LED MAGAZINE NR. 2 - MAART 2014 nordeon rukt opEind 2014 zijn alle 1.080 kruispunten op de Vlaamse...

fHi LeD cluster: ‘Wij stimuleren

de BV nederland’

LeDDriven: ‘functionaliteit van

licht door led verder dan lumen’

nordeonrukt opmet europese producten

‘Ontwerpvrijheid voor lichtreclame

dankzij led’

LED

MAG

AZIN

E NR

. 2 -

MAA

RT 2

014

- De eerste led-verlichting vakbeurs van de Benelux was een groot succes

- 3036 professionele bezoekers in 2 dagen

- 70 led-bedrijven

- IGOV paviljoen Openbare verlichting

- Alles over keurmerken en led-lamp tests

- Tientallen workshops

- Voorinschrijving 2015 reeds gestart. Neem contact op met [email protected]

LED ExpO BEDANKT HAAR pARTNERS

LED Expo bEDankt ExposantEn En sponsorEn

INTERNATIONAL

solarsolutions.nl

- 120 (internationale) deelnemers

- Totaaloverzicht van: pV, thermisch, omvormers, montage én opslagsystemen

- Workshops & cursussen

- Innovatieboulevard

- Gratis Zonne Almanak van meer dan 150 pagina’s

16 en 17 april 2014 Expo Haarlemmermeer

Initiatiefnemers van het Solar Trendrapport

kijk op DE wEbsitE voor mEEr informatiE:

LEDExpo.nL

powErED by GooD! powErED by GooD!

Hoogtepunt na hoogtepunt…

Het zijn mooie tijden voor led-verlichting beminnend Nederland. Door tal van omstandigheden neemt de interesse voor led-verlich-ting hand over hand toe. De nieuwe hoogtepunten volgen elkaar in rap tempo op. Zo worden internationaal baanbrekende innovaties aangekondigd en stappen in Nederland steeds meer gemeenten over op led-verlichting in de openbare ruimte. Verder vond in ons eigen land de eerste editie van de vakbeurs LED Expo plaats. Bovendien staan wij aan de vooravond van de voor de led-industrie zeer belangrijke vakbeurs Light+Building.

In deze editie van LED Magazine bijzondere aandacht voor deze twee belangrijke beurzen. De nieuwe vakbeurs LED Expo wist een zeventigtal exposanten te trekken en ruim drieduizend bezoekers. Vooral de alom aanwezige eindgebruikers van verlichting toonden zich gelukkig met een platform waar zij als relatieve ‘leek’ (door de overstap van conventionele naar led-verlichting) informatie over led-verlichting konden opdoen. Dat led-verlichting ook in de retail zeer belangrijk is, werd bewezen door Philips tijdens de gigavakbeurs Euroshop. Philips wist de internationale media-aandacht op zich te vestigen met de aankondiging van een app die klanten met behulp van led-verlichting door supermarkten leidt.

En nu? Nu is het de grote vraag wie over twee weken de media-aandacht opeist als de eveneens gigavakbeurs Light+Building in Frankfurt plaatsvindt. Daar zullen ruim tweehonderdduizend bezoekers langs de maar liefst 2.300 stands struinen. Niet alleen vormt led-verlichting daar een belangrijk onderdeel, maar zijn ook de Nederlanders (als exposant en bezoeker) ruimschoots vertegen-woordigd. Elders in dit magazine treft u een uitgebreide vooruitblik op Light+Building aan. Op de voorpagina trof u al een foto aan van Pierre van Lamsweerde, ceo van de Nordeon Group; een van de partijen die acte de présence geeft in Frankfurt. Met Van Lams-weerde sprak de redactie over het ongekende tempo waarmee zijn bedrijf internationaal de vleugels uitslaat, mede door acquisities.

Verder leest u in deze editie nog tal van andere verhalen: van een gesprek met de innoverende ondernemers achter Dazlletek en LEDdriven en met de kartrekkers van het FHI LED Cluster. Ook is er uitgebreid aandacht voor de openbare ruimte en het verlichtingsplan van de gemeente Ede. Kortom, het team van LED Magazine wenst u veel leesplezier toe!

Edwin van GastelHoofdredacteur en uitgever van LED Magazine

Voorwoord

1612

2230

InhoudHonger Nordeon Group nog niet gestild:‘Wij zijn er nog niet en willen verdere versterking’

Column M. Weeda - More business together?

LEDDriven: ‘Functionaliteit licht verder dan lumen’

Ton van der Schoot: ‘Led heeft lichtreclame meer ontwerpvrijheid gebracht’

‘Behoefte aan betere verantwoording lichtkwaliteit’

Consortium ontwikkelt hekwerk met geïntegreerde led-verlichting

Ede eerste gemeente met compleet led-vervangingsplan doorgaande wegen

Led-jargon uitgelegd

Bredaas Dazzletek wil wereld veroveren met intelligente lichtcontrolesystemen

FHI LED Cluster: ‘Wij zijn er om de BV Nederland te stimuleren’

‘Inzameling hoort tussen spreekwoordelijke oren’

Nederlanders in overvloed op Light+Building

Philips kijkt terug op introductie licentieprogramma tijdens Light+Building 2008

Led’s connect

12

15

16

19

20

25

26

29

31

32

35

36

37

41

FHI LED Cluster: ‘Wij stimuleren de BV Nederland’

LEDDriven: ‘Functionaliteit van licht door led verder dan lumen’

Nordeonrukt opmet Europese producten

‘Ontwerpvrijheid voor lichtreclamedankzij led’

LED

MAG

AZIN

E NR

. 2 -

MAA

RT 2

014

JA, ik neem een postabonnement op LeD Magazinevoor 49,95 per jaar exclusief btw

JA, ik neem een digitaal en kosteloos abonnement op LeD Magazine

en/of

www.twitter.com/LEDMagazineNL www.facebook.com/LEDMagazineNL

LED MAGAZINE MAART • 5

LED Expo trok 3.036 bezoekers, standhouders kijken tevreden terugNa twee dagen LED Expo heeft de organisatie die in handen was van Annemijn Schoenmaker, Rolf Heynen, Peter Groot en Henriëtte Vrisekoop een positieve balans opgemaakt. Het viertal van beursorganisator GOOD! tuigde in krap zes maanden de eerste opzichzelfstaande vakbeurs voor led-verlichting op. De circa zeventig exposanten mochten in de Utrechtse jaarbeurs 3.036 bezoekers ontvangen.

Ryan Air voorziet Duitse vlieghangars van led-verlichtingHet Nederlandse Double Lux Lighting voorziet de vlieghan-gars van Ryan Air op Bremen Airport en Frankfurt-Hahn Airport van een led-verlichtingssysteem. Het gaat om led-ar-maturen met een speciale daglichtkleur zodat de monteurs ook ’s avonds en ’s nachts optimaal kunnen doorwerken. ‘We beginnen in Frankfurt-Hahn en daarna zijn Bremen, Du-blin en Madrid aan de beurt’, aldus directeur-eigenaar Tjark Klasens. De verwachting is dat Ryan Air alle hangars in de loop der tijd gaat voorzien van energiezuinige led-armaturen van het bedrijf uit Appingedam.

Cree toont eerste concept armatuur tweehonderd lumen per wattHet Amerikaanse Cree heeft een belangrijke mijlpaal bereikt met de presentatie van het eerste concept led-armatuur met tweehonderd lumen per watt. Het Amerikaanse overheidsor-gaan Department of Energy voorspelde eerder nog dat een dergelijke prestatie pas na 2020 mogelijk zou zijn. Baanbreken-de innovaties van Cree zorgen volgens de organisatie voor een drastische versnelling van de roadmap. Het zou mede mogelijk gemaakt worden door de verticale integratie binnen Cree, waar tal van innovaties onder één dak plaatsvinden.

Philips led-fabriek in Chengdu geopendPhilips heeft in Chengdu een faciliteit voor de ontwikke-ling en productie van led-verlichting geopend. Chengdu is, na Shanghai, Philips’ tweede regionale hoofdkwartier in China. In de led-fabriek zal professionele binnen-en buitenverlichting geproduceerd worden voor lokale en klanten en afnemers wereldwijd. Om klanten een goed idee te kunnen geven welke verlichtingsproducten het best bij hun behoefte passen, is een enorm experience center gebouwd.

Succesvol led-onderzoek van FOM en Philips krijgt vervolg Stichting FOM en Philips hernieuwen hun gezamenlijke onderzoeksprogramma naar efficiënte led-lichtbronnen met de ondertekening van een doorlopend Industrial Partnership Programme (IPP). Beide partijen hebben hun handtekening gezet onder de nieuwe overeenkomst. Al sinds 2005 werken FOM en Philips samen in een IPP gericht op lichtonderzoek, dat wordt uitgevoerd door een onderzoeksgroep van het FOM-instituut AMOLF. Het onderzoek leverde al meer dan vijftig wetenschappelijke publicaties in toptijdschriften en tien octrooiaanvragen op.

Via de knop ‘Aanmelden nieuwsbrief’ in de linkerkolom op www.ledmagazine.nl kunt u zich inschrijven als ontvanger van onze wekelijkse digitale nieuwsbrief.

Postillion Hotel Dordrecht voorzien van buitenverlichting van Disano

Point zijn gerestyled. Voor de buitenverlichting is zoals ge-zegd Disano gebruikt, mede dankzij het ontwerp van de Disano Volo, Stelvio Led en residentiële armaturen als Bitta, StarLed en Ko-ala. Attiva heeft de Disano armaturen reeds mogen leveren in Bunnik, Deventer en Dordrecht. Hotels die nog voor renovatie in aan-merking komen in de nabije toekomst zijn Amersfoort, Arnhem en Groningen.

Philips en Ericsson introduceren combi netwerkapparatuur verlichtingLed-straatverlichting met mobiele breedband apparatuur combineren. Dat is het doel van de samenwerking tussen Philips en Ericsson. Gezamenlijk willen zij zo inspelen op de snel groeiende stadsbevolking en de daarmee ge-paard gaande stijgende vraag naar mobiel dataverkeer en energiebesparende verlichting. Mobiel dataverkeer zal naar verwachting in 2019 tien keer zo hoog liggen als nu, stellen de twee partners. Met de nieuwe straatverlichting wordt een ‘win-win-win situatie gecreeerd voor steden, telecombedrijven en het publiek’, aldus Philips-topman Frans van Houten. Om de terugverdientijd van de kosten voor installatie en beheer van led-systemen te versnellen, kunnen steden de straatverlichting verhuren aan tele-combedrijven die samenwerken met Ericsson voor onder meer mobiele breedbandinfrastructuur.

Het Postillion Hotel in Dor-drecht is compleet gereno-veerd waarbij onder meer de led-buitenverlichting Disano is toegepast. Het hotel heeft de hoogste status op het gebied van maatschappelijk verant-woord ondernemen (MVO): het Golden Key Green-cer-tificaat. Bij de renovatie zijn alle zevenenzeventig kamers vernieuwd. Daarnaast is het restaurant met het bijbeho-rende terras aangepakt, de fitnessruimte en het Business

Belgisch voetbalelftal krijgt tijdens WK Brazilië led-jetlagbri

Binnenstad ‘s-Hertogenbosch start proef met led-verlichtingIn de binnenstad van de Brabantse hoofdstad ‘s-Herto-genbosch is een pilot van start gegaan met led-verlich-ting. Op diverse plekken wordt al led toegepast, maar nu is een aantal proefarmaturen opgehangen in de Lange Putstraat/hoek Peperstraat. De komende maanden wordt gekeken welke verlichting het beste bevalt. De gemeente ’s-Hertogenbosch wil de komende jaren het energiege-bruik flink terugschroeven en zo bijdragen aan een beter milieu. Led-verlichting is daarbij een van de voornaamste instrumenten die de gemeente wil gaan gebruiken.

