Led- of tl-verlichting? Veel facility managers in kantoorpanden zitten met de vraag of ze moeten switchen van tl- naar ledverlichting. Agentschap NL en lichtontwerper/adviseur Robert Jan Vos werkten vorig jaar mee aan een pilot waarin led- en tl-verlichting met elkaar werden vergeleken. ANIEKE MENNINGA *

Steeds meer gebouwbeheerders ma-ken de overstap naar ledverlich-ting. Maar wat zijn eigenlijk de

voordelen van deze verlichting ten op-zichte van tl-verlichting?

Hans Korbee, programma-adviseur bij Agentschap NL en Robert Jan Vos, licht ontwerper en -adviseur, werkten mee aan een pilot waarin led- en tl-verlichting met elkaar werden vergele-

ken. De resultaten van de pilot kunnen als richtlijn dienen voor gebouwbe-heerders die ledverlichting overwegen.‘Ik merkte dat ledverlichting vaak veel-belovend is, maar dat er ook veel infe-

rieure producten op de markt zijn’, vertelt Korbee, die vanuit Agentschap-NL betrokken is bij de Taskforce Ver-lichting. Die constatering vormde de aanleiding voor de pilot. De taskforce wil een debacle als met de spaarlamp voorkomen. ‘De spaarlamp werd als kansrijk op de markt gebracht, maar werd al snel gezien als ‘de lamp met dat kille licht’. Aan verlichting voor scholen en kantoren stellen we nou eenmaal andere eisen dan aan ver-keerslichten.’

Levensduur, rendement en kleur

Vos was projectleider van de onder-zoeksgroep die de pilot uitvoerde. On-derzocht werd of ledverlichting in de utiliteitsbouw een gelijkwaardig alter-natief is voor de bestaande fluorescen-tielamp (tl-verlichting). Daarbij werd gekeken naar diverse fac-toren zoals de energie-efficiëntie, de levensduur, het rendement, de licht-verdeling, de lichtopbrengst, de helder-heid, de lichtkleur, de kleurweergave

en de invloed op het elektriciteitsnet. Vos: ‘Al die kenmerken spelen mee bij de keuze voor het type verlichting. Van fluorescentielampen weten we dat het technisch niveau erg hoog is, maar over led is nog weinig bekend. Toch wordt led in de politiek opgehemeld en de industrie investeert steeds meer in led-applicaties. Wij wilden de kenmer-ken goed in kaart brengen, zodat men-sen precies weten wat ze van led kun-nen verwachten en welke typen waarvoor geschikt zijn.’

GelijkwaardigDe onderzoekers voerden de pilot uit bij een gemeentekantoor en een school: onafhankelijke organisaties die veel gebruikmaken van tl-verlichting. Daarnaast werd fabrikanten gevraagd producten te leveren die volgens hen konden wedijveren met de bestaande tl-verlichting. Uit die producten werd een strenge selectie gemaakt en vervol-gens werden de led- en tl-armaturen op de locaties gemonteerd.Metingen werden uitgevoerd en ge-bruikers van de ruimten vulden een enquête in. Uit deze steekproef bleek dat de beste ledverlichting op het mo-ment van onderzoek gelijkwaardig was aan fluorescentieverlichting, voor wat betreft energie-efficiëntie, lichttech-niek en visueel comfort. De investering voor ledverlichtings-systemen bleek een stuk hoger. Vos: ‘Ze waren zo’n anderhalf tot drie keer duurder dan fluorescentielamparmatu-ren, maar de onderhoudskosten zijn wel lager. Daarbij heeft ledverlichting een lager energieverbruik, wat zorgt voor een lagere energierekening. Op

‘De omschakeling levert Schiphol een energiebesparing van 50 procent op de verlichting op’

InformatieRapport Pilot ledverlichting op scholen en kantoren

Gepubliceerd: » november 2010Opdrachtgever: » Taskforce Verlich-ting (www.taskforceverlichting.nl) Downloaden: » http://regelingen.agentschapnl.nl/content/pilot-led-verlichting-scholen-en-kantoren.

Slimme EnergieSlimme Energie helpt facility mana- »gers en gebouwbeheerders om energiebesparing te realiseren. Kijk op www.slimme-energie.nl voor »meer informatie over maatregelen, hulpmiddelen, praktijkvoorbeelden en financieringsmogelijkheden.

pagina 18, 30-06-2011 © Facto Magazine

Voor de toetsing van de verlichting hanteerden de onderzoekers de Europese norm voor binnenverlich-ting, de NEN-EN 12464-1. Maar om de prestaties van led echt goed te beoordelen, is een speciale interna-tionale norm nodig. Via de Interna-tional Energy Agency (EIA) zijn er nu wereldwijd initiatieven om die norm te maken. Nederland is verte-genwoordigd met een schaduwcom-missie via AgentschapNL waar een aantal wetenschappers, leveranciers

dit moment kan die prijsverhouding overigens alweer flink anders zijn om-dat ledverlichting zich razendsnel ont-wikkelt. Net zo snel als de pc in de ja-ren negentig.’

Technische voordelen Hoewel led en tl gelijkwaardig uit de pilot kwamen, ziet Vos toch voordelen voor led. Voordelen die samenhangen met de snelle ontwikkeling waardoor de prijzen dalen, terwijl de prestatie toeneemt. Led heeft veel voordelen. Zo zijn led-armaturen vaak compacter dan de armaturen van fluorescentielampen. Ook kunnen ze in andere vormen uit-gevoerd worden. En doordat de bron kleiner is, kan het licht beter worden gestuurd en komt het licht efficiënter op de plaats waar je het wilt hebben.Naast het gunstige rendement, draagt led volgens Vos ook nog op een andere manier bij aan de energieprestatie. ‘De lampen worden minder warm en de warmte verplaatst zich minder de ruimte in. Dat komt doordat de warm-te aan de achterkant van de armatuur wordt afgevoerd. Natuurlijk moet je wel zorgen dat de verlichting haar warmte via het plafond kwijt kan, soms moet je daarvoor extra koeling in het systeemplafond monteren.’

Hoe positief de technische voordelen ook zijn, misschien zijn de ervaringen van de gebruiker wel het belangrijkste. Reden om in de pilot ook daar aan-dacht aan te besteden. ‘Uit de pilot bleek dat de beleving bij state of the art-ledverlichting vaak net iets beter is dan fluorescentieverlichting. Dankzij de vooruitstrevende techniek kun je bij led de lichtkleur en kleurweergave ge-makkelijk aanpassen. Zo ziet de ruimte er al snel fris of juist warm uit en voorkom je schitteringen.’

Led retrofitIn de pilot werd ook de werking van de led retrofit onderzocht. Dit zijn ledbui-zen die in de armaturen voor tl-balken passen. Zo kunnen tl-lampen al ver-vangen worden door led, voordat de bestaande armaturen aan vervanging toe zijn.

Uit de pilot bleek echter dat de led retro fit niet gelijkwaardig is aan de an-

dere ledverlichtingstoepassingen. De energiebesparing is wel groter, maar de hoeveelheid licht ligt in veel gevallen sterk onder de norm. De lichtterugval varieerde van 30 tot wel 50 procent.

Een ander nadeel was dat de ruimte onvoldoende gelijkmatig kon worden verlicht, vertelt Vos. ‘Dat wil sowieso wel eens lastig zijn met led. Dan wor-den bijvoorbeeld de gangpaden tussen de bureaus niet verlicht of je ziet een vlekkerig beeld op de vloer.’

thema duurzaamheid

»

Een voorbeeld van een bedrijf waar ledverlichting in de praktijk wordt toegepast, is Schiphol.

pagina 19, 30-06-2011 © Facto Magazine

en ontwerpers bij betrokken zijn. Vos: ‘De normering moet medio 2014 klaar zijn en we willen haar laten mee-bewegen met de markt; die ontwikkelt zich zo snel. Ik verwacht dat led over tien jaar overal als lichtbron wordt toe-gepast, van zaklamp tot functionele verlichting.’

Ledverlichting op SchipholEen voorbeeld van een bedrijf waar ledverlichting in de praktijk wordt toe-gepast, is Schiphol. ‘Ik verwacht dat we in 2020 de laatste conventionele ar-maturen op Schiphol vervangen door

led.’ Aan het woord is Harm de Jong, technisch beheerder Elektrotechniek bij Schiphol. Op het moment van schrijven heeft hij al veel spots in de terminal vervangen door ledverlichting. Voor de zomer wil hij de gehele G-pier hebben aangepakt.

De omschakeling levert Schip-hol een energiebesparing van 50 procent op de verlichting op. ‘Dat merken we nu nog niet op het totaalverbruik, maar wan-neer het aandeel ledverlichting

groter is zullen we de besparing zeker zien. Daarnaast besparen we

op de levensduur, die is bij led vele ma-len langer: tl-verlichting gaat zo’n an-derhalf jaar mee, terwijl ik verwacht dat ik de nieuwe ledverlichting pas over acht tot tien jaar hoef te vervan-gen. De terugverdientijd van led ten opzichte van tl is op dit moment drie tot vier jaar.’

PratenDe Jong selecteerde zijn leverancier door op diverse terreinen informatie bij hem op te vragen. ‘We vroegen naar de kleurweergave, de koeling van het lampje en naar het storingsniveau dat ze terugsturen op het net. Als deze ge-gevens niet meteen beschikbaar zijn,

blijken de producten vaak niet aan de normen te voldoen. Op die manier hebben we het kaf van het koren ge-scheiden. En zo voorkomen we vooral storingen op het elektriciteitsnet en si-tuaties waarbij witte lampen opeens blauw gaan uitstralen.’

Samen met de gekozen leverancier pro-beert De Jong vooral aan te sluiten bij de wensen van de gebruikers. ‘We han-gen de lampen op zonder te vertellen dat het ledverlichting is. Pas achteraf vragen we of mensen een verschil erva-ren. Dat is eigenlijk nooit zo.’

Slim gebruikOp sommige plaatsen maakt De Jong slim gebruik van de nieuwe technie-ken. ‘In de wachtruimten van de gates brandt een warm licht zolang mensen moeten wachten tot het boarden. Maar als het boarden begint, maken we het licht helderder, om de mensen te activeren. Ledverlichting heeft zo’n continu verloop in het lichtspectrum, dat je de kleuren heel precies kunt af-stemmen. Dat is echt een verbetering ten opzichte van tl-verlichting.’

Altijd in het lichtOm de energiebesparing te optimalise-ren loopt De Jong alle bewegingsmel-ders na. ‘Waar mogelijk herstellen we ze, maar bij de nieuwste ledverlichting is dat niet meer nodig. Daarbij zit de melder ingebouwd in de armatuur. Als we in 2020 alles hebben vervangen, kom je op Schiphol nooit meer een donkere ruimte binnen. Als er niemand is, gaan de lichten uit. Maar zelf loop je altijd in het licht.’ ‹‹

thema duurzaamheid

‘Bij de nieuwste ledverlichting zit de bewegingsmelder ingebouwd in de armatuur’

* Anieke Menninga is als tekstschrijver in

dienst bij Sabel Communicatie.

pagina 20, 30-06-2011 © Facto Magazine