LED verlichting in de sportinfrastructuur Huidige stand ...

Marc Thewis

Onafhankelijk studiebureel verlichting

LED verlichting in de sportinfrastructuur

Huidige stand van zaken21/06/2018

Frank Vandijck zaakvoerder [email protected] 0473 / 42 03 35

Marc Thewis senior lichtadviseur [email protected] 0473 / 98 40 75

Sabine Schonkeren lichtadviseur

Els Roemers calculator

Willy Grevendonck calculator

Anke Plavec boekhouding

Visie:WeThink is een onafhankelijk studiebureau in verlichting, gespecialiseerd in energiebesparende technieken.

WeThink verhandelt en installeert geen producten. Dit geeft een garantie op onze onpartijdigheid, onafhankelijkheid en gedetailleerde kennis van de markt.

Greep uit de referenties:❑ Openbare sector

Provincie, gemeenten en steden, Infrax, Eandis, Fedesco, Vlaamse overheid

❑ Industriële sector en KMOZNA-Sint Elisabeth ziekenhuis, Alpro, Zorgcentrum Nazareth

Ukkel, Beddeleem,…❑ Shoppingcentra

Shopping Woluwe, Nijvel, Wijnegem, Waasland, Genk Shopping 2

❑ Buitenverlichting, parkingverlichtingTiense Suikerfabriek parking, Rangeerstation Melle, Lichtplan Genk (i.o.v. Luminus, i.s.m. Infrax), Janssen Pharmaceutica

❑ TunnelverlichtingReyerstunnels (i.o.v. BAM)

❑ 3D visualisaties verlichtingAanlichting kerken en openbare gebouwen voor Eandis3D simulatie nieuwe koofverlichting Woluwe shopping

❑ Openbare verlichtingLichtplan Stad Genk ism infrax in opdracht van Luminus

Licht is een onderdeel van het totaal elektromagnetisch spectrum

▪ De snelheid van het licht is 299.792.458 meter per seconde(ongeveer 3.0 x 108 meter/seconde)

▪ De snelheid van het licht verschilt afhankelijk van het medium waar het door reist.

▪ Via een spectrometer kan je de aanwezige verschillende frequenties zien in het witte licht.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiSwqWWiLbKAhWEPxQKHV5UCWAQjRwIBw&url=http://neurokids.nl/?id=41&psig=AFQjCNEHABMwbx9xdVOevzj0g8XKZH2pvQ&ust=1453299367602229

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi73PeUjbbKAhUEUhQKHWpFCUkQjRwIBw&url=http://nl.dreamstime.com/royalty-vrije-stock-foto-s-spectrum-van-wit-licht-met-golflengten-image28890868&psig=AFQjCNEHABMwbx9xdVOevzj0g8XKZH2pvQ&ust=1453299367602229

Kevin Smet – A colour rendering index based on memory colours

Wat is kleur?ColourNo Colours!

Only spectra & reflection characteristics

Surround Effect - Source R. Luo (UK)

Tel de zwarte punten

Colour rendering index (Ra)

Emission spectrum

100 Ra

80 Ra

0 Ra

De kleurweergave index (KWI) van een lamp geeft aan in welke mate het zonlichtspectrum vertegenwoordigd is in het uitgestraalde licht van de lamp.

Wat is kleurweergave?

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Spectrum441pxWithnm.png

Kleurweergave ( Ra )

Afhankelijk van de sportactiviteit is de juiste kleurweergave in meer of

mindere mate belangrijk.

Sporten waar kleurherkenning belangrijk is, vereist verlichting met

een goede kleurweergave.

Sommige mensen hebben moeite met het

onderscheid tussen bruin en rood. Slechte

kleurweergave zal er zeker tot visuele problemen

leiden.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=spectrum+licht&source=images&cd=&cad=rja&docid=Jxb1vQvkz3QXOM&tbnid=niEVaNlBYs4xxM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.geocaching.com/seek/cache_details.aspx?guid=de18b10c-cf51-4774-b55b-18d2325af72e&ei=6RRxUaCbKqnX0QWo84DADQ&psig=AFQjCNGJwAbOGRqCsEI6F_4pg-iIleweeA&ust=1366450613284357

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=snooker&source=images&cd=&cad=rja&docid=P2XPjx-moTFPfM&tbnid=l0SAS2_juQ3A4M:&ved=0CAUQjRw&url=http://hq-apps.eu/karteria/OnsAanbod/Snooker/tabid/1124/Presentation/Highslide/Default.aspx&ei=MhVxUaf7HqWV0AWe6IHABA&psig=AFQjCNEXTQk1Rnjl81AhdqPHxSFnyUwxRA&ust=1366451844401509

100 Ra

80 Ra

0 Ra

Voorbeeld van een effectieve

meting van een LED armatuur

1000 K

2000 K

3000 K

4000 K

5000 K

De kleurtemperatuur van een lamp in graden Kelvin (K) geeft de lichtkleur weer van het uitgestraalde licht, gaande van zeer koud (blauwachtig) wit licht tot zeer warm (roodachtig) geel licht.

3000 K 4000 K

Wat is kleurtemperatuur?

SDCM standard deviation in color matching

Kleurconsistentie: de kleurstabiliteit van de LED in functie van de tijd

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjJ7-OikbbKAhWBWRQKHT9WANEQjRwIBw&url=http://www.osram.nl/osram_bx/nl/nieuws-en-kennis/led/professionele-kennis/technologieen/led-modules/index.jsp&bvm=bv.112064104,d.d24&psig=AFQjCNH8tQKITWr4SMBgwk9eHpCsv2bTtQ&ust=1453301491742561

SDCM standard deviation in color matching

In het algemeen wordt er aangenomen dat binnen een marge van 3

ellipsen er geen afwijkingen met het oog waarneembaar zijn.

