Singapore/Kuala Lumpur

Australië Oost-kust

Pearl river delta

Taiwan

Zuid-Korea

Japan

Gevlogen vanaf Amsterdam

Niet gevlogen vanaf AMS maar welvanaf overige Europese mainports

Een wereldwijd netwerk

voor een concurrerende randstad

Lange termijn visie op de ontwikkeling van de mainport Schiphol

Schiphol, mei 2007

Een wereldwijd netwerk

voor een concurrerende randstad

Lange termijn visie op de ontwikkeling van de mainport Schiphol

Inhoudsopgave

Voorwoord 5

Management summary 7

1. Visie en ambitie 15 1.1 Ambitieenmainportstrategie 15 1.2 KernelementenvandemainportSchiphol 15 1.2.1 Concurrerendnetwerk 15 1.2.2 Concurrerendeluchthaven 17 1.2.3 Concurrerenderegio 18 1.2.4 AirportCity-concept 20 1.3 Omgevingsstrategie 21

2. Marktontwikkeling 23 2.1 InvloedsfactorendiedemarktvanSchipholbepalen 23 2.1.1 Wereldeconomie 23 2.1.2 Thuismarkt–herkomstenbestemming 26 2.1.3 Positieopdetransfermarkt 28 2.2 Prognosetot2020/2025 30

3. De huidige positie van Schiphol 33 3.1 Sterkte-zwakte-analyse 33 3.2 Deopbouwvanhetnetwerkvandemainport 36 3.2.1 Mainportnetwerk 36 3.2.2 Degeografischedekkingvanhetnetwerk 38 3.3 Hethub-and-spoke-netwerkvanverbindingen 40 3.4 Reismotieven:zakelijkenleisure-verkeer 41 3.4.1 Zakelijkmotief 41 3.4.2 Hetleisure-motief 43

4. Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van mainport Schiphol 45 4.1 Eisenaandemainport 45 4.2 Eensterkemarktplaats 46 4.2.1 Volume,kwaliteitenselectiviteit 46 4.2.2 Netwerkstrategie 47 4.3 Betrouwbarecapaciteit 51 4.3.1 Regionaleluchthavens,inhetbijzonderLelystad 51 4.3.2 Uitbreidingpassagiersareaal:SchipholNoordwest 52 4.3.3 Uitbreidingvrachtareaal:SchipholZuidoost 53 4.3.4 Banenstelsel:derdeoost-westbaan 54 4.3.5 Vierdenoord-zuid-baan 57 4.4 Concurrerendevisit costs 58 4.5 Bereikbaarheid 60 4.5.1 Uitdagingen 60 4.5.2 Oplossingenvoordeschevewoon-werkbalans 60 4.5.3 Oplossingenvoordrukopregionaalenlokaalwegennet 61 4.5.4 Oplossingencatchment area 62 4.6 Duurzaamheid 63 4.6.1 Geluid,emissiesenruimtebeslag 63 4.6.2 Lokaleluchtkwaliteit 64 4.6.3 Klimaat 66 4.6.4 Groenenlandschap 67 4.6.5 Leefbaarheid 67

5. Coproductie als voorwaarde voor succes 71�

�

�

Voorwoord

IndezevisiezettenwijuiteenhoewijdelangtermijnontwikkelingvanAmsterdamAirportSchipholzienenwelkemaatregelenvolgensonsnodigzijnomdezeontwikkelingmogelijktemaken.

DirecteaanleidingvoordezevisieishetverzoekvanhetkabinetaanSchipholom“optiesaantedragenommogelijkecapaciteitsknelpuntenop(middel)langetermijnteondervangen”.Metdevoorliggendeintegralevisiekomenwijtegemoetaanditverzoek1.

Minstenszobelangrijkisdebijdragediewijmetdezevisiewillenleverenaanhetprocesvandialoogensamenwerkingmetzowelbewonersalsbestuurdersindeomgevingvandeluchthaven.VerrewegdemeestemaatregelendienodigzijnomdepositievanSchipholoplangetermijntewaarborgen,kunnenalleensamenmetdelokaleenregionaleoverhedenwordengerealiseerd.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvandeluchthaveneenbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenenvoorwilleninzetten.DoelvandeoverheidisomderegioophetgebiedvanwelvaartenwelzijnindetopvanEuropesestedelijkeregio’stepositioneren.Ditisnietalleeninhetbelangvanderegio,maarvandegeheleBVNederland,aangezienalleendezeregioinstaatiszichtekwalificerentotéénvandeglobal city regionsinEuropa.Eengoedfunctionerendemainport,diequagroeienambitiedeeluitmaaktvandeMetropolitaneStrategievanditdeelvandeRandstadendesteunvandeoverhedenvoorhetrealiserenvandezeambitie,zijndaarbijonontbeerlijk.Graagwillenwijindialoogmetallebetrokkenenoverleggenhoededooronsvoorgesteldeverbeteringenhetbestekunnenwordeningevoerd.Dittoekomstbeeldismedebedoeldalsinputvoordezedialoog.

AlsSchipholGrouphebbenwijbijhetopstellenvandezevisiedesectorpartijen,metnameKLMenLuchtverkeersleidingNederland,betrokken.Deverantwoordelijkheidvoordezevisieberustechtergeheelbijonszelf 2.

LeeswijzerDezevisieisalsvolgtopgebouwd.Inheteerstehoofdstukzettenwijonzevisieenambitieuiteen.Vervolgensbeschrijvenwijinhettweedehoofdstukdedrijvendekrachtenachterdemarktontwikkelingenindeluchtvaart.Voortswordtindathoofdstukdemarktprognosetotcirca2025toegelicht.InhetderdehoofdstukstaatdeconcurrentiepositievanSchipholcentraalengaanweinophetmainportnetwerk:welkverkeerdraagtwelofnietbijaandeversterkingdaarvan.DaaropvoortbouwendwerkenwijinhetvierdehoofdstukvijfpijlersuitvoordeduurzameontwikkelingvanSchiphol:watisnodigomdegewensteontwikkelingwaartemakenenwatzijndeconsequentiesdaarvanvoordecapaciteitsontwikkelingvanSchiphol?Inhetvijfdehoofdstukgaanwetotslotinopdenoodzaakvansamenwerkingmetallerelevantestakeholdersbijditproces,zoweloprijksniveaualsinderegio.

SchipholGroup,mei2007

1 Kabinets­s­tandpunt Schiphol, april 2006, actie 7.�.8. (pagina ��)

2 Dit document is­ geen inves­terings­­plan. Inves­teerders­ in Schiphol Group kunnen geen rechten ontlenen aan de toekoms­tgerichte uits­praken die in deze vis­ie zijn opgenomen.

6

7

Management summary HetisonzeambitieomAmsterdamAirportSchipholeentoonaangevendeluchthavenindewereldtelatenzijn.OnzestrategierichtzichopdebestendigingenversterkingvandeconcurrentiepositievandemainportSchipholalseenbelangrijkeintercontinentalehub,diequanetwerkvanverbindingenkanconcurrerenmetLonden,ParijsenFrankfurt.

MethunuitgebreidenetwerkverbindendeluchtvaartmaatschappijendievanafSchipholvliegen,denetwerkcarrierKLMinhetbijzonder,NederlandendeRandstadmetallebelangrijkecentrainEuropaeninderestvandewereld.HierdoorzijnNederlandendeRandstadaangeslotenopallebelangrijkecentravandeEuropeseenmondialeeconomie.IneenglobaliserendeeconomieishetvooronzewelvaartvangrootbelangdatdeRandstadrechtstreeksverbondenblijftmetbelangrijkeeconomischeregio’sindewereldeneenaantrekkelijkevestigingsplaatsisvoorinternationaleenbuitenlandseondernemingen.TevensisSchipholeenbelangrijketoegangs-poortvoortoeristennaarAmsterdam,NederlandenderestvanEuropa.HetcomplexvaneconomischeactiviteitenopenronddeluchthavenisdebelangrijkstebronvanwerkgelegenheidindeNoordvleugelvandeRandstad.

VoordeondersteuningenaccommodatievandituitgebreidenetwerkvanverbindingenbiedtSchipholeengoedgeoutilleerdeluchthaven,diemetdeandereEuropesehubsconcurreertopbetrouwbarecapaciteiteneengoedoverstapproducttegeneenconcurrerendprijsniveau.Omditvoordetoekomstveiligtestellen,gevenwijhiernaaanhoewijdenkendittekunnenrealiseren.

Groei naar 85 miljoen passagiers

Deluchtvaartsectorverwachtdatdepassagiersmarktdekomendejarenblijftgroeienmetzo’n4à5procentperjaar.Opdelangeretermijnwordtverwachtdatdegroeizalafvlakkennaarcirca2,5procentperjaar.DeopkomstvanmegahubszoalsDubai,degroeivanregionaleluchthavensendeingebruiknamevannieuwezeergrotevliegtuigen,zoalsdeA380,zullendaarbijslechtsvanbeperkteinvloedzijnopdegroeivanSchiphol.Binnendietotalemarktzalconcurrentieinhettransfersegmenttoenemen.Doordeintroductievannieuwebusinessmodellenendekomstvannieuwevliegtuigtypen,neemtzowelinEuropaalsintercontinentaaldeomvangvanhetpoint-to-point-verkeertoe.DoorafnamevandeNederlandsebevolkings-groeivindtgroeivandethuismarktvooralplaatsdooreenstijgende‘propensity to fly’.DithoudtindatNederlandersvoorhunzakenreizen,buitenlandsevakantiesenvoorbezoekaanfamilieenvrienden,steedsvakergebruikmakenvanhetvliegtuig.DaarnaastzaldoordeopkomstvandemarkteninOost-EuropaeninAziëhetaantalbuitenlandsereizigersdatSchipholalsbestemmingheeft,toenemen.Dezezogenaamdebestemmingsmarktwordtdaardoorsteedsbelangrijkeralsgroeicomponent.

Onzekerheidbestaatnogoverdeeffectenvanspecifiekeoverheidsheffingenenprijsmaatregeleninhetkadervanmilieu,zoalsvoorgeluidenemissies.IndiendezemaatregelendeeluitmakenvaneenEuropeesofmondiaalpakket,zaldeconcurrentiepositievanSchipholminderinhetgedingzijndanwanneerhetgaatomspecifiekenationaleenlokalemaatregelen.

8

Allefactorenwegend,houdenwijvoordelangetermijn(tot2025)rekeningmeteenmarktvraagvan80à85miljoenpassagiersencirca3,5miljoentonvracht.Ditcorrespondeertmet600–650.000vliegtuigbewegingenperjaar.BijdeaanlegvandePolderbaanisuitgegaanvaneengroeinaarcirca600.000bewegingen.Omeenmarktgroeidiesignificanthogerisdanditvolumeteaccommoderen,dientaanvullendecapaciteittewordengecreëerd;hetzijopSchiphol,hetzijopandereluchthavensinNederland.

Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van de mainport

Omdepositievansuccesvollehubtekunnenbehouden,hebbenwijvijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainportgeformuleerd.

Eerste pijler: een sterke marktplaats

Volume, transfer en connectiviteitDankzijhetuitgebreidenetwerkvanKLMendevelebuitenlandsemaatschappijendieonzeluchthavenhebbenopgenomeninhunnetwerk,biedtSchipholeenuitermateaantrekkelijkintercontinentaalenEuropeesvervoersproduct.InomvangenverscheidenheidisditnetwerkzelfsgroterdandatvanLondenHeathrowenvergelijkbaarmetdatvanParijs.AlleenFrankfurtbeschiktovereennoguitgebreidernetwerk.Omeennetwerkvanzodanigeomvanginstandtekunnenhouden,iseenbepaaldehoeveelheidverkeer(volume)nodig.OmdatdeNederlandsethuismarkttekleinisvoorhetomvangrijkeintercontinentalenetwerkvanSchiphol,maakttransferhiervaneenbelangrijkdeeluit(ruim40procent).OpSchipholistransfervrijweleenexclusieveaangelegenheidvanKLM,diemetzijnvluchtschemaopweekbasismeerdan125.000‘city pairs’viaSchipholverbindt.Nederlandbeschikthierdoorovereenuitstekendnetwerkvanverbindingenmetderestvandewereld.DoorhaarsterkepositieopdeEuropesemarkt,envanwegehetprincipe“vervoertrektvervoer”,isSchipholookaantrekkelijkvoorandereluchtvaartmaatschappijen.Viahunhub,danweldirect,verbindenzijSchipholmetdeelsdezelfdeendeelsaanvullendebestemmingen.Gezondeconcurrentietussenluchtvaartmaatschappijenzorgtervoordatdeluchtvaart-maatschappijenopSchipholscherpenconcurrerendblijvenopererenenhetaantalbestemmingenenfrequentieskanwordenuitgebreid.InhetbelangvandegebruikersstrevenwijnaareengevarieerdaanbodvanluchtvaartmaatschappijenopallebelangrijkeEuropeseenintercontinentalebestemmingen.

85 mln. 3,5 mln. ton 600 - 650.000 Marktverwachting

Schiphol rond 2025

�

Selectiviteit: van volume naar kwaliteitAlopkortetermijnlooptdeluchthavenopeenaantalhandhavingspuntentegendegrenzenaanvanhethuidigemilieustelsel.Indeplanperiodezalhetbaangebruikmoetenwordenaangepastomtekunnenvoldoenaandegroeiendevraagnaarbetrouwbarecapaciteit.InonzeLangeTermijnVisiegaanwijervanuitdatweerinzullenslagenommetbehulpvanbronmaatregelen,eenmilieupreferentbaangebruik,tariefdifferentiatieendooreffectieveoperationelemaatregelentegroeienbinnendegelijkwaardigheidseisendiehetmilieustelselaandezegroeistelt.Daarbijstaatselectievegroeivoorop.

DeschaarsteaangeluidscapaciteitvraagtnamelijkomeencontinueafwegingenprioriteitstellingvanverkeersegmentendieindetoekomstvanafSchipholkunnenwordenbediend.Wijzijnvoornemensomdeschaarsecapaciteitvooralintezettenvoordiesegmentendiebijdragenaandeversterkingvanhetmainportnetwerk.MetdezetermduidenwehetveelzijdigeaanbodaanvandirecteenindirecteverbindingennaarbelangrijkeeconomischebestemmingeninEuropaenderestvandewereld.Ditnetwerkzorgtervoordatderegiointeressantisvoorhoofdkantoreneninternationaalopererendebedrijven.Voorzoverinternationaleregelgevingdittoestaat,gevenwijdaarbijprioriteitaandehubcarrierKLMenaandieluchtvaartmaatschappijendiebijdragenaanversterkingvanditmainportnetwerk.SchipholiservoorstandervandatdegrotehubsinEuropameermogelijkhedenkrijgenomprioriteittegevenaanslotsvoorvluchtendiebijdragenaaneenverbeteringenversterkingvanhetintercontinentalenetwerk,aanhetzakelijkEuropesenetwerkenaaneengezondeconcurrentieopdebelangrijkstebestemmingen.Aandezeslotszoueenhogereprioriteitmoetenwordentoegekenddanaanslotsvoorbestemmingendievanuiteenoogpuntvanhetnetwerkminderwaardetoevoegen,danwelalzeerfrequentwordenbediend.OokvakantiebestemmingendienetzogoedvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordengeaccommodeerd,zoudenminderprioriteitmoetenkrijgen.Europeseregelgevingstaateendergelijkeselectiviteitopditmomentniettoe.Voorditvoorsteltekentzichechtersteedsmeersteunafbijdeanderegrotehubs.

Verplaatsing van niet-mainport gebonden verkeerVanwegehetgrotebelangvantransfervoorhetintercontinentalenetwerk,komtalhetverkeerwaarvoorSchipholeenbelangrijkeoverstapfunctievervult,nietinaanmerkingvoorverplaatsing

Selectieve mainportontwikkeling mogelijk op basis van:

Segmenten Geluid Gebruik nacht

Bes­temmingenmainportnetwerk

Selectiviteit naarvliegtuigtype

Mogelijkhedenreductie

nachtgebruik

NetwerKStrateGIe Inzetten op

selectieve groei

10

naarandereluchthavens.Hetgaatdaarbijnietalleenomgrotevliegtuigenoflangeafstandsvluchten,maarookomalhetkleinereverkeerdatvoordeintercontinentalevluchteneenbelangrijkeaanvoerfunctie(feeder)vervult.OpeenaantalbelangrijkeEuropesezakelijkebestemmingendraagtookhetpoint-to-point-verkeersubstantieelbijaanhetmainportnetwerk.Ookditsegmentverdientdaaromeenblijvendeplaatsopdeluchthaven.Voortsishetgrootstedeelvanhetvrachtverkeerdermateverbondenmethetintercontinentalepassagiersvervoer,datookditverkeeropSchipholdienttewordengeaccommodeerd.HetEuropeeschartersegmentzoudaarentegenwelvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend,mitshiervoordejuisteconditieswordengecreëerd.Datgeldtookvoordiepoint-to-point-verbindingen,dievrijweluitsluitendgerichtzijnophetbedienenvantypischevakantie-bestemmingenenvankleinschaligeluchthavensinhetbuitenland.