Het Belgische elftal gebruikt bij het WK volgend jaar een lichttherapiebril om zo weinig mogelijk last te hebben van een jetlag. Een montuur met acht led-lampjes prikkelt via het netvlies de hersenen, waarna de aanmaak van slaaphor-moon wordt gestopt. ‘Spelers zijn sneller hersteld van hun reis. Zo beperk je de kans op blessures’, aldus de Belgische teamarts Van Crombrugge.

Onderzoek naar led-stuurlicht in freesia door Wageningen UR

Wageningen UR Glastuinbouw voert momenteel een prak-tijkproef uit met stuurlicht in freesia bij Akerboom Freesia in Roelofsarendsveen. In de proef wordt een lage intensiteit assi-milatielicht aangevuld met stuurlicht vergeleken met een behan-deling met een hoge intensiteit assimilatielicht zonder stuurlicht. In de kas met laag licht wordt ook een lagere temperatuur set-point voor de verwarming ingesteld. De proef vindt plaats in het kader van het programma Kas als Energiebron. De proef wordt uitgevoerd zowel met rood led-licht als met verrood led-licht en in twee cultivars: Ambiance en Pink Passion. Tot dusver zijn er op het oog nog geen verschillen zichtbaar in het gewas.

Meest geklikt in onze nieuwsbrief

1

2

3

4

5

Alkmaar heeft als eerste winkel vanAlbert Heijn met enkel led-verlichtingAlbert Heijn heeft in februari haar eerste winkel geopend die enkel en alleen uitgerust is met led-verlichting. Het gaat om het filiaal in Alkmaar in winkelcentrum De Hoef in Alkmaar. Manager Kees Cats: ‘Philips heeft een licht-plan ontworpen waarin elke armatuur speciaal volgens de wensen van Albert Heijn is geprogrammeerd. Hiermee kan zo’n veertig procent energie worden bespaard.’

LUXeXcel Group haalt groeikapitaal op bij venture capitalists

LUXeXceL Group, de uitvinder van de revolutionaire Printop-tical Technologie – een 3D-printproces om lenzen en optische producten te prototypen en te produceren – laat weten dat de Europese investeerders Munich Venture Partners, Chry-salixSET en Filsa Capital een groeifinancieringsronde in het bedrijf hebben afgesloten. De fondsen investeren samen een enkele miljoenen euro’s in LUXeXceL. Met deze investeringen versterkt LUXeXceL zijn wereldwijd leidende positie op het gebied van 3D-printen van lenzen en optische componenten.

Kruispunten Vlaamse gewestwegen krijgen led-verkeerslichtenEind 2014 zijn alle 1.080 kruispunten op de Vlaamse gewestwegen uitgerust met led-verlichting. Dat heeft de Vlaamse minister van Mobiliteit Hilde Crevits (CD&V) geantwoord op een parlementaire vraag van haar partij-genoot Veli Yüksel. Door de overstap op led-verlichting kan de Vlaamse overheid jaarlijks ongeveer één miljoen euro besparen op haar energierekening. Volgens Yüksel zullen in 2014 alle zeilen worden bijgezet om de doelstel-ling van honderd procent te halen. Was in januari 2012 nog maar zesendertig procent van de verkeerslichten op gewestwegen uitgerust met led-lampen, nu is dat al zeventig procent.

6 • LED MAGAZINE MAART LED MAGAZINE MAART • 7

Google werkt aan led-lens voor diabeticiGoogle werkt aan de ontwikkeling van een speciale contact-lens voor diabetici. De lens is voorzien van een chip die de suikerspiegel in het traanvocht meet. Als de bloedsuiker-waarde gevaarlijk laag wordt, gaat er een ingebouwde led-lamp branden. De drager weet dan dat hij zijn suikerspiegel op peil moet brengen. De chip en het led-lampje bevinden zich tussen twee ‘gewone’ contactlenzen. Een prototype van de lens wordt momenteel getest.

Groenteteelt in WOII-schuilkelders met ledDe twee Londense ondernemers Richard Ballard en Steven Dring gaan groenten en kruiden kweken in de schuilkelders waar duizenden mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog een veilig onderkomen zochten tijdens de Blitzkrieg. Meer dan dertig meter diep, onder de metrolijn, zal de moestuin draaien op led-verlichting. Middels hydrocultuur zullen kruiden, scheuten en groenten gekweekt worden. De ondergrondse moestuin ligt onder de Northern Line, in de buurt van het metrostation Clapham North. De eerste testtuin is al een paar maanden in productie. Nu wordt er via crowdfunding een commercieel project opgezet: Growing Underground.

’s Werelds grootste P3 led-scherm voor veiling Rhein-MaasDe Veiling Rhein-Maas heeft na een grondige renovatie ’s werelds grootste P3 led-scherm in gebruik genomen. De oude informatiepanelen boven de klokken werden vervan-gen door het led-scherm dat een oppervlakte van 76,4 vier-kante meter heeft. De schermen boven de twee middelste klokken kunnen worden gecombineerd voor het weergeven van videobeelden, presentaties, filmvoorstellingen en recla-meboodschappen en tijdens bijeenkomsten in de zaal. Voor het project stelde Aucxis full colour led-modules samen van het type P3.

Detroit en Philadelphia voorzien straten van led-verlichtingDe twee Amerikaanse steden Detroit en Philadelphia gaan de straatverlichting upgraden naar led-verlichting. In Detroit zou slechts de helft van de ongeveer 880.000 straatlantaarns volgens een bericht van persbureau AP functioneel zijn. Er zal daarom ook een groot aantal lichtpunten verdwijnen. Het volledige opwaarderingsproject zal tegen 2015 afgerond zijn. Philadelphia gaat op haar beurt 850.000 dollar aanwenden om de stad van meer led-verlichting te voorzien.

Partner of ambassadeur worden?Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 480 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register

in LED Magazine (waarde 500 euro)• 1 x online LED Industry Register (waarde 249 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)• 2 x half size banner in nieuwsbrief (waarde 220 euro)• 4 x per jaar vermelding in LED Industry Register

in LED Magazine (waarde 500 euro)• plaatsing logo in colofon LED Magazine

www.ledmagazine.nl

Partner of

‘Openbare verlichtingmag niet het kindje vande rekening worden’

Eindhoven Airportopmaat Lumosa voor markt van openbare verlichting

Led ende eer die het toekomt

‘Led-markt wordtgroter dan die van zonnepanelen’

LED

MAG

AZIN

E NR

. 0 -

SEPT

EMBE

R 20

13

Philips besteedt 327 miljoen euro aan innovatie in verlichting

Daarbij gaat de sector Lighting voorop met 327 miljoen euro. Dit voor dankzij de ontwikkelingen op het gebied van led-technologie. In april kwam Philips Ligh-ting met een doorbraak in de vorm van de meest ener-giezuinige led-lamp (TLED) ter wereld met een lichtop-brengst van tweehonderd lumen per watt.

Vakbeurzen VSK en Elektrotechniek blijven vooralsnog zelfstandigWaar er sprake was van een mogelijk samengaan van de twee grootste installatievakbeurzen van Nederland – de VSK voor W-installateurs en Elektrotechniek voor de E-installateur – is dit vooralsnog niet het geval. De teruglopende bezoekersaantallen zijn volgens de organisatie geen aanleiding om de beurzen bij elkaar te zetten. De volgende editie van Elektrotechniek vindt plaats in oktober 2015. De volgende editie van de VSK vindt in februari 2016 plaats en exposanten kunnen kiezen uit de drie thema’s woningbouw, utiliteit en industrie.

Philips heeft bekendgemaakt dat de omzet uit Groene Producten in 2013 11,8 mil-jard euro bedroeg, oftewel eenenvijftig procent van de totale omzet. Philips bereikt daarmee twee jaar eerder dan gepland zijn EcoVision-duurzaamheidsdoelen voor 2015. In 2013 heeft Philips 509 miljoen euro geïnves-teerd in Groene Innovatie.

Vlaamse premier opent productielijn architecturale verlichting Schréder

Haarlem op grote schaal aan de slag met led-verlichtingDe gemeente Haarlem start dit jaar met het vervangen van de oude verlichtings-armaturen door led-verlichting. Zo’n 9.600 armaturen zijn technisch afgeschreven. Deze verouderde armaturen brengen veel storingen met zich mee en verhogen daardoor de kosten voor het dagelijks onderhoud. De gemeente Haarlem wil het energieverbruik verlagen en op termijn alle oude armaturen vervangen door led-verlichting. De keuze voor led betekent een besparing van zevenentwintig procent op het energieverbruik. Led-verlichting biedt de mogelijkheid het licht te dimmen. Door het verlichtingsniveau tussen elf uur ’s avonds en vijf uur ’s ochtends met vijf procent te verlagen, wordt het ener-gieverbruik nog lager. Het streven is om in 2014 tussen de zes- en achthonderd armaturen te vervangen in de gebie-den waar de meeste storingen plaatsvinden en waar de armaturen het oudst zijn. Het plan is om na de bouwvakva-kantie te starten met de uitvoering van het project.

De Vlaamse minister-president Kris Peeters heeft de nieuwe productielijn voor architecturale led-verlichting bij Schréder Groep in Bornem geopend. Dankzij haar divisie Uitrusting Schréder in Bornem, heeft Schréder nu een nieuw gamma led-producten voor architecturale verlichting, de SCULPcollection, ontwikkeld. Op de nieuwe led-pro-ductielijn zullen in 2014 in totaal dertienduizend verlich-tingstoestellen geproduceerd worden; vanaf 2016 zullen dat er zesentwintigduizend zijn, waarvan vijfennegentig procent voor de zusterbedrijven in Europa.

Vanwege een groeiend aantal opdrachten in Noord-Brabant heeft CityTec een regionale vestiging geopend in Roosendaal. ‘We willen de dienstverlening voor deze regio naar een hoger niveau tillen’, aldus Geert Meijer, directeur van CityTec. Het be-drijf, dat haar werk uitvoert in opdracht van wegbeheerders als gemeenten en provincies, verkrijgt het beheer- en onderhouds-werk via aanbestedingen. Meijer: ‘Er speelt meer dan beheer en onderhoud. We hebben een storingswachtdienst in huis, herstellen storingen en schades aan de verlichtingsinstallatie en we vervangen – indien nodig - masten en armaturen.’

CityTec opent nieuwevestiging in Roosendaal

Amsterdam Light Festival sluit succesvol afHet Amsterdam Light Festival heeft een succesvolle tweede editie beleefd met ruim vijfhonderdvijftigduizend bezoekers. Vanaf begin december tot half januari stond de hoofdstad in het teken van lichtkunst. Ook publiek vanuit het buitenland wist Amsterdam te vinden om onder andere de Water Colors (de vaarroute) en de Illuminade (de wandelroute) te bewon-deren. Bovendien sloot een recordaantal partners zich aan: er waren maar liefst negenendertig programma-onderdelen. Zo bracht het Rijksmuseum een lichtkunstwerk in de Pas-sage van het museum, honderden mensen bezochten de kaarslichtconcerten van het Grachtenfestival Amsterdam Winterspecial en voor het eerst deden winkeliers mee met een Amsterdam Light Shopping Night.

Veel bekijks voor Philips innovaties op EuroshopDe vakbeurs EuroShop heeft in Düsseldorf 109.000 be-zoekers uit honderdtien landen getrokken. Philips trok veel bekijks en internationale media-aandacht met haar naviga-tie door middel van lichtpulsen. Een klant weet door een app op smartphone of tablet precies waar hij zich bevindt op de winkelvloer. Philips presenteerde verder nieuwe lichtrecepten om verse groenten en fruit er aantrekkelijker uit te laten zien door met led-licht hun natuurlijke kleur uit te laten komen. Tests hebben aangetoond dat er een verkooptoename van verse producten is van 4,7 procent

mits het juiste lichtrecept wordt gebruikt. Philips sleepte tenslotte op de Euroshop de AIT Innovation Award 2014 in de wacht met haar FlexFusion product.

3.036 bezoekers voor eerste editie LED ExpoNa twee dagen LED Expo heeft de organisatie die in han-den was van Annemijn Schoenmaker, Rolf Heynen, Peter Groot en Henriëtte Vrisekoop een positieve balans opge-maakt. Het viertal van beursorganisator GOOD! tuigde in krap zes maanden de eerste op zichzelf staande vakbeurs voor led-verlichting op. De circa zeventig exposanten mochten in de Utrechtse jaarbeurs 3.036 bezoekers ontvangen. Opvallend was dat de organisatie uitermate succesvol was bij het aantrekken van enkel vakbezoekers voor het overgrote deel afkomstig uit de installatiesector, de openbare ruimte en het eindgebruikerssegment (waar-onder facility managers en gebouwbeheerders). Onder meer de lezingen in het paviljoen van het IGOV - het over-legorgaan van ambtenaren verantwoordelijk voor de open-bare verlichting - mochten rekenen op veel belangstelling. De standhouders die rond het lezingenplein exposeerden waren dan ook uitermate content met de belangstelling die hun stands trokken. Naast lezingen op het IGOV-plein vonden er ook diverse lezingen plaats in de algemene workshopzaal (fotografie: Julie Blik). De winnaar van de le-zersactie van LED Magazine - de bezoekers van de stand van LED Magazine maakten kans op een iPad mini - is Tommie Rombouts van Bailey Electric & Electronics.

Het led netwerk leeft! Er gaat geen maand voorbij of beslissers uit het bedrijfsleven, onderwijs, bestuur, politiek en intermediaire organisaties ontmoeten elkaar tijdens congressen, borrels, lezingen, workshops of andere bijeenkomsten. In de rubriek

LED’s borrel doet LED Magazine verslag in woord en beeld...

CityTec heeft in de gemeente Nuenen samen met de firma TVILight een ver-lichtingsproject gerealiseerd. Er staan vijfenzeventig lichtmasten met Floor led-armaturen waarbij op iedere mast een dim-unit met een bewegingsdetec-tor is gemonteerd. In de gemeente Loppersum staan 2.232 lichtmasten en armaturen. Veertig procent hiervan is sterk verouderd en zal vervangen worden door led-verlichting. Het vervangen van de verlichting zal per dorp worden uitgevoerd. De Brabantse gemeente Reusel-De Mierden is voornemens de openbare verlichting geleidelijk te voorzien van led, te weten in de periode tot en met 2030. Dit heeft het college van Burgemeester en Wethouders medegedeeld aan de gemeenteraad via het Beleidsplan Open-bare Verlichting 2014-2018. IKEA Nederland lanceert een nieuwe campagne in samenwerking met UNHCR. De IKEA Foundation gaat één euro aan UNHCR doneren voor elke verkochte led-lamp. Met de opbrengst worden vluchtelingenkampen voorzien van verlichting op zonne-energie.

In Sint-Truiden worden monumenten voortaan aangelicht middels led-ver-lichting. Het stadhuis, de abdijtoren en de Minderbroederskerk en de nieuwe verlichting op de Grote Markt, de Groen-markt, het Heilig Hartplein en in de Dies-terstraat zijn een eerste concrete realisatie van de nieuwe lichtvisie van de stad.

De Basisschool Oostelijke Eilanden (BOE) heeft na een verbouwing led-ver-lichting in gebruik genomen van Attiva. De Amsterdamse openbare basis-school, gelegen in het oostelijk deel van het centrum en meer dan 485 leerlingen tellend, heeft een extra verdieping op de school laten plaatsen.

De gemeente Venlo voert momenteel een markconsultatie uit in voorbereiding op de voorgenomen aanbesteding voor het vervangen van de huidige verlich-ting in parkeergarage Roermondse Poort door led-verlichting.

De nieuwe bioscoop in Gouda wordt door Inotec Noodverlichting voorzien van een intelligente centrale noodver-

lichtingsoplossing. De noodverlichtingsin-stallatie is in zijn geheel gebaseerd op een vierentwintig volt centrale noodverlichting CLS24-oplossing van Inotec.

In nauwe samenwerking met de lichtont-werpers - voor wat volgens het bedrijf Nederlands grootste museumproject gaat worden - heeft CLS de Focus Track DMX ontwikkeld. Het nieuwe product biedt ont-werpers van tentoonstellingen de mogelijk-heid om grote hoeveelheden armaturen individueel te dimmen.

Het Instituut Lichtontwerpen (ILO) laat in het Groninger Museum een onderzoek doen naar de prestatie van led-lichtbron-nen. Het onderzoek wordt geheel onafhan-kelijk uitgevoerd door Kevan Shaw, een Schotse lichtontwerper die tevens ervaring heeft met onderzoek naar menselijke psy-chologische factoren.

Wageningen UR Glastuinbouw is gestart met een demonstratie in het Innovatie en Demonstratie Centrum Smaak (IDC Smaak). In de kas van het IDC Smaak worden vier aardbeirassen en drie led-belichtingsbehandelingen gedemonstreerd.

Op termijn wil de gemeente Cranendonck alle openbare verlichting binnen haar ge-meentegrenzen voorzien van led. Binnenkort start de gemeente al met een gedeeltelijke vervanging van een aantal lichtmasten; het begin van een langere onderhoudsplanning.

Alle nieuwe restaurants van McDonald’s worden in Nederland sinds enige tijd stan-daard voorzien van led-verlichting. Hiermee wordt per restaurant gemiddeld 49.349 kilowattuur per jaar bespaard, gelijk aan het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van veertien gemiddelde huishoudens.

Het stadsmuseum Leidschendam-Voorburg is sinds kort uitgerust met led-verlichting van Bava Light Concepts. Het museum wilde dat haar kunstwerken

niet langer blootgesteld werden aan halogeenlicht, omdat dit een negatieve invloed op de kwaliteit had.

Triolight heeft het project Green Planet in Drenthe opgeleverd. Het betreft een dynamisch en trendy Shell tankstation bij Pesse. De filosofie luidt ‘today for tomor-row’. Green Planet is niet zomaar een tankstation, maar een tankstation waarbij de focus ligt op een duurzame toekomst.

Lightronics heeft het ROC Nijmegen gesponsord met het leveren van de ver-lichting in vorm van PVX-armaturen voor het leertraject van een vakantiepark. De leerlingen worden bij dit project uitge-daagd om de indeling van een vakantie-huisje te ontwerpen en te bouwen. Bij de uitreiking van de iF Awards heeft ETAP de internationaal gerenommeerde designprijs voor industriële vormgeving gewonnen met LEDA, het creatieve licht-lijnsysteem van het bedrijf.

Wanneer verkeerslichten vervangen moeten worden, gaat de gemeente Breda ook het zogenoemde fietsdetectielicht vervangen. De nieuwe detectielichten zijn beter bestand tegen vernieling omdat ze zijn geïntegreerd in het fietsverkeerslicht. Ook zijn ze voorzien van led-verlichting.

In een tijdsbestek van twee jaar wil de gemeente Boxtel achthonderdvijftig straatlantaarns in het buitengebied voor-zien van energiezuinige led-lampen. Ook binnen de bebouwde kom, waar eerder al proeven met led-verlichting werden gehouden, worden op enkele plekken armaturen vervangen. Een 3D-portet met led-verlichting van Koning Willem-Alexander is in het Brabantse provinciehuis in gebruik genomen. Het beeld is gemaakt door de Eindhovense kunstenares Gery Bouw. Ze won de wedstijd Ons beeld van de koning.

Zonne-energie start-up Solease uit Utrecht en WakaWaka slaan de handen ineen om tweehonderdvijftig Syrische vluchtelingen te helpen in het kader van de wereldwijde Solar for Syria. De 6,8 miljoen Syrische vluchtelingen ont-breekt het vooral aan onderdak, schoon water en elektriciteit. Ze krijgen een WakaWaka Power Light.

LicHt fLitsen!

10 • LED MAGAZINE MAART

’s borrel



Nordeon is de rising star in de internationale verlichtingsindustrie. In anderhalf jaar tijd kocht het bedrijf vijf Europese

productiefabrieken voor led-verlichting op. Bovendien is met InstallerDirect.com een zogenaamde online wholesaler in de markt gezet. De succesfactor? Het kwaliteitskeurmerk ‘made in Germany’

en een terugverdientijd van twee jaar. ‘De grootste valkuil is te denken dat je er als bedrijf al bent’, aldus de ambitieuze Pierre van Lamsweerde, chief executive offi cer (ceo) van de Nordeon Group.

‘spectaculaire start, maar wij zijn er nog niet en willen verdere versterking’De investeringsmaatschappij Varova (red. zie kader) liet zich inspireren door het internationaal gerenommeerde consultancybedrijf McKinsey om actief te worden in de verlichtingsmarkt. In het voorjaar van 2011 publiceerde McKinsey een rapport, waarin voor het jaar 2020 led-verlichting een marktaandeel van zeventig procent wordt toegedicht. Varova is – om een stuk van deze taart te bemachtigen – sinds het najaar van 2012 drukdoende met het opbouwen van een nieuw lichtmerk: Nordeon, onderdeel van de Nordeon Group.

CultuuromslagDe Nordeon Group kent vier business units. Allereerst is er dus Nordeon dat indoor led-verlichting produceert voor de retail-, industriële en kantorenmarkt. De producten van Nordeon worden geproduceerd in de voormalige Philips-fabriek in Springe die de groep in oktober 2012 acquireerde. De producten van Nordeon worden onder meer naar de markt gebracht door InstallerDirect.com. Deze online groothandel zet ook producten van andere grote verlichtingsmerken zoals Philips en GE Lighting in de markt. ‘Met InstallerDirect willen wij een groothandel zijn die overbodige kosten vermijdt en dit voordeel doorgeeft aan de installateurs’, vertelt Van Lamsweerde. ‘Wij geloven er heilig in dat als je elkaar probeert te helpen, beide partijen hier fi nancieel aan kunnen verdienen. De ondersteuning bieden wij in de vorm van content en tools.’Voor armatuurfabrikanten is de introductie van led volgens Van Lamsweerde in feite een cultuuromslag. ‘De manier waarop je producten ontwikkelt, produceert en verkoopt verandert totaal ten opzichte van traditionele verlichting. Bovendien verkoop je geen armaturen meer, maar sluit je langdurige contracten waarbij een goede kwaliteit verlichting

Honger van ceo Nordeon Group Pierre van Lamsweerde nog niet gestild:

gegarandeerd wordt. Het gehele commerciële traject is drastisch aan het veranderen. Dit alles heeft ons ertoe doen besluiten om met InstallerDirect het juiste vehikel te introduceren om dit te faciliteren.’

OndernemersfamilieVan Lamsweerde, die sinds dag één actief is als ceo van de Nordeon Group, kent zelf een geschiedenis bij de afdeling consumentenelektronica van Philips. Daar was hij onder meer tien jaar lang actief in verschillende functies en uiteindelijk eindverantwoordelijk voor de betreffende wereldwijde businessunit. In de periode 2006-2012 was Van Lamsweerde actief voor Philips Lighting. ‘En daar zag ik de paradigm shift die led voor de industrie teweegbrengt plaatsvinden.’ Van Lamsweerde, afkomstig uit een ondernemersfamilie, voelde ruim twee jaar geleden het bloed kruipen waar het niet gaan kon en maakte de overstap naar de Nordeon Group.‘En de Nordeon Group gelooft heilig in productie in Europa’, stelt Lamsweerde volhardend. ‘Ten eerste vanwege de fl exibiliteit en ten tweede vanwege het innovatievraagstuk. Als je producten wilt vernieuwen moet je dat fysiek zo dicht mogelijk bij je klanten doen. Een derde argument voor Europese productie is de kwaliteit. Zo is “made in Germany” bijna een kwaliteitskeurmerk. Als je heel goed innoveert, kun je ook in Europa produceren.’ Semi-automatic mass production noemt de ceo het met een mooi woord. ‘In onze fabrieken worden vier tot vijfhonderdduizend armaturen per jaar geproduceerd. Daarbij is geen één serie hetzelfde. Dit is mogelijk door het grote aantal geautomatiseerde stappen in het productieproces, terwijl het tegelijkertijd wel lean en mean blijft. Wij benutten daartoe zeer effi ciënte productiemethodieken.’