Het is duidelijk dat het belangrijk is dat deze nauwkeurigheid

nagestreefd wordt, en dat deze tolerantie ook behouden blijft in de

tijd.

Kantoor < 3 SDCM

Sporthal < 3 SDCM

Industrie < 4 SDCM

Parkeerterrein < 4 SDCM

Is steeds de waarde bij

aanvang, een variatie van 2

SDCM op 50.000h is als

normaal aanzien.

0

50

100

150

200

1875 1900 1925 1950 1975 2000 2025

Lu

min

ou

s e

ffic

ac

y [

lm/W

]

Time [Year]

Gloeilamp

Halogeen

Kwikdamplampen

Fluorescentie

Metaalïodide

Cool White LED

Warm

White

LED

Source : DOE USA 2008/LABORELEC

…W/…

Vergelijking van de belangrijkste lichtbronnen in wit licht

Lichtstroom

Flux [F]

Lumen

Intensiteit [I]

Candela

I=F/d

Luminantie [L]

Candela/m²

Verlichtingsterkte

[E] Lux

E=F/dS

E=I/d²

1

2

3

4

Enkele basisbegrippen van fotometrie

Systeemrendement = rendement lichtbron x rendement toestel x rendement voorschakeltoestel

De fotometrie is belangrijker dan het rendement

Afspraak bij LED: er dient steeds het aantal lumen vermeld dat uit het armatuur komt

Verlichtingstoestellen• Optiek & fotometrie• Mechanisch (IP…)• Electrotechnisch• Esthetisch• Luminantie• Rendement• garanties

Dimensionering van de verlichtingo.a.. Lichtberekeningsoftware DIALUX

20

W/m²/100Lux

Uit een lamp komt een bepaald lichtniveau, afhankelijk van het vermogen en de

gebruikte techniek.

Afhankelijk van hoe het licht uit het armatuur komt, zal het licht op de werkvloer

komen. Dit wordt bepaald door het polair diagram.

De vermindering van licht wordt voornamelijk bepaald door het verlies door

weerkaatsing van licht tegen wanden en obstakels, afhankelijk van de reflectie

coëfficiënten.

In een

lichtberekening

wordt hier

rekening mee

gehouden.

gelijkmatigheid

vermogenSpecifiek vermogen

reflecties

21

Onderhoud van verlichting

(verouderingsfactor, en van LED?)

LB factor (bepaald de te gebruiken behoudsfactor)

Een fabrikant die een L70 B10 F10 opgeeft bij 50.000 branduren,

garandeert dat minstens 90% (B10) van de armaturen nog meer dan 70%

(L70) van het initieel licht geven (10% dus niet) en dat er max. 10% (F10)

van de armaturen helemaal geen licht meer geven

Indien de F-factor niet vermeld wordt, is deze geïntegreerd in de B-factor

Een B10 kan enkel gegarandeerd worden indien er over een voldoende

aantal armaturen gemeten is (LM80 meting) en er via een onderbouwde

extrapolatie (TM21 rapport) naar een levensduur geschat wordt.

NIEMAND kan de dag van vandaag metingen over 50.000, of laat

staan 100.000 uren voorleggen !!!!

In de normering die in de maak is, wil men naar een standaard

communicatie gaan van L80 B50

Indien de B-factor niet vermeld wordt, is dat standaard B50

23

◼ Er worden volgens een vastgelegde normering metingen gedaan over > 10 toestellen gedurende 6.000 tot 10.000 branduren.

◼ Dan mag men een LxxB50 communiceren over 6x gemeten periode => 36.000 tot 60.000 branduren

◼ De TM21 extrapolatie maakt een analyse over de metingen en geeft een te verwachten levensduur aan.

◼ Op basis van deze metingen dient de

fabrikant een LB-factor te melden.

Een goede LB-factor is géén garantie op

Het verkrijgen van een goed product, maar

wel een zeer goede indicator.

Een goede LB-factor ondersteund door

een goede garantie van een solvabele

leverancier geeft wel een grotere zekerheid.

LM80 meting TM21 estimatie

24

LM79 meting

◼ Dit is een meting op armatuurniveau

◼ Volgens genormaliseerde methoden wordt op armatuurniveau gemeten hoe het armatuur zich gedraagt in functie van de tijd op basis van

➔ Lumen output

➔ Temperatuurverloop

➔ Kleurconsistentie

➔ Technische uitval driver en LED

➔ Lumen depreciatie

➔ Op basis van een LM meting kan geen voorspelling gemaakt worden over het verloop van de kleurconsistentie via de TM21 estimatie, we kunnen enkel weten wat er na de LM79 meting als resultaat zichtbaar is.

➔ Algemeen wordt aangenomen dat er een verschuiving van 2 SDCM op 50.000h realistisch is, afhankelijk van de externe factoren.

25

Levensduur van lichtbronnen en T°

• Hoe warmer de LED, hoe korter de levensduur! (bron Laborelec)

50

60

70

80

90

100

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000

Burning hours

Lu

min

ou

s o

utp

ut

(%)

.