Tweede pijler: betrouwbare capaciteitHetkunnenbeschikkenoverbetrouwbarecapaciteitiseenbelangrijkevoorwaardevoorbehoudvandeconcurrentiepositievandemainport.Doormarktgroeienregelgevingwordtdezecapaciteitechterintoenemendemateschaars.Datgeldtzowelvoordepiekuren(indeochtend),alsvoordenacht.VooralcapaciteitindevroegeochtendisessentieelvoordebedieningvanhetintercontinentalenetwerkvandeKLM.Ookgedurendebepaaldeweersomstandighedenisersprakevantekortaancapaciteit.Ditleidttotgrotevertragingenenbrengtvooralvoorzakelijkeenoverstappendereizigersdeconcurrentiepositievandehubingevaar.

Planologische reserveringen op SchipholOmonderalleweersomstandighedentekunnenbeschikkenoverbetrouwbarelandings-enstartcapaciteit,ishetwenselijkdatSchipholkanbeschikkenoverduurzameoost-westbaancapaciteit.Dehuidigedrienoord-zuidbanenkunnenbijhardezuidwestenwindnietwordengebruikt.Deluchthavenvaltdanterugopdehuidigetweeoost-westbanen.Naarmatededienstregelingdoorpiekafvlakkingengroeiindedalurenverderinelkaarschuift,zalhetaantalvertragingenenannuleringenbijhardewindverdertoenemen.Daarkomtbijdatklimaat-veranderingertoekanleidendathetvakerhardwaait.Deimpactvandewindopdeoperatieendaarmeedebetrouwbaarheidneemthierdoortoe(waarbijoverigensnoggeenzekerheidbestaatoverdeoverheersendewindrichting).DaaromverzoekenwijderijksoverheidviaeenAanwijzinghetmogelijktemakendatdeprovinciedeplanologischereserveringvoordeParallelleKaagbaaninhetStreekplancontinueert.Handhavingvandezereserveringisvanuiteenzorgvuldignationaalluchthavenbeleideenno regret-optie.

Eenvierdenoord-zuidbaan,gelegentussendePolderbaanendeZwanenburgbaan,voegtdaarentegengeenbetrouwbarecapaciteittoe.Ofschoonderuimtereserveringvoordezebaanmomenteelquaalternatieveaanwendingsmogelijkhedengeenbeletselvormt,heeftcontinueringvandereserveringvoordezebaandaaromnietlangeronzeprioriteit.

Ontwikkeling van het areaal Schiphol NoordwestDecapaciteitvanSchipholCentrumisinclusiefdenogmogelijkeuitbreidingmetéénoftweepieren,begrensdtotcirca60miljoenpassagiersperjaar.DezecapaciteitwillenwijopdenduurzoveelmogelijkinzettenenreserverenvoordehuboperatievandeKLMendedaaraangelieerdemaatschappijen.Omdatwijechtereentoenametotcirca85miljoenpassagiersvoorzien,isna2015extracapaciteitvoorhetparkerenenafhandelenvanvliegtuigennodig.Omredenenvanruimte,deliggingtenopzichtevanSchipholCentrumenvanhetbanenstelsel,envanuiteenoogpuntvanplanologischeinpasbaarheid,komtSchipholNoordwesthiervooralsmeestgeredeoptieinaanmerking.Rondhetjaar2020moetSchipholNoordwestinfrastructureel

11

gereedzijnvoordeafhandelingvanpassagiers.HiervoorishetnoodzakelijkdatditareaalisaangeslotenophetRijkswegennet(A4,A9enA5)eneenongestoordeverbindingkrijgtmetSchipholCentrumenhetdaaraanwezigeNS-stationvoorallenationaleeninternationaletreinverbindingen.OpdenduurbestaatdemogelijkheidvaneenaanvullenderegionalerailaansluitinginNoordwest,medealsbypassvoordedanvolbelasteSchipholtunnel.

VoordeafhandelingvanvrachtisuitbreidingmogelijkophethuidigevrachtareaalvanSchipholZuidoost.VoorhiermeeverbandhoudendedistributieenlogistiekwordtruimtegecreëerdophetnabijgelegenSchipholLogisticsParkenindeA4-zonewest.

Regionale luchthavens, waaronder Lelystad OmSchipholalsknooppuntzoveelmogelijkteontlastenenombeteraantesluitenbijzoweldewensenvanluchtvaartmaatschappijenalsvandepassagier,kanhetaantrekkelijkzijnomverkeerdatookvanregionaleluchthavensgebruikkanmaken,vandaaruittelatenvertrekken.BovendienwordtdeomgevingvanSchipholhierdoorontlastvanverkeerengeluiddatnietnoodzakelijkerwijsvanSchipholgebruikhoefttemaken.IndehuidigesituatiekomenuitsluitendRotterdamenEindhovenAirportinaanmerkingvoorhetaccommoderenvanoverloopvangeregeldverkeervanSchiphol.DaarbijkanalleenEindhovenAirportopdelangetermijnnogextracapaciteitbieden.DehuidigegeluidscapaciteitvanEindhovenAirportbiedtdemogelijkheidomdoortegroeientotcirca5miljoenpassagiersperjaar.WanneerhetministerievanDefensiezijnoperatieverplaatstnaareenanderelocatie,nemendegroeimogelijkhedenverdertoe.EindhovenAirportrichtzichvooralopderegionalemarktvoorzakelijkenvakantieverkeer.

DaarnaastzienwijdevoorzieneontwikkelingvanLelystadAirportalseengoedeoptieomcapaciteittebiedenvooroverloopvanverkeerdatnunoggebruikmaaktvanSchiphol,maargeendirectebijdragelevertaanhetmainportnetwerk.LelystadAirportfungeertnuvooralvooropvangenoverloopvandekleineluchtvaart(general aviation).MomenteellooptvoorLelystadAirporteenaanwijzingsproceduredieertoemoetleidendatvanaf2010ookcapaciteitgebodenkanwordenaanEuropeesverkeer.Daarvoorzaldooronsdebaanverlengdwordenenwordtgeïnvesteerdineennieuwepassagiersterminal.DaarmeeontstaatinLelystaddemogelijkheidvoordeafhandelingvancirca4à5miljoenpassagiers.DegrenzendiedePKBsteltaanbaanlengteenopenstelling,legtechterbeperkingenopaandeoperatievanluchtvaartmaatschappijenenaanhetvliegbereik.WilLelystadopdenduurkunnenfungerenalsoverloopluchthavenvanSchiphol,danzalersprakemoetenzijnvanbeteremarktconditiesindevormvanbaanlengteenopenstellingvandeluchthaven.RotterdamAirportkentstringentebeperkingenopdecapaciteit,maarbeschiktovereenuitstekendepositieomzichteontwikkelentotCityAirportvoormetnamedezakenreiziger.HetiswenselijkomzowelLelystadalsRotterdamAirportondertebrengenineenmulti-airportsysteem,samenmetSchiphol.

12

Derde pijler: concurrerende visit costsDeontwikkelingvandemainportSchipholvraagtomeenaantalbelangrijkeinvesterings-beslissingen.Eenindicatievanbovenstaandeinvesteringenleertdatdekomende15jaarcirca300miljoeneuroperjaargeïnvesteerdmoetwordeninuitbreiding,verbeteringeninnovatievaninfrastructuur,vlucht-envliegprocedures,afhandelingfaciliteiteneninmaatregelenomdeleefbaarheidindeomgevingteverhogen.OmtekunnenblijvenconcurrerenmetdeanderegrotehubsinEuropa,mogendetarievenendevisit costsgeenbelemmeringzijnvoorluchtvaartmaatschappijendiebelangrijkzijnvoorhetmainportnetwerk.Totopzekerehoogtekunnendezekostendoordeluchthavenendebezoekendeluchtvaartmaatschappijenwordenbeïnvloeddooreenbeterebezettingenbenuttingvandeinfrastructuur,eengroterebetrouwbaarheidvandevluchtafhandeling,eenverbeterdepunctualiteitendoorverbeteringenindeefficiencyvandeoperatie.Intoenemendematewordendevisit costsechtermedebepaalddoorexogenekosten.ConcreetgaathethierbijommaatregelendiedoordeEuropeseUniewordenopgelegdinhetkadervanbeveiligingenomnationaleoverheidsheffingendiebedoeldzijnomdenadeligeeffectenvanluchtvaartophetmilieuteinternaliserenindeluchtvaart-enluchthaventarieven.ToepassingvandezemaatregelenmagnietleidentotverstoringvanhetevenwichtopdemarktentotverslechteringvandeconcurrentiepositievanSchiphol.Wijhechtenerdanooksterkaandathierbijsteedswordtingezetopeenlevel playing fieldoptenminsteEuropeesniveau.

Vierde pijler: bereikbaarheidVoorSchipholislandzijdigebereikbaarheidvanessentieelbelang.Zomoetenpassagiers,vracht,werknemersenleveranciersdeluchthavensnelenbetrouwbaarkunnenbereiken.Aanderandenvanhetverzorgingsgebied,dezogenaamde‘catchment area’,isdeconcurrentiepositievanSchipholdeafgelopentweedecenniaafgenomentengunstevanFrankfurtenParijs,dieveelbaathebbenbijhunaansluitingophetnetvanhogesnelheidslijnen.OokdetoenemendecongestieophetrijkswegennetindeRandstadheefthieraanbijgedragen.

MetdeaanlegvandeHSL-ZuidkrijgtSchipholaansluitingophetEuropeseHogesnelheidsnet.DeHSLzaldecatchment arearichtingAntwerpenenBrusselversterken.BovendienzorgtdezeverbindingervoordatdebeidehubsvanSkyTeamoptimaalmetelkaarwordenverbondenendatdebeschikbaarkomendeslotsalternatiefkunnenwordenaangewend.Momenteelontbreektnogweleensnelletreinverbindingnaarhetoostenvanhetland.DeprovincieGelderlandendegemeenteArnhemhebbeneenplanopgesteldvoordeDeltalijn.WijondersteunenditinitiatiefomophettrajecttussenUtrechtendeDuitsegrensmaatregelentetreffendiedebetrouwbaar-heidendesnelheidverhogenzonderdatdaarforseinvesteringenvoornodigzijn.MethetoogopdebereikbaarheidvoorpassagiersenvrachthechtenwijaanversneldeuitbreidingvandecapaciteitopderijkswegenA4,A2enA12.Hetinstellenvandoorstroom-routeskandaarbijhelpen.Doorondermeerhetaantalop-enafrittenteverminderen,zullendeverstoringenopdehoofdrijbanenafnemen.Omderijkswegenteontlastenisopeenaantalplaatsenuitbreidingen/ofaanlegvaneenonderliggendwegennetnoodzakelijk.

Daarnaastishetvanbelangdatwordtgeïnvesteerdinderegionalebereikbaarheidomdegroeivandemobiliteitoptevangen.Vooralmethetoogophetalsmaarscheverwordenvandewoon-werkbalanstussendewestflankendeoostflankvandeNoordvleugelRandstad,zijnwijvoorstandervandeaanlegvaneenhoogwaardigeenfrequenteregionaleopenbaarvervoer-verbindingopdecorridorHoofddorp–Schiphol–Zuidas–Almere.DaarnaastkanoptermijnhetbundelenvanhetvliegverkeermogelijkruimtebiedenvoormeerwoningbouwaandewestflankvandeNoordvleugel.

1�

Vijfde pijler: duurzaamheidSchipholwildelastenvoordeomgevingzoveelmogelijkbeperken.Eenmerkbarebijdrageaanduurzaamheidenleefbaarheidisnoodzakelijkvoorhetbehoudenenvergrotenvanhetdraagvlakvoordeluchthavenoptermijn.Hetisdaarombelangrijkdatdoordeluchtvaartsectorendeoverheidmetdeomgevingafsprakenwordengemaaktoverhinderbeperkendemaatregelenenoverinvesteringendiekunnenbijdragenaandevergrotingvandekwaliteitvandedirecteleefomgeving.Afsprakenhieroverzulleninconvenantenwordenvastgelegd.

Duidelijkisdateenintegraleaanpakvandehinderbeperkinggebaseerdisopvierpijlers,teweten:

• hetmakenvanafsprakenmetdeomgevingovergebruikvanbanenenroutes;

• innovatiefbronbeleidgerichtophetterugdringenvanrelatieflawaaiigetoestellenendeontwikkelingvanprioriteitsmaatregelenvoortoewijzingvannieuweslots;

• deintroductievanmeetpuntenombeteraantesluitenbijdehinderbeleving;

• adequateinformatievoorzieningopmaatzoalshetopzettenvaneeneigenklachten-eninformatiecentrum.

Daarnaastwerkenwijindezevisieookdethema’sluchtkwaliteit,klimaatengroenenlandschapverderuit.Zowerkenwijaanhetreducerenvandeuitstootvanbroeikasgassenendragenwijfinancieelbijaaninvesteringenindeleefomgeving.

Coproductie als voorwaarde voor succes

HetgemeenschappelijkdoeldatdegezamenlijkeregiobestuurdersvoorogenstaatinhunMetropolitaneStrategieisdatdeRandstadvoorinternationalebedrijvenweertotdetop-vijfgaatbehorenvanEuropa’smeestaantrekkelijkestedelijkeregio’s.IndezevisiezettenwijalsSchipholGroupuiteenhoedeontwikkelingvandemainportdaarinpastenwatervoornodigisomditveiligtestellen.DaarmeekomenwijtegemoetaanhetverzoekvandeRegeringominhetvoorjaarvan2007eenvisievoordeontwikkelingvanAmsterdamAirportSchipholopdelangetermijntepresenteren.Minstenszobelangrijkisdebijdragediewijmetdezevisiewillenleverenaanhetprocesvansamenwerkingencoproductiemetonzestakeholders.VerrewegdemeesteactiepuntendienodigzijnomdepositievanSchipholoplangetermijntewaarborgen,kunnenimmersalleensamenmethenwordengerealiseerd.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvoorwonen,werkenenrecreëreneengedeeldbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenengraagvoorwilleninzetten.Daarvoorishetvanbelangomoverenweervertrouwenoptebouwenenkennistenemenvanelkaarsbelangenenuitgangspunten.DittoekomstbeeldisdaarommedebedoeldalsinputvooreenopendialoogmetiedereendiebetrokkenisbijdetoekomstvanSchiphol.

1�

Highlights van deze visie

• Ontwikkelingvandemarktvraagrond2025naarcirca85miljoenpassagiersen3,5miljoentonvracht

• Voldoendecapaciteitvoordeafhandelingvan600–650.000vliegtuigbewegingen.

• Selectievergebruikvandenachtenhetmaximaalstimulerenvandeinzetvanstillerevliegtuigendoortarief-enoperationelemaatregelen.

• Eensterkeraccentopkwaliteitdoormeerprioriteittegevenaanvluchtendiebijdragenaanversterkingvanhetmainportnetwerk.

• HetdoormiddelvaneenondersteunendslotbeleidprioriterenvanschaarsecapaciteittenbehoevevandehubcarrierenvanICAcarriers,voorbehoudvanhetinterconti-nentalenetwerk,enaanpoint-to-point carriersdiehetEuropesenetwerkverstevigen.

• Hetontlastenvandeknooppuntfunctiedoor,voorzovermogelijkniet-mainportgebondenverkeerteaccommoderenvanafandereNederlandseluchthavens.EindhovenenLelystadAirportzijndaarvooreengoedeoptie–mitsaannoodzakelijkerandvoorwaardenwordtvoldaan.

• Hetonderalleweersomstandighedenkunnenbiedenvanbetrouwbarecapaciteit.MethetooghieropdientdeplanologischereserveringvoordeParallelleKaagbaangehandhaafdteblijven.Dereserveringvooreenvierdenoord-zuidbaanisnietnodig.