GekVolgens Van Lamsweerde hebben veel bedrijven in de afgelopen jaren een ‘loopje’ genomen met het begrip kwaliteit. ‘Bij de start van Nordeon hebben wij onszelf daarom een doel gesteld: led-verlichting produceren met een terugverdientijd van twee jaar en zonder een concessie aan kwaliteit te doen. In het begin verklaarde iedereen ons voor gek, maar al snel bleek dat een dergelijke eis mensen dwingt anders na te denken. Je gaat zaken weglaten die niks toevoegen en kijkt wat je kunt leren van andere sectoren. Inmiddels merken wij dat onze terugverdientijd een enorme accelerator is voor de markt. Toch is de terugverdientijd maar van beperkt belang. De kwaliteit van licht is vele malen belangrijker.’

MomentumMeer overnames door de Nordeon Group liggen volgens Van Lamsweerde in de lijn der verwachting. ‘Wij moeten ons verder versterken.

>>>


Varova : het UtrechtseinvesteringsvehikelVarova. Het is de naam van de partici-patiemaatschappij achter de Nordeon Groep. De Utrechtse investeerders Pa-trick van Rossum en Maarten Vaessen richtten het investeringsvehikel in 2004 op. Alvorens vanaf 2012 in de verlich-tingsmarkt te stappen, schudde Varova de (inter)nationale modemarkt op. In die kwakkelende sector kocht het zich achtereenvolgens in bij de kleding-bedrijven Sissy-Boy, Gsus, Kings of Indigo, Tumble ‘n Dry en Men at Work.In oktober 2012 stapte Varova dus in de verlichtingsmarkt met de overname van een Philips-fabriek in het Duitse Springe. Daarop volgde de inlijving van een andere, Franse, Philips-fabriek en twee fabrikanten van straatverlichting: Hess en Vulkan.


>>>

Dat kan door acquisities op technologiegebied, maar zeker ook qua afzetmarkten. Nordeon is nu op drie à vier markten actief en door overnames kun je dat sneller uitbreiden. De fi losofi e is dat alle overgenomen bedrijven een eigen managementteam houden. Daardoor blijven wij wendbaar en zijn het middelgrote en klantgerichte organisaties. Zaken waarvoor schaalgrootte belangrijk is – zoals inkoop en it-systemen – worden door de holding geregeld. De Nordeon Group is daardoor een groep met een vloot van fl exibele speedboten, maar met de backbone van een middelgroot bedrijf.’ Acquisities buiten Europa zijn minder waarschijnlijk. Van Lamsweerde: ‘West-Europa is door de technology shift een emerging market. Het economisch momentum is in een land als Duitsland zeer groot. Een goed economisch klimaat niet per se noodzakelijk om led-verlichting aan de man te brengen. Juist in gebieden waar het minder gaat kan de forse energiebesparing immers een reden zijn om over te stappen op led. Gemiddeld gezien

Led’s create more business together?

pleit voor nog veel meer slimme applicaties, met relevante producten vanuit het midden- en kleinbedrijf. Genoeg te doen de komende tijd en ik denk dat het zinvol is om ook cre-atieve mensen en zelfs kunstenaars te be-trekken bij ontwikkelprocessen om nieuwe, nuttige applicaties te bedenken in de vele applicatiemarkten. Medical, industrial, mode & kleding, gebouwde omgeving, infrastruc-tuur, offshore, huizen, automotive, tuinbouw, retail, leisure; ja eigenlijk is er geen markt te bedenken waar led geen rol speelt…

Smart solutions for global challenges is de kreet die Holland High Tech hiervoor gebruikt in de exportondersteuning en promotie van Nederland internationaal. We kunnen lenzen voor led al 3D printen in Nederland, er zijn vele led-drivers partijen, er is expertise om met slimme sensoring, ict en regeltechnieken de systemen aan te sturen en te combineren op systeemniveau. Ook hebben we vele installatiebedrijven. Kortom het is een gemiste kans als we niet nog meer slimme producten en diensten ontwik-kelen. Nieuwe product-marktcombinaties vanuit bestaande bedrijven, spin-outs, start-ups, joint ventures, slimme ketensa-menwerking en technologieën combineren. Lokale oplossingen voor lokale klantwensen, maar schaalbare businessmodellen wat mij betreft; immers de wereld is het speelveld en internationale allianties dienen verkend te worden voor grote en kleinere spelers.

De Brabantse Ontwikkelings Maatschappij heeft een stevig fonds (met een omvang van honderdvijfentwintig miljoen euro) in beheer om in kansrijke business cases mee te in-vesteren. Ook voor de vroege fase liggen er mogelijkheden. Kennis en kunde blijven om-zetten in kassa is het bijna belegen credo. We denken graag mee waar er nieuwe ver-bindingen tot meer business kunnen leiden. Ik wens u veel wijsheid en succes toe. Led’s create more business together!

Dit jaar woon ik vijfentwintig jaar in de Lichtstad. Op een stevige steenworp afstand van het ‘Eerste Gloeilampenfa-briekje’ (1891), het huidige Philipsmuse-um te Eindhoven. In mijn eerste column voor dit magazine ontkom ik er niet aan daar bij stil te staan. Er ligt ten aanzien van licht, led en daarmee aanverwante (halfgeleiders, elektronica, optica, fysica, productietechnologie en materiaalken-nis) een enorme historische basis aan kennis (‘IP’, oftewel intellectueel eigen-dom) en kunde in Nederland waarmee we de kassa stevig hebben laten rinkelen met toepassingen voor internationale klanten/markten (business-to-business en business-to-consumer).

Datzelfde Philips verdient momenteel veel geld met het vermarkten van (led) IP-portfolio, anders gezegd marktpar-tijen die succesvol producten afzetten in wereldmarkten dragen een stukje van hun winsten af aan Philips die daar-mee ‘kapitaliseert’ op haar ‘industrieel erfgoed’. Daar is niets mis mee indien het portfolio ook op lange termijn aangevuld blijft worden met nieuw IP. Behouden van een kennispositie op led in de hele waardeketen is uiteraard cruciaal en ik hoop dan ook dat de kennisontwikkeling rond led-technologie en -applicaties met de Nederlandse bedrijven en universitei-ten/hogescholen op peil blijft. Het eerder aangehaalde concern zoekt zelf ook nieuwe wegen en ‘crossovers’, bijvoor-beeld Licht & Medisch. Denk daarbij aan de BlueTouch; tegen rugpijn wordt blauw led-licht gebruikt voor betere doorbloe-ding van de spieren. Wellicht wat verder gezocht; Philips Photonics waar met de Vertical Cavity Surface Emitting Laser (VCSEL) licht gebaseerde technologie wordt ingezet voor industriële droogpro-cessen. Dit is zeker geen column ‘spon-sored by’, maar het zijn voorbeelden. Ik

Over Michel WeedaMichel Weeda is Programma Manager High Tech & Services bij BOM Business Development. Deze werkmaatschappij van provinciale ontwikkelingsmaatschappij in Noord-Brabant opereert op het snijvlak van overheid, onderwijs en ondernemers en vervult de rol van initiator en regis-seur op het gebied van kennisinten-sieve projecten en activiteiten.

cOLUMn


De vier fabrieken van de nordeon GroupDe Nordeon Group kent de volgende vijf Europese productielocaties.• Springe (Duitsland): deze fabriek

bestaat sinds 1974 en is in oktober 2012 geacquireerd door de Nordeon Group. Hier vinden ten bate van de armatuurproductie alle ‘lichte produc-tiehandelingen’ plaats, zoals bekabe-ling, assemblage, buigen, lassen en persen van armaturen. In Springe is ook de het outdoorbedrijf Vulkan ge-vestigd, dat sinds 1898 bestaat (door Nordeon geacquireerd in maart 2013.

• Chalon sur Saône (Frankrijk): deze voormalige Philips-fabriek bestaat sinds 1951 en is sinds december 2012 onderdeel van de Nordeon Group. Hier vindt de productie van fl uorescentielampen zoals tl plaats. Het produceert het breedste portfolio aan tl-lampen voor speciale toepas-singen zoals in zeer koude of explo-siegevaarlijke omgevingen.

• Villingen-Schwenningen: deze Hess-fabriek werd in januari 2013 vergaard bij de acquisitie van Hess. In deze fabriek worden diverse producten van Hess al sinds 1947 vervaardigd.

• Gaffney (Verenigde Staten): ook deze Hess-fabriek werd in januari 2013 vergaard bij de acquisitie van Hess. In deze fabriek worden sinds 1997 alle Hess-producten voor de Ameri-kaanse markt gemaakt.

is overigens in Amerika het economisch momentum nog hoger dan in Europa. Maar zoals gezegd, het mooie van led is dat er ongeacht de marktsituatie ongeloofl ijke kansen zijn voor nieuwkomers.’

MissiewerkEn de grootste valkuil voor de Nordeon Group: ‘Te denken dat je er al bent. Wij lopen anderhalf jaar voor op ons plan, maar het is zaak het tempo erin te houden. Wij tellen nu zevenhonderd medewerkers en een omzet die serieus stijgt. Bovendien krijgen wij respect van de markt voor onze prestaties. In de komende jaren willen wij in de door ons gedefi nieerde sectoren een signifi cante speler zijn. Daarvoor heb je kritische massa nodig op het gebied van innovatie, investeringen, productiemiddelen en inkoopkracht. Wij prijzen ons gelukkig met Varova als langetermijninvesteerder. Als lichtbedrijf is er anno 2014 nog veel missiewerk te doen. Men weet nog altijd niet wat de eindeloze mogelijkheden van licht zijn. Toegegeven, vroeg stond licht ook niet op mijn radar. Ook ik dacht enkel licht doe je aan en uit. Echter, met de introductie van led is licht intelligent en stuurbaar.’


PRE is een ontwikkelbedrijf in vermo-genselektronica. ‘Er is geen bedrijf - zelfs de grote original equipment manufac-turers (oem’s) op het gebied van elek-tronische producten niet - dat zo veel vermogenselektronica-specialisten op één locatie in huis heeft’, stelt Van Beu-sekom. ‘Onze producten vinden hun weg naar tal van sectoren (red. zie kader).’

Multi-channelPRE zette tien jaar geleden haar eerste stappen in de wereld van led. Eén van de eerste projecten was bedoeld om een re-trofit led-module voor verkeerslichten te

maken. ‘In de periode die volgde hebben wij ons ook beziggehouden met de led als opvolger van de gloeilamp. We heb-ben een aantal mooie projecten volbracht en ook een aantal patenten overgehou-den aan deze periode. Zo kunnen wij op een slimme manier multi-channel drivers maken. Eén dezer dagen gaan wij deze in de markt uitrollen want deze oplossing maakt het bijvoorbeeld mogelijk om met een minder strikte binning van de led’s te werken en dus kosten te verlagen.’De driver en de led vormen volgens Van Beusekom het technische hart van een led-verlichtingssysteem. ‘Daar waar de

led voortdurend goedkoper wordt, is dat bij de driver niet het geval. Mijns inziens zal dat ook niet of nauwelijks gebeuren omdat je voor de driver niet toe kunt met minder componenten. Om toch een relatieve prijsdaling te introduceren heb-ben wij de genoemde meer-kanaalsdriver ontwikkeld, maar ook een drivertopologie die efficiencies van meer dan zevenen-negentig procent mogelijk maakt. Dat laatste zorgt voor een flinke sprong in lumen per watt.’

CommissioningDe toenemende orders op het gebied van led-verlichting deden PRE er volgens Van Beusekom in 2010 toe besluiten die activiteiten te verzelfstandigen in de business unit LEDdriven. ‘Het was voor ons het teken om werk te maken van led-verlichting. In 2012 hebben wij voor het eerst in Frankfurt op de beurs Light+Building gestaan als startschot voor internationale expansie. Ook dit jaar zullen wij acte de présence geven. Wij denken met onze knowhow over en technologie voor drivers een sterk wapen in handen te hebben. Ik ben overtuigd dat retrofit van led-tl een overgangsmarkt is; het gebruik van een led-lichtbron in een armatuur dat eigenlijk voor een andere technologie ontworpen is. De toekomst zit in het genereren van nieuwe verlichtingsproducten die helemaal om de techniek van de led-chip is heen gebouwd. Die zullen in eerste instantie duurder zijn in

aanschaf, maar compenseren dit met nog hogere efficiency.’ Van Beusekom denkt bijvoorbeeld aan led-lijnverlichting voor distributiecentra ter vervanging van de bekende tl-lamp. Voor een Nederlandse fabrikant heeft LEDdriven haar drivertechnologie al toegepast. ‘Zij hebben en verlichtingsarmatuur ontwikkeld dat de concurrentie met T5 en T8 aan-kan. Het voldoet aan alle IP-eisen en kan gemonteerd worden tot een plafondhoogte van vijftien meter. Een magazijn anno 2014 heeft in vergelijking met het aantal vierkante meters relatief weinig werknemers. Dyna-mische lijnverlichting is daar een antwoord op. Led’s kunnen immers perfect gedimd worden. Wij hebben voor deze oem een slimme driver ontwikkeld die de lijnverlich-ting aanstuurt. Daglicht- en aanwezigheids-sensoren worden gebruikt om te bepalen welke groepen meer licht moeten geven. Het systeem is complementair met DALI, maar kent talloze voordelen. DALI kent im-mers nadelen als een trage reactiesnelheid. Waar DALI verder maar één commando per seconde kan uitvoeren, is ons systeem ongelimiteerd.’ Het systeem van LEDdriven kan meerdere commando’s per seconde verwerken. Waar DALI kan dimmen in maximaal 256 stapjes, kan LEDdriven het in duizend stapjes. Van Beusekom: ‘Het dimmen is daardoor zo afgesteld dat de gebruiker het nauwelijks signaleert. Al met al maakt de software dus het verschil. Een laatste voorbeeld? Commissioning kan met een laserpointer; gewoon aanwijzen is genoeg om te adresseren!’

Co-designer‘Zoals je merkt zijn wij meer een co-de-signer dan een driverfabrikant en worden we het liefst in een heel vroeg stadium betrokken in de ontwerpfase’, vervolgt Van Beusekom. ‘Wij zijn in staat met relevante spelers zo ver mogelijk in de toekomst te kijken. De partijen denken op hun beurt niet in de bestaande infrastructuur, maar willen enkel de best denkbare led-oplossing. Qua optieken, vormfactor en type led. Wij helpen hen tot een verlichtingsoplossing te komen die best in class is. Overigens zijn wij nu vooral voor oem’s binnen Europa actief, maar wij willen ook graag spelers buiten Europa gaan bedienen.’ En het zwaartepunt van LEDdriven zal vol-gens Van Beusekom bij de ontwikkeling van nieuwe technologie blijven liggen. ‘Een van onze klanten heeft bijvoorbeeld een enorm groot contract in Duitsland binnengehaald voor dynamische led-lijnverlichting. Dat product is zeer succesvol en inmiddels drie jaar op de markt. Met deze order krijgt de supply chain een upramp. Wij produceren echter enkel prototypes in huis en voor de productie van grote aantallen hebben we vaste partners in de supply chain. Overi-gens is deze dynamische lijnverlichting ook zeer goed toepasbaar in parkeergarages, sportcomplexen en fabriekshallen. Zo is het een mogelijkheid om automobilisten naar een vrije parkeerplaats te leiden en order-pickers naar het de juiste palletlocatie. Led maakt alles mogelijk, onder andere slimme communicatie. De functionaliteit gaat nu veel verder dan enkel lumen.’

De cross-overs tussen e-mobility, solar en ledPRE is sinds 1984 actief in het ontwik-kelen van powerelektronica en doet dat in tal van sectoren. LEDdriven is de eerste daadwerkelijke spin-off van het Bredase bedrijf. Maar eerder al verwierf PRE naam en faam in de sectoren van elektrische mobiliteit en zonne-energie. Zo werd voor de bekende Waka Waka-light, in opdracht van een Amsterdamse technologiefirma, een slimme solar controller microchip ontwikkeld. Dit vernuftig stukje elektronica optimali-seert de opbrengst van het aanwezige zonnepaneeltje zover dat acht uur zon voor tachtig uur leeslicht kan zorgen. De Waka Waka-familie heeft inmiddels een stuk of vijf producten en is wereldwijd miljoenen keren over de toonbank ge-gaan. Met iedere verkochte WakaWaka wordt een gezin in Afrika geholpen met de aanschaf van hun eigen solarverlich-ting. In de markt van elektrische mobili-teit werd de powerelektronica van PRE ingezet voor de snelladers van één van Nederlands bekendste start-ups van de afgelopen jaren gerealiseerd. Deze laders maakten het voor het eerst mo-gelijk om in Nederland in twintig minuten een elektrische auto op te laden.

‘Wij zijn een co-designer en zitten bij voorkeur aan tafel met partijen die zich in een vroeg stadium bevinden van het nadenken over verlichtingsoplossingen. Zij denken niet in de bestaande infrastructuur, maar willen enkel de best denkbare led-oplossingen. Wij helpen hen als specialist in vermogenselektronica tot een oplossing te komen die best in class is, maar mogelijk ook over andere aspecten zoals warmtemanagement of IP-protectie.’ Aan het woord is Erik van Beusekom, managing director van LEDdriven, een spin-off van PRE uit Breda.

LeDDriven: ‘De functionaliteit van licht gaat door led veel verder dan lumen’


‘Led heeft lichtreclame meer ontwerpvrijheid gebracht’

‘Lichtreclame kent een unieke combinatie. Het is niet alleen een technische installatie, maar één met attentiewaarde. Het grootste winstpunt van led voor ons vakgebied? Led heeft lichtreclame meer

ontwerpvrijheid gebracht. Daarbovenop worden led’s als lichtbron steeds krachtiger dan de voorgangers, vergen ze mits goed toegepast minder onderhoud en zetten ze een grote stap richting duurzaamheid.’

Aan het woord is Ton van der Schoot, voorzitter van de Vakgroep Lichtreclame van UNETO-VNI.

Ton van der Schoot is sinds de eeuw-wisseling eigenaar van adviesbureau Licht&Reclame Sign Consultants BV dat volgend jaar haar vijfentwintigjarig jubi-leum viert. ‘Wij vervullen de functie tussen grootgebruikers en producenten dan wel installateurs van signing’, vertelt Van der Schoot. ‘Dit doen wij voor grote bedrijven als ABN AMRO, Louwman & Parqui, Rabo-bank en Bavaria. Wanneer zij een project op het gebied van signing hebben, leggen zij het bijbehorende vraagstuk bij ons neer. Zo hebben wij in een half jaar tijd vijftien-honderd locaties van Bavaria van nieuwe led-signing voorzien.’

MonitorenVolgens Van der Schoot is er in de wereld van lichtreclame met name vanuit de aanhangers van neonverlichting weer-stand tegen led geweest. ‘Dit werd gevoed door de lage lichtopbrengst van de eerste led-producten. De afgelopen jaren is die opbrengst echter vergaand verhoogd en zijn ook de levensduur en elektronica verbeterd. Enkel het probleem van warm-teontwikkeling en warmteafvoer moet nog vaak getackeld worden.’Het grote aantal aanbieders en de moeilijk-heid om het kaf van het koren te scheiden, leidde er volgens Van der Schoot toe dat de Vakgroep Lichtreclame enkele jaren ge-leden met voorlichting richting haar leden is begonnen. ‘Wij zijn led-vakdagen gaan organiseren. De meest vooruitstrevende fabrikanten zijn gevraagd hun systemen aan de leden te presenteren. Vervolgens zijn wij die systemen gaan vergelijken en monitoren. Mede door die acties is de elektronica, maar ook de lichtkwaliteit we-zenlijk verbeterd. Een volgende uitdaging

Ton van der Schoot, voorzitter Vakgroep lichtreclame van UNETO-VNI:

is de warmtehuishouding. Er gaan nog altijd lichtreclamesystemen kapot door een gebrekkige warmtehuishouding.’

VechtmarktHoe sterk de opkomst van led in lichtre-clame ook is – vooral in het tl-segment timmert led hard aan de weg – de volledige markt zal het volgens Van der Schoot niet snel veroveren. ‘Voor neonlichtbronnen zal er te allen tijde een nichemarkt blijven bestaan. De opliggende neonlichtreclame-systemen – en de felheid en schoonheid van neon – kan led niet evenaren.’Nederland telt volgens Van der Schoot enkele honderden bedrijven die vormen van lichtreclame aanbieden. Er zijn dertig à vijfendertig serieuze en signifi cante spe-lers waarvan het merendeel lid is van de Vakgroep Lichtreclame. ‘Dat lidmaatschap is van belang voor de sector. Die groep bedrijven probeert de kwaliteit te waarbor-gen en zorgt dat de prijs niet ten koste van de kwaliteit gaat.’ Een van de manieren om die kwaliteit te waarborgen is de SEI-erkenning Licht-reclame. Een pre in de visie van Van der Schoot. ‘Zeker nu ook lichtreclame relatief gezien een vechtmarkt is, is een derge-lijke erkenning voor opdrachtgevers een soort keurmerk. Want het led-product is voor installateurs misschien op het eerste oog een eenvoudig product. Maar bij een toepassing als lichtreclame is het kopen van een lichtsetje en dat even installeren niet voldoende. Het totale systeem van led-module, bekabeling, voeding, inbouw en toepassing moet kloppen wat betreft attentiewaarde, lichtopbrengst, lichtkleur, lichthomogeniteit, warmtebeheersing, elek-trische performance en onderhoud.’

Vakgroep Lichtreclame van UnetO-VniDe vakgroep Lichtreclame van in-stallatiebranchevereniging Uneto-VNI vertegenwoordigt bedrijven die lichtreclame-installaties ontwerpen, bouwen, installeren en onderhouden. Zij gebruiken verschillende lichtbronnen zoals neon, tl en een sterk toenemend percentage led-verlichting. Een van de wapenfeiten is de ‘Vakdag led’s in lichtreclame’ die jaarlijks plaatsvindt.

Energie2014_Advertentie_210x297-B.pdf 6 19-11-2013 14:29:35



Hans Wolff kan met recht en in positieve zin een ‘ervaren rot’ in het vak van lichtont-werpen genoemd worden. In 1969 begon Wolff zijn carrière in het theater als belichter bij de musical Hair. De laatste drie decennia is Wolff actief als lichtontwerper in de ge-bouwde omgeving. Wolff herinnert zich een van zijn eerste gesprekken bij Nederlands bekendste lichtfabrikant in die hoedanig-heid nog goed. ‘Op uitnodiging van Philips sprak ik met hen over mijn plannen met lichtarchitectuur. Ik kreeg toen de vriendelij-ke mededeling “Meneer wat u nu wilt gaan doen, moet u niet doen, daar is geen markt voor”. Philips had destijds de gedachte dat als eindgebruikers iets over licht wilden weten, zij wel naar hen toe kwamen. Ik zag in die tijd echter in de Verenigde Staten en Engeland al onafhankelijke bureaus met lichtarchitecten. Net als ik kwamen velen van hen uit het theater, dat was dé plek om met licht te experimenteren. En Philips? Ook zij weten natuurlijk dat lichtarchitecten inmiddels niet meer weg te denken zijn in de wereld van licht.’

Garantie‘Het is een kwestie van ideeën en niet van budget’, vervolgt Wolff zijn verhaal over de basis van lichtontwerp. ‘Geld staat bijvoorbeeld de toepassing van led door lichtarchitecten mijns inziens niet primair in de weg. Het probleem met led-ver-lichting is dat het ontwikkeld is met twee belangrijke drijfveren: een lager energie-verbruik en een lange levensduur. Over andere zaken hoor je fabrikanten bij het vermarkten van hun producten nooit. Kij-ken we naar de prestaties op de twee ge-noemde domeinen, dan wordt het lagere energieverbruik weliswaar gehaald, maar blijken de beweringen ten aanzien van levensduur steeds verder naar beneden te

zijn bijgesteld. Wereldwijd is Xicato zelfs de enige fabrikant die een bepaalde vorm van garantie afgeeft ten aanzien van de hoeveelheid licht en de kleurweergave.’Wolff constateert net als vele anderen dat er helaas een groot aantal cowboys op de led-markt actief is. ‘De verwarring neemt hierdoor zienderogen toe. Niemand liegt uitgebreid en doelbewust over de pres-taties van producten, maar ook vrijwel niemand vertelt het hele en eerlijke verhaal. Dat hoort helaas bij het vrije marktmecha-nisme en het is aan opdrachtgevers om zich beter te wapenen. Vergelijk het met het kopen van een auto, dan neem je de mooie praatjes met een korreltje zout. Vreemd genoeg wil men als er een led-aanbieder komt alles geloven. En dat terwijl je juist op je qui vive moet zijn.’

Identifi cerenWolff moet erkennen dat het ook hem als ervaren lichtontwerper de nodige moeite heeft gekost om de kwalitatieve led-produc-ten te identifi ceren. ‘Een paar jaar geleden werd ik samen met mijn vakgenoten gecon-fronteerd met een signifi cante toename van led. Wij ontkwamen er niet aan om bij spe-cifi eke projecten led toe te passen. Tegelij-kertijd was de kwaliteit van het led-licht on-gekend slecht. Voor lichtbronnen is het zeer belangrijk dat alle kleuren uit het spectrum aanwezig zijn om een goede kleurweergave te garanderen. Juist daar gaat het vaak vre-selijk fout. Fabrikanten tonen allerlei fraaie tabellen met RA-waardes. Met die RA-waardes worden vijftien referentiekleuren geduid. Veel led-fabrikanten geven enkel de eerste acht waarden weer. Laat het nu net de negende RA-waarde (rood) zijn die het moeilijkst te maken is en met grote regel-maat ontbreekt.’ Samen met Koen Smits van Lichtconsult heeft Wolff zich gewapend

en in de afgelopen jaren talloze lichttesten uitgevoerd. ‘Wij hebben elke led-lichtbron die wij tegenkwamen voor de radiospec-trummeter gehouden. Daarbij zijn wij tal van vreemde zaken tegengekomen, ook bij grote fabrikanten. De fabrikanten kijken zoals gezegd naar levensduur en energie-verbruik. Iets “vaags” en moeilijk meetbaar als beleving en kleurweergave bekijken zij niet of nauwelijks. Dat vindt men moeilijk te vermarkten.’ Helaas heeft de mens volgens Wolff geen gouden standaard in zijn hoofd om wit licht te herkennen. ‘Als een mu-seum heel slecht is aangelicht, ga je die kwaliteit al vrij snel ervaren als een nieuwe “standaard” voor wit licht. Enkel een zeer getrainde kijker ziet dat er iets mis is, maar de leek niet.’

MauritshuisMomenteel is Wolff zelf drukdoende met de nieuwe verlichting van een van Neerlands meest prestigieuze musea: het Mauritshuis te Den Haag. ‘Gelukkig is er bij het Mau-ritshuis geen sponsor aanwezig in de vorm van een lichtfabrikant. Wij zijn zodoende niet gebonden aan een bepaald merk lampen en kunnen selecteren op kwaliteit. Een gedwongen winkelnering komt helaas vaker voor dan je denkt. In het geval van het Mauritshuis hebben wij tot driekwart jaar geleden het gehele project doorgere-kend met halogeenverlichting. Dit omdat wij twijfels hadden of wij met led zouden uitkomen. De reden waarom wij nu toch voor led kiezen, is het hoge bezoekersaan-tal van het musea in relatie tot de luchtbe-handelingskanalen. Die laatste kunnen niet vergroot worden en daarom is elke winst op het gebied van warmtelasten een groot pluspunt. Als je de warmtelast omlaag wilt brengen valt een groot aantal technieken af, maar led niet. Wij hebben een groot aantal

‘Led heeft behoefte aan eerlijke, betere verantwoording over lichtkwaliteit’

Hans Wolff over de opmars van led-verlichting binnen lichtarchitectuur:

‘Het probleem met led-verlichting is dat het ontwikkeld is met slechts twee belangrijke drijfveren: een lager energieverbruik en een lange levensduur. Over andere zaken hoor je fabrikanten bij het vermarkten van hun producten nooit.’ Aan het woord is de Amsterdamse lichtontwerper Hans Wolff.

Afbeelding 1. Spectraalmeting IRC halogeenlichtbron. Er is een compleet kleurenspectrum aanwezig, waarbij het blauw/groen deel ondervertegenwoor-digd is ten opzichte van het oranje/rood aandeel. Goed zichtbaar is ook dat de toegepaste IRC-techniek het infrarood aandeel sterk afkapt.

Afbeelding 2. Spectraalmeting van led-lichtbron warm-wit. Opvallend is de enorme piek in het amber, waardoor deze lichtbron in eerste instantie een prettige warme indruk maakt, maar goed zichtbaar is dat het rood aandeel in deze lichtbron vrijwel te verwaarlozen is. Hierdoor worden roodtinten niet of nauwelijks weergegeven.

Afbeelding 3. Spectraalmeting van kwa-litatief hoogwaardige led-lichtbron. Het blauw/groen-aandeel is aanzienlijk hoger vergeleken met de halogeen lichtbron. Dit maakt dat de kleuren beter worden weergegeven. Het rood aandeel is aan-zienlijk, maar nog altijd minder dan dat van een halogeenlichtbron.

metingen gedaan naar de led-lichtbronnen van verschillende fabrikanten en armaturen getest van een hele reeks leveranciers. Na lang zoeken en veel experimenteren hebben wij een, bij de huidige stand van de techniek, optimale samenstelling van led-lichtbron en armatuur gevonden. Een jaar geleden hebben wij een eerste “veldtest” uitgevoerd met het schilderij ‘ het Meisje met de parel’ van Vermeer, voordat het op wereldtournee ging. Wij hebben het kunst-werk voor vertrek in een proefopstelling uitgelicht met de door ons uiteindelijk gese-lecteerde led. Echter, wij hadden niemand verteld dat dit met led-verlichting gebeurd was. Van de directrice tot de restauratrice was men verbouwereerd toen men vernam dat er led-verlichting toegepast was. Men had geen enkel verschil gezien.’

GereserveerdheidWaar het in het geval van het Mauritshuis de perfecte proef op de som was, ziet Wolff bij museu naar eigen zeggen terecht nog ongeloofl ijk veel gereserveerdheid. ‘Er is de laatste jaren massaal led-verlichting verkocht aan museau door een toenemend aantal fabrikanten. Je denkt letterlijk “wat vreselijk, wat is hier mis gegaan” als je op sommige plekken die verlichting ziet. Ja er

is een goede toepassing van led-verlichting mogelijk in musea, maar dat is nog geen sinecure. Niet voor niets wordt het Mau-ritshuis nu pas het eerste project waarbij de gehele collectie met een zeer zorgvuldig geselecteerde en geteste ledverlichting door ons wordt uitgelicht.’Als Wolff gevraagd wordt naar zijn mooiste project met (led-)verlichting komt er een onverwacht antwoord. ‘De mooiste pro-jecten zijn altijd de projecten waar ik mee bezig ben. Zo heb ik recent de verlichting voor een landhuis ontworpen. De met na-tuursteen beklede wanden kennen spleten waar led-verlichting in gemonteerd is. Daar-door lijkt het overdag alsof er daglicht door-heen komt en ‘s avonds lijkt het kaarslicht. Led is in dit specifi eke geval een zeer fi jne technologie om mee te spelen. Sommige zaken - bijvoorbeeld in het theater een fade van helder stralend wit licht naar zeer intiem, warm licht - kun je echter niet met een led-armatuur realiseren.’

Budget versus eisenWolff spreekt met grote regelmaat met vakgenoten over de toekomst van led-verlichting. Eén zaak staat daarbij volgens de lichtarchitect als een paal boven water. ‘Mijn collega’s en ik moeten samen met

de eindgebruikers heel goed weten wat we willen en zeer kritisch zijn als we wat kopen. Je hebt de verantwoordelijkheid om als ontwerper tot een kwalitatief goed product te komen. Als er onvoldoende budget is moet je de klant duidelijk maken dat zijn budget niet aansluit bij de wensen en eisen. Mijn belangrijkste bedrijfskapitaal is immers onafhankelijkheid en eerlijkheid. Zonder die twee zaken had ik nooit naam kunmen maken.’

‘In bepaalde toepassingen wint led aan marktaandeel’, vervolgt Wolff. ‘Maar in andere segmenten blijken gasontladings- en fl uorescentielampen nog altijd veel goedkoper en beter toe te passen. Het is een grote fout van de industrie die drie à vier jaar geleden ongeloofl ijk slechte producten in de markt heeft gezet. Dat heeft de consument, terecht, kopschuw gemaakt. Deze lampen gingen misschien wel lang mee, maar de lichtkwaliteit was erbarmelijk. Het is mijn grootste ergernis dat er als het over led gaat, vrijwel nooit over lichtkwaliteit wordt gepraat. Onbe-grijpelijk daar licht ongekend veel invloed heeft op hoe wij dingen zien en ervaren. Ik pleit dan ook voor een eerlijkere en betere verantwoordin g over de kleurweergave.’


Een lingeriewinkel die voorzien wordt van led-verlichting. Anno 2014 klink het niet meer zo bijzonder. Toch ligt dat bij het Hünkemoller-fi liaal in Antwerpen anders. België vormt met bijna negentig fi lialen een belangrijke markt voor het Nederlandse lingerie-concern, maar toch heeft Antwerpen pas de eerste zogenaamde fl agship store. Het nieuwe pand telt vijfhonderd vierkante meter en heeft een uniek belevingsconcept, grotendeels gerealiseerd middels led-verlichting van Philips. De etalages zijn uitgerust met een led-lichtsysteem die voorbijgangers naar de winkel moeten trekken en door middel van lichtspots de blik naar bepaalde punten in de etalages trekt. De fl agship store heeft verder een ‘Sexy Shapes bra’-bar en een vip-paskamer waar achtergrond en verlichting zich aanpassen aan de behoefte van de klant en het product dat wordt gepast. Philips heeft de paskamer van de fl agship store uitgerust met intelligente sys-temen. De experience room is voorzien van een spiegel met dynamische verlichting (wit of gekleurd licht) en een aanwezigheidsdetector. In deze paskamer kan de klant een lichtsfeer kiezen die aangepast is aan de lingerie die zij wenst te passen.

UitGeLicHt

Fatboy is bij het grote publiek vooral be-kend van het brede scala aan kleurrijke zitzakken. Het merk is inmiddels echter ‘more than a beanbag’ en voert ook een collectie unieke verlichting. In opdracht van Fatboy heeft GBO recent een nieuwe versie opgeleverd van werelds eerste outdoor led-kroonluchter: de RockCoco. GBO is al sinds 1990 actief als industrieel designbureau en sinds 2008 ook met de business unit GBO

Outdoor led-kroonluchter (Helmond/’s-Hertogenbosch)PROJECTS die tekent voor de organisa-tie van tooling, productie en levering van hoofdzakelijk kunststof- en metalen onder-delen en elektronica. Rob Crins, directeur van GBO projects: ‘Wij kunnen daardoor ook complete producten leveren zoals led-armaturen, -drivers of combinaties daarvan. Fatboy was al geruime tijd bekend met ons als ontwikkelpartner. Daar zij (technische) innovaties aan het bestaande model wilden doorvoeren, hebben zij ons om assistentie

gevraagd. De insteek was voornamelijk om de kroonluchter ook geschikt te maken voor binnen, traploos dimbaar te maken en te leveren met een geïn-tegreerde ceiling kit. De insteek was aanvankelijk een opdracht op ontwik-kelingsgebied; wij hebben bewezen de kroonluchter ook te kunnen produceren voor zowel in- als outdoor gebruik tegen dezelfde kostprijs, maar inclusief alle nieuwe features.’

In de rubriek UITGELICHT toont LED Magazine ieder kwartaal in

woord en beeld bijzondere projecten waarin led-verlichting is toegepast.

De projecten zijn stuk voor stuk uniek. Soms vanwege de omvang, een andere

keer door nieuwe technologie.

flagship store Hünkemoller (Antwerpen)


Mogelijkheden toepassing LeDHeK• Terreinverlichting en beveiliging• Bedrijventerreinen en laaddoks• Parkeerplaatsen• Schoolterreinen• Sportgelegenheden en -stadions• Toegangs- en verbindingswegen• Winkelcentra• Gebouwaanlichting

POWER EN PASSIE VOOR DE BRABANTSE ECONOMIE

Vol overgave en keihard werken voor de Brabantse

economie van vandaag en morgen is al meer dan 30 jaar

onze uitdaging. We zijn de spin in het web die partijen bij

elkaar brengt, coalities smeedt, initiatieven van de grond

tilt en projecten regisseert. Dat doen we als toegewijde

promotor en acquisiteur die buitenlandse bedrijven

weet binnen te halen. Als inventieve financial engineer die

investeert in bedrijven of hen de weg wijst in het netwerk

van kapitaalverstrekkers. Als creatieve business

developer die innovaties met nieuwe marktkansen

stimuleert en doet slagen. En als erkende ontwikkelaar

van werklocaties die daarmee zorgt voor een kwalitatief

hoogwaardig vestigingsklimaat. We geven alles wat we in

huis hebben om top prestaties te leveren die de Brabantse

topclusters versterken. Zodat Brabant internationaal

kan concurreren en met haar kennisintensieve economie

duurzame oplossingen biedt voor maatschappelijke

vraagstukken.

UITDAGEN EN VERSNELLENwww.bom.nl

‘De hedendaagse maatschappij vraagt om een effectieve oplossing voor een veilige en werkbare omgeving’, opent Geert van Ber-gen het gesprek. ‘Licht is het toverwoord. Het zorgt voor een goed werkbare omge-ving, schrikt inbrekers af en waarborgt een optimaal functionerende maatschappij. Mijn idee voor LEDHEK combineert terreinver-lichting en -beveiliging in één product. Door led-verlichting te verwerken in de verticale staanders van een hekwerk wordt een op-timaal resultaat behaald met betrekking tot beveiliging en verlichting van een terrein.’

Nul-serieVan Bergen patenteerde zijn idee en wist een consortium te vormen dat SRE-subsi-die heeft gekregen voor de uitontwikkeling tot een marktrijp product. En dat is waar PicusLED van ondernemer Rob Alferink in beeld komt. Alferink kent een geschiedenis als systeemarchitect bij Philips Lumileds en is sinds vijf jaar actief als ondernemer. PicusLED is onder meer bekend van een project met led-verlichting in de veehou-derij. Het ontwikkelde een led-systeem voor stallen van melkkoeien waardoor de

consortium ontwikkelt hekwerk met geïntegreerde led-verlichting

Innovatieproject LEDHEK in regio Eindhoven:

LEDHEK. Het is de titel van een innovatieproject in de provincie Noord-Brabant dat gesubsidieerd wordt door het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven

(SRE). Het project dat halverwege vorig jaar van gestart is gegaan, moet leiden tot een marktrijp product in de vorm van een hekwerk met geïntegreerde led-verlichting. Een consortium van hekwerkfabrikant V&T Fencing, patenthouder

Geert van Bergen en engineeringsbedrijf PicusLED van Rob Alferink boekt momenteel snel vooruitgang. LED Magazine neemt ieder kwartaal een of

meerdere led-gerelateerde (inter)nationale innovatieprojecten onder de loep.

melkopbrengst identiek blijft, maar een energiebesparing tot vijfenzeventig procent mogelijk is. Sinds ruim een half jaar is de ondernemer drukdoende om samen met Van Bergen diens patent uit te ontwikkelen tot een marktrijp product. En met succes. Nog voor de zomer zal de eerste versie van het hekwerk geplaatst worden. Alferink: ‘De eerste serie van vijftig palen is geprodu-ceerd. Dat is als het ware een nulserie om vervolgens de stap naar grotere volumes te zetten. Via een proefproject met de eerste vijftig modules kunnen wij de markt laten zien dat het systeem goed functioneert.’

MarktintroductieDe belangrijkste technologische uitda-ging is volgens Alferink geadresseerd: de warmtehuishouding. ‘Binnen het omzetten van het idee naar de technologie was het thermisch management op voorhand als de moeilijkste klus aangewezen. Waar echter een hitteprobleem verwacht werd, bleek het nauwelijks een probleem. Overigens verg-den het selecteren van de juiste ledjes en het toevoegen van het optiek wel de nodige aandacht. Door een venster met prisma toe

te voegen zijn wij in staat het licht volledig naar beneden te laten schijnen.’ Nu de fase van prototyping en het ontwikkelen van engineeringsamples afgerond is, ligt moge-lijk een nieuwe uitdaging in het verschiet. Alferink: ‘Een volgend vraagstuk is de optie om het LEDHEK te dimmen. Vooralsnog is een succesvolle marktintroductie het eerste doel. Er is al regionale interesse getoond voor toepassing van het product in brugleu-ningen van wandelpaden.’ Daar hekwerken gelieerd zijn aan de bouw-sector, beseffen Alferink en Van Bergen dat een grootschalige uitrol niet per defi nitie eenvoudig is. ‘Anderzijds is dit product voor hekwerkleveranciers een kans om een hogere positie in de keten te verwerven. Waar verlichtingsvraagstukken in de bouw altijd op het bord van de projectarchitect of -engineer lagen, kan nu ook de hekwerkle-verancier die rol vervullen.’


ede eerste gemeente met compleet led-vervangingsplan doorgaande wegen

Ede beleefde in 2005 een heuse wereld-primeur. Door de goede relatie die de gemeente met elektronica– en lichtconcern Philips had besloot het Eindhovense bedrijf in Ede haar eerste led- lichtmast te instal-leren. Ede nam de eerste vier exemplaren van het product in gebruik en zette zichzelf direct op de (inter)nationale lichtkaart. Het stempel van innovatieve gemeente is er nog altijd en dit alles tot tevredenheid van Spruijtenburg. ‘Door te pionieren met led – onder meer in samenwerking met Philips – hebben wij als gemeente ontzettend veel geleerd. Ten opzichte van de eerste led-lichtbronnen is de technologie anno 2014 uiteraard veel verbeterd. De grootste plus-punten zijn de toegenomen lichtopbrengst, het verlaagde stroomverbruik en het niet of nauwelijks benodigde onderhoud. Mede daardoor kunnen wij nu alle zaken die wij in de openbare ruimte willen verlichten realiseren; van wegen in woonwijken tot doorgaande en ontsluitingswegen.’

VijftienduizendDe gemeente Ede – bestaande uit de dorps-kernen Ede, Bennekom, Deelen, Ederveen, Harskamp, Hoenderloo (deels), De Klomp, Lunteren, Otterlo en Wekerom – telt acht-tienduizend lichtmasten. In totaal zijn er al drieduizend stuks voorzien van een led-lichtbron. ‘En de overige vijftienduizend stuks zullen in de komende jaren ook van led’s voorzien worden. Het is ook de ambitie om het aantal lichtpunten in stand te houden en dit niet zoals bij sommige andere Nederland-se gemeenten af te bouwen. Wel willen wij natuurlijk alles zo effi ciënt mogelijk verlichten. Qua lichttechniek, maar ook qua stroomver-bruik. Het belang van veiligheid staat buiten kijf en dat is ook de voornaamste reden dat wij ondanks de bezuinigingen die ook Ede treffen het aantal lichtpunten in stand hou-den.’ Van de drieduizend led-lichtbronnen bevinden zich volgens Spruijtenburg er ruim negenhonderd in het buitengebied. Daarbij werd gekozen voor de producten van de Nederlandse fabrikant Innolumis. ‘Zij bieden een mooi product met vlakke armaturen waardoor het nauwelijks lichthinder en licht-vervuiling oplevert. Voor Ede – een groene gemeente – is dat zeer zeker van toegevoeg-de waarde voor de rijke fl ora en fauna.’

Botsvriendelijke lichtmastDat de gemeente Ede innovatief was bleek in 2012 eens te meer toen het als een van de eersten een Belgische innovatie omarmde: de botsvriendelijke lichtmast ZIPpole. Inmiddels staan er in Ede vijfentwintig exemplaren opgesteld. ‘En vreemd genoeg is er nog geen één mast geraakt’, constateert Spruijtenburg. ‘En gelukkig maar!’ De ZIPpole is door Ede geplaatst om het aantal verkeersslacht-offers te verminderen en de schade aan voertuigen te beperken. De zogenaamde ZIPpole breekt niet af en schuift niet weg bij een aanrijding en is daarmee een veilige lichtmast. Het voertuig dat de lichtmast raakt wordt bij een aanrijding afgeremd door de bijzondere constructie van de mast. De ZIPpole is speciaal ontworpen voor crashtoepassingen. Het Belgische bedrijf Safety Product is leverancier van de lichtmasten.

‘In tijden van bezuinigingen is led-verlichting de enige manier om met openbare verlichting grootschalige kostenbesparingen te realiseren. Je haalt de investering er dubbel en dwars uit via verminderd onderhoud, lager stroomverbruik en een afnemend

aantal klachten van burgers en ondernemers.’ Aan het woord is René Spruijtenburg, in de Gelderse gemeente Ede actief

als ontwerper en beheerder openbare verlichting. Samen met Angela van Weegel is hij al ruim vijftien jaar verantwoordelijk

voor het licht in Ede. In het tweede artikel in een reeks van vier brengt LED Magazine de qua led-verlichting koplopende

gemeenten Ede, Eindhoven, Tilburg en Utrecht in beeld.

LumaWanneer de vijftienduizend conventionele lichtbronnen alle vervangen zijn is volgens Spruijtenburg nog moeilijk te voorspellen. ‘In principe kiezen wij voor vervanging van de conventionele lichtbronnen bij het einde van de levensduur. In het geval van armatu-ren betekent dit vervanging na vijfentwintig jaar. Voor sommige typen armaturen blijkt dit echter te lang te zijn en deze vervangen wij zelfs al na vijftien jaar omdat ze sim-pelweg defect zijn. Masten en armaturen worden zoveel mogelijk gelijk vervangen, waardoor wij zaken zo economisch mogelijk kunnen plannen. In de komende jaren zullen er rustige jaren zijn – waarbij wij vierhonderd led-lichtmasten realiseren – maar ook drukke jaren waarin er duizend of vijftienhonderd vervangen worden. Dit is te wijten aan de wijkopbouw waarbij ook voor Ede geldt dat in bepaalde periodes hele nieuwe wijken uit de grond gestampt zijn. In de jaren zeventig was er een enorme piek in de oplevering van nieuwbouwwoningen en de meeste lichtmasten in die wijken gaan maximaal veertig jaar mee. Het moment van vervanging is nabij.’Spruijtenburg verwacht dat er zo’n twintig jaar zullen verstrijken aleer alle openbare verlichting in Ede uitgerust is met led. ‘Binnen tien jaar zal tweederde van de verlichting van led voorzien zijn. Momenteel zijn wij drukdoende met planvorming voor het aanbrengen van led-verlichting op alle doorgaande en ontsluitingswegen. Wij heb-ben daarbij gekozen voor het led-armatuur Luma van Philips Indal. Uit een groep van vier à vijf leveranciers is uiteindelijk deze partij geselecteerd.’

Lichtplan ontsluitingswegenMet het vaststellen van een standaard lichtbron is volgens Spruijtenburg de grootste uitdaging gepasseerd. ‘Wij waren een van de eerste gemeenten met led-verlichting en hebben als een van de eersten de keuze moeten maken voor een led-lichtbron die in de gehele gemeente gebruikt gaat worden. Persoonlijk vond ik het vaststellen van het type armatuur en het lichtniveau het meest uitdagend. De uitvoeringsfase waar wij ons nu in bevin-den is relatief gezien eenvoudiger. Mo-

menteel werkt Spruijtenburg dus aan een lichtplan voor alle ontsluitingswegen. En voor die ontsluitingswegen is de energie-winst volgens Spruijtenburg groot, tot wel veertig procent. ‘Maar belangrijker nog is het verminderde onderhoud. Niet alleen neemt in gebieden met led-verlichting het aantal klachten van burgers over defecte lampen en lichthinder sterk af, maar hoe-ven de onderhoudsverantwoordelijken ook veel minder vaak uit te rijden. Zo hoeven zij in de praktijk niet of nauwelijks naar de negenhonderd masten die in het buitenge-bied uitgerust zijn met led-verlichting.’

iPadIn het lichtplan wordt het lichtniveau op de verschillende ontsluitingswegen ook naar hetzelfde niveau getrokken. Waar de ene weg nu beter verlicht is dan de andere, zal dit in de toekomst niet langer het geval zijn. Spruijtenburg: ‘Alle wegen moeten netjes verlicht zijn. Verder dienen kruispunten beter verlicht te zijn. Vandaag de dag stellen wij andere eisen aan de openbare verlichting dan in het verleden. Dit komt mede doordat er meer ouderen op de weg zijn. Die doel-groep ziet slechter en daar dienen wij als gemeente rekening mee te houden. Een ou-dere heeft nu eenmaal meer licht nodig dan een jongere. Vanwege bezuinigingen wegen verlichten tegen de ondergrens levert mis-schien op korte termijn wel een besparing op, maar op de langere termijn kom je jezelf tegen als het aantal meldingen vanuit de vergrijzende samenleving toeneemt.’Inmiddels is het lichtplan na twaalf maan-den rekenwerk bijna gereed en zijn alle straatlantaarns op doorgaande en ont-sluitingswegen in Ede doorgerekend om uitgerust te worden met led-verlichting. Spruijtenburg: ‘In totaal gaat het om een kleine drieduizend armaturen waarvan de huidige en nieuwe situatie in kaart is gebracht. Door een speciale applicatie – die

ontwikkeld is door DBL verlichting – en via een iPad te benaderen is kunnen monteurs zien of een defect armatuur voorzien moet worden van led. Op die manier boekt de monteur veel tijdwinst. Als ik mij niet vergis zijn wij de eerste gemeente in Nederland die een compleet led-vervangingsplan voor alle doorgaande wegen heeft klaarliggen.’

Baanbrekende innovatiesDoor tijdgebrek is Spruijtenburg geen lid van het InterGemeentelijk–overleg Open-bare Verlichting (IGOV) maar hij staat wel in nauw contact met omliggende gemeenten. ‘Zo spreek ik regelmatig met collega’s uit Wageningen, Barneveld, Wijchen en Nijme-gen. Je kunt immers van elkaar leren en de opgedane kennis kan elke gemeente in haar eigen visie verwerken. Ook als er nieuwe technologie geïntroduceerd wordt bij een collega is dat immers leerzaam. Zo geloof ik dat er in de openbare ruimte ongetwij-feld een concurrerende technologie voor led-verlichting komt. Led is niet het laatste dingetje, over vijf tot tien jaar zal er een opvolger van led zijn.’ Op zijn wensenlijstje heeft Spruijtenburg geen baanbrekende in-novaties staan. Een lage kostprijs is gezien de overheidsbezuinigingen misschien wel zijn grootste wens. ‘Maar als ik dan toch één innovatie moet noemen, is het een energieneutrale lichtmast. Een betaalbare mast met armatuur die zijn eigen stroom genereert en als het ware off-grid kan fun-geren. Het toevoegen van intelligentie aan de lantaarnpalen staat veel minder hoog op mijn wensenlijstje. Dit is hoogstens interes-sant voor gebieden waar cameratoezicht gewenst is of voor het aanwenden van extra licht als er een calamiteit is. Op doorgaande wegen of woonwijken is het toevoegen van intelligentie aan straatlantaarns lichtmasten absoluut niet noodzakelijk en kost het enkel extra geld. Dat is een investering die zich niet terugverdient.’


Mensen die in de verlichting werken praten geen abracadabra! Dit is wat ze bedoelen...LeDJARGOn

Dit is het apparaat dat dient voor het verdelen, filteren of vervor-

men van het licht van led’s. Het armatuur bevat alle componen-

ten die nodig zijn voor het be-vestigen en beschermen van de

led’s en voor aansluiting ervan aan de voedingsspanning.

Het vermogen dat door de lichtbron in de vorm van zichtbare straling wordt uitgezonden. De lichtstroom heeft de

eenheid lumen (lm).

Notatiewijze van de verlichtingssterkte van een bepaalde oppervlakte. Dit komt overeen met de lichtstroom (aantal lumen) dat erop invalt per vier-kante meter en dit alles op één meter afstand van de lichtbron. Horizontale sterkte duidt het licht op een tafel, verticale sterkte tegen een muur.

LICHTSTROOM

De eenheid die gebruikt wordt voor het uitdrukken van lichtsterkte. De lichtsterkte geeft aan hoeveel licht

zich bevindt in ieder stukje van een lichtbundel (een lichtbundel is het

geheel van een aantal lichtstra-len). De lichtsterkte van led’s en

led-lampen wordt uitgedrukt in mil-licandela (mcd). Duizend millican-

dela is gelijk aan één candela.

Een niet verstelbaar inbouw- of opbouwarmatuur met een omlaag gerichte lichtbundel.

Oftewel lichtintensiteit. Alle lichtgevende vlakken hebben een bepaalde luminantie omdat ze licht doorlaten of refl ecte-ren. De luminantie is wat het oog ziet en is onafhankelijk van de afstand. Als je verblind wordt, noemt men de lumi-nantie te hoog. De eenheid is Candela per vierkante meter.

Light Output Ratio, de verhouding tussen de totale hoeveelheid licht die wordt uitgestraald door een ar-matuur en de totale lichtopbrengst van de lampen die erin branden. De lichtopbrengstverhouding is

altijd kleiner dan één.

LOR DOWNLIGTHER

Candela(afgekort cd)

Luminantie(cd/m2)

Lm/m2Armatuur(luminaire)

The SmarT CiTy revoluTion: be inSpired and geT ConneCTed!

www.SmarTCiTyevenT.Com

may13-14, 2014

amSTerdam arena

more Then 28 CounTrieS were preSenT laST year!

over

450 parTiCipanTS

laST year

offiCial hoST:

68318 adv 210x297.indd 1 17-2-2014 9:25:46


In de rubriek de Start-Up spreekt de redactie iedere editie met een startende ondernemer die zijn kansen probeert te verzilveren in de wereld van led-verlichting. In deze editie spreken wij met Frank den Ridder van Dazzletek, een spin-off van een spin-off. Vitelec, zelf in 1993 ontstaan als spin-off van Philips, verzelfstandigde namelijk afgelopen zomer een deel van haar bedrijf onder de naam Dazzletek. Deze techno start-up is gespecialiseerd in de ontwikkeling van intelligente lichtcontrolesystemen.

Bredaas Dazzletek wil wereld veroveren met intelligente lichtcontrolesystemen

Het ‘Intelligent Lighting Control System’ dat qua technologie bezien het startpunt vormt van Dazzletek, is ontwikkeld om vernieuwing – lees de introductie van led-verlichting – te faciliteren op de inter-nationale verlichtingsmarkt. ‘Het is een volledig draadloos systeem bestaande uit modules die in een verlichtingspunt, zoals een straatlantaarn, worden gemonteerd en zodoende besturing van de lamp op afstand mogelijk maakt’, opent Den Rid-der het gesprek. ‘Hierdoor kunnen lampen individueel of in groepen geschakeld en gedimd worden. In het geval van straat-lantaarns kan het licht in de nachtelijke uren bijvoorbeeld terug gedimd worden naar een niveau van twintig procent en detectoren kunnen er weer voor zorgen dat het licht tijdelijk opgeschakeld wordt naar honderd procent wanneer voorbij-gangers passeren.’

Zware metalenDe eerste projecten in Nederland zijn samen met system integrator Luminext

gerealiseerd. ‘In feite is het controlesys-teem op hun verzoek ontwikkeld, maar wel op eigen risico’, vertelt Den Rid-der. ‘De interesse vanuit de markt bleek daarna dusdanig groot te zijn dat wij vorig jaar de stoute schoenen hebben aange-trokken en Dazzletek hebben opgericht. De eerste zes maanden van het bedrijf zijn benut om een nieuwe generatie van ons systeem te ontwikkelen met een eigen de-sign, behuizing en besturingssoftware. De tijd is nu rijp om op volle snelheid naar de markt te gaan. Dat doen wij met het motto “make complex lighting easy”, want het belangrijkste element van ons systeem is het principe van plug-and-play.’Logischerwijs is Luminext daarbij een logische partner. ‘Luminext is inderdaad onze eerste partner, die In Nederland al vele duizenden exemplaren van ons sys-teem hebben geïnstalleerd. Nu zoeken wij ook buiten de landsgrenzen naar partners. Op het gebied van openbare en industrie-verlichting is Duitsland een zeer interes-sante markt. Daar moeten voor eind 2015 vele miljoenen ineffi ciënte HQL-lampen vervangen worden. Door de nieuwe (led-)verlichting stuurbaar te maken kan men enorme besparingen realiseren.’

KrentenInmiddels zijn er volgens Den Ridder voor de eindgebruikers verschillende modules beschikbaar van het lichtcontrolesys-teem; een oplossing voor Dali, één tot tien volt en voor DMX (kleurenverlichting). ‘Wij overwegen ook om een goedkopere module te maken voor de onderkant van de markt. Dat is ook een alternatief voor lijnverlichting in industriële oplossing. De kantorenmarkt willen wij niet bedienen. Het is vooral de kunst de krenten uit de pap te halen in de gigantische markten van industrie en openbare verlichting.’Over de uitdaging met het oog op de toekomst is Den Ridder duidelijk. ‘Het allerbelangrijkste is het vinden van goede partners’, stelt de ondernemer. ‘Veel partijen zeggen dat ze partner zijn, maar zijn het niet en worden het ook niet . Het is bijzonder lastig om het kaf van het koren te scheiden. Een goede partner kan enerzijds een system integrator zijn die verlichtingsprojecten uitvoert en ander-zijds kan het een armaturenproducent zijn die zijn armaturen slimmer wil maken.’

De stARt

UP

LED MAGAZINE MAART • 31(fotografi e: Julie Bli

k)


Het fHi LeD cluster in het kort

Het LED Evenement van het FHI LED Cluster viert dit jaar haar vijfjarig jubileum. In die periode is het evenement uitgegroeid tot dé jaarlijkse ontmoetingsplek voor led professionals die

geïnteresseerd zijn in de laatste elektronica-

LED MAGAZINE NR. 2 - MAART 2014 nordeon rukt opEind 2014 zijn alle 1.080 kruispunten op de Vlaamse...

Documents

Transcript of LED MAGAZINE NR. 2 - MAART 2014 nordeon rukt opEind 2014 zijn alle 1.080 kruispunten op de Vlaamse...