Late effecten na (behandeling van) Late effecten na (behandeling van) kinderkankerkinderkanker

Liedeke Postma, kinderoncoloogUMCG/SKION

VOKK 10-4-2010

Waarover praten wij?

Late effecten; definitie Hoe vaak komt het voor? Wat is de oorzaak? Wat kunnen we er aan doen?

VOKK 10-4-2010

Definitie

Late effecten zijn bijwerkingen die ontstaan maanden tot jaren na afloop van de behandeling 

Maar veel patiënten hebben ook last van problemen die al tijdens de behandeling zijn ontstaan

Lichamelijke klachten Tweede tumoren Leerproblemen Psychosociale problemen

VOKK 10-4-2010

De “prijs” van genezing

• onvoldoende lengtegroei• onvruchtbaarheid• problemen met het hart: hartspier, cardiovasculaire risicofactoren• andere orgaanbeschadigingen (long,nier,schildklier)• vermoeidheid• overgewicht, ondergewicht• misvormingen • problemen met het gebit• tweede tumoren• leerproblemen• psychosociale problemen• ………….

VOKK 10-4-2010

Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose

Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late effecten, maar de meesten van hen leiden een normaal leven

Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die invloed hebben op hun dagelijks leven

Een kwart heeft géén late effecten

VOKK 10-4-2010

Hoe vaak komen late effecten voor?

Voorbeelden

!!!! Dit zijn problemen zoals die in de praktijk kunnen

voorkomen De namen zijn gefingeerd Individuele details zijn geleend Overeenkomst met echte patiënten berust op toeval

VOKK 10-4-2010

Wouter, 30 jaar

Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijdBehandeling

• Chemotherapie MOPP/ABVD• Bestraling hals en borstkas

Nu:• Goede conditie: sportschool 2x/week, hardlopen• Docent VMBO school• Vriendin, kinderwens lukt niet• Onderzoek: dunne hals, negatief zaadonderzoek

VOKK 10-4-2010

Ingrid, 29 jaar

Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijdBehandeling

• Chemotherapie MOPP/ABVD• Bestraling hals en borstkas

Nu:• Getrouwd, twee kinderen 6 en 4 jaar• Parttime baan administratief medewerkster (60%)• Na laatste zwangerschap moe, moe, moe• Dunne hals, onvoldoende schildklierwerking• Een jaar geleden spoedopname pijn op de borst; klein

hartinfarct

VOKK 10-4-2010

Zelfde behandeling, late effecten verschillen

Wouter Ingrid

vermoeidheid - +schildklier - +onvruchtbaar + -hartproblemen - +kosmetisch + +

VOKK 10-4-2010

Marcel, 39 jaar

ALL 11 jarige leeftijd, recidief 2 jaar laterBehandeling

• Chemotherapie, schedelbestraling • Beenmergtransplantatie

Nu:• Universitaire studie bedrijfseconomie• Fulltime baan bij groot bedrijf• In gemeenteraad voor D66• LAT relatie met vriendin, geen kinderen• Goede conditie, racefietsen• Te weinig testosteron, maandelijks sustanon injectie

VOKK 10-4-2010

Erik, 32 jaar

ALL 5 jarige leeftijd, recidief 18 maanden laterBehandeling

• Chemotherapie, schedelbestraling • Beenmergtransplantatie

Nu:• Moeite met rekenen, geheugen, speciale school• Woont bij ouders • Vakkenvuller• Matig-slechte conditie, moe, overgewicht• Te weinig testosteron, te weinig groeihormoon• Recent: meningeoom

VOKK 10-4-2010

Zelfde behandeling, late effecten verschillen

Marcel Erik

Vermoeidheid - +Hormoontekort + +Leerproblemen - ++Sociale problemen

- +Tweede tumor - +

VOKK 10-4-2010

Ogenschijnlijk gelijk

VOKK 10-4-2010

Maar ieder kind is anders!

VOKK 10-4-2010

Wat is de oorzaak?

Ziekte• Waar zit het • Hoe is de uitbreiding• Uitzaaiingen

Behandeling

• Chemotherapie• Complicaties Chirurgie• Radiotherapie

Patiënt • Leeftijd bij diagnose• Geslacht• Individuele gevoeligheid

Tijd sinds behandeling

VOKK 10-4-2010

ZIEKTElocalisatiestagering

PATIENTleeftijd

geslachtindividuele gevoeligheid

BEHANDELINGchirurgie

radiotherapiechemotherapie

complicaties

TIJD

VOKK 10-4-2010

Wat doet bestraling

Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verlittekening van weefsel DNA schade Geen groei meer Meer schade bij hogere dosis

VOKK 10-4-2010

Wat doet bestraling

Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verlittekening van weefsel DNA schade Geen groei meer Meer schade bij hogere dosis Schade alleen in bestraalde gebied

NB algemene effecten wel bij hormoonuitval

VOKK 10-4-2010

VOKK 10-4-2010

(Perthes, 1904)

Voorbeeld van schade door bestraling

Ewingsarcoom a) bij meisje van 13 jaar

(b) 10 jaar na radiotherapie

a b

VOKK 10-4-2010

Wat doet chemotherapie

Vernietiging van kwaadaardige cellen Ook van gezonde cellen Hierdoor verval van weefsel Verlies van functie Meer schade bij hogere dosis Sommige organen/weefsels wel, andere niet

VOKK 10-4-2010

Chemotherapie:

Anthracyclines hartspierCyclofosfamide vruchtbaarheidMOPP vruchtbaarheidBleomycine longenCisplatinum gehoor, nierfunctie vruchtbaarheid?Vincristine polyneuropathie

motoriekCorticosteroiden striae, botontkalking, staar? Alle chemotherapie caries

huidverkleuringen

VOKK 10-4-2010

Voorbeeld van schade door chemotherapie: Voorbeeld van schade door chemotherapie: Hartspierbeschadiging

door anthracyclines (adriamycine, rubidomycine)

vroeg (tijdens of < 1 jaar na behandeling)

laat (> 1 jaar na behandeling)• 5-10 % klachten• 20-50 % geen klachten, maar afwijkingen op hartecho

Wat betekent dit voor hun toekomst? Wat betekent dit voor hun toekomst?

VOKK 10-4-2010

Maar risico op hart- en vaatziekten ook verhoogd door:

Bestraling van het hart (hartinfarct)

Stofwisselingsstoornissen • overgewicht

• DM type 2

• verhoging cholesterol, vetten

• roken

VOKK 10-4-2010

Tweede tumoren

Andere kanker Meestal na bestraling; vaak in bestraalde gebied

(lang interval, 10 jaar of meer)• Borstkanker• Huidkanker• Schildklierkanker • Botkanker • ………….

Soms ook na chemotherapie (interval 5-10 jaar)

VOKK 10-4-2010

Wat kunnen we er aan doen?

Langdurige controles• Voorlichting• Vroegtijdige herkenning/behandeling

Wetenschappelijk onderzoek

Feedback naar de toekomst: preventie

VOKK 10-4-2010

Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose

Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late effecten, maar de meesten van hen leiden (ondanks beperkingen) een normaal leven

Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die invloed hebben op hun dagelijks leven

Een kwart heeft géén late effecten

VOKK 10-4-2010

Hoe vaak komen late effecten voor?

VOKK 10-4-2010

Dank u voor uw aandacht!Dank u voor uw aandacht!

VOKK 10-4-2010