• Voorgroeivanhetverkeerisvanaf2015deontwikkelingvaneennieuwpassagiersareaalSchipholNoordwestnoodzakelijk.HetvrachtareaalSchipholZuidoostzalwordenuitgebreidvoorgroeienoverloopvanvrachtvanafSchipholCentrum.

• VersterkingvandeinternationaleconcurrentiepositievandemainportdoorstrategischesamenwerkingtussenSchiphol,KLMenLVNLalsmedeeenheldervoorwaarden-scheppendbeleidvanderijksoverheid.

• BereikbaarheidbinnendeRandstadenmethetachterlandverbeterendoordeaanlegvaneenregionalerailverbindingAlmere-Zuidas-Schiphol-Hoofddorp,eenDeltalijn(HSLoverbestaandspoor)metOost-NederlandenhetRuhrgebiedendoorhetcreërenvandoorstroomroutesopdebestaandeachterlandverbindingen.

• SubstitutievanluchtverkeeropParijsdooroptimaleintegratievandeHSL-Zuidinhetmainportnetwerk.IndetoekomstooksubstitutieopFrankfurtmetdeHSL-Oost.

• Verbeterenenuitwerkenvanluchtverkeersgeleidingsconceptenvoorbundelingbaan-enroutegebruikenverminderingvanhinderenruimtebeslaginderegio.

• Samenwerkingmetbewonersenomgevingdoorafsprakentemakenoverhindervermindering,endaarwaardatnietvoldoendekan,hetcompenserenvandegehinderden.

• Strategischesamenwerkingencoproductiemetonzestakeholdersalsvoorwaardevoorsucces.

1

1�

1. Visie en ambitie

IndithoofdstukstaatdestrategiecentraalwaarmeewijalsSchipholGroupwerkenaanonzeambitieomdemainportbijdevierbelangrijksteEuropesehubstelatenbehoren.MetdezemainportstrategieleverenwijtevenseenbelangrijkebijdrageaanhetrealiserenvandeMetropolitaneStrategie.OnderdezenoemerwerkendeoverhedenindeNoordvleugelvandeRandstadsamenaanhetcreërenvaneenconcurrerend,first in classvestigingsplaatsmilieu,doorteinvesterenindeeconomischestructuur,debereikbaarheidendefysiekeomgeving.Verbeteringvandezeelementeniseenevidentgemeenschappelijkbelang.

1.1 Ambitie en mainportstrategie

AlsSchipholGrouphebbenwijdeambitieomeentoonaangevendeexploitantvanluchthavensindewereldtezijn.OnzestrategieisdaaromgerichtopbestendigingenversterkingvanSchipholalseeninternationaalenintermodaalvervoersknooppuntdatNederlandendeRandstadverbindtmetEuropaenderestvandewereld.CentraaldaarinstaatbehoudenversterkingvandeconcurrentiepositievanSchipholalséénvandevierEuropesemainports.Demainportstrategiebestaatuitdriekernelementendieelkaaronderlingbeïnvloedenenversterken,namelijkeenwereldwijdnetwerkvanverbindingen,eensterkeconcurrerendeluchthaveneneeninternationaalconcurrerenderegio(ziefiguur).

1.2 Kernelementen van de mainport Schiphol

1.2.1 Concurrerend netwerkKernvandemainportishetnetwerk,hetcomplexvan(overstap-)verbindingendatSchipholinEuropatottoonaangevendmondiaalknooppuntmaakt.DitnetwerkwordtvooreenbelangrijkdeeluitgevoerddoorKLMenhaarSkyTeampartners.Datgeldtvooralvoorhetintercontinentalenetwerk:hetovergrotedeelvandezebestemmingenzouzonderhetnetwerkvanKLMendebelangrijkeoverstapfunctiedieSchipholhierinalstransferluchthavenvervult,nietvanafSchipholkunnenwordenbediend.

Mainport:

ontwikkeling door

sterke interactie

tussen regio,

luchthaven en

netwerkVersterken wereldwijdnetwerk

Concurrerende luchthaven

Concurrerende regio

Inernationaal concurrerend

vestigingklimaat

16

Doordeverdergaandeliberaliseringvandeluchtvaartmarktzaldezeintoenemendemategedomineerdwordendooreenbeperktaantalwereldwijdeallianties.Momenteelzijnditerdrie:SkyTeam,StarAllianceenOneWorld.Dezealliantiesdirigerenhunverkeerviaeenbeperktaantalhubs.Alleenhubsenluchthavensmeteensterkethuismarktzijninstaatomvoldoendeop-enoverstapverkeertegenererenvoorhetonderhoudenvaneenuitgebreidmondiaalnetwerk.DaaromishetvanhetgrootstebelangdatSchipholsamenmetParijs-CharlesdeGaulleeenuitstekendethuisbasisvormtvoordedual hub-strategievanKLMenAirFrance.

DethuismarktvanSchiphol,metnamederuim16miljoeninwonersvanNederland,isdaarbijnietgrootgenoegomopeigenkrachteenzouitgebreidnetwerkvanfrequenteintercontinentaleenEuropeseverbindingeninstandtehouden.Hetzijnmededeoverstappendepassagiersdiederuim260directeverbindingenwaaroverdeluchthavenmomenteelbeschikt,mogelijkmaken.

QuaomvangwordthetnetwerkvanSchipholinEuropaalleenovertroffendoordatvandeluchthavenFrankfurt.NaastKLMenhaarSkyTeampartnersdraagteengrootaantalandereluchtvaartmaatschappijenbijaanditmainportnetwerk.Hetgaathier(involgordevanbelangrijkheidvoordemainport)ombuitenlandseintercontinentalecarriers,maatschappijenvananderealliantiesdieSchipholviahuneigenhubverknopenmetderestvandewereld,enompoint-to-point-carriersdiegrotendeelsnogalleenbinnenEuropaopereren,maaroptermijnzichwellichtookintercontinentaalgaanmanifesteren.TotslotaccommodeertSchipholbinnenlandseenbuitenlandsechartermaatschappijendiedeEuropeseenintercontinentalevakantiemarktbedienen.

Luchtvrachtvormteenonlosmakelijkonderdeelvanonzemainportstrategie.Hetinter-continentalenetwerkisvooreenbelangrijkdeelalleenrendabelteopererenincombinatiemetvrachtvervoer.Onderstaandefiguurlaatziendatvrachtvoorgemiddeld15procentbijdraagtaandeoperationelemargeopeengrootaantalvandezebestemmingen.

17

Vrachtwordtdeelsvervoerdinhetruimvanintercontinentalepassagiersvliegtuigen,maarintoenemendemateookinzogenaamdefull freighters.Dithangtsamenmetdegroeivandemarktvoorvracht,maarookmetdetoenemendeeenzijdigheidvandeglobalevrachtstromen,waardoorfull freightersvanuiteconomischenlogistiekperspectiefsteedsmeerinhetvoordeelzijn.Dankzijdesterkepositieinluchtvracht,denabijheidvanRotterdamendepositievanNederlandalsbelangrijktransportlandisSchipholeeninteressantemarktplaatsvoorbuitenlandsevestigingenmetlogistiekeactiviteiten.DetoegevoegdewaardevanvrachtisdaarbijvoorderegioaanmerkelijkgroterdanvoorSchipholalsbedrijf.Vrachtzorgtvoorveelwerkgelegenheid(in2006circa30.000directeenindirectearbeidsplaatsen)openronddeluchthavenendraagtbijaandeversterkingvanhetvestigingsklimaatvanderegio.

1.2.2 Concurrerende luchthavenVoordeondersteuningenaccommodatievanhetnetwerkvanverbindingeniseenzowelluchtzijdigalslandzijdiggoedontslotenluchthavennodig,diemetdeanderehubskanconcurrerenopbetrouwbarecapaciteiteneengoedoverstapproducttegenconcurrerendevisit costs.Bestendigingvandehuidige,succesvollemainportpositieenhetinstandhoudenvanhetnetwerkvanAmsterdamAirportSchipholvereisentenminstehandhavingvandehuidigemarktpositietenopzichtevandebelangrijksteconcurrenteninEuropa:LondenHeathrow,ParijsCharlesdeGaulleenFrankfurt.Daarbijisdeconcurrentietussendezeluchthavensdeafgelopenjarensterktoegenomen,mededoorhetingezetteprocesvanverzelfstandigingenprivatiseringvanluchthavenbedrijven.

VoorhetversterkenvandeconcurrentiepositievandemainportwerkenwijmetKLMenLVNLnauwsamenaandegezamenlijkeaansturingvanhetluchthavenproces.Vanuitdegedachtevaneengemeenschappelijkbelang,wordtsamengewerktaanhetreducerenvandekosten,hetverhogenvandeconnectivity(aantalenkwaliteitvandoorverbindingen)enhetverbeterenvandepunctualiteitvandeoperatie.

Opbouw resultaat ICA netwerk met vracht ... ... en zonder vracht

Voorbeeld berekening resultaat ICA netwerk met en zonder vracht(index, omzet met vracht = 100)

Bron: AVAM; Lufthansa Cargo; OC&C analyse

Zonder vracht is deoperationele marge

van ICA passage15%-punt lager

80

5

90

20

5

Omzet

Marginale kosten vracht

Marginale kosten pax en overige kosten

Resultaat

80

nvt

-10

90

Omzet

Marginale kosten vracht

Marginalekosten pax enoverige kosten

Resultaat

Passage Vracht Passage

18

Denkbaarisdatbijdezevormvansamenwerkingindetoekomstookcrucialeoverheidspartijen,zoalsmarechausseeendouane,betrokkenzullenraken.Opdenduurzouhetsamenwerkingsverbandzelfsandereluchtvaartmaatschappijenmethubsdiedezelfdealliantiebedienen,kunnenomvatten.

Omonzeconcurrentiepositiealshubluchthaventeversterken,krijgtdeSkyTeam-alliantiebinnendemargesdiedeEuropeseregelgevingbiedtmaximaalderuimteomverdertekunnengroeienopSchiphol.TevensmoetenwilSchipholruimtebiedenaanbuitenlandsealliantiesenaccommoderenwijookpoint-to-point-carriersvanwegehunbijdrageaanhetmainportnetwerkenaandeinternationalebereikbaarheidvandeRandstadvoordezakelijkeentoeristischemarkt.TotslotaccommodeertSchipholookNederlandseenbuitenlandsechartermaatschappijen.Zijdragenbijaaneenbeterebenuttingenbezettingvandeinfrastructuur.Datgeldtdestesterkeromdatdezemaatschappijengeenbeslagleggenopschaarsepiekcapaciteit.Welmakenzemeergebruikvandenachtenleggendaardooreenrelatiefgroterbeslagopdegeluidscapaciteit.

Naasteenoptimalebenuttingvaninfrastructuurdraagtvooralbetrouwbarecapaciteitbijaanverlagingvandevisit costs.Eengrootdeelvandekostendieeenluchtvaartmaatschappijopeenluchthavenmaakt,isnamelijkhetgevolgvan(hetvoorkomenvan)vertragingen.Betrouwbarecapaciteitkomtbovendientengoedeaandepunctualiteitdievooreenhubluchthavenessentieelisindeconcurrentieomtransferreizigers.

Eengoedelandzijdigebereikbaarheidisvangroteinvloedopdeomvangvandethuismarktendaarmeedeconcurrentiepositievandeluchthaven.Naarmatedeomvangvandethuismarktgroterwordt,ishetvoorluchtvaartmaatschappijenaantrekkelijkeromSchipholinhunnetwerkoptenemen.EenafnemendebereikbaarheidvandeRandstadzalerbovendienvoorzorgendatsteedsmeerpassagiersvanbuitendeRandstadviaandereluchthavensreizen.

1.2.3 Concurrerende regioNetwerkenluchthavenmakenonlosmakelijkdeeluitvanderegio.AmsterdamendeRandstadprofiterenhiervanalsvestigingsplaatsvaninternationalebedrijven,alstoeristischcentrum,maarookalsarbeidsmarkt.OmgekeerddraagteeninternationaalgeoriënteerderegiobijaandevoordeluchtvaartmaatschappijenbelangrijkestroomvanOD-reizigers3.DitisvoorheneenbelangrijkefactorinhunoverwegingomSchipholaldannietoptenemeninhunnetwerk.

KLM, LH, AF, BA

FRA, CDG, SPL, LHR: baggage, delays, lounges

FRA, CDG, SPL, LHR: prioritization, MCT, CDM

Competition between alliance hubs

Star, Skyteam, Oneworld: network, seamless travel

Competition between airline alliances

Competition between airlines

Competition between alliance (multi-)hubs / ATC

Mainport Inc targets:

Reduce visit cost

Increase connectivity

Maintain punctuality

Source: Lufthansa, team analyses

� OD­reizigers­ (Origin – Des­tination) hebben Schiphol als­ vertrekpunt of als­ eindbes­temming. trans­ferpas­s­agiers­ hebben de luchthaven als­ overs­tappunt.

1�

GlobaliseringDetoekomstenwelvaartvanNederlandwordensteedsmeerbepaalddooreconomischeontwikkelingenopwereldwijdschaalniveau.Dezemetglobaliseringaangeduidetrendleidttoteenherverdelingvaneconomischeactiviteitenopeensteedsgrotermondiaalschaalniveau.Ditiseenontwikkelingdiezichnogvolopaanhetvoltrekkenis.Almetallijktzicheennieuweeconomischegeografieaftetekenen,waarbijdepositieinendeaansluitingopmondialenetwerken,meerbepalendzijnvoordewelvaartvaneengebied,danhistorischevestigingsplaatsfactoren.AlsgevolgvandeglobaliseringendeEuropeseeenwordingkomenstedelijkeregio’s–global city regions–steedsmeerdirectinconcurrentiemetelkaar.OokdeRandstadiszo’nglobal city region.Indieconcurrentiegaathetomdepositieendeslagkrachtvaneenregioophetgebiedvankenniseninnovatie,creativiteit,ondernemerschapenverbondenheid(connectivity).Bijconnectivitygaathetomdekwaliteitvandeverknopingvaneenglobal city regionindevervoersnetwerkenvanpersonen,goederen,kapitaaleninformatie.Derolvanluchthavensinmondialetransportketenszalhierdoornogbelangrijkerwordendannualhetgevalis.Daarnaastzijnuiteraardookanderefactoren,zoalseenaantrekkelijkleefklimaatenculturelediversiteit,belangrijkevoorwaardenomindieconcurrentieslagsuccesvoltezijn.

DeNoordvleugelvandeRandstadmoetallezeilenbijzettenomzichindieveranderendecontexttepositionerenalssuccesvolconcurrerendeglobal city region.Gelukkigwordtditookdoorbestuurdersinderegioonderkend.ZoishetdeambitievanAmsterdamombinnenvijfjaarweertebehorentotdetopvijfvanEuropesesteden.IndiezinsluitdemainportstrategienaadloosaanopdeMetropolitaneStrategievanAmsterdamendeprovincie.

Metropolitane StrategieOmtekomentoteeninternationaalconcurrerenderegioisdoordegemeenteAmsterdamsamenmetpartijenuitdeNoordvleugelRandstaddeMetropolitaneStrategieopgesteld.Dezestrategieheeftalsdoelomervoortezorgendatdevestigingsvoorwaardenvoorbedrijven,instellingenenwerknemersinditdeelvandeRandstadinternationaalconcurrerendzijn.Hierbijgaathetzowelomversterkingvandeeconomischestructuuralsomverbeteringvandebereikbaarheidendefysiekeomgeving(wonen,werken,recreëren).DemainportSchipholmetzijnuitgebreidenetwerkvanverbindingenwordtdaarbijgezienalseenessentiëleassetvooreenconcurrerenderegio.Bovendiengenereerteengeslaagdemetropolitanestrategieextravraagnaarvervoer.Opdiemanierwordthetmainportnetwerkverderversterkt.Netwerkenregionaleontwikkelingwordenzogoedmogelijkopelkaarafgestemd.VoordedirecteomgevingvanSchipholgaathetdaarbijmetnameomclustersindelogistieke,financiëleenzakelijkedienstverlening,decreatievesectorenhettoerisme.

Hetsuccesvandemetropolitanestrategiehangtsterkafvandebestuurs-enuitvoeringskrachtvanhetRijkenvandedecentraleoverheden.OphetschaalniveauvandeRandstadalsgeheelzijnextrainspanningenvereistvoorhetverbeterenvandevolgendevierlocatiefactoren:infrastructuur,vestigingslocaties,woon-enleefklimaatenkennisentoeleveranciers 4.Internationaalopererendebedrijvenlettenscherpopdezelocatiefactoren.DeRandstadzalzichhierindanookinpositievezinmoetenonderscheiden.

� BCI, 2006 OeSO review 2007

20

1.2.4 AirportCity-conceptDeRandstadheefteenaantaltroeveninhandenomderegioterugtekrijgenindetopvanEuropeseregio’s.DeontwikkelingvandeZuidas,detoekomstigeWerkstadA4enAirportCitySchipholzijnhiersprekendevoorbeeldenvan.Hoeweldezegebiedeniedervoorzichaleenuniekvestigingsklimaatbieden,zalhetcreërenvansynergietussendezeontwikkelingendeinternationaleconcurrentiepositievandeRandstadalsglobal city regionnogmeerversterken.Ookhiergeldtdathetgeheelmeerisdandesomderdelen.

WijziendeAirportCityalseenonderdeelvaneenstedelijkecorridor,eenAirportCorridorwaariniedergevalWerkstadA4,Schiphol,Badhoevedorp-ZuidendeZuidasdeelvanuitmaken.Dezecorridorkanbijuitstekeendiversiteitaanhoogwaardigevestigingsmilieusbiedenrondmanagement,zakelijkedienstverleningenlogistiek.Stadenluchthavengroeienopdezemaniersteedsmeernaarelkaartoe.DevolgendefiguurgeeftdeAirportCorridorschematischweer.

DezecorridorheeftgrotepotentieomuittegroeientoteensterkinternationaalconcurrerendgebiedbinnendeRandstad.MeteenveelheidaanuniekeencomplementairevestigingsmilieusbinnendeAirportCorridorkanNederlandzichininternationaalperspectiefprofilerenalstoplocatievoorverschillendetypenbedrijvigheid.WanneereendergelijkeintegraleontwikkelingvandeAirportCorridorwordtgecombineerdmethetversterkenvanhetinderegioaanwezigeaanbodaanwoonmilieus,recreatie,educatieenculturelevoorzieningen,heeftNederlandeenbelangrijkeslaggemaaktindeconcurrentiestrijdtussengrootstedelijkeregio’swereldwijd.

HoewelheteenvoudigisdeAirportCorridoropeenkaartweertegeven,isheteenstukingewikkelderomdeverschillendeonderdelenvandecorridorookdaadwerkelijkalsééngeheeltelatenfunctioneren.Ditvergteennieuweaanpakvangebiedsontwikkeling,nietgerichtoponderlingeconcurrentie,maaropsamenwerkingenafstemming.SamenmetdebetrokkenoverhedenenanderepartijenwilSchipholGroupzichgraaghiervoorinzetten.

21

HetbelangvandeontwikkelingsasvoordeBVNederlandiszodaniggrootdathierookeenduidelijkeenactieverolvanderijksoverheidopzijnplaatsis,metnameophetgebiedvaninfrastructuur.Zijdientzorgtedragenvoorhetscheppenvandejuistevoorwaarden,zoalshetcreërenvanoptimaleverbindingentussendeverschillendegebiedsdelenvandeAirportCorridor.Juisteengecoördineerdeaanpakwaarinbedrijfsleven,overhedenenmaatschappijsamenwerken,zalleidentotdeontwikkelingvandeAirportCorridortoteeninternationaalvooraanstaandelocatie.

1.3 Omgevingsstrategie

Wijzijnonservanbewustdatluchtvaartgepaardgaatmetoverlastvoormilieuendeomgeving.Alsbedrijfdatzichtendoelsteltmaatschappelijkverantwoordteondernemen,zettenwijonsdaaromactiefinvoorverbeteringvanhetwoon-enleefklimaat.Veelaandachtgaatdaarbijuitnaarmaatregelenterbeperkingvandegeluidshinder.Hetmeesteffectiefzijnmaatregelendiebetrekkinghebbenophetterugdringenvangeluidbijdebron,zoalsmomenteelgebeurtdooreenselectieftoelatingsbeleidvoorlawaaiigetoestellen.Ookhinderbeperkinggedurendedenachtdoormiddelvaneenstringenttoelatingsbeleidvoorhetgebruikvandenacht,draagthiertoebijenzalverderwordenaangescherpt.DaarnaastzetSchipholsamenmetdeLVNLinopverbeterdeinformatievoorziening,deintroductievaneentransparantermeet-enhandhavingsysteemenopeengebiedsgerichteaanpakvandehinderendeleefbaarheid.

Metconcretemaatregelenwillenwijonsinonzebedrijfsvoeringgaanrichtenopdeverbeteringvandelokalelucht-enwaterkwaliteiteninbrederezinophetverminderenvandenegatievebijdragevandeluchtvaartaandeklimaatverandering.TenslottedraagtSchipholGroupfinancieelbijaaneenverbeteringvanhetwoon-enleefklimaatindeomgevingvandeluchthaven.

22

2�

2. Marktontwikkeling

DithoofdstukgaatinopdeontwikkelingvandemarktdieSchipholbedient(passagiersenvracht).Allereerstgaanwenawelkefactorenvaninvloedzijnopdeontwikkelingvandiemarkt.Vervolgenspresenterenwijdeprognosevoordeperiodetot2020/2025enlichtendezetoe.

2.1 Factoren die de markt van Schiphol bepalen

DetoekomstigemarktpositievanSchipholwordtbepaalddoordeontwikkelingvandewereldeconomie,deontwikkelingvandethuismarkt(herkomstenbestemming)enhetmarktaandeelindetransferstromen.Indezeparagraafwordendezedriefactorennadertoegelicht.

2.1.1 WereldeconomieDewereldwijdegroeivandeeconomie,vaakaangeduidaandehandvanhetGrossDomesticProduct(GDP),verklaarteenbelangrijkdeelvandeontwikkelingindeluchtvaart.Ondankshetcyclischekaraktervandeeconomischeontwikkelingendeimpactdiemondialegebeurtenissenhebbenopdegroeivandeluchtvaart,vertoontdeluchtvaarteengroeidiegelijketredhoudtmetdegroeivandewereldeconomie.Hierondervolgteenillustratievanverschillendebronnendielatenziendatdevoorspeldewereldwijdegroeivandeeconomierondde3procentperjaarligt.Indejaren’90groeidehetintercontinentaleluchtverkeermetgemiddeld2keerdegroeivanhetGDP.InAziëwordtzelfseenGDP-groeiverwachtvantussende4en6procentperjaar.

2

wereld­economie

MarktSchiphol

trans­fer­s­tromen

thuis­markt

Wereld-GDP Voorspellingen

IMF �,�% 200� ­ 200�

OeF �,�% 200� ­ 200�

MIt �,2% 200� ­ 2020

Faa �,1% 2007 ­ 2017

Global Ins­ight �,0% 200� ­ 202�

Boeing 2,�% 200� ­ 202�

2�

NaasthetGDPhebbendeglobaliseringendegevolgendaarvanvoordegroeiengeografischeverschuivingindewereldhandelsstromeninvloedopdeontwikkelingvandeluchtvaart.Trendsindewereldwijdeindustrie(fusiestussenbedrijveneninstellingen,verplaatsingvanproductieenontwikkelingsprocessen,deinvloedvaninternetenICT),eneenonderscheidendvermogenopprijsofkwaliteit,hebbentevensinvloedopdelangetermijnontwikkelingvandeluchtvaart.

Aldecennialangmakendewereldeconomieendeluchtvaartnueengroeidoor.Tussentijdsisdaarinslechtseenbeperktaantalverstoringenopgetreden.Demeestomvangrijkeverstoringwasdiein2001.Dewereldwijdeeconomischerecessiediemedehetgevolgwasvandeterreur-aanslagenindeVS,deIrak-crisisendeSARS-epidemie,heeftdegroeivandeluchtvaartgedurendeenkelejarenvertraagd.Voordeluchtvaartleekdezerecessieindeeerstehelftvan2004grotendeelsachterderug.

Dewereldwijdegroeivandekomendejarenwordtdirectbeïnvloeddoordeopkomendeeconomieën.DesterkstegroeizalzichvoordoeninIndiaenChina,maarookinBraziliëenRusland(samenookweldeBRIC-landengenoemd).MetnameChinaenIndiamakeneensterkeontwikkelingdoorophetgebiedvankennisontwikkeling,innovatie,productieengroeivanhunbrutonationaalproduct.Ditzalleidentoteenbovengemiddeldetoenamevandeverkeersstromenvanzowelpassagiersalsvracht.EnerzijdsontstaanhierdoornieuweinteressanteverbindingenvanuitdebestaandevolwassenmarktenzoalsEuropaenAmerika.VoorbeeldenvannieuweinteressantebestemmingeninhetKLMnetwerkzijnChengdu,Bangalore,GuanghzouenHyderabad.

70,000

60,000

�0,000

�0,000

�0,000

20,000

10,000

1e Golfoorlog

Average growth rate 1988 - 2005: 7.0% in RPK’s

aea total Scheduled Pas­s­enger traffic (in million rPK)

�/11 SarS

1�88

1�8�

1��0

1��1

1��2

1���

1���

1���

1��6

1��7

1��8

1���

2000

2001

2002

200�

200�

200�

0

Overige, aangrenzende groeipercentages

wereldhandels­groei OeF 6,�% 200� ­ 200�

Groei wereldwijd container vervoer tDC 7,8% 2006 ­ 2010

Groei export China economis­t 16,6% 2006 ­ 2010

2�

AnderzijdszullendeinwonersvandeBRIC-landenindekomendejarenmeergaanreizen.BostonConsultingGrouplaatinhaaranalysesziendateensterkegroeivanreizigersvanuitdezelandennogwelenigejarenopzichlaatwachten.Hetinkomenperhoofdvandebevolkingzaleerstnogforsmoetengroeienvoordatditzichvertaaltinmeerintercontinentaalvliegverkeer.GeletopdegrotebevolkingsomvanginmetnameIndiaenChinazalhetdanwelgelijkomsubstantiëlevolumesgaan.BijhetuitbreidenvanhetmainportnetwerkligtdaaromhetaccentvooralopIndiaenChina,zowelvoorpassagiersalsvoorvracht.DaarinpastookhetpositionerenvandeSchipholregioalsbelangrijketoekomstigevestigingsplaatsvoorChineseEuropesehoofdkantorenenalslogistieketoegangspoortnaarEuropa.

Doortoenemendewelvaartendoorinternationalemigratiezullensteedsmeermensengaanreizenomfamilie,vriendenenkennissentebezoeken.Hetmondialetoerismezalharderstijgendandeafgelopendecennia.Weliswaarspelenkortetermijnfactorenhierineenbelangrijkerol(prijzen,vertouweninluchtvaart,veiligheid,besteedbaarinkomen,vrijetijd),maarookopdelangetermijnwordthierineengestagegroeiverwacht.

China and India are the major growth

stories, but are both 20 * 30 years

from hitting the long haul demand

inflection point

(Bron: Bos­ton Cons­ulting

Group 2006)

Mondiale

ontwikkeling

toerisme

26

2.1.2 Thuismarkt – herkomst en bestemming

Demografische ontwikkelingNederlandteldebegin2007ruim16,3miljoeninwoners.HetRuimtelijkPlanbureauenhetCentraalBureauvoordeStatistiekpubliceerdenin2006eenprognosevoordeontwikkelingvandebevolkingsomvangtot2040.InNederlandgroeithetaantalinwonerstothetjaar2025nogmetongeveer600.000mensen.Depiekindebevolkingsomvangwordtin2035verwachtmet17miljoeninwoners.Datiseengroeivancirca4procenttenopzichtevandehuidigesituatie.Vervolgenszaldegroeilichtafnemen.Indelenvanonsland,zoalsLimburgenZeeland,neemtdebevolkingnualinomvangaf.Devergrijzingishierhetsterkstmerkbaar.DezetrendisinheelEuropawaarneembaar.VoorDuitslandenItaliëwordtindeperiode2000-2025desterksteafnamevandebevolkingverwachtmetcirca1à2procent.DaarmeewordtinEuropaeninNederlanddemografischegroeieensteedsminderdominantebepalendefactorvoordegroeivandethuismarkt,zijhetdaterregionaalnoggroteverschilleningroeikunnenoptreden.

Economische groei en ontwikkeling van de welvaartEenandereverklarendefactorvoordegroeivandethuismarktisdeontwikkelingvandeeconomiemetinhetverlengdedaarvandeontwikkelingvandewelvaart.HetBrutoBinnenlandsProduct5isdaarvooreenpassendeindicator.DeplanbureausCPB,MNPenRPBhebbenvierscenario’sontwikkeldvoordewelvaartsontwikkelingindeperiodetussen2002en2040.Indezescenario’svarieertdejaarlijksegroeivanhetBBPtussende0,7en2,6procent.Indeperiode1971-2001wasdegemiddeldegroeigelijkaanhetscenariometdehoogstevoorspeldegroeivoordeperiode2002-2004,teweten2,6procentperjaar.

Propensity to flyAnderebelangrijkeverklarendefactorenvoordematewaarinNederlandersopzakenreisofvakantiegaanendaarbijgebruikmakenvanhetvliegtuig,zijndehoogtevandeticketprijzen,dekeuzemogelijkhedenvooranderemiddelenvanvervoer(trein,auto,ferry)endegewenningenhetgemakvanvliegenalsmiddelvanvervoer.

Metbehulpvanonderstaandefiguurkaneeninschattingwordengemaaktvandeontwikkelingvandepropensity to fly.DitbegripstaatletterlijkvertaaldvoordegeneigdheidomtevliegenenheeftbetrekkingophetaantalvluchtendatNederlandersgemiddeldperjaarmaken.Defiguurlaatziendatdoordejarenheenmenseninalleleeftijdscategorieënvakerzijngaanvliegen.Opvallendisdesterkestijgingvandepropensity to flytussen1996en2001.UitbreidingvanhetaantalEuropesebestemmingentegenscherpeprijzenheeftindezeperiodeveeljongerengestimuleerdompervliegtuigtereizen.Degemiddeldepropensity to flyisindeperiode1991-

� Het bruto binnenlands­ product is­ de totale (geld)waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diens­ten gedurende een bepaalde periode, mees­tal een jaar.

10

1��0

1���

1�60

1�6�

1�70

1�7�

1�80

1�8�

1��0

1���

2000

200�

2010

201�

2020

8

6

�

2

0

­2

Ontwikkeling BBP

1971-2001

Global

Economy

2002-2040

Strong

Europe

2002-2040

Transatlantic

Market

2020-2040

Regional

Communities

2002-2040

Mutaties per jaar in %

Bevolking 0,7 0,5 0,4 0,2 0,0

Arbeidsaanbod 1,1 0,4 0,1 0,0 – 0,4

Werkgelegenheid 0,9 0,4 0,1 0,0 – 0,5

Arbeidsproductiviteit 1,9 2,1 1,5 1,9 1,2

Volume BBP

(marktprijzen)

2,6 2,6 1,6 1,9 0,7

BBP per hoofd 1,9 2,1 1,2 1,7 0,7

gemiddeld niveau beroepsbevolking

Werkloze

beroepsbevolking

5,5 4,1 5,7 4,6 7,3

Niveaus eindjaar

Collectieve uitgavenquote

(% BBP)

42 36 47 38 51

27

2006toegenomenvan0,22naar0,48enzalnaarverwachtingverdertoenemenrichting1,0.NaasteenstijgendBBPligthierookgewenningaantengrondslag.Zoalsuitdefiguurblijkt,namenjongerenanno2006veelvakerhetvliegtuigdanjongerenpakweg10jaareerder.Verwachtmagwordendatzijgeneigdzijndezelevensstijlinzekerematevoorttezettennaarmatezijouderworden.Datwilzeggendatindetoekomsthetaantalouderendatgebruikmaaktvanhetvliegtuigalsvervoermiddelnaarverwachtingsterkzaltoenemen.

De catchment areaHetgebiedwaarluchthavenshunpassagiersvandaanhalenheetde’catchment area’.Gemiddeldgenomenbepaalteenreistijdvancirca2uurdegrensvandecatchment areaendaarmeedekeuzevoordeluchthaven.Ookdebetrouwbaarheidvandereistijdisvaninvloedopdeluchthavenkeuze.Decatchment areasvandedriegrotehubsoverlappenelkaardeels:zooverlaptdecatchment areavanSchipholterhoogtevanBrusseldievanParijsCharlesdeGaulle.Deoverlapmetdecatchment areavanFrankfurtligtongeveerinhetRuhrgebied.Delaatstevijfjaarishetmarktaandeelinderandenvandecatchment areavanSchipholmetcirca5procentafgenomen,metnameenerzijdsdoordeverbeteringvandeinfrastructuurnaarParijsCharlesdeGaulleenFrankfurt(deaansluitingopdehogesnelheidslijnen)endoordeopkomstvanderegionaleluchthavens.AnderzijdswerktdetoenemendecongestieophetNederlandserijkswegenneteninhettreinverkeernadeligvoordecatchment areavanSchiphol.BehoudvandethuismarktstaatofvaltmetdekwaliteitvandeachterlandverbindingenvanSchiphol.Verbeteringvandezeverbindingenwordtdanooksteedsurgenter.

Propensity to fly

Leeftijdscategorie

Pro

pen

sity

to

fly

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

1991 1996 2001 2006

0-18 19-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 >70

Propensity to fly is berekend door

het totaal aantal vertrekkende

passagiers binnen betreffende

leeftijdscategorie die woonachtig

zijn in Nederland te delen door

het aantal inwoners van

Nederland in betreffende

leeftijdscategorie.

0

�

10

1�

20

2�

�0

��

�0

Fra

����

2� 2�

20

1�

7

�

aM

S

CG

G/O

rY

LHr

MU

C

VIe

ZrH

CPH

Nu

mb

er o

f in

hab

itan

ts­ li

vin

g w

ith

in

200

km o

f ai

rpo

rt (

m)

Catchment area comparisonCatchment area

28

De D-componentBijdeomschrijvingvanontwikkelingenindethuismarktishiervoorvooralingegaanopdezogenaamdeO-component:datzijndieNederlandersdiezichpervliegtuigwillenverplaatsen.DaarnaasthebbenwetemakenmetbuitenlandersdienaarNederlandkomenvooreenzakenreis,stedentrip,startvaneenEuropesevakantieofvoorbezoekaanfamilieenvrienden.DitzijndemensendieNederlandalsbestemming(‘destination’)hebben.Momenteelkomenerzo’n5,6miljoenmensenperjaaropSchipholaandiehierookhuneindbestemminghebben:25%vanhettotaleluchtverkeernaarSchiphol.Ongeveer44procentvanhettotaalaantalinkomendetoeristenenzakelijkebezoekersmaaktgebruikvanhetvliegtuig.Naarverwachtingzalhetaantalbuitenlandsebezoekersaanonslandindetoekomstverdertoenemen.Deelskomtdatomdatlandeninanderedelenvandewereld(Oost-Europa,China,Indiaetc.)steedswelvarenderwordenenhuninwonersdaardoorvoldoendegeldhebbenomtekunnenreizen.Deelsheefthetooktemakenmetdetoenemendevervlechtingvangezins-enandererelatiesopEuropeseenmondialeschaal,alsgevolgvanmigratieensocio-economischefactoren,zoalswerk,studiee.d.

Deaantrekkelijkheidvande‘bestemmingRandstad’vormthierbijeenbelangrijkefactor.EensuccesvolleuitvoeringvandeMetropolitaneStrategiekaneenflinkebijdrageleverenaanhetvergrotenvandieaantrekkelijkheid.Dezestrategiebeoogtimmershetreedsaantrekkelijkevestigingsklimaatvoorinternationaalopererendebedrijvenverderteverbeterenenininternationaalperspectiefhoogstaandeonderwijs-encultureleactiviteitentestimuleren.DaarmeezaleensuccesvolleuitvoeringvandeMetropolitaneStrategiebijdragenaanhetgenererenvannieuwezakelijkeentoeristischevervoersstromen.

2.1.3 Positie op de transfermarktTransferverkeerisfootloose:passagierskunnenvoorhunaansluitendevluchtnaardeeindbestemmingimmersvrijgemakkelijkkiezenvoorandereluchthavens.DetotaleomvangvandepassagiersmarktinEuropawasin2002ca.550miljoenwaarvan158miljoenindetransfermarkt.Schipholhadhierinmet17miljoenpassagierseenmarktaandeelvan11procent.SchipholisnetalsFrankfurtinvergelijkingmetParisCharlesdeGaulleenLondonHeathrowvoorzijnnetwerkveelafhankelijkervanoverstapverkeer,omdatstedenalsAmsterdamenFrankfurtnueenmaalveelminderhoogwaardigbestemmingsverkeeraantrekkendanstedenalsLondenenParijs.Datmaaktuiteraardhunpositieookmeerkwetsbaar.Detransfermarktzaldekomendeperiodeineenaantalopzichtenonderdrukkomentestaan.

Transfer potential

158 Mln.

Source: ICAO/IATA / AEA Statistics 2003 / Airline Business (Regional) / AAS - Historisch Vlucht Systeem (Incl. LCLF, charters)

Number of passenger movements in 2002

Worldwide passenger market

1.600 mln

Europe-related market (to/from and within EUR)

550 mln

Relevant SPL markets

185 mln

Rest of the world

1033 Mln.

Europe relatedmarket

554 Mln.

Rest of Europe related

373 Mln.

SPLrelevantmarket

181 Mln.

Netherlands local market : 26.6 mln

- Regional airports: 1.5 mln- Airports outside NL: 1.5 mln

Local traffic at SPL: 23.6 mln(89% of Netherlands local market)

Transfer potential: 158 mln

Transfer traffic at SPL:17 mln

(11 % of transfer potential)

Traffic at SPL

40 mln

Local

Transfer

plaatje 7: Relevant passenger market of Schiphol consist of “Netherlands local market” en “SPL transfer potential”

2�

Indeeersteplaatszaldoordeintroductievankleinere,efficiënterevliegtuigenmeteengrootvliegbereik(B777ER,B787,A340enA350),meerrechtstreeksgevlogenkunnenwordenopsecundairebestemmingen.Eendeelvanhetintercontinentaleverkeergaatdaarmeenietmeerviadehub,maarvliegtdirectopbestemmingenzoalsDüsseldorf,Hamburg,Brusseletc.DekeerzijdevandezeontwikkelingisdatervanafSchipholookrechtstreeksgevlogenzalgaanwordennaarkleinerebestemmingeninbijvoorbeeldAmerika.HetnettoeffectzalvoorSchipholnaarverwachtingnegatiefzijn.DitkomtomdateenvergrotingvanhetvliegbereikvoorSchipholslechtseenbeperktegroeivandecatchment areaoplevert.Immers,eenvergrootvliegbereikbrengtvooralveel‘water’binnenbereik.Hetnettoeffectzalechternietzozeereenabsolutedalingvanhetaantaltransferpassagierszijn,maarmeereendempendewerkinghebbenopdegroeiervan.

Indetweedeplaatszullendemondialetransferstromenmeergeconcentreerdwordenopdegrootstehubs.DeintroductievanhetnieuwemegatoestelA380dattussende555en800passagierskanvervoeren,speelthierbijeenbelangrijkerol.VooreenintercontinentalevluchtvaneenA380zijngemiddeldnamelijkzo’n40feedervluchtennodig.Hierdoorzullenmogelijktransferstromennogmeergebundeldgaanwordenopeenbeperktaantalmegahubspercontinent.CriticivandeA380ziendittegelijkertijdalsdegrootstekwetsbaarheidvandittoestel:hetgenereertnogmeervliegtuigbewegingenopdiehubsdienualdemeestecongestiekennen.

Indederdeplaatstreedtverschuivingopvandemondialetransferstromen.InhetPerzischeGolfgebiedismomenteeleenontwikkelinggaandediezichvanafdejaren‘60inEuropa,envanafdejaren‘80inAziëheeftvoorgedaan.Veelalingegevendooreensterkewensomhetlandeconomischopdekaarttezetten,trekkenluchtvaartmaatschappijen,luchthavensenoverhedensamenopomzichalshubenhubcarrierteprofileren.Gegevendekleinethuismarktzijntransferstromendanonontbeerlijk.IndePerzischeGolfregiowordtopzodanigeschaalgeïnvesteerddatmeercapaciteitwordttoegevoegddanderegionalemarktkanabsorberen.Diesterkeuitbreidingvandecapaciteitopdegrond(Dubai:120miljoenpassagiers,12miljoentonvracht)enindelucht(vliegtuigordersvanluchtvaartmaatschappijEmirates:45A380’sen44B777’s)enhetgroterebereikvandevliegtuigenzulleneeneffecthebbenopeendeelvandetransferstromendienuviaSchiphollopen.HoewelhetgrootstegedeeltevandetransferstromenopSchipholongemoeidzalblijven,bijvoorbeeldopdeverbindingEuropa-Noord-AmerikaenbijdeEuropa-Europatransfer,zalhetverkeertussenbijvoorbeeldAmerikaenhetVerreOostenentussenEuropaenhetVerreOostenookviadePerzischeGolfregiogaanverlopen.Emirateskanhierbovendiendoorhaarrelatiefjongevlootenhaargekozenbedrijfsmodel,metlagekostenpereenheidproduct,scherpconcurrerenopprijs.OokdeontwikkelingvanDubaialsbestemmingdraagtbijaanhetaantrekkelijkmakenvaneenoverstapinhetMiddenOosten.Heteffectvaneentoenemendeconcurrentieopdezeroutesisnietzozeerdathettransfervolumeinabsolutezinafneemt,maardatderelatievegroeiopSchipholmindersterkzalzijndanwanneerergeenconcurrentiezouzijn.Overigensisditeffectaljarenvoelbaar,zovliegtEmiratesonderanderealnaarGlasgow,BirminghamenNewcastle.

�0

2.2. Prognose tot 2020/2025

Prognosesvoordelangetermijngeveneenglobaleinschattingvandeontwikkelingvanhetvliegverkeer.Bovenstaandzijndebelangrijksteinvloedsfactorenbeschreven.Ookdientbijdeprognosesrekeningtewordengehoudenmetdetransitievaneentraditioneelsterkgereguleerdemarktengroteoverheidsinvloednaareenopenmarktdieleidttotspecialisatieenopkomstvanallerleinieuweairlines,waarbijdoor‘Open Skies’ookdenunogsterkgereguleerdetransatlantischemarkttrekkengaatkrijgenvandealeerdergeliberaliseerdeEuropesemarkt.Hetgevolgisdanscherpereconcurrentie,toenemendedrukopprijzen,kleinerwordendemargesenverschuivingvanmarktaandelen.Deconsumentspeeltdaaropindoorprijsbewusttereizen:viainternetwordtvergelijkingvanhetbeschikbareaanbodsteedsgemakkelijker.Onderinvloedvandezefactorenzaldeluchtvaartzichverderontwikkelen,waarbijvoortdurendsprakezalzijnvanovercapaciteitindemarktdiedoorsaneringenfusiesvanluchtvaartmaatschappijeneensteedswisselendbeeldzallatenzienvanopdenduursuccesvolleenmindersuccesvollemaatschappijen.

Opdelangetermijnisdeverwachtingdathetaantalpassagiersdekomendejarenmetgemiddeld4procentperjaarzalgroeien.Onderstaandefiguurlaatziendatdezegroeiopdelangeretermijnafzalvlakkennaarca.2,5procentperjaar.DeafnamevandegroeiwordtvoornamelijkveroorzaaktdoordeverzadiginginhetaantalEuropesebestemmingen,deafnemendegroeivandebevolkingenstijgendeticketprijzen.DesecuritykostenbedragennuopSchipholreeds200miljoenEuroperjaar.Doorextramaatregelenzullendezekostendekomendejarennaarverwachtingverdertoenemenendaarmeezalookdegemiddeldeticketprijsstijgen.Ookdeintroductievanemissiehandelenmeerinhetalgemeendeinternaliseringvanmilieukostenindeticketprijszullenleidentoteenafvlakkingvandeprocentuelegroei.

11�

10�

��

8�

7�

6�

��

��

��

doorkijk na 201�

pax hoog pax midden (Schiphol s­cenario)

200�

200�

pax

/jr x

1 m

iljo

en

200�

2006

2007

2008

200�

2010

2011

2012

201�

201�

201�

2016

2017

2018

201�

2020

2021

2022

202�

202�

202�

pax laag

ca. �,�%

ca. �%

ca. 2,�%

ca. �%

�1

Deprognosevoorvrachtgaatuitvaneengroeimet5procentperjaarindeperiodetot2011envervolgensmet4procentperjaarindeperiodetot2020.Dezegroeivindtmetnameinhetfull freighter-segmentplaats.Eendergelijkegroeiinditsegmentisalleenmogelijkbijeenafnemendbeslagvanvrachtverkeeropdenachtendedaarmeegepaardgaandegeluidbelasting.

Dezeontwikkelingenbetekenendattussen2020en2025eenvolumewordtbereiktvan80à85miljoenpassagiers,circa3,5miljoentonvrachten–medeafhankelijkvandegemiddeldevliegtuiggrootte–600tot650.000vliegtuigbewegingenperjaar.

�,�0

�,1�

2,�0

2,6�

2,�0

2,1�

1,�0

1,6�

1,�0

doorkijk na 201�

Bus­ines­s­plan Schiphol Group ’06­’10: markt laag, hub hoog Lange termijn prognos­e Schiphol Group ’10­’2�

200�

200�

2006

2007

2008

200�

2010

2011

2012

201�

201�

201�

2016

2017

2018

201�

2020

2021

2022

202�

202�

202�

luch

tvra

cht

x 1

milj

oen

to

n

�2

��

3. De huidige positie van Schiphol

Inhetvorigehoofdstukzijndeontwikkelingenindemarktendedaaropgebaseerdeverwachtingentot2025inkaartgebracht.IndithoofdstukstaatdevraagcentraalhoeSchipholernuvoorstaat.ZalSchipholinstaatzijnomzijnplaatsindetopvanEuropesehubstebehouden?Omhierinmeerinzichtteverkrijgengaanwijeerstinopeenaantalsterktenenzwaktes,kansenenbedreigingenvoordemainport.VervolgenstrekkenwehieruiteenaantalconclusiesvoordeconcurrentiepositievanSchipholendetevoerenstrategiemetbetrekkingtothetmainportnetwerk.

3.1 Sterkte-zwakte-analyse

Indepublicatie‘WerkenaandetoekomstvanSchipholenderegio’(2005)hebbenSchiphol,LVNLenKLMeenSWOT-analysegepresenteerdvanhunconcurrentiepositietenopzichtevandeanderegrotehubsinEuropa.Onderstaandeengeactualiseerdeversiehiervan:

SterktesAmsterdamAirportSchipholbehoortmetParijsCharlesdeGaulletotdetweeEuropeseluchthavensmetdehoogstepiekuurcapaciteit.Afhankelijkvandeweersomstandighedenkunnenerbijna110vliegtuigbewegingenperuurwordenafgewikkeld.Tervergelijking:LondenHeathrowenFrankfurtbeschikkenovereenmaximalecapaciteitvan80vliegtuigbewegingenperuur.HierdoorisSchipholinstaathettransferverkeerinrelatiefkorteblokkenaftehandelen,waardooreenconcurrerendoverstapproductkanwordenaangeboden.BovendienbiedthethuidigebanenstelselvanSchipholvoldoendefysiekeenbetrouwbarecapaciteitomoptermijntot120vliegtuigbewegingenperuurtekunnendoorgroeien.

3

Sterktes• Omvang totale netwerk

• Homecarrier met s­terk trans­ferproduct

• Moderne, goed geoutilleerde luchthaven

• Hoge piekuurcapaciteit

• erkenning van het economis­ch belang voor

de lokale economie

Zwaktes• Duns­te intercontinentale netwerk voor pas­s­agiers­

en vracht

• Beperkte thuis­markt

• Lage benutting banens­tels­el door windfactor

• Beperkte HSL s­pooronts­luiting

Kansen• Capaciteits­problemen LHr & Fra in de

eers­tkomende jaren

• Skyteam alliantie met grotere commerciële

s­lagkracht

• Gezamelijke mainports­trategie luchtvaarts­ector

en Nederlands­e overheid

• Verhoging piekuur­ en jaarcapaciteit SPL

Bedreigingen• Capaciteits­uitbreiding op langere termijn op

andere Mainports­

• Vers­terking economie concurrerende regio’s­

o.a. door verbetering ves­tigings­klimaat

• toenemende hinderbeleving omgeving SPL en

beperkingen milieucapaciteit

• toenemende overheids­las­ten door doorbelas­tingen

en regelgeving

• Opkomende carriers­ in Midden Oos­ten

• Hub bypas­s­ing

• afname bereikbaarheid

Concurrentiepositie Schiphol

��

DoorzijnliggingkanSchipholalsdraaischijffungereninhettransfervervoeropdeNoordatlantischerouteendenoordelijkeVerreOostenroute.InEuropaligtSchipholgunstigtenopzichtevandepassagiersmarktenvanScandinaviëenGroot-Brittannië.DooraansluitingvanKLMbijéénvandedriewereldwijdealliantiesbeschiktSchipholmomenteelovereenhuboperatormeteengrotecommerciëleslagkrachtinEuropaenderestvandewereld.

Hetone-terminalconceptmetdebijbehorendefaciliteitenmaaktSchipholbetergeschiktvoorhettransfervervoerdanvergelijkbarehubsmetmeerdereterminals.DaarnaastheeftdenetwerkcarrierKLMtenopzichtevanhaarconcurrentendebestekwaliteitvandoor-verbindingenenishettotaalaanbestemmingenvandemainportSchipholopFrankfurtnahetmeestuitgebreid.

DoorhetAirportCity-conceptheeftdeluchthavenindeafgelopenjareneengezondebasiswetenteleggenvoorinkomstendienietuitdehavengeldenkomen.Dezeinkomstenzijngeïnvesteerdinhoogwaardigeinfrastructuur.Schipholishierdooreenmoderne,goedgeoutilleerdeluchthavenenwordtzoweldoorpassagiersalsdoorluchtvaartmaatschappijenregelmatigalsbesteluchthavenvanEuropabeoordeeld,zekeralshetgaatomhettransferproduct.

DevrachthubopSchipholprofiteertvandenabijheidvandeanderemainport,Rotterdam,envandegoedepositievanNederlandoplogistiekgebied.TotslotiseensterkpuntvanSchipholdatdeNederlandseoverheid,samenmetdesectorendeprovincieengemeenteninhaarbeleidduidelijkkiestvoordeontwikkelingvandemainport.

ZwaktesDegroottevandethuismarkt(hettotaalaantalin-enuitstappers)endeomvangvandecatchment area(hetverzorgingsgebiedwaardepassagiersvandaankomen)zijnbelangrijkefactorenvoorhetinstandkunnenhoudenvanhetnetwerk.Hoofdstuk2lietalziendatSchipholeenrelatiefgunstigepositieinneemtvoorwatbetrefthetaantalmensendatbinneneenstraalvan200kilometerwoont.Kijkenwenaardekwaliteitvandethuismarkt(eenhogepropensity to flyeneenhoogaandeelzakelijkverkeer),danscorendewereldstedenLondenenParijsvelemalenbeter.Wanneernietalleenreisafstandmaarookreistijdinogenschouwwordtgenomen,scorenFrankfurtenParijsgoedmededoorhunuitgebreidehogesnelheidsverbindingen.

Ookdehogerekostenvaninfrastructuurenvanallerleimaatregelendiezijngenomeninverbandmetisolatievanwoningen,enmeerrecentvoorbeveiliging,werkennadeligvoordeconcurrentiepositie.ZoheeftSchipholdoordesterkeweersinvloeden(windenslechtzicht)meerstart-enlandingsbanennodigdanluchthavensvanvergelijkbaregrootte.Omdatdezebanennietgelijktijdigkunnenwordengebruikt,leidtdittoteenrelatieflagebenuttingvanhetbanenstelsel.Dezeonderbenuttingwordtnogeensversterktdoordegeluidsrestrictiesdieaanhetbaangebruikwordengesteld.HierdoorblijfteenaanzienlijkdeelvandeinfrastructuuronderbenutenheeftSchipholinvergelijkingmethaarconcurrententemakenmethogerekosten.

KansenGeletopdemarktendepositietenopzichtevandeconcurrenten,heeftSchipholzekerkansenomzijnconcurrentiepositieopmiddellangetermijnteversterken.OmtebeginnenvormtdeSkyTeamalliantiemetKLMeensolidefundamentvoordeverdereontwikkelingvandehub.Hethuidigebanenstelselbiedtdemogelijkheidomdoortegroeientotcirca600.000vliegtuigbewegingen.Daarnaastligtereenkansomonderscheidendtezijninhetbiedenvanbetrouwbarecapaciteitdieeendienstregelingwaarborgtmetweinigverstoringen.Innovatiein

��

hetoperationeleprocesenhetaanbiedenvaneenadequaatbanenstelselspelendaarbijeenbelangrijkerol.

Regioenluchtvaartsectorzullengezamenlijkmoeteninzettenophetverbeterenvanhetvestigingsklimaatenhetvergrotenvandecatchment areadoorgoedeenvooralbetrouwbareachterlandverbindingenperspoorenoverdeweg.

BedreigingenDegrootstebedreigingvoordepositievanSchipholiseenachterblijvendeontwikkelingvanSkyTeamtenopzichtevanhaarconcurrenten.IndatgevalisdekansnamelijkreëeldatdealliantienoodgedwongenzalovergaantotconsolidatieenconcentratievanhaarnetwerkopParijs.OnvoldoendegroeimogelijkhedenopSchipholen/ofeentehoogkostenniveauverbondenmetdezegroeikunnenhiervoormedeaanleidingzijn.

DaarnaastvormendeontwikkelingenopFrankfurtenLondenHeathroweenbedreiging.Nukampenbeideluchthavensnogmeternstigecapaciteitsproblemen,maarbinnen10tot15jaarvanafnuzullenbeideeenextrastart-enlandingsbaanhebbenaangelegd.Huncapaciteitsproblemenzijndanopgelost.

Weliswaarvaneenandereorde,maarzekerookbedreigendvoordepositievandemainport,zijneenstagnerendeeconomischeontwikkelingvanderegioeneenachterblijvendebereikbaarheidvandethuismarkt.Beideontwikkelingenkunnenertoeleidendathetsegmentherkomst/bestemmingsverkeermindersnelgroeitdanopandereluchthavens.Vanuiteenoogpuntvanschaal-enkostenvoordelenzouookverschralingvanhetherkomst/bestemmings-verkeeralsgevolgvanverplaatsingvanverkeerofeentesterkeconcurrentievanregionaleluchthavenseenbedreigingvoordehubkunnenzijn.

EentoenemendebedreigingvormthetrigidehandhavingstelselvoorgeluidwaarbinnenAmsterdamAirportSchipholmoetopereren.Eerderalheeftdeluchtvaartsectorindepublicatie‘WerkenaandetoekomstvanSchipholendeomgeving’aangegeven,dathethuidigegeluidsstelselervoorzorgtdatdeluchtvaartsteedsopnieuwoploopttegengrenzen,terwijltegelijkertijdeengrootdeelvandebeschikbaregeluidsruimtenietkanwordenbenut.Dezesituatiewordtmedeveroorzaaktdoordatdegrenswaardenwordenvastgesteldopbasisvaninvoerscenario’smeteendienstregelingenvlootsamenstellingdie,omdatvelejarenvooruitmoetwordengekeken,alverouderdzijnvoordatzezijnvastgelegd.Bovendienzorgtditstelselervoordathetgeluidminderefficiëntoverderegiowordtverdeeld,waardoorrelatiefmeerbewonerslasthebbenvangeluid.Ditleidtertoedathethuidigebanenstelsel,ondanksgroteinvesteringen,nietmeergroeiruimtebiedtdanhetbanenstelselzonderPolderbaan.Eenandergevolgisdatmethethuidigestelselniettegemoetwordtgekomenaanhetverminderenvandehinderbeleving,hetgeentenkostegaatvanhetdraagvlakvoorSchipholinderegio.

Naafloopvanhetgebruiksjaar2005isgeblekendatdegrenswaardenvoorvliegtuiggeluidopeenbeperktaantalhandhavingpuntenalzijnbereikt.Innovember2006isgeconstateerddater,naafloopvanhetoperationelejaar2006,inenkelehandhavingpuntensprakewasvaneenhogeregeluidbelastingdanopgrondvandewettelijkegrenswaardeistoegestaan.Daaromishet,ondankshetgegevendatbinnendehuidigecriteriavoorgelijkwaardigheidnognietalleruimteisbenut,onmogelijkomindepraktijkderesterenderuimtetebenutten.AlopkortetermijnwordteenverderetoenamevanhetaantalvluchtenvrijwelonmogelijkendreigtdeontwikkelingvandenetwerkfunctievanSchipholonbedoeldenbijeenveellageraantalvluchtendanoorspronkelijkverwacht,testagneren.

�6

Eenbeterebenuttingvandebeschikbaregeluidsruimteisonderwerpvandemilieueffect-rapportagediein2007wordtuitgevoerd.VoortsishetfeitdatSchipholalopkortetermijntegengrenzenaanloopt,aanleidingomnategaanofbepaaldevluchtenkunnenwordenverplaatstnaarandereluchthavens.Indeparagrafen4.2en4.3wordtnaderopdezekwestieingegaan.Inparagraaf4.6wordenmaatregelenuitgewerktomdeinderegioervarenhindertengevolgevandegeluidsproductievandevliegtuigenverderterugtedringen.

3.2 De opbouw van het netwerk van de mainport

HoeishetnetwerkvanverbindingenvanSchipholopgebouwd?NavolgendschemalaatdeopbouwvanhetaanbodaanbestemmingenvanennaarSchipholzien.Daarbijmakenweonderscheidinenerzijdsbestemmingendiehetmainportnetwerkbedienen(onderstehelftinhetschema)enanderzijdsbestemmingendieinspelenopdevraagnaarvakantiebestemmingen(bovenstehelft).

3.2.1 Mainportnetwerk

Het mainportnetwerkHetmainportnetwerkversterktdeconcurrentiepositievanderegio:juistditveelzijdigeaanbodvanverbindingennaarbelangrijkeeconomischebestemmingenennaaranderehubsmaaktderegiozointeressantvoorinternationaalopererendebedrijven.HetmainportnetwerkvanSchipholzorgtbovendienvooreenbelangrijketoestroomvanpassagiersdieNederland,inhetbijzonderAmsterdam,bezoeken.InditmainportnetwerkkanonderscheidwordengemaaktineenintercontinentaalsegmenteneenEuropeessegment

Het intercontinentale segmentDekernvanhetintercontinentalenetwerkwordtonderhoudendoordehomecarrierKLMdiezichvooralrichtophetverknopenvanEuropeseenintercontinentaleverbindingenviadehubSchiphol.Hierdoorkaneengrootaantalintercontinentalebestemmingen,waarvoordethuismarktvanSchipholtekleinis,tochdirectwordenbediend.DaarnaastwordthetintercontinentalenetwerkbedienddoornetwerkcarriersdieSchipholhebbenopgenomeninhunnetwerkvanverbindingen.Zijverknopenhunnetwerkviaeenhubopeenandercontinent(zoalsbijvoorbeeldSingaporeAirlinesdoetviaSingapore).Ditleverteveneenseenaanzienlijkaantaldirecteintercontinentalebestemmingenop,diedeelsoverlappendzijnmethetnetwerkvanKLMendeelsexclusievebestemmingenbetreffen.IndirectbiedenookEuropesenetwerkcarriersreizigersdieopSchipholopstappeneenintercontinentaleverbindingaanviahuneigenhub(zoalsbijvoorbeeldBritishAirwaysviaLondenHeathrow,ofLufthansaviaFrankfurt).Dezevluchtengaanechterwelaltijdgepaardmettenminsteéénoverstap.VoorhetintercontinentalenetwerkvanSchipholisdit‘negatieffeederverkeer’:potentiëlepassagiers‘lekken’alshetware‘weg’naaranderehubs.Totslot,maarwelvaneenandereorde,makenookdeintercontinentalefull freighterverbindingendeeluitvanhetintercontinentalemainportnetwerk.

Het Europese segmentOokhetEuropasegmentwordtbedienddoordehomecarrier,waarbijdeEuropesemarktdeelsfungeertalsbelangrijkefeedervoorhaarintercontinentalenetwerk.KLMenhaarSkyTeampartnersverbindennietalleenSchipholmetallebelangrijkeEuropesesteden,maarvliegenookeenfijnmazignetwerkvanvooralfeederbestemmingeninNoordwest-Europaaan.OokdeanderenetwerkcarriershebbenSchipholallemaalopgenomeninhunnetwerkrichting

�7

huneigenhub,deelsalseindbestemming,maarvooralookalsfeedervoorhuneigenintercontinentalenetwerk.EenbelangrijkdeelvanhetEuropesebestemmingennetwerkbestaatuitpoint-to-point-carriers.Eendeeldaarvanbestaatnoguittraditioneleflagcarriers(nationaleluchtvaartmaatschappijenzoalsTAP,OlympicAirways),maareensteedsgroterdeelbestaatuithetsnelopkomendesegmentvanlow cost carriers.Delow costmaatschappijendieSchipholhebbenopgenomeninhundienstregelingbedienenvooreenbelangrijkdeeldemeerzakelijkebestemmingen,zodatopdezevluchtenalgemiddeldmeerdan30procentbestaatuitzakelijkverkeer.MaatschappijenzoalsRyanAir,dieuitsluitendoplow cost-bestemmingenvliegen,opererenvoornamelijkvanafregionaleluchthavens,omdatluchthavensalsSchipholvoorditsegmentinderegelteduurzijn.

HetbestemmingennetwerkvanSchipholbestaatnaasthethiervoorbeschrevenmainport-netwerkookuiteenzogenaamdaanvullendnetwerk,datvooraldeNederlandsevakantieenvrijetijdsmarktbedient.ZoweldeintercontinentalealsdeEuropesebestemmingenwordenverzorgddoorpoint-to-point-carriersendoorchartermaatschappijendiedezetypischevakantiebestemmingenverzorgen.Wijrekenendezebestemmingenniettothetmainport-netwerk,omdathetomvluchtengaatdievoordeinternationalebereikbaarheidenpositioneringvandeRandstadalsglobal city regionnietvandezelfdebetekeniszijn,alsdevluchtendieweweldaartoerekenen.EengrootdeelvandezevluchtenzouookvanandereNederlandseluchthavenskunnenwordenuitgevoerd,mitsdaarvoordezemaatschappijenookhetperspectiefbestaatopeenuitvoerbareenrendabeleoperatie.

Aan

vulle

nd n

etw

erk

Mai

npor

tnet

wer

k

homecarrier Cargo/FFoverigenetwerkcarriers

Netwerk van verbindingenvoor de Nederlandse vakantiemarkt

Concurrerend netwerk voorsterk internationaal vestigingsklimaat

en toerisme naar NederlandSch

ipho

l net

wer

k O&

D en transfer

Econom

isch dekkend netwerk &

best in class op specifieke bestemm

ingem

NL charters BL charters OD carriers NL charters BL charters OD carriers

Europese bestemmingen:- m.n. sunbelt bestemmingen: Malaga, Tenerife …

Intercontinentale bestemmingen:- vakantiebestemmingen: Paramaribo, Dominicaanse Republiek, Cancun….

NL charters BL charters PtP carriers NL charters BL charters PtP carriers

homecarrier overige netwerkcarriers

feeder HSL

Intercontinentale bestemmingen:- belangrijke economische centra/regio’s- andere hubs met achterliggend netwerk- unieke/onderscheidende bestemmingen

Europese bestemmingen:- belangrijke steden- unieke/onderscheidende bestemmingen- feeder homecarrier- andere hubs met achterliggend netwerk

PtP carriers

�8

3.2.2 De geografische dekking van het netwerkWelkebestemmingenwordennuconcreetvanafSchipholaangevlogen,endoorwie?Hettotalevervoersnetwerkbestondin2006uit261bestemmingen,waarvan40procentintercontinentaalen60procentEuropees(alleenscheduledverkeer).

Intercontinentale bestemmingenDehomecarrierbiedtmetzijnpartnersdemeesteintercontinentalebestemmingenaan.Ruim60procentvanalleintercontinentalebestemmingenwordtbedienddoorhetnetwerkvanKLM/Skyteam.Eenderdevandezebestemmingenwordteveneensaangebodendooranderenetwerkcarriers,zoalsUnitedAirlines,SingaporeAirlinesenCathayPacific.Bovendienvoegendezemaatschappijennogeens7intercontinentalebestemmingentoeaanhetmainportnetwerk,dienietdoorSkyTeamwordenbediend.HetaandeelvanKLMinhetintercontinentalesegmentisdaarmeeinvergelijkingtotdehomecarriersopdeanderehubsrelatiefhoog.Circa20procentvanalleintercontinentalebestemmingenzijntypischeleisure-bestemmingendiebediendwordendoorchartermaatschappijen.EenaantalbestemmingeninNoordAfrika,metnameMarokko,endaarnaastookTurkije,bedientvooraldegroeiendevraagnaarbezoekaanfamilieenvrienden(vrf-verkeer:‘visiting friends and relatives’).

DevolgendefiguurlaatdebestemmingenbuitenEuropazienengeeftdaarbijaanwelkemaatschappijdezebestemmingaanvliegt.

180

160

1�0

120

100

80

60

�0

20

0eUr

Schiphol netwerk: 261 passage bestemmingen (2006)

Leis­ure

Overige maats­chappijen

Skyteam + Overigemaats­chappijen

Skyteam

ICa

153

2�

�022

16

17

��

��

��

108

��

Europese bestemmingenVandeintotaal153EuropesebestemmingenbiedenKLMenhaarSkyTeampartnerser78aan.Vandezebestemmingenwordener35eveneensaangebodendooroverigemaatschappijen.Inaanvullinghieropbiedendezeoverigemaatschappijennogeens43anderebestemmingenaan.HetEuropesenetwerkisdaarmeeminderkwetsbaarenafhankelijkvantransferdanhetintercontinentale,maardaarmeevoorSchipholookminderonderscheidendvananderegroteEuropeseluchthavens.DeNederlandsechartermaatschappijen(‘leisure’)biedenintotaal25bestemmingenaan.

Skyteam

Overige maatschappijen

Nederlandse leisure

Skyteam + overige maatschappijen

Bestemmingen aangeboden door:

Schiphol netwerk: 108 passagebestemmingen (ICA)

Skyteam

Overige maatschappijen

Nederlandse leisure

Skyteam + overige maatschappijen

Bestemmingen aangeboden door:

Schiphol netwerk: 153 passagebestemmingen (EUR)

�0

Full freighter-bestemmingenSchipholteltintotaal31intercontinentalefull freighter-bestemmingen.TienvandezebestemmingenbiedtSkyTeamaan,waarvan8gezamenlijkmetandereluchtvaart-maatschappijen.De21anderebestemmingenzijnuniekebestemmingendiedoordeoverigemaatschappijenwordenverzorgd.Overigenswilditnietzeggendatopanderebestemmingengeenvrachtvervoerplaatsvindt.Bijnadehelftvanalleluchtvrachtwordtnamelijkgetransporteerdinpassagiersvliegtuigenofcombi-toestellendiedeelszijningerichtvoorhetvervoerenvanvrachtendeelsvoorpassagiers.Inonderstaandefiguurzijnalleenbestemmingenaangegevendiewordenbediendmetvrachttoestellen.

3.3 Het hub-and-spoke-netwerk van verbindingen

Hetovergrotedeel–namelijk60tot70procent–vanhetmainportnetwerkbestaatuitdedienstregelingdiewordtverzorgddoorKLMenhaarSkyTeampartners.Daaromishetgoedomhierapartaandachtaantebesteden.Ditnetwerkisgeenlosstaandeverzamelingvanbestemmingenenfrequenties,maareenzorgvuldigdoorKLMontworpenenafgestemdsysteemvandoorverbindingenvolgenshetzogenaamdehub-and-spoke-concept.Ditconceptisgebaseerdopeenzogoedmogelijkecombinatievantransferverkeerenherkomst/bestemmings-verkeer 6.Evenalsinanderetransportmodaliteitenishethub-and-spoke-systeemhetmeestefficiëntesysteemomzoveelmogelijkverbindingentekunnenaanbiedentussentweewillekeurigepuntenindewereld.

‘Connectivity’,ofteweldekwaliteitvandedoorverbindingen(korteenbetrouwbareoverstaptijdincombinatiemeteengrootaantalenfrequentedoorverbindingenvoorpassagiersenvracht)isessentieelvoorhetsuccesvanhethub-and-spoke-concept.Voorhetovergrotedeelvanhetaantalmogelijke,wereldwijde‘city pairs’(eenverbindingtussentweewillekeurigestedenopaarde)isdemarktvraagtekleinomdagelijkseenrechtstreekseluchtverbindingaantekunnenbieden.Dezepassagierskunnenzichalleenmaartussendietweestedenverplaatsenviadehub

Skyteam

Overige maatschappijen

Skyteam + overige maatschappijen

Bestemmingen aangeboden door:

Schiphol netwerk: 31 Full Freighter bestemmingen (ICA)

6 trans­ferverkeer is­ het “overs­tapverkeer” op Schiphol tus­s­en de vers­chillende vluchten. Herkoms­t/bes­temming­verkeer, ook wel Originating/Des­tinating (OD)verkeer genoemd, is­ het verkeer dat Schiphol als­ begin­ of eindpunt van een vliegreis­ heeft.

�1

vaneennetwerkcarrierdieeensamenstelselvandoorverbindingenaanbiedt.MethethubsysteemvanSkyTeamwordenzoviaSchipholwekelijksongeveer125.000wereldwijde‘city pairs’aangeboden,zijndehetaantalmogelijkecombinatiesvanstedendatmetmaximaaléénoverstapentenminsteééndagelijksefrequentievanafSchipholdoorSkyTeamopweekbasiswordtaangeboden.Onderstaandefiguurlaatziendateenuitgebreidnetwerkzondertransferverkeerondenkbaaris.

Vanwegehetgrotebelangvantransferenconnectivityvoorhetmainportnetwerk,wilSchipholdebesteoverstapluchthaveninEuropazijn.Doorhogeprioriteittegevenaaneenbetrouwbaarprocesendooreenhogepunctualiteittebiedentegenconcurrerendevisit costswilSchipholKLM/SkyteammaximaalondersteuneninhetbestendigenenontwikkelenvanhaarsterkenetwerkvanafSchiphol.

3.4 Reismotieven: zakelijk en leisure-verkeer

3.4.1 Zakelijk motiefHetbelangvanSchipholvoorverbindingeninhetzakelijkverkeerkomttotuitingindeverdelingvandereismotieven.VanhettotaalaantalaankomendeenvertrekkendepassagiersopSchipholheeftcirca39procenteenzakelijkmotief.VandezezakelijkereizigersheefteengrootgedeeltedeRandstadenAmsterdamalsbestemming.DitlaatzienhoenauwSchipholendeinternationalezakelijkemarktvandeRandstadmetelkaarverbondenzijn.OfschoongeenluchtvaartmaatschappijopSchipholvoor100procentuitzakelijkvervoerkanbestaan,zijnerwelverschilleninvluchtenenmaatschappijenquahoeveelheidzakelijkenniet-zakelijkvervoer.

100

80

60

�0

20

0

�

Para

mar

ibo

% lo

cal v

s­ tr

ans­f

er p

as­s­e

ng

ers­

Jo’b

urg

San

Fra

nci

s­co

new

Yo

rk

Ho

ng

Ko

ng

Van

cou

ver

Ho

us­t

on

Del

hi

Lag

os­

teh

ran

��

���0 2�

20 1� 1� 11 � 7

6�70

7� 80 8�86 8� �1 ��

Intercontinental destinations served by SkyTeam(only selected destination names are depicted)

Local Transfer

Transfer traffic: an essential part of Schiphol’s network

Without transfer traffic,

Schiphol could support

only a few non-stop

intercontinental

destinations

�2

NavolgendschemalaatziendatdepassagiersvanSkyTeamvoorbijnadehelft(49procent)eenzakelijkmotiefhebbenendathetaantalzakelijkepassagiersdatSchipholheeftalsbestemmingongeveerevengrootisalshetaantalpassagiersdatvanafSchipholvertrektvoorzaken(BLzakelijkversusNLzakelijk).

BijdeoverigemaatschappijendieSchipholinhunnetwerkhebbenopgenomenligtditaandeeleenfractielager.Hetbelangvandenabijheidvandelocalezakelijkemarkt,metnameAmsterdam,blijktookhieruiteenhoogaandeelvan23procentzakelijkverkeermetSchiphol(i.c.voornamelijkAmsterdam)alsbestemming(BLzakelijk).Tezamenmethetaandeelvertrekkendezakelijkereizigersvan16procent(NLzakelijk)komthettotaleaandeelzakelijkverkeerbijdeoverigemaatschappijendaarmeeopbijna40procent.Hetaandeelzakelijkverkeerligtdaarmeeweliswaarzo’n10procentlagerdanbijdeSkyTeam–luchtvaartmaatschappijen,maarvervultdaarmeeeenbelangrijkerolvoorhetzakelijkverkeervanennaarAmsterdam.Voorlow cost carriersligthetaandeelzakelijkverkeervanennaarSchipholmomenteelop30procent,maaropeenaantalvluchtenmeteenoverwegendzakelijkebestemming(Londen,Berlijn)ligtditweeraanmerkelijkhoger.

Skyteam

NL zakelijk 2�%

BL Niet zakelijk 2�%

BL zakelijk 2�%

NL Niet zakelijk 27%

Overige maatschappijen

NL zakelijk 16%

BL zakelijk 2�%

NL Niet zakelijk �0%

BL Niet zakelijk �1%

Skyteam

NL zakelijk 2�%

BL Niet zakelijk 2�%

BL zakelijk 2�%

NL Niet zakelijk 27%

Overige maatschappijen

NL zakelijk 16%

BL zakelijk 2�%

NL Niet zakelijk �0%

BL Niet zakelijk �1%

Overige maatschappijen

Skyteam

��

3.4.2. Het leisure-motiefNaeenterugvalzitNederlanddelaatstejarenalstoeristischproductweerindelift.Hetinkomendverblijfstoerismeontwikkeltzichdelaatstejarensterkpositief.DemeestebuitenlandsetoeristendieNederlandbezoeken,overnachteninéénvandeviergrotesteden,waarbijAmsterdamkoploperismetruim84procent.OokdeNederlandsekustisalsbestemmingpopulaironderbuitenlandsebezoekers(14procent).Debestedingenvandebuitenlandsetoeristzijnindeafgelopenjarensterkgestegen.Werdin1999doorallebuitenlandsetoeristennogintotaal2,4miljardEurobesteed,in2005bedroegdit3,5miljard.Eengedeeltevanditbedrag(circa€650mln.)isvooruitbetaaldvoorvervoerenverblijf,hetoverigedeelwordttijdenshetverblijfuitgegeven.Gemiddeldkomtditneeropeenbestedingvan181europerpersoonperdag.VooralkorteverblijveninNederlandmakeneensterkeontwikkelingdoor;degemiddeldeverblijfsduurin2005was2,5nacht.Hetbetrefthierveelalstedentrips,dieeengroeidoormakendooronderanderedebeschikbaarheidvangoedkopevliegtickets.Intotaalkomt44procentvandebuitenlandsebezoekersaanNederlandmethetvliegtuig.

Tochkan,zoalsindevorigeparagraafbeschreven,geenduidelijkonderscheidgemaaktwordentussentypischetoeristischeluchtvaartmaatschappijenofvluchten.ZowelKLMenhaarSkyTeampartners,alsdeoverigeluchtvaartmaatschappijenbedienendetoeristischemarkt.VanalleSkyTeampassagiersiscirca24procentvanbuitenlandseafkomstenheefteentoeristischreisdoel.Voordeoverigemaatschappijenisdatcirca31procent.Hetvrijetijdsegmentlaatzichpervluchtofmaatschappijdanooknietscheidenvanhetzakelijksegment.Beidesegmentenlopendoorelkaarheenineenmixdieafhankelijkisvantypebestemming,seizoenentijdstipvandevlucht,waarbijdeenemaatschappijzichquaproductenprijsstellingwatmeerpositioneertinhetzakelijksegmentendeanderzichmeerrichtopdevakantieganger.

Eenspecifiektoeristischsegmentdatwelteonderscheidenis,heeftnietzozeertemakenmetNederlandalstoeristischproductmaarmetdeNederlandsevakantiemarkt.HetcharterverkeeropSchipholbiedtdeNederlandsevakantiegangereengrootaantalbestemmingen,voornamelijkronddeMiddellandsezee.Inparagraaf4.2wordtverderingegaanopdespecifiekekenmerkenvanditchartersegment.

��

��

4. Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van mainport Schiphol

4.1 Eisen aan de mainport

OmeentoonaangevendemainportinEuropatekunnenblijven,moetSchipholsamenmetKLMendeluchtvaartsectorzogoedmogelijkinspelenopdeontwikkelingenenveranderingenindemarkt.Behoudvandemarktpositiegaatimmersnietvanzelf:ookdeconcurrentiezitnietstil.Daarvoormoetendesterkekantenenkansenoptimaalwordenbenutendezwakkepuntenenbedreigingenaangepakt.Alleenopdiemanierblijfthetmogelijkomeenmainportmethetbijbehorendeuitgebreidenetwerkvanverbindingenteonderhouden.

Methetoogophetrealiserenvaneensuccesvollemainportstrategieformulerenwedevolgendevijfeisen:

• Sterke marktplaats:omalsmainportaantrekkelijkteblijven,moetenzoweldeomvangalsdekwaliteitvanhetverbindingennetwerk(inclusiefoverstapproduct)oppeilblijvenenzichmeekunnenontwikkelenmetveranderingenindemarkt.

• Betrouwbare capaciteit:omeensterkemarktplaatstekunnenaccommoderen,isvoldoendebetrouwbarecapaciteitvoorhetafhandelenvanvluchten(startsenlandingen),passagiers(aankomst,overstapenvertrek)envrachteennoodzakelijkevoorwaarde.

• Concurrerende visit costs:indeconcurrentiemetanderehubsomeenaantrekkelijkvervoersaanbodzijnconcurrerendevisit costsdemeestonderscheidendeconcurrentie-factor.

• Bereikbaarheid:vergrotingvandethuismarktvoorpassagiersenvrachtdoorbetereenvooralmeerbetrouwbareverbindingenmethetachterlandvormendemeestduurzamebasisonderhetnetwerk.Daarnaastishetvooreenongestoordeoperatievanbelangdatwerknemersenleveranciersdeluchthavenzonderalteveelvertragingkunnenbereiken.

• Duurzaamheid:regioenluchthavenhebbenbelangbijeenduurzameluchthaven.Daarbijgaathetnietalleenomhetbeperkenvanhindervoordeomgeving,maarookomhetverbeterenvandeleefbaarheidenhetterugdringenvanemissiesdiebijdragenaandeklimaatverandering.Zonderduurzaamheidkandeluchthavenopdenduurmaatschappelijkdraagvlakvoorverderegroeienuiteindelijkzelfszijn‘license to operate’verliezen.Deregioisbovendiengediendmetruimereontwikkelingsmogelijkhedenvoorwoningbouw.

Dezeeisenvormentevensdevijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainport.Inhetvervolgvandithoofdstukgevenweaanhoewijdezepijlerswillenversterken.

4

�6

4.2 Een sterke marktplaats

DekrachtvanSchipholalsvervoersknooppuntstaatofvaltmetdepositievandehomecarrieralskernleveranciervanhetuitgebreidenetwerk,metdeaantrekkelijkheidvanSchipholvoorluchtvaartmaatschappijenomAmsterdaminhunnetwerkoptenemen,metdeaantrekkings-krachtvanAmsterdamendeRandstadalszakelijkebestemmingenmetdekrachtvanNederlandalstoeristischproduct.OpdiemanierkaneennetwerkenvervoersproductwordengebodendatkanconcurrerenmetFrankfurt,ParijsendeanderegroteluchthavensinEuropa.

4.2.1 Volume, kwaliteit en selectiviteitOmeenluchthavenmeteenuitgebreidnetwerkzoalsSchipholkentinstandtehouden,iseenondergrensaanvolumenodig.Dezeondergrens(drempelwaarde)wordthoger,naarmatedeluchtvaartgroeitenervanwegekostenenschaalvoordelendoorluchtvaartmaatschappijengemiddeldsteedsgroterevliegtuigenwordeningezet.Ookkaneerstvanafeenbepaaldvolumedefrequentievanvluchtentoenemen,waardooreenluchthavenaantrekkelijkerwordtvooroverstappersenzakelijkereizigers.Dedrempelwaardevoorhethuidigenetwerkligtaanmerkelijkhogerdandethuismarktvan26miljoenO&D-reizigersenkanalleenbestaandankzijnogeensruim18miljoenoverstappersdievanSchipholgebruikmaken.BijdehuidigegroeiverwachtingvandeluchtvaartendeteverwachtenschaalgroottevandeandereEuropesehubszaldezedrempelwaardezichoplangeretermijninderichtingvande80miljoenpassagiersgaanbewegen.Dooragglomeratievoordelen(“vervoertrektvervoeraan”),isSchipholookaantrekkelijkvoorandereluchtvaartmaatschappijen.Eenaantaldaarvanisessentieelvoordeinstandhoudingvanhetmainportnetwerk;eenaantalzouookvanandereluchthavenskunnenopereren,maardoendatniet,omdatofdevervoersconditiesdaarvoornietgunstigzijn,danweldefysiekebeperkingendatniettoestaan.

Van volume naar kwaliteitMetdebelangenvandereizigerendeverladerinhetachterhoofdishetbijschaarsteaancapaciteitvantoenemendbelangomeenbalanstevindentussenenerzijdshetbeslagdatluchtvaartmaatschappijenleggenopschaarsecapaciteitenanderzijdshunwaardevoorhetmainportnetwerk.Dehuidigeregelgevingstaatechternauwelijkstoedathierinonderscheidwordtgemaakt.SchipholiservoorstandervandatdegroteintercontinentaleluchthavensinEuropameermogelijkhedenkrijgenomgroeiin(frequentieop)bestemmingenenvannieuwe

Gezonde concurrentie • prijs­ • keuzemogelijkheid

Catchment area

Volume /economies­ of s­cale

Uits­tekendtrans­fer product

Capaciteit(s­lots­)

ConcurrerendeVis­it cos­ts­

KnooppuntSchiphol

Schematische

weergave sterkte

van de marktplaats

�7

toetrederstekunnenbeoordelenophuntoegevoegdewaardevoorhetmainportnetwerk.Daarbijzoudendanslotsvoorvluchtendiebijdragenaaneenverbeteringvandeconnectivity,aanversterkingvanhetintercontinentalenetwerk,aanhetzakelijkEuropesenetwerkenaaneengezondeconcurrentieopdebelangrijkstebestemmingen,hogereprioriteitmoetenverkrijgendanslotsvoorbestemmingendiealzeerfrequentwordenaangevlogen,danwelvoorvakantiebestemmingendieookvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend.

Eerlijke concurrentieDeaantrekkelijkheidvandemainportalsknooppuntstaatofvaltnietalleenmeteenaantrekkelijkaanbodvanbestemmingenmaalfrequenties,maarhangtookafvandeprijsendekeuzemogelijkhedenvoorpassagierenverlader.

Methetoogopdezekwaliteitenisgezondeconcurrentietussenverschillendeluchtvaartmaatschappijendaaromeenbelangrijkelementinderealisatievaneensterkemarktplaats.Eerlijkeconcurrentievergroothetaanbod,zorgtvoormarktconformeprijzenendruktdevisit costsopdeluchthaven.

4.2.2. Netwerkstrategie Hetkunnenbeschikkenoverbetrouwbarecapaciteitiseenbelangrijkevoorwaardevoorbehoudvandeconcurrentiepositievandemainport.DoormarktgroeienregelgevingwordtdezecapaciteitopSchipholechterintoenemendemateschaars.Datgeldtzowelvoordepiekurenindeochtendalsvoordenacht.VooraldecapaciteitindevroegeochtendisessentieelvoordebedieningvanhetintercontinentalenetwerkvandeKLM.DaarkomtbijdatSchipholindeplanperiodetegendegrenzenvanhethuidigemilieustelselaanloopt.Deschaarsteaanpiekuur-engeluidcapaciteitmaakteenafwegingnoodzakelijktussendeverkeerssegmentendieindetoekomstvanafSchipholkunnenwordenbediend.Omdezeafwegingtekunnenmaken,inventariserenwijhiernahoehetmetdegebondenheidvandeverschillendesegmentenaandelocatieLuchthavenSchipholisgesteld.

Gebondenheid van segmenten aan SchipholIedersegmentsteltzijnspecifiekeeisenaandelocatieSchiphol.Detweebelangrijksteeisenpersegmentzijninonderstaandefiguurinroodaangegeven.Voordehomecarrierisconnectivityalsbasisvoorhetverknopenvanverbindingendebelangrijksteeis.HiervoorishetnoodzakelijkdathetbanenstelselvanSchipholbetrouwbare piekuurcapaciteitlevert,diehetmogelijkmaaktomzonderalteveelvertragingendedienstregelinguittevoeren.Voormaatschappijendiedeeluitmakenvanandereallianties,enSchipholveelmeeralsfeeder-ofeindbestemminginhunnetwerkhebben,isdenabijheidvandeO&D-markt(Randstad,Amsterdam)vanbelangomdaargoededagrandverbindingentekunnenaanbieden.Full freighter-carriersvragennadrukkelijkomeenefficiëntsamenspelvanallebetrokkenpartijenindelogistiekeketenrondomdeluchthaven.Luchtvrachtisperdefinitietijdkritisch.DaaromishetvanbelangdatdevrachtnogdezelfdedaginEuropaaankankomen.Daarvoorisnachtcapaciteitnodig.OokNederlandsechartermaatschappijenvragenomnachtcapaciteitomhetbenodigdeaantalslagen(heen-enterugvluchten)opeendagtekunnenmaken.Indiendezeslagennietgemaaktkunnenworden,zalditleidentotonderbenuttingvandechartervloot.Indehuidigeconcurrentieverhoudingenmetbuitenlandsechartermaatschappijenzaldittotgevolghebbendateenverlieslatendeoperatieontstaat.

�8

VeelvandegenoemdemarkteisenenrandvoorwaardenzijnsterkaanSchipholgekoppeld:decapaciteit,demarktplaats,deliggingindeRandstadendenabijheidvanAmsterdam.Datgeldtinhetbijzondervoordehomecarrier,debuitenlandseICA-carriersenvoorcarriersmetrelatiefveelzakelijkverkeer.Dezesegmentenkunnendanookalssterkmainportgebondenwordenbeschouwd.Daarkomtbijdatzijinlijnmetdeanalyseinhoofdstuk3dekernvormenvanhetmainportnetwerkvandeluchthaven.OokomdezeredendienendezesegmentenopSchipholteblijven.Voordebeideoverigesegmenten–vrachtencharters–gaanweinhetvervolgvandezeparagraafnaofzijinaanmerkingkunnenkomenomtewordenovergeplaatstnaarandereluchthavensofdatzijopSchipholdienenteblijven.

De geluidsconsumptie per segmentInhetalgemeengeldtdatintercontinentalevluchten(vrachtenpassagierssamen),dieinderegelwordenuitgevoerdmetgroteenduszwarevliegtuigen(widebodies),eengrootaandeelhebbenindegeluidsconsumptie:17procentvanallevliegtuigbewegingenzijnverantwoordelijkvoormeerdandehelft(55procent)vanhetbeslagopdegeluidsruimte.PervervoerdepassagierliggendezepercentagesuiteraardbeduidendgunstigerenverschiltdegeluidsproductieperpassagiernauwelijksvanhetEuropasegment,datmettweederdevanallevluchtenmaar30procentvandegeluidsruimtevraagt.Chartervluchtenzijnquageluidsconsumptierelatiefongunstiger,omdatzijdeelsinderandenvandenachtopererenendaardooreenhogerestraffactorkennen.

In2005namendefull freighter-bewegingen,die4procentuitmakenvanhettotaleaantalvliegtuigbewegingenopSchiphol,bijnaeenkwartvandegeluidsruimteinbeslag.Ditheefttemakenmethetfeitdathethiergaatomgrotevliegtuigen,diebovendiendeelsindenachtopererenendaaromindegeluidsberekeningeneenhogestraffactor(factor10)kennen.Dooreenstringentnachtbeleidwillenwijhetaandeelvandezevluchtenindenacht–endaarmeehunbeslagopschaarsegeluidcapaciteit-daarwaarmogelijkterugdringen.Hetbeleidwerptalde

4%

25%13%

30%

74%

30%

9%15%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Vliegtuigbewegingen Toegerekende geluidsproductie

Vracht FF ICA passage Europa passage Charter

Homecarrier

agglomeratievoordelenNabijheid O&D marktConnectivity (hub & s­pokes­)PiekuurcapaciteitBetrouwbare operatieConcurrerende tarievenNachtcapaciteit (eM)Goede achterlandverbindingen

Overige carriers

agglomeratievoordelenNabijheid O&D marktBetrouwbare operatieCapaciteitConcurrerende tarievenGoede dag/randverbindingen

Full freighters

Marktplaats­Concurrerende tarievenGoede achterlandverbindingenNachtcapaciteit

Chartermaatschappijen

Bediening NL­marktConcurrerende tarievenMogelijkheid tot 2­� s­lagen/dagOnges­plits­te operatieNachtcapaciteitGoede achterlandverbindingen

��

komendejarenhaarvruchtenaf.Deoude,meestlawaaiigetoestellenzullenvervangenwordendoormeerstillereenzuinigertoestellen.Zozaleind2008hetsegmentmeestlawaaiigetoestellen(“onderkanthoofdstuk3”)reedsmet60%zijnafgenomen.DevertragingindeproductievandeA380zorgtvooreenvertragingindeombouwvanpassagierstoestellennaarvrachttoestellen,voornamelijkvanhettypeBoeing747-400.Desondanksisdeverwachtingdatdeuitfaseringvanonderkanthoofdstuk3toestellendekomendejarenkanwordenvoltooid.Hetbeslagvanvrachtopdegeluidcapaciteitzalhierdoorsignificantverminderen.Continueringvanhetbronbeleidenvanselectiviteitinnachtgebruikmoetervoorzorgdragendatookvoordelangeretermijn,hetgeluidbeslagvanvrachtnietverderzaltoenemen.

Afweging vrachtsegmentSchipholGroupstreeftnaareeneconomischdekkendnetwerkvanvrachtverbindingenmetdebelangrijksteregio’sindewereld.Vooreenaantalregio’siseenonderscheidendnetwerkwenselijkmethetoogopdegatewayfunctieendespecifiekehandelsrelatiesvandeBVNederland.Samenmetdeluchtvrachtindustriewordtgewerktaandesamenstellingvaneenmainportcargoindex,eenlijstvanbestemmingendieessentieelzijnvoorhetvrachtnetwerkvanafSchiphol,zodathetvrachtnetwerkzogoedmogelijkaansluitbijdevrachtstromentussenNederlandenEuropaendeanderebelangrijkeeconomischeregio’sindewereld.

Naastdeeconomischebetekenisvanvrachtvoordemarktplaatsisereendirecterelatietussendevrachtoperatieenhetpassagiersnetwerkvannetwerkcarriers.Hetwegvallenvanvrachtbetekentgemiddeldgenomendatluchtvaartmaatschappijenzo’n15procentaanomzetderven,waardooreenaantalintercontinentalepassagiersbestemmingenvanafSchipholnietmeerrendabelzouzijn.VermeldenswaardinditkaderisdatnaastdevrachtinhetruimvandeintercontinentaleKLMvluchten,dezemaatschappijookbeschiktovereengrootaantalzogenaamdecombivliegtuigen.DitzijnBoeing747vliegtuigen,dienaastvrachtinhetruim,ookeengrotehoeveelheidvrachtmeenemenophet‘main deck’,achterdecabinewaardepassagierszichbevinden.Ookhetwegvallenvanfull freighter-lijndienstenkaneennegatiefeffecthebbenophetrendementvanpassagiersbestemmingen.Immers,erisooksprakevanhetverladenvanvrachtvanfull freighter-toestellennaarpassagierstoestellenenandersom.

VS West-kust

Mexico

Ohio valley

VS Oost-kust

VS Zuid-oost

Mid-south

Zuid-Amerika West

Zuid-Amerika Zuid

Europa Noord-west

Europa Zuid

Afrika Zuid

Europa Oost

Israël

Oliestaten

Delhi

Bangkok

Singapore/Kuala Lumpur

Australië Oost-kust

Pearl river delta

Taiwan

Zuid-Korea

Shanghai regio Japan

Bron: OAG

Nabije oosten

Marokko

Almaty regio

Astana regio

Beijing regio

Bangalore/Mumbai

Karachi

KuwaitCalcutta

Gevlogen vanaf Amsterdam

Niet gevlogen vanaf AMS maar welvanaf overige Europese mainports

�0

Ondanksheteconomischbelangvoorderegioenhetbelangvoordenetwerkcarriersheeftvrachtalsknelpuntdatzijeengrootaandeelheeftindebenuttingvandebeschikbaremilieucapaciteit.Ondanksderelatiefbeperkteomvangvanhetaantalvliegtuigbewegingenvanca.4procent,heeftvrachteenaandeelvan25procentinhetgebruikvandemilieucapaciteit.Hetbetrefthierdevliegtuigbewegingenmetfull freightertoestellen.Deoorzaakhiervoorligtinhetgebruikvangrotevliegtuigen:luchtvrachtisimmerseenintercontinentaleaangelegenheid.Ookhetaandeelouderetoestellen(onderkantHoofdstuk3)indevrachtvlootspeelteenrolevenalshetaandeelvandevrachtbewegingengedurendedenachtperiode(ca.10procentvandetotalevrachtvluchtenencirca13procentvanhettotaalaantalnachtvluchten).DeafhankelijkheidvandenachtisteverklarendoordenoodzaakomgoederendezelfdedagnaaankomstnoginEuropatehebbenbezorgd.DezetijdsafhankelijkheidspeeltinEuropa,maarookaandeanderekantvandewereldwaardegoederennaartoemoetenofvandaankomen.NetalsbijpassagierszetSchipholGroupdaarominopdeinzetvanstillerevliegtuigenenselectiefgebruikvandenacht.Daarmeemaghetaandeelvanvrachtindegeluidsruimtedekomendejarennietverdertoenemen.

Afweging chartersegmentDezemaatschappijenzijnnietzozeergebondenaanSchipholvanwegehunbijdrageaanhetmainportnetwerk,maarkennenweleenoperationeleverbondenheidmetdeluchthaven.VoorMartinairgeldtbovendiendatzijnaastdeEuropesecharterbestemmingenookintercontinentalecharterbestemmingenenvrachtbestemmingenvliegenmetwide body-machines(grotetypenvliegtuigen)dieeengrotebaanlengtevragen.OokArkeFlyvliegtmetwide bodymachinesnaarintercontinentalebestemmingen.Overloopvandezemaatschappijennaareenandereluchthavenzaltoteensplitsingvanhunoperatieleiden.

Methetoogopeenoptimalebenuttingvanhunvliegtuigen,proberendechartermaatschappijen2à3slagenperdagtussenSchipholeneenEuropesebestemmingtemaken.Ditvraagtomeenvroegestartindeochtendeneenlateaankomstindeavondmetsomseenuitloopindenacht.Ditverklaartnietalleendevraagnaarnachtcapaciteitvanditsegmentmaarookhetrelatiefgrotebeslagvanchartersopdegeluidruimte:9procentvanhetaantalvliegtuigbewegingen‘gebruiken’15procentvandegeluidsruimte.Doordevroegestartzittendechartersechternietindeochtendpiekdievoordehuboperatieendeoverigemaatschappijenzovanbelangis.Daarmeezorgenzevooreenbeterebenuttingvandeinfrastructuurenhetverlagenvandekostenvoordehuboperatie.

Conclusie: netwerkstrategieWanneerbepaaldesegmentenniet,ofslechtsgedeeltelijkopSchipholwordengeaccommodeerdheeftditeffectenopdebeschikbaarheidvanfysiekecapaciteit(piekuur-capaciteit),geluidcapaciteitendeknooppuntfunctievandeluchthaven.

Allesafwegendwillenwijbijhetaccommoderenvandemarktschaarsecapaciteitvooralinzettenvoordiesegmentendiebijdragenaandeversterkingvanhetmainportnetwerk(zieookhoofdstuk3).Vanwegehetgrotebelangvantransfervoorhetintercontinentalenetwerkgevenwijdaarbij,voorzoverderegelgevingdattoestaat,prioriteitaanhetaccommoderenvandehubcarrierenaanbuitenlandsecarriersdiebijdragenaanversterkingvanditmainportnetwerk.OpeenaantalbelangrijkeEuropesezakelijkebestemmingendraagthