar ontwerp van ipv Delft wordt zowel de buitenkant als het interieur aangelicht. De totaalverlichting van de kerk gaat rond zonsondergang in enkele minuten gefaseerd aan. Het exterieur is dan dominant, het interieur zichtbaar. Om 23.00 uur schakelt het nachtprogramma in, wat betekent dat de gevelverlichting iets dimt en het interieur dominant wordt. Vanaf middernacht gaat alle verlichting vervolgens in een half uur gefaseerd uit.

32 ledmagazine 33ledmagazine©

Hen

k Sn

ater

se ip

v Del

ft

© W

UR35ledmagazine34 ledmagazine

Speedy | Integratech Integratech heeft het waterdicht led-armatuur Speedy verbe-terd, met de focus op installatiegemak en -snelheid. Niet en-kel de behuizing werd compacter en moderner qua look, maar de 2 versies – Basic en High Output – beschikken volgens Integratech over eigenschappen waardoor installateurs de vernieuwde Speedy met open armen zullen ontvangen. Speedy bestaat uit een interne aluminium basis met polycarbonaat behuizing IK10, garandeert een beschermingsgraad IP65 en heeft een toestel-efficiëntie tot 130 lumen per watt (Basic) of 165 lumen per watt (High Output-versie). Dankzij de vernieuw-de, schroefloze eindkappen met kwartslagmontage wordt de installatietijd korter.

DIABLO-L Tracklight | InterNova InterNova heeft een nieuw led-armatuur gepresenteerd: de DIABLO-L. Deze tracklight is per direct uit voorraad lever-baar. De eerste spot voorzien van een intrack-adapter met een output tot 5.500 lumen. De DIABLO-L wordt volgens het bedrijf gekenmerkt als ideale combinatie van een compact design en een zeer hoge lichtopbrengst. De DIABLO-L is tevens geschikt voor de Premium Food en Fashion led-modules. De made-in-Holland railspot wordt door Internova voorzien van de laatste generatie led-modules en in-track adapters met een systeem-garantie van 5 jaar. Het product is bovendien ook leverbaar in een DALI- en Casambi dimbare versie.

NaveoPro | ABB ABB lanceert het monitoringsysteem NaveoPro. Met het nieuwe NaveoPro-monitoringsysteem van ABB kunnen klanten hun gehele noodverlichtingsinstallatie instellen, onderhouden en volledig aansturen met een nieuwe app. Met de NaveoPro-app zijn onaf-hankelijke noodarmaturen eenvoudig en snel in een gebouw te installeren en te programmeren. Via het ABB Ability-platform biedt het systeem een digitaal overzicht via de cloud. Daarnaast verstrekt het direct informatie ter ondersteuning van de onderhoudsplanning en ter verbetering van de gebouwveiligheid. Dankzij de noodverlich-tingsgegevens die in de cloud zijn opgeslagen, geeft de mobiele app via Google Maps 24 uur per dag en 7 dagen per week een overzicht.

DIM-01 | PlejdPlejd maakt zijn entree op de Nederlandse verlichtingsmarkt. Het merk is nu ook in Nederland beschikbaar met de introductie van de slimme, universele led-dimmer DIM-01 en een slim 16 A relais REL-01-2P. Deze eerste 2 producten worden in de inbouwdoos ach-ter normale drukknoppen geïnstalleerd en combineren het beste van traditionele en slimme bediening. Alle producten zijn bedoeld voor de professionele markt en worden uitsluitend verkocht via elektrotechnische groothandels of lichtspecialisten. Plejd is een Scandinavische leverancier van slimme verlichtingsoplossingen. Ze maken slimme verlichting regelen eenvoudig en richten zich op de gebruikerservaring in de hele keten, van begin tot eind.

Damp Proof Special Gen2 | LEDVANCELEDVANCE heeft een nieuwe generatie led-armaturen en led-buizen voor industriële toepassingen geïntroduceerd. Zo werd het portfolio van vochtbestendige armaturen uitgebreid met Damp Proof Special Gen2. Deze nieuwe versie met extra hoge IP-waarde (IP67, IP69K) en een lichtstroom tot 6.500 lumen, is volledig verzegeld voor gebruik in onder andere landbouw-toepassingen (met uitzondering van pluimvee), en is bestand tegen ammoniak. Damp Proof Special Gen2 realiseert een energiebesparing tot 55 procent in vergelijking met armaturen op basis van traditionele fluorescentielampen..

Focus Micro | CLSCLS introduceert de Focus Micro-series: armaturen voor het belichten van vitrines in musea en galerijen. Het zijn volgens het bedrijf ’s werelds kleinste zoomspots ooit. De zoomspots hebben een effectief gemeten zoombereik van 6 tot 90 graden. Ze zijn leverbaar met schroef of magnetische bevestiging voor de opbouwversie. Voeding en stuursignaal vindt plaats via micro USB-kabels in lengten van 25, 50 en 100 centimeter; railversie met ingebouwde 24 volt/DMX 512 en Magno Dim-elektronica. De armaturen zijn leverbaar in 2.700 kelvin, 3.000 kelvin, 3.500 kelvin en 4.000 kelvin. Bij elk armatuur worden 2 snoots meege-leverd, die vervaardigd zijn uit een speciale rubbercomposiet.

nBox | Zumtobel Zumtobel introduceert het groepsbatterijsysteem nBox. Het heeft een afmeting van slechts 30 bij 40 centimeter en wordt gebruikt als voeding voor noodverlichting. Met 48 volt laagspanning, de modernste communicatietechnologieën en handige apps biedt de nBox volgens Zumtobel functioneel design en technische veelzij-digheid in een van de meest compacte behuizingen op de markt. Het nBox-group-accusysteem levert en bewaakt op betrouwbare wijze veiligheidsverlichting, zowel in nieuwbouw als in gereno-veerde panden. Het systeem wordt decentraal geplaatst, direct in een zone van maximaal 1.600 vierkante meter.

1

2

3

4

7

6

5

LED REVIEW

In de rubriek LED Review zet de redactie van LED Magazine de belangrijkste productinnovatiesuit het afgelopen kwartaal op een rij. Uw nieuweproduct in deze rubriek? Mail de redactie via het e-mailadres redactie@ledmagazine.nl

1

3

54

76

2

37ledmagazine

e eerste ledlampen zijn nu zo’n 10 tot 15 jaar oud en beginnen het einde van hun levensduur te naderen.

Stichting LightRec, in Nederland verantwoordelijk voor de inza-meling en verwerking van afgedankte energiezuinige lampen en armaturen/ledinairs, is inmiddels serieus werk aan het maken van de inzameling van deze stroom afgedankte producten. Daarbij wordt gebruik gemaakt van het inzamelnetwerk dat in de afgelopen jaren is opgebouwd, alsook van de expertise van inzamelpartner Wecycle.

Uit het Jaarverslag 2019 van LightRec kan worden opgemaakt dat het aantal kilo’s ingezameld led-verlichting nog steeds erg laag ligt – circa 1 procent van het totaal. Ook in Europa ligt het aandeel ingezamelde led-lampen slechts op 2 procent. Wel is de verwachting dat dat binnen 10 jaar zal toenemen tot minstens 20 procent. Er worden immers vrijwel geen andere lampen dan led-lampen meer verkocht. Maar vanwege de lange levensduur duurt het echter nog vele jaren voordat al die verkochte ledlampen instromen in het inzamelnetwerk.

Hergebruik als regranulaatDe inzameling van led-verlichting mag dan geen probleem vormen, de daadwerkelijke recycling ervan is een ander verhaal. In theorie is recycling van een led-lamp niet lastig: het is vooral elektronica in een kunststof bol van polycarbonaat met een meta-len (aluminium) schroefdraad. Die 3 hoofdbestanddelen kunnen in

principe apart worden verwerkt. De elektronica kan voor verdere verwerking naar recyclers als CoolRec of Umicore. Het aluminium kan worden omgesmolten tot virgin materiaal. Polycarbonaat is een relatief dure grondstof die bijvoorbeeld ook in cd’s zit en kan als regranulaat weer worden hergebruikt. Het is zelfs mogelijk om nog meer waardevolle materialen – zoals de gele fluoresce-rende fosforvlakjes op de chips – eruit te halen door middel van innovatieve (chemische) recyclingmethoden. Het probleem is echter dat er volgens LightRec eerst sprake moet zijn van ‘substantiële hoeveelheden’ voordat de recyclingindustrie led-verlichting als aparte stroom kan gaan verwerken. Bij de hui-dige inzamelhoeveelheden is dat economisch niet haalbaar: led-lampen worden nu nog gewoon samen met de andere energiezui-nige lampen verwerkt. Daarnaast wordt er nog volop onderzoek gedaan naar de beste manier om led-lampen en spaarlampen überhaupt van elkaar te scheiden, want visueel is een spaarlamp zeer moeilijk te onderscheiden van een derde generatie ledlamp.

MeeliftenKortom: het duurt volgens LightRec nog wel even voordat led-recycling economisch en technisch haalbaar is. Tot die tijd liften de (niet kwikhoudende) led-lampen in de verwerking mee met de (wel kwikhoudende) spaarlampen en tl-buizen. Dat gebeurt on-der meer bij recyclingbedrijf Indaver, die jaarlijks zo’n 1.800 ton energiezuinige lampen verwerkt, waarvan 2 procent led-lampen; oftewel 36 ton.

LIGHTREC: ‘RECYCLING LED-LAMPEN IS COMPLEX DOSSIER’

‘Het duurt nog wel even voordat led-recycling

economisch en technisch haalbaar is’

PARTNER OF AMBASSADEURWORDEN?

Als Partner betaalt u5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 380 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register in

LED Magazine (waarde 500 euro)

ledmagazineLEDFACTORY: ‘IEDER DIER HEEFT ZIJN EIGEN LICHTBEHOEFTES’

UNIVERSITEIT WAGENINGEN:‘SUBSIDIE GEEN WONDERMIDDEL VOOR UITROL LED IN GLASTUINBOUW’

STRAATVERLICHTING EN VEILIGHEID:‘DE EUROPESE NORMEN MOETEN EENVOUDIGER EN EEN UPDATE KRIJGEN’

editie 29 - dec 2020

LIGHTRONICS PAKT DRAAD WEER OP:‘IK ZAG MIJN LEVENSWERK IN ROOK OPGAAN’

D

Inzameling op bedrijf of locatie

Inleveren bij (technische) groothandels

Transport Recycling

Echte installateurs recyclen gratis

Verantwoord, duurzaam en gratis lampen en armaturen afvoeren via Wecycle, wecycle.nl/bakkie

Bedankt voor uw inzet het afgelopen jaar. DOET U IN 2021 OOK (WEER) MEE?

Zelf importeur van lampen of (consumenten-) armaturen?

Sluit u aan bij Stichting LightRec Nederland, opdrachtgever van Wecycle.lightrec.nl/producenten

• Gratis inzamel- middelen en ophaalservice

• 600 technische groothandels met inleverbak

• Maatwerk- oplossingen op locatie

onderzoek naar interactief licht, vaak binnen het Intelligent Lighting Institute. Een gepatenteerde vinding op het gebied van het aansturen van licht door aanraking leidde tot het ontwerp van een innovatieve bureaulamp en het opzetten van Fonckel. Dat bedrijf overleefde de start-upfase niet, maar het vestigde wel zijn internationale naam in de lichtwereld. Steeds meer fabrikanten en instituties wilden met hem samenwerken. In 2014 zette Ross daarom Studio Philip Ross op, een lichtdesignbureau in de breedste zin van het woord, maar wel met een heldere visie.

Urgente boodschap‘De stad wordt slim. Dat gaat onze wereld rigoureus verande-ren. Op dit moment is het ICT-perspectief echter dominant in het vormgeven van de smart cities van de toekomst. Vreemd is dat niet. Technologische componenten zoals connectiviteit, sensoring en data-analyse zijn belangrijke bouwstenen. Die faciliteren nieuwe functionaliteiten, bijvoorbeeld op het vlak van verkeersdoorstroming en energiebesparing. Maar met die focus verliezen we belangrijke zaken uit het oog

39ledmagazine38 ledmagazine

‘DE LICHTSECTOR MOET ZICH MEER LATEN GELDEN IN DE

DISCUSSIE OVER SMART CITIES’

LICHTDESIGNER PHILIP ROSS ZOEKT DE VERBINDING TUSSEN MENS EN OMGEVING

Het werk van Philip Ross laat zich niet in een paar woorden beschrijven. Hij is lichtkunstenaar, doet wetenschappelijk onderzoek, ontwerpt armaturen, adviseert

overheden en initieert eigen projecten. Wat dat alles verbindt, is zijn focus op interactie tussen mensen en hun omgeving. ‘Goed lichtontwerp kan een wezenlijke bijdrage

leveren aan dat samenspel. Nu slimme verlichting in opkomst is, moet dat gegeven nog meer centraal komen te staan in ontwerpen voor de openbare ruimte.’

P

Inte

ract

ief L

icht

kuns

twer

k Gi

bson

– G

low

201

8 /

© B

art v

an O

verb

eeke

© B

art v

an O

verb

eeke

hilip Ross volgt in zekere zin de voetsporen van zijn opa. Die werkte tot de jaren ’70 als lichttechnicus bij

Philips. Hij deelde zijn passie met zijn kleinzoon. Hij toonde hem technische tekeningen rondom autoverlichting en wees hem op ‘zijn’ oranje natriumlampen langs de weg. De jonge Ross vond het prachtig. Dat hij zich jaren later tijdens zijn studie industrieel ontwerp aan de TU Delft steeds meer ging interesseren in licht is daar volgens hem dan ook deels op terug te voeren. De tijden waren echter wel veranderd, zowel wat betreft lichttechnologie als toepassingen. Ross studeerde af op het ontwerpen van intelligente lichtsyste-men. Daarbij stelde hij een belangrijke vraag die nog steeds centraal staat in zijn werk: hoe kun je daarin fundamentele menselijke waarden meenemen?

Nieuw tijdperk‘Dat klinkt wellicht vaag voor sommigen’, aldus Ross. ‘Het is echter een filosofische en praktische kwestie van alle tijden. Alle technologie is van invloed op hoe mensen de wereld ervaren en daarin handelen. Neem de uitvinding van de mobiele telefoon. Die heeft een enorme impact gehad op ons sociale gedrag. Hetzelfde geldt voor openbare verlichting. Toen die nog niet bestond, was de nacht aan de straatro-vers. Vanaf het moment dat we die gingen verlichten werd de publieke ruimte ook na zonsondergang steeds meer een sociaal domein. Inmiddels zijn we enkele lichtrevoluties verder en staan we aan het begin van een nieuw tijdperk; dat van “smart lighting”. Die technologie brengt nieuwe kansen met zich mee. Maar ze kan ook minder positieve maatschap-pelijke consequenties hebben. Zo gaat het hopelijk niet de kant op van het internet, waar enorm veel problemen spelen aangaande het verzamelen en gebruik van allerhande priva-cygevoelige gegevens.’

Internationale naamNa zijn studie in Delft verkaste Ross naar de Technische Universiteit Eindhoven. Hij promoveerde er op intelligent product- en systeemdesign, doceerde en deed uiteenlopend

‘Van ontwerper tot fabrikant tot beleidsmaker, we moeten ons samen meer laten gelden in de discussie over de openbare ruimte van de toekomst’

41ledmagazine40 ledmagazine

die raken aan de essentie van de wisselwerking tussen mensen en hun omgeving; hoe de publieke ruimte kan verrassen, kan uitnodigen tot gebruik en ontmoeting, een identiteit geeft, noem maar op. Het raakt kortom aan heel basale menselijke behoeften en waarden. Deze moeten altijd vooropstaan bij het ontwerpen van de openbare ruimte. Omdat we pas aan het begin staan van de ontwikkeling van smart cities is het juist nu van groot belang om deze bood-schap te benadrukken en die naar de praktijk te vertalen. De lichtsector kan daar een grote rol in spelen. Smart lighting is immers een belangrijke drager voor smartcitytoepassingen en de lichtsector opereert juist op het snijvlak van technolo-gie en menselijke ervaring. Van ontwerper tot fabrikant tot beleidsmaker, we moeten ons samen meer laten gelden in de discussie over de openbare ruimte van de toekomst.

ExplorerenRoss heeft gedurende de afgelopen 6,5 jaar een indrukwek-kende trackrecord opgebouwd met zijn ‘transformational lighting design’. Als lichtkunstenaar maakt hij installaties waarin hij nieuwe soorten interacties van mensen met lichtexploreert. In zijn samenwerkingen met wetenschappers staat het genereren van kennis centraal. Zo plaatste hij

tijdens het lichtfestival GLOW obstakels op het looppad en verlichtte de alternatieve looproutes op diverse wijzen om te meten hoe dit routekeuzen beïnvloedde. Ross ontwerpt ook verlichtingsarmaturen en -installaties in opdracht, bijvoorbeeld dynamische lichtdisplays voor de internationale flagship stores van Mosa waarmee de werking van verande-rend licht op de pigmenten van de Mu-tegels van het bedrijf is te zien. Nog zo’n voorbeeld is een ontwerp voor intelli-gente verlichting voor de herontwikkeling van het Dierenpark Emmen, in samenwerking met StudioDL. Een ander werk-domein van Ross is het initiëren van eigen projecten zoals Slim Licht Maakt Plaats. Dat loopt nu, met support van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, in samenwerking met de TU/e, GLOWLabs en gemeente Eindhoven.

Schetsen met slim lichtRoss: ‘Hierbij werd ik geïnspireerd door de Placemaking-

beweging. Die staat voor het verbeteren van de openbare ruimte door gebruikers mede aan het roer te zetten. We werken op 3 plekken, 2 parken en een plein. Daarbij laten we de ‘ICT-heavy benadering’ voor wat die is. We onderzoeken hoe we betekenis kunnen geven aan de ruimte met slim licht. Daarbij draait alles om de mensen die er gebruik van maken; wat zij willen, wat voor hen werkt en niet werkt. Dat is lastig te bepalen in gesprekken - praten over licht en lichtkwaliteit is al moeilijk met experts. Daarom organiseren we kleine sessies waarin mensen letterlijk schetsen met licht. Ze sturen speciaal door mij ontwikkelde armaturen aan via een iPad; geavanceerde lichtverdelingen maken, elementen uitlichten met behulp van up- en downlights, kleuren aanpassen, noem maar op. Natuurlijk levert dat een breed palet aan voorkeuren op. Tegelijkertijd zie je interessante keuzen die in de huidige praktijk niet snel gemaakt worden. De deelnemers voegen kleur toe, over het algemeen niet voor een kerstboomeffect,

maar voor een accent hier en daar. Opvallend is de voorkeur voor verticale verlichting, van bijvoorbeeld bomen in plaats van paden, om zowel ervaring van de omgeving als het gevoel van veiligheid te verbeteren. Zij weten bovendien met licht exact aan te geven welke elementen identiteit geven aan hun plek. Lichtniveaus lagen in veel gevallen lager dan de normale situatie, duidend op de mogelijkheid om zo energie te bespa-ren. Los van eventuele latere conclusies - het is nu al duidelijk dat er heel veel voordelen in deze ontwerpwijze schuilen. Het is inspirerend, leidt tot vernieuwende inzichten en maakt de mensen om wie het gaat deelgenoot van het verbeteren van hun leefruimte. De kennis die wij opdoen, is daarmee van grote waarde voor lichtbedrijven en verantwoordelijken voor de openbare verlichting bij overheden. Een mooi neveneffect is dat er van alle kanten interesse is voor de lichtschets-tools die ik heb ontwikkeld. Het stelt mensen in ons vak immers in staat om te laten zien wat zo moeilijk in woorden te vangen is.’

© B

art v

an O

verb

eeke

© B

art v

an O

verb

eeke

OutputDistributeur van professionele audio, video en lichtapparatuurPostbus 2414, 5202 CK Den BoschT. +31 73 639 26 00I. www.outputnl.com

SLV NederlandExperience lightBIG WHITE verlichtingKazernestraat 19, 5928 NL VenloT. +31 77 320 43 43I. www.slv.nl | E. info@slv.nl

COLOFONJaargang 9 - nr. 4 december 2020LED Magazine is het leidingge-vende Nederlandstalige multi-mediale platform voor eenieder die professioneel betrokken is bij (led-)verlichting in Vlaanderen en Nederland. LED Magazine kent een online nieuwsportal, e-mailnieuws-brief en vakblad. Het vakblad verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

Uitgever & HoofdredacteurEdwin van Gastel (Dé Duurzame Uitgeverij)

(Eind)redactieMarco de Jonge Baas en Els Stultiens (Dé Duurzame Uitgeverij)

VormgevingBette van Loenen (Dé Duurzame Uitgeverij)Thijmen van Loenen (FloenID)

Coverfoto© Dorchester Collection

Abonnementen & Advertentiesinfo@ledmagazine.nl

© De Duurzame Uitgeverij 2020 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zon-der toestemming van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel voorkomende onjuistheden.

led industry registerDoor uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het LED Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden licht professionals, van fabrikanten, tot installateurs, overheidsfunctionarissen, commerciële eindgebruikers, lichtontwerpers, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘LED Industry Register’ formulier digitaal in via www.ledmagazine.nl/industrieregister

LUXENDIOfficiële verdeler Xicato LED lichtbronnenen leverancier van onder meer Mean WellMinervum 7139, 4817 ZN BredaT. +31 76 799 82 I. www.luxendi.com

nu ook uw adres voorMEAN WELL led driversWWW.LUXENDI.COM

De Meerheuvel 105221 EA ‘s-Hertogenbosch

Tel: +31 (0)73 639 2600Fax: +31 (0)73 639 2601

info@outputnl.com

42 ledmagazine

EXPOSEREN? KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.LED-ELEKTRO.NL

De SLV Big White Catalogus 2021 is nu beschikbaar, met daarin de nieuwste in- en outdoor trends op het gebied van verlichting.

Met meer dan 3000 producten vindt u zeker de inspiratie die u zoekt voor uw project.

Vraag het boek nu aan en bekijk de producten op www.slvbyoutput.nl of download de SLV by Output app.

VRAAG DE BIG WHITE 2021 NU AAN

EXPERIENCE LIGHT