AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 1

Diagnostiek en revalidatie van visuele stoornissen bij neurodegeneratieve aandoeningen

Koninklijke Visio Expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

Punt voor Parkinson, specialistisch centrum voor mensen met de ziekte van Parkinson of

parkinsonisme in Noord-Nederland (samenwerking tussen UMCG en Martini Ziekenhuis en

zorggroep Groningen)

Rijksuniversiteit Groningen Afdeling Klinische en Ontwikkelingsneuropsychologie

Anne Vrijling, Klinisch Fysicus

Wijnand Rutgers, neuroloog Punt voor Parkinson

Iris van der Lijn, neuropsycholoog, promovenda NAH Progress

Fleur van der Feen, neuropsycholoog, promovenda NAH Progress

(potentiële) belangenverstrengeling Geen

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen

Sponsoring of onderzoeksgeld Andere relatie, namelijk …

Werknemer Koninklijke Visio

Disclosure belangen spreker

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 2

24 maart 2018

Afgelopen 20 jaar: opbouw ervaring Visio

2002: Mark Tant promoveert op onderzoek naar

hemianopsie en voorloper van de huidige

compensatietraining

2010-2014: promotieonderzoek Rijksuniversiteit

Groningen: InZicht Hemianopsie Compensatoire Scanning

Evidence based trainingsprotocol ontwikkeld

Onderzoek naar visuele klachten bij Niet-Aangeboren Hersenletsel (NAH) (1)

Veelvoorkomende visuele klachten na NAH (Bulenset al, 1989; De Haan et al, 2015; Zihl, 2011):

Wazig zien Verminderd contrastzien Veranderde lichtbehoefte (94%!) Verminderde licht- en/of donkeradaptatie Lichthinder Verminderd kleurenzien

Vrij weinig bekend over oorzaak klachten

Shared Space

4

Onderzoek naar visuele klachten bijNAH (2)

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 3

2014 – 2019: Onderzoek Diagnostiek bij NAH (DiaNAH) Verklaring voor deze klachten?

- (subtiele) lagere orde visuele stoornissen?- (subtiele) hogere orde visuele stoornissen?

5

Onderzoek naar visuele klachten bijNAH (3)

Evidence based screening op visuele perceptiestoornissen

Onderzoek naar visuele klachten bij NAH (4)

Visuele klachten bij neurodegeneratieve aandoeningen

2016: Oprichting Punt van Parkinson en Oprichting MS Centrum Noord

2017-2020: Onderzoek NAH Progress (Novum)

Shared Space

6

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 4

Visuele stoornissen bij de enkele neurologische

aandoeningen

Multiple sclerose

Ziekte van Parkinson

Disclosures belangen

(potentiële) belangenverstrengeling GeenVoor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven GeenSponsoring of onderzoeksgeld GeenAndere relatie, namelijk … Geen

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 5

Multiple sclerose

Kenmerken multiple sclerose

• Aard aandoeningontstekingsziekte centraal zenuwstelselneurodegeneratie

• BeloopsvormenSchubs met (on)volledig herstel(o.a. neuritis optica / retrobulbaris)progressieve degeneratie

• Differentiaal diagnoseneuromyelitis optica, ADEM, CADASIL, sarcoidose, small vessel disease

• Behandeloptiesonderdrukking schubsbeperkte beïnvloeding progressie

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 6

Toename plaques

Atrofie bij MS

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 7

Gegevens multiple sclerose

• Epidemiologieincidentie 4,8 /100.000prevalentie ca 1:1000

• verdelingbeginleeftijd 20-40 jaartwee maal zoveel vrouwen als mannen

• Ernstgrote spreiding in progressie

Visuele systeem en multiple sclerose• Afferent

N opticus (neuritis optica / retrobulbaris)Tractus opticus

• Efferent (oculomotoriek)‘blik vasthoudende structuren’stoornissen in pauze neuronenhypo- en hypermetrie

• Corticale stoornissen

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 8

Visuele klachten bij multiple sclerose• Visusdaling• Scotomina• Oscillopsie• Dubbelzien• Hogere orde visuele stoornissen

herkenning, begrip

Ziekte van Parkinson•

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 9

Ziekte van Parkinson• Kenmerken

bradykinesierigiditeitrusttremorbalansstoornissen

• Ziekte van Parkinson / ParkinsonismeZiekte van ParkinsonMulti Systeem Atrofie (MSA)Diffuse Lewy body ziekte / dementie met Lewybodies (DLB)Corticobasale degeneratie (CBD)Progressieve supranucleaire verlamming (PSP)

Getallen over de ziekte van Parkinson

• Incidentie 0,25 per 1000 per jaarPrevalentie 3 per 1000 60-65 jaar: 3,5 per 1000; > 80 jaar 30 per 1000

• Mannen ca 1,6 x zoveel als vrouwen• Aantal van 1990-2015 min of meer stabiel• Risicofactoren

genetisch ‘risicogenen’toxines (herbiciden, pesticiden, MPTP)

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 10

Symptomatologie bij de ziekte van Parkinson• Motorisch

bradykinesie, rigiditeit, rusttremorbalansstoornissen, houdingsveranderingen, dysarthrie, …

• Cognitief/gedragsmatigdepressie, bradyfrenie, dementie met frontale functiestoornissen, apathie, ontremming (agv medicatie), visuospatiele stoornissen

• Autonoomtemperatuur, urge-mictie, obstipatie, maagontledigingsstoornissen, orthostatische hypotensie, pupilstoornissen

Uitbreidende degeneratie en Lewy bodies

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 11

Visuele problemen bij M Parkinson• Dopaminerg

retina, contrastgevoeligheid• Problemen motoriek

convergentiezwakteverminderd knipperenbradykinesie oogbewegingen, uitdovendhypometrische saccadesgestoord gladd volgen

• Autonoompupillen, lens

• Cognitief, informatieverwerking, visuoconstructief, beweging, tijdsgefaseerdgeheugen (gezichten)herkenning (emoties)hallucinaties (selectie externe en interne prikkels)

Visuele symptomen waarmee patiënten met Parkinson zich presenteren

• Verminderde visus• Verminderd kleurenzien• Gezichtsveldstoornissen, glaucoom-achtig• Volg- en saccadische stoornissen• Convergentiezwakte, esoforie• Droge ogen• Verminderde contrastgevoeligheid• Visuospatiele stoornissen• Visuele hallucinaties

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 12

Oorzaken van ‘dubbelzien’ bij een patiënt met de ziekte van Parkinson• Esoforie, fusiestoornis• Syndroom van Capgras• Hallucineren• Visuospatiele stoornissen

Samenvattend

• MS en Parkinson zijn beide zeer diverse ziekte beelden

• Visuele klachten komen veel voor; systematische beschrijvingen ontbreken

• De aard van de visuele klachten is gevarieerd• Bij eenzelfde klacht kan de oorzaak verschillen

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 13

(potentiële) belangenverstrengeling Geen

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen

Sponsoring of onderzoeksgeld Andere relatie, namelijk …

Sponsoring Stichting NOVUM

Werknemer Koninklijke Visio Werknemer Rijksuniversiteit

Groningen

Disclosure belangen spreker

26

Parkinson MS

• 75% visuele klachten • 33,3% visuele klachten

Visueleklachten

Geen visueleklachten

Visueleklachten

Geenvisueleklachten

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 14

27

Visuele klachten bij MS en Parkinson• Worden niet altijd herkend en/of erkend

Geen doorverwijzing

Geen optimale zorg

= Zwakke schakel in de keten

28

Afdeling

oogheelkunde

of neurologie

Visio

Doel: verbeteren ketenzorg

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 15

29

Betrokken partijen• NOVUM

• Rijksuniversiteit Groningen

• Koninklijke Visio

• UMCGroningen (UMCG)

Punt voor Parkinson

MS Centrum Noord

• Martini Ziekenhuis (MZH)

29

30

Screening Visuele Klachten (SVK)• 19 items met klachtenomschrijving

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 16

31

Screening Visuele Klachten (SVK)

• Verwijscriterium:

• 1 klacht ‘vaak/altijd’ en/of ‘hinder’ van 6 of hoger

32

Screening Visuele Klachten (SVK)

• In kaart brengen visuele klachten

• Identificeren patiënten met en patiënten zonder klachten

• Verwijzing naar Visio: bieden juiste zorg

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 17

33

Voorlopige resultaten SVK voor MS (n = 123)

• 89,4% heeft 1 of meer visuele klachten

• 52,4% valt binnen het verwijscriterium• 1 klacht ‘vaak/altijd’ en/of ‘hinder’ van 6 of hoger

3475

70

39

47

33

32

21

52

73

58

55

36

15

31

48

55

44

15

53

48

53

84

76

90

91

102

71

50

65

68

87

108

92

75

68

79

108

70

SCHERP ZICHT

SCHERPSTELLEN

DUBBEL

DIEPTE

TRILLEN

GEZICHTSVELD

KLEURENZIEN

CONTRAST

LICHTHINDER

DONKERE WAAS

ADAPTATIE

HALLUCINATIES

VERVORMING

PIJNLIJKE OGEN

DROGE OGEN

MEER TIJD NODIG

VERKEERSDEELNAME

ZOEKEN EN VINDEN

LEZEN

VISUELE KLACHTEN BIJ MS

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 18

35

Conclusie• Aanwijzingen voor verbeteren ketenzorg

• Meer verwijzingen

• Meer toegepaste zorg

36

Bedankt voor de aandacht

AutO-Mobiliteit: Bart Melis-Dankers

Datum 13 september 2010

<Typ subtitel via Beeld, Koptekst en

voettekst, Voettekst>

Pagina 19

37

distale stimulus

proximale stimulus

percept

• Onderzoek en diagnostiek

• Visueel Functie Onderzoek (nadruk oogbewegingen)

• Oogheelkundig onderzoek (indien niet bekend bij

oogarts, OCT)

• Neuropsychologisch / perceptueel onderzoek

• Ergotherapeutische exploratie

• Op individu toegespitste behandeling

• Compensatie primair extern

• Toepassing adviezen thuissituatie38