NaHP-TC NaLP-TC HgHP HgIHP HgLP LED 55°C LED 85°C LED 100°C

LED @ 55°C

LED @ 85°C

LED @ 100°C

Benodigde lichtniveaus voor sportactiviteiten

Normalisatie : EN 12193 verlichting in sportzalen

Poetsen 150 Lux

Recreatief, scholen 200 à 300 Lux

Competitie op niveau 500 à 750Lux

Boks / karate 2000 Lux

Er worden eisen gesteld naar - gemiddeld lichtniveau

- gelijkmatigheid

- minimum Ra

- kleurtemperatuur

Afhankelijk van het type activiteit en het speelniveau

Bij TV opnames worden er extra eisen gesteld

-Verticale gelijkmatigheid

- Verhoogde lichtniveaus afhankelijk van opname afstand

-Afhankelijk van type opname:

- Nationaal

- Internationaal (hogere lichtwaarden)

- HDTV (hogere lichtwaarden, Ra en

kleurtemperatuur)

Afhankelijk van het type sport kan elke respectievelijke

sportbond zijn eigen interpretatie van de norm geven met

extra eisen en richtlijnen.

Technische vereisten sporthalarmatuur

DIN 18032-3 “ballwurfsicherheit”

Deze norm zorgt voor:

-Het beschermen van de lamp tegen rechtstreekse balinslag

-Het beschermen van de sporter tegen vallende onderdelen van

het armatuur.

-Het verzekeren van een goede elektrische werking van het

armatuur tijdens de werking.

Het armatuur dient in zijn geheel getest te worden op deze norm.

Een armatuur dat niet volgens deze norm getest wordt, waar een

metalen kooi over geplaatst wordt vinden wij niet correct.

Vermits het armatuur onderhevig is aan schokken via het plafond

en de manier van bevestigen, hebben we niet steeds de garantie

dat de veiligheid voldoende gegarandeerd wordt.

Belangrijk is ook de manier van het openen van het armatuur. Bij

het vervangen van de lampen is het tijdsbesparend indien de

bescherming en de reflector zonder gereedschap kan geopend

worden. De reflector met bescherming dient aan een zijde

scharnierend aan het verlichtingstoestel te blijven hangen.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=trilux+sporthal+armatuur&source=images&cd=&cad=rja&docid=rDPYQz6SuabyRM&tbnid=EKUa6cc2sSR9XM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.elektrozine.be/ez/productdetail.php?prodid=33513&ei=qkJxUfXnNKWX1AWYiYGYCQ&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNESG3ldx_Nc4eT_Zbe70mmrgnYnTg&ust=1366463527440377

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=beschermkooi+armatuur&source=images&cd=&cad=rja&docid=VGPagTFV2TZngM&tbnid=gbeZuchpuN1puM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.trucktion.com/nl/cat/verlichting/achterlampen-universeel/achterlampen-britax/britax/beschermroosters-voor-achterlampen/07279/g+c+ty+m+a+nr&ei=Y0JxUZLVNIGG0AWFoYGYDw&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNGB3XN5c-28M803iI-xGx-Omz82RQ&ust=1366463454744348

E contra E min/E gem

De twee voornaamste parameters zijn gemiddeld lichtniveau en

gelijkmatigheid.

De meeste aandacht gaat steeds uit naar gemiddeld lichtniveau.

Gelijkmatigheid is echter zeker zo belangrijk als lichtniveau.

Door een grote gelijkmatigheid op een speelveld

voorkomen we het constant aanpassen van het

menselijk oog aan de wisselende lichtniveaus

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=gelijkmatigheid+verlichting&source=images&cd=&cad=rja&docid=L6z3NkfdfmHgJM&tbnid=lz4o4LE02jzV1M:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.oostendorpbv.eu/hockey_verlichting.html&ei=Vk1xUZnnJ63a0QWO5IC4BQ&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNEH3IGAwXNrmqIWjrYu2a-DliPLvg&ust=1366466246347701

Verblinding UGR waarde

Indien er rechtstreekse inkijk in de lichtbron mogelijk is,

dient de luminantie van het armatuur zo veel mogelijk

beperkt te worden.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=volleybal&source=images&cd=&cad=rja&docid=fV-DSYRBX1YkAM&tbnid=Ad3MU_R-35TnZM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.bouwfeesten.be/site/index.php/programma-2011/volleybal&ei=NQZxUb3JK-ii0QXNw4C4BA&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNFoimLOAxXloD4nh72LypUSizFyvA&ust=1366448045397432

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=t5+armatuur&source=images&cd=&cad=rja&docid=etHez2wD3nsXZM&tbnid=A93rOAqpce2SoM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.bedrijfshalverlichting.nl/portfolio/lichtlijnen-pendels-armaturen-met-enkele-en-dubbele-t5/&ei=1jxxUcmiD6340gWhr4CgBA&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNEFiIoScRNpjlitCyDmQyBCNARqNQ&ust=1366462021748090

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=luminantie&source=images&cd=&cad=rja&docid=EXpsqjknOH99iM&tbnid=Zl-Fdbb8fmwquM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.energiesparen.be/node/2002&ei=-QZxUdafH6aR0AWHuIDQBQ&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNFAhy_UJ63DJkeyenOotWkV86egKA&ust=1366448184909891

Verblinding UGR waarde

“Unified glare rating”, staat voor de mate van mogelijke verblinding en lichthinder

Waardering tussen de 15 en de 30

Afhankelijk van de type activiteit zal de max. waarde variëren volgens

de normering EN 12464-1 voor binnenverlichting en EN 12464-2 voor

buitenverlichting.

Grote verlichtingstoestellen met lage lumenoutput hebben over het

algemeen een lagere UGR dan kleinere toestellen met een hoge

lumenoutput

Afhankelijk van de sportactiviteit is de UGR waarde zeer belangrijk

UGR < 21

- Sporten met mogelijke rechtstreekse inkijk in verlichting

- Sporten met snelle bewegingen en kleine bewegende voorwerpen

- Tafeltennis, volleybal, badminton,..

UGR > 21

- Sporten met weinig rechtstreekse inkijk in verlichting UGR > 21

- Zaalvoetbal, schoolse activiteiten,..

sturingsmogelijkheden

Sporthallen worden dikwijls multifunctioneel gebruikt.

Het is dan ook zinvol om bij renovatie rekening te houden met alle mogelijkheden.

Om de verschillende lichtniveaus te creëren zijn er 2 mogelijkheden:

-Armaturen opsplitsen per deelveld en in verschillende kringen (aan uit schakelen).

-Armaturen opsplitsen per deelveld en dimbaar per deelveld

❖ Dimming door 1-10V sturing

❖ Dimming door Dali sturing

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=sporthal&source=images&cd=&cad=rja&docid=BU9fbbi4fMyfVM&tbnid=fr2bVZKfypm87M:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=BLKLA_20110119_001&ei=3RhxUbePM5CY1AXRp4HQAg&psig=AFQjCNHcNWkXeUt2wVgq7L4CLv_QTPvWMw&ust=1366452820531521

Dimming geeft extra flexibiliteit en besparingen

-Door de verlichting dimbaar uit te voeren kunnen we naar een optimalisatie

gaan van de ingestelde lichtniveaus per deelveld

-Overdimensionering kan weg gedimd worden.

-Depreciatie kan bijgestuurd worden in functie van de tijd.

-De armaturen gaan per deelveld ook een gelijkmatige slijtage vertonen

vermits we evenveel branduren hebben per armatuur.

-Het comfort wordt behouden over de ganse sporthal, in alle

omstandigheden.

-Dimbare verlichting biedt extra mogelijkheden bij alternatief gebruik van de

zaal. (ceremonie, presentaties, receptie,…)

-Gedimde LED lampen hebben een langere levensduur door de lagere

interne temperatuur (Tc)

Mogelijkheden tot sturing

Meest gebruikt:

1-10 V sturing

- in sommige landen standaard voor LED

- traploos regelbaar tot 5 %

- via potmeter of domotica systeem

- armaturen in groep aansturen, broadcast door fysieke koppeling

- bij hergroeperen fysische herschakelen van armaturen.

- polariteitsgevoelig

Dali sturing

- In België voor LED standaard aan het worden.

- traploos regelbaar tot 1%

- via domotica systeem, smartphone, PLC, …

- armaturen in groep of individueel aanstuurbaar

- niet polariteitsgevoelig

- kan in broadcast of individueel adresseerbaar

1-10V sturing versus DALI sturing

Kenmerken 1-10V sturing:

- polariteit stuurkabel is belangrijk

- dimming is niet altijd gelijkmatig, afhankelijk van de afstand en de belasting van

de stuurkabel

- aantal toestellen per sturing beperkt (afhankelijk van type sturing)

- groepering armaturen ligt vast bij installatie, niet flexibel

- via de sturing kan de verlichting niet uitgeschakeld worden

- vaste groeperingen, wel variabele lichtniveaus mogelijk

- eenvoudige sturing mogelijk


Kenmerken Dali sturing:

- polariteit stuurkabel is niet belangrijk

- dimming is altijd gelijkmatig, onafhankelijk van de afstand van de stuurlijn en de

belasting per stuurlijn

- aantal adressen per lijn max. 64

- tot 100 meter op een kabel van 2 x 0,8mm²

- tot 300 meter op een kabel van 2 x 1,5 mm²

- detectoren en lichtmeetcellen kunnen via zelfde dali-bus

- alles dat op de dali-bus hangt vormt een belasting voor de bus

- max. 250 mA belasting per lijn.

- groepering armaturen ligt niet vast bij installatie, zeer flexibel

- via de sturing kan de verlichting uitgeschakeld worden, de voedingsspanning

blijft altijd op de driver aanwezig

- instelbare scènes mogelijk, eenvoudige programmatie

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=dali+ballast&source=images&cd=&cad=rja&docid=zdW4ioecQ0GwgM&tbnid=1D7fja-d4RVEOM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.cristalcontrols.com/desjardins-financial-center/&ei=Cz5xUezQBYmS0QXwwYHQDg&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNG1ACb33lRJqgED8GOe5lk-BdEnow&ust=1366462337913883

2 Aardleiding

DALI of 1-10V

Nulleiding

fase

DALI of 1-10V


Stuurkabel kan mee in de voedingskabel zoals schema, maar algemeen

wordt toch aangeraden om een aparte stuurkabel te gebruiken om de kans

op storingen te vermijden.

Alle nieuwe bekabeling in openbare ruimten dient van het type

“halogeenvrij” te zijn.

LED verlichting zit momenteel aan een systeemrendement van ongeveer 120

à 160 lumen/W. (licht dat uit het verlichtingstoestel komt)

Dit is zeer goed, de lichttechnische resultaten van een goed sporthaltoestel

levert een gemiddelde besparing op van rond de 50 à 60% ten opzichte van

de betere T5 toestellen.

Voor T5 zitten we aan een gemiddelde specifiek vermogen van 1,9

W/m²/100Lux ( rond de 90 à 95 lumen/W)

Bij LED zitten we momenteel aan gemiddeld 1,2 W/m²/100Lux voor

sporthaltoepassingen.

Let wel op, er worden ook nog steeds LED armaturen verkocht waar geen

100 lm/W uit het toestel komt. Na veroudering zitten we dan aan een slechter

rendement als bv. de betere T5 toestellen.

LED verlichting voor sporthallen

40

Overdimensionering bij LED

◼ Afhankelijk van de gebruikte LED’s ( LB-factor) dient men dus een overdimensionering te doen zodat er einde levensduur van de verlichting nog steeds voldoende licht is voor de klant➔ Normering EN 12464-1 voor binnenverlichting (bvb 500 Lux kantoren)➔ Normering EN 12464-2 voor buitenverlichting ( bvb 15 Lux parking)

◼ Deze overdimensionering draagt de installatie gemiddeld voor 50% mee over de levensduur van de installatie, behalve als we slim gaan dimmen en de verlichting enkele % bijsturen per jaar via een DALI-sturing of een slimme ballast ( CLO, constant light output)

◼ voorbeelden➔ L70B50 => energieverbruik + 25% over 50.000 branduren (t.o.v. T5 15%)➔ L70B10 => energieverbruik + 10% over 50.000 branduren (t.o.v. T5)➔ L80B50 => energieverbruik + 20% over 50.000 branduren (t.o.v. T5)➔ L80B10 => energieverbruik + 5% over 50.000 branduren (t.o.v. T5)➔ L90B10 => energieverbruik – 5% over 50.000 branduren ( t.o.v. T5)

EN 12464-1

41

W/m²/100Lux

◼ Specifiek vermogen is afhankelijk van de gebruikte techniek en de aan te lichten ruimte

◼ Enkele typische waarden

- Kwikdamplampen (400W en 250W) 6 à 10 W/m²/100Lux

- TL conventioneel 4 à 6 W/m²/100Lux

- TL HF 1,8 à 2,5 W/m²/100Lux

- T5 1,2 à 2,5 W/m²/100Lux

- LED 0,5 à 1,5 W/m²/100Lux

➔ Uit deze waarden blijkt al vlug een potentiële besparingsmogelijkheid

➔ Een groot stuk van het rendement wordt bepaald door het polair diagram van een armatuur.

➔ Bij LED gaan we voornamelijk over van reflector- naar lenstechnologie

▪ Ouderdom huidige verlichting

▪ huidige comfort

▪ normeringen

▪ Efficiëntie huidige verlichting:

o Type huidige lichtbron (gloeilamp, halogeen,T12, T8,..)

o Gebruikt voorschakelapparaat (conventioneel ?)

o Gebruikte reflector

o gebruikte afscherming

▪ Aantal branduren verlichting

▪ Kostprijs elektriciteit

▪ Benuttigingstijd huidig aantal branduren

▪ Beschikbaar budget

Wat zijn de belangrijke criteria bij een relighting?

Bewegings- afwezigheidsdetectie

Belangrijk is de keuze van detector

Er zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van de toepassing

- lange gangen

- grote ruimten ( master- slave combinatie)

- hoge ruimten (sportzaal)

- sanitair ( combinatie bewegingsdetectie en geluid)

- vergaderruimten met mogelijkheid tot dimming en manueel uitschakelen

- aanwezigheidsdetectie, automatisch aan / uit

- afwezigheidsdetectie met manuele activatie door drukknop

- door wanden of obstakels via RF detector

- leslokalen met twee kanalen en lichtafhankelijke dimming

- rechtstreeks op DALI-bus mogelijk

- kan in broadcast circuit rechtstreeks verlichting sturen

- …

Analyseren van verschillende factoren:• Bepaling taakoppervlak(ken)• Bepaling berekeningsparameters ( reflecties, depreciatie, berekenings-

grid)• Normeringen (benodigd lichtniveau, gelijkmatigheid, kleurweergave,…)• Comfort (verblinding, kleurtemperatuur,…)• Omgevingsfactoren ( temperatuur, koelingsmogelijkheden armaturen,..)• Klant specifieke eisen• Benodigde classificatie armaturen ( uitwendige invloeden )• Te gebruiken lamptechniek• Investering ( TCO, Total Cost of Ownership )• Mogelijke subsidie• Energieverbruik• Onderhoudskost• Mogelijkheid tot dimmen en sturen verlichting

Relighting studie

Benchmark

Om goed overzicht te kunnen maken in het aanbod op de markt, voerden we

voor de sporthaltoestellen een benchmark uit.

Op basis van een reële sporthal maken we per leverancier de lichtberekening om

tot het verlichtingsniveau te komen dat gesteld is.

-Heel belangrijk is om op voorhand de verschillende parameters zoals minimum

gelijkmatigheid, reflecties, depreciatie, tolerantie in resultaat, … duidelijk te

omschrijven en bepalen.

-Op basis van deze berekeningen weten we hoeveel toestellen en vermogen we

nodig hebben per toesteltype om tot de resultaten te komen.

-Dit geeft dan over 50.000 branduren een beeld van de totale kost. Op basis van

deze TCO kunnen we dan een rangschikking maken waar alle factoren in

begrepen zijn, zowel de aankoop, subsidie alsook de totale onderhoudskost en

energiekost over deze 50.000 branduren.

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=benchmark&source=images&cd=&cad=rja&docid=r9fajYW8G-XqAM&tbnid=QacxlrvcybwDUM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.paladinregistry.com/blog/what-is-a-realistic-investment-performance-benchmark/&ei=yD5xUcLjBoeP0AWAj4GoBg&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNHSnULpvhmdajUjlLZ-zGzR4sSWdQ&ust=1366462526824460

Benchmark

leverancier type vermogen lumen specifiek specifiek raming opgegeven € per lux WT-faktor prijs extra kost Es/Egem L/B factor levens

armatuur armatuur vermogen gecorrigeerd verkoop vermogen incl subs. verschil energie 0° 45° 90° h=0 duur

W/m²/100 lux max max max

5 Intra-Lighting Arago Grid 6900-840 60 W 7100 1,46 0,00 31.221 € 5.940 W 55,45 63,13 13.554 € 675 € 24 24 22 0,513 L80 B10 50.000



8 Intra-Lighting Arago Grid 17600-840 132 W 17907 1,27 0,00 17.703 € 4.752 W 34,04 31,14 36 € 319 € 25 25 23 0,502 L80 B10 50.000


10 Glamox C51-S 8000 2xSLS-840 69 W 8227 1,32 0,00 23.950 € 4.968 W 45,79 43,79 6.283 € 383 € 22 21 18 0,459 L80 B50 80.000





15 Fagerhult Excis Medium 6500-840 44 W 6497 1 0,00 48.262 € 3.960 W 87,91 66,85 30.595 € 81 € 18 17 15 0,438 L90 B10 50.000

16 Fagerhult Excis Medium 11800-840 84 W 11794 1,05 0,00 25.740 € 4.032 W 48,29 37,43 8.073 € 103 € 21 20 17 0,423 L80 B10 65.000


18 Fagerhult Excis Wide 6200-840 44 W 6198 1,11 0,00 53.089 € 4.356 W 97,59 81,62 35.422 € 200 € 19 19 18 0,467 L90 B10 50.000



21 Trilux Actison G3 RSX2 8000-840 60 W 7898 1,22 0,00 28.829 € 4.800 W 52,70 48,71 11.162 € 333 € 22 21 18 0,467 L85 B50 50.000


23 trilux Actison G3 RSX3 12000-840 91 W 11897 1,22 0,00 33.907 € 5.096 W 58,66 57,29 16.240 € 422 € 21 20 17 0,469 L85 B50 50.000


25 Trilux Mirona Fit-SPO 13000-840 92 W 13199 1,05 0,00 15.725 € 4.416 W 26,97 22,87 -1.942 € 218 € 23 24 24 0,446 L85 B50 50.000

26 Etap E7110 MB 4800-840 40 W 4800 1,24 0,00 39.783 € 4.788 W 74,22 68,33 22.116 € 329 € 20 19 19 0,44 LLMF 0,98 50.000

27 Etap E7120 MB 9450-840 79 W 9450 1,24 0,00 28.454 € 4.990 W 51,27 48,87 10.787 € 390 € 23 22 22 0,428 LLMF 0,97 50.000

28 Etap E7120 MB 18850-840 158 W 18850 1,24 0,00 25.306 € 4.752 W 47,66 43,46 7.639 € 319 € 23 23 23 0,423 LLMF 0,97 50.000

29 Etap E7010 NB 4800-840 40 W 4800 1,14 0,00 43.704 € 4.788 W 74,84 69,01 26.037 € 329 € 19 15 <10 0,385 LLMF 0,98 50.000

30 Etap E7020 NB 9450-840 79 W 9450 1,14 0,00 32.561 € 4.990 W 53,55 51,41 14.894 € 390 € 23 19 12 0,332 LLMF 0,97 50.000

31 Etap E7020 NB 18850-840 158 W 18850 1,12 0,00 29.215 € 4.752 W 49,86 45,32 11.548 € 319 € 24 20 12 0,274 LLMF 0,97 50.000

32 Etap E7210 WB 4800-840 40 W 4800 1,28 0,00 39.777 € 4.788 W 76,79 70,52 22.110 € 329 € 21 22 21 0,458 LLMF 0,98 50.000

33 Etap E7220 WB 9450-840 79 W 9450 1,29 0,00 35.764 € 4.990 W 66,60 63,90 18.097 € 390 € 24 24 24 0,45 LLMF 0,97 50.000

34 Etap E7220 WB 18850-840 158 W 18850 1,28 0,00 25.301 € 4.752 W 49,22 44,85 7.634 € 319 € 25 24 24 0,446 LLMF 0,97 50.000

35 Zumtobel Craft S NB 7500-840 58 W 7500 1,1 0,00 29.998 € 4.176 W 57,14 45,70 12.331 € 146 € 22 21 20 0,416 L85 B50 50.000

36 Zumtobel Craft S WB 7500-840 58 W 7500 1,18 0,00 33.331 € 4.640 W 61,05 54,47 15.664 € 285 € 24 24 23 0,435 L85 B50 50.000

37 Zumtobel Craft M NB 13000-840 93 W 12500 1,05 0,00 34.514 € 4.440 W 58,90 50,19 16.847 € 225 € 21 21 20 0,43 L85 B50 50.000

38 Zumtobel Craft M WB 13000-840 93 W 12501 1,12 0,00 34.514 € 4.440 W 62,98 53,54 16.847 € 225 € 23 24 23 0,433 L85 B50 50.000



41 Philips BY470P WB GC GRN130S-840 87 W 12996 1,04 0,00 33.322 € 4.176 W 60,15 48,00 15.655 € 146 € 26 26 24 0,437 L80 B50 50.000



44 Philips BCS375 LED110S PSD W20L148 WB PIP 68 W 11000 0,98 0,00 25.990 € 3.808 W 48,13 35,28 8.323 € 35 € 22 23 22 0,456 L80 B50 50.000


46 Philips BCS375 LED165S PSD W29L148 WB-NB PIP 102 W 16483 0,93 0,00 20.202 € 3.570 W 38,05 26,02 2.535 € -36 € 21 21 20 0,434 L80 B50 50.000

47 Philips BCS375 LED200S PSD W29L177 WB-NB PIP 123 W 19980 0,92 0,00 17.667 € 3.690 W 31,95 22,51 € € 21 21 20 0,44 L80 B50 50.000

48 3F Filippi LEM 2 sport 15900 113 W 15942 1,15 0,00 27.727 € 4.746 W 48,56 44,16 10.060 € 317 € 24 24 23 0,477 L90 B10 50.000


oppervlak 722 m² laagste € 15.725 laagste

branduren per jaar 2500 h/jaar gemiddeld 1,18 gemiddeld € 28.210 gemiddeld 51,58 €/lux

prijs per kWh gem 0,1200 €/kWh hoogste € 53.089 hoogste

UGR

Benchmark LED verlichting sporthallen

























26 Etap E7110 MB 4800-840 40 W 4800 1,24 0,00 39.783 € 4.788 W 74,22 68,33 22.116 € 329 € 20 19 19 0,44 LLMF 0,98 50.000

27 Etap E7120 MB 9450-840 79 W 9450 1,24 0,00 28.454 € 4.990 W 51,27 48,87 10.787 € 390 € 23 22 22 0,428 LLMF 0,97 50.000

28 Etap E7120 MB 18850-840 158 W 18850 1,24 0,00 25.306 € 4.752 W 47,66 43,46 7.639 € 319 € 23 23 23 0,423 LLMF 0,97 50.000

29 Etap E7010 NB 4800-840 40 W 4800 1,14 0,00 43.704 € 4.788 W 74,84 69,01 26.037 € 329 € 19 15 <10 0,385 LLMF 0,98 50.000

30 Etap E7020 NB 9450-840 79 W 9450 1,14 0,00 32.561 € 4.990 W 53,55 51,41 14.894 € 390 € 23 19 12 0,332 LLMF 0,97 50.000

31 Etap E7020 NB 18850-840 158 W 18850 1,12 0,00 29.215 € 4.752 W 49,86 45,32 11.548 € 319 € 24 20 12 0,274 LLMF 0,97 50.000

32 Etap E7210 WB 4800-840 40 W 4800 1,28 0,00 39.777 € 4.788 W 76,79 70,52 22.110 € 329 € 21 22 21 0,458 LLMF 0,98 50.000

33 Etap E7220 WB 9450-840 79 W 9450 1,29 0,00 35.764 € 4.990 W 66,60 63,90 18.097 € 390 € 24 24 24 0,45 LLMF 0,97 50.000

34 Etap E7220 WB 18850-840 158 W 18850 1,28 0,00 25.301 € 4.752 W 49,22 44,85 7.634 € 319 € 25 24 24 0,446 LLMF 0,97 50.000



















UGRvoor bvb tennis, tafeltennis,

volleybal,.. Is een UGR < 21aan

te bevelen.

UGR waarde opgegeven door

de fabrikanten is bij 0° en bij

90°Bij Led is het ook belangrijk om

tussenwaarden te berekenen.

door de mogelijk uitgesproken

lichtuitstraling kan er geen

probleem zijn op 0 en 90°maar

wel in de tussenliggende

waarden. => lichtberekening

noodzakelijk !!!


























26 Etap E7110 MB 4800-840 40 W 4800 1,24 0,00 39.783 € 4.788 W 74,22 68,33 22.116 € 329 € 20 19 19 0,44 LLMF 0,98 50.000

27 Etap E7120 MB 9450-840 79 W 9450 1,24 0,00 28.454 € 4.990 W 51,27 48,87 10.787 € 390 € 23 22 22 0,428 LLMF 0,97 50.000

28 Etap E7120 MB 18850-840 158 W 18850 1,24 0,00 25.306 € 4.752 W 47,66 43,46 7.639 € 319 € 23 23 23 0,423 LLMF 0,97 50.000

29 Etap E7010 NB 4800-840 40 W 4800 1,14 0,00 43.704 € 4.788 W 74,84 69,01 26.037 € 329 € 19 15 <10 0,385 LLMF 0,98 50.000

30 Etap E7020 NB 9450-840 79 W 9450 1,14 0,00 32.561 € 4.990 W 53,55 51,41 14.894 € 390 € 23 19 12 0,332 LLMF 0,97 50.000

31 Etap E7020 NB 18850-840 158 W 18850 1,12 0,00 29.215 € 4.752 W 49,86 45,32 11.548 € 319 € 24 20 12 0,274 LLMF 0,97 50.000

32 Etap E7210 WB 4800-840 40 W 4800 1,28 0,00 39.777 € 4.788 W 76,79 70,52 22.110 € 329 € 21 22 21 0,458 LLMF 0,98 50.000

33 Etap E7220 WB 9450-840 79 W 9450 1,29 0,00 35.764 € 4.990 W 66,60 63,90 18.097 € 390 € 24 24 24 0,45 LLMF 0,97 50.000

34 Etap E7220 WB 18850-840 158 W 18850 1,28 0,00 25.301 € 4.752 W 49,22 44,85 7.634 € 319 € 25 24 24 0,446 LLMF 0,97 50.000



















UGR

de kostprijs per gemiddelde LUX komt rond de 50 EURO

(aankoop zonder installatie) in vergelijking met 20 à 22 EURO

voor T5 verlichting voor sporthallen enkele jaren terug.

Het specifiek vermogen zat bij T5 rond de 2 W/m²/100 Lux.

Bij de huidige LED verlichting zitten we rond de 1 W/m²/100 Lux

Halvering van het vermogen.

Afhankelijk van de keuze kwaliteit / leverancier / luminantie /

gelijkmatigheid …. Is er toch nog steeds een vrij grote

variatie in prijs

De duurste oplossingen zijn meestal de beste betreft comfort,

maar niet noodzakelijk de beste keuze voor het project


- Bij de meeste verlichtingstoestellen zijn onderdelen

vervangbaar, een LED-module vervangen is echter niet zo

evident. (thermisch contact, garantie,..)

- Doorvoerbekabeling kan de installatiekost drukken.

- Sommige toestellen zijn aan de kopse kant aansluitbaar

zodat de aansluiting kan gebeuren zonder openen van het

toestel.

- Door de afdekking met kunststof (balbescherming) en de

beperkte IP-graad van een toestel ontstaat er het risico tot

interne ophoping van insecten en vuil.

- Het eenvoudig kunnen openen van een toestel kan een

noodzaak zijn voor het reinigen.

- Een hoge IP-graad is geen garantie op balbestendigheid

- In de andere ruimtes zoals berging, sanitair, gangen is

minimaal IP65 aan te raden in slagvaste uitvoering, liefst

geen pvc-bevestigingsklemmen maar inox of zonder.

T C O (Total Cost of Ownership)

TCO = De totale kost van een verlichtingsinstallatie over de volledige

levensduur van de installatie.

Aankoop en plaatsing van de installatie.

Te verkrijgen subsidies.

Energiekost over de ganse levensduur.

Onderhoudskost over de ganse levensduur.

recyclagekost

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=tco+model&source=images&cd=&cad=rja&docid=lf6qhkU6bzwUfM&tbnid=kvzIjb0C7O4KnM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.salesboom.com/products/features-totalcost.html&ei=Pz9xUbalKaKl0QWsnoDQDQ&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNFvfJtJ8k0fSmJ-rWffjMDYFN4-7A&ust=1366462606614769

T C O (Total Cost of Ownership)

Uit studies blijkt dat de aankoop van de verlichting slechts 10 à 15% van

de TCO bedraagt.

Door almaar stijgende energiekosten zal dit niet verbeteren in de toekomst.

Het is dan ook heel belangrijk om bij investering alle parameters in kaart te

brengen, zodat de juiste keuze kan gemaakt worden.

Afhankelijk van de eisen van de klant kan er een prioriteitslijstje gemaakt

worden, zodat de keuze degelijk kan gemotiveerd worden.

Budget (investering – subsidies)

comfort (lichtniveau, gelijkmatigheid, verblinding)

flexibiliteit (sturingen, afwezigheidsdetectie,…)

besparingen energie en onderhoud

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=tco+model&source=images&cd=&cad=rja&docid=XMYhRr01r1Fu5M&tbnid=ihNPfFN5TCfbMM:&ved=0CAUQjRw&url=http://hosted.comm100.com/knowledgebase/Vereenvoudigde-TCO-Model-ICT-Kosten_A43.aspx?id=43&siteid=50983&ei=wT9xUazWMe7M0AXMuIGYAw&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNFvfJtJ8k0fSmJ-rWffjMDYFN4-7A&ust=1366462606614769

Afhankelijk van het rendement van de nieuwe verlichting kan er een subsidie verkregen worden tot 20.000 EURO

Relighting subsidie netbeheerder

Afhankelijk van het rendement van de nieuwe verlichting kan er een subsidie verkregen worden tot 20.000 EURO

Relighting subsidie netbeheerder

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=geld&source=images&cd=&cad=rja&docid=0V5DxssRiTDRuM&tbnid=Bx8xZt_WciaaiM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130130_00451987&ei=1kBxUfXEO-fD0QWQjIGgDw&bvm=bv.45373924,d.d2k&psig=AFQjCNEHxWSFhGLtJ0ZwtSWefLQn0YxneQ&ust=1366463050615929

Relighting studie

Doelstellingen:• Energie- en onderhoudskosten besparen• Comfort verhogen• Selectie van de juiste verlichting voor elke toepassing• Verlichting wireless connected maken met elkaar

en met de gebruikers. Verlichting wordt een indoor gps systeem ter ondersteuning van extra diensten.

• Draadloze communicatie mogelijk via • RF• Bluetooth low energy• WiFi• GSM• Zigbee• GPRS• …

Smart lighting / Wireless control

Mogelijkheden voor sporthallen:

• Via smartphone aansturen verlichting (aan / uit, dimming, abonnement,…)

• Detectie van vandalisme via geluidregistratie

• Detectie volle vuilnisbakken

• Aanrijding detectie op parking

• Vorstdetectie op parking

• …

• Led is volwassen geworden.

• De race naar energie-efficiënte is geluwd

• Nog steeds grote verschillen op de markt in garantie en garantieborging.

• Opletten met luminantie (UGR) afhankelijk van toepassing

• Sturingen renderen op termijn

• Elke leverancier bepaalt op eigen inzicht de gecommuniceerde levensduur en lichtbehoud, nog geen normalisatie.

• Er worden dikwijls niet te staven beloftes gemaakt (LB factor en depreciatie)

• Smart lighting wordt de standaard in verlichting.• Smart lighting zorgt voor positiebepaling indoor.

• Extra besparingen en extra diensten

Samenvatting

Evolutie verlichting

- Verlichting wordt het communicatiegrid voor interne controle, communicatie, extra diensten, GPS indoor, …

- Op termijn gaat de verlichting op DC werken (zonne-energie naar batterij en via 48V DC naar de verlichting). Langere levensduur en goedkopere drivers, minder energieverliezen door omzetting DC naar AC en terug naar DC voor aansturing LED.

- De rush naar het beste rendement is afgevlakt in de ontwikkeling van LED-armaturen. Design en comfort krijgen meer aandacht.

- Organische LED vult momenteel zijn verwachtingen niet in, zal waarschijnlijk voor specifieke toe

Verlichting is een vak apartDoor het maken van een uitgekiend lichtplan is het mogelijk om met zo weinig mogelijk energie een zo goed mogelijke verlichting te creëren op gebied van

lichtniveaugelijkmatigheid

verblindingdimensionering

warmtehuishoudinglichtkleur

kleurtemperatuurinvestering

sturingendesign

TCOecologie

LED verlichting in de sportinfrastructuur Huidige stand ...

Documents

Transcript of LED verlichting in de sportinfrastructuur Huidige stand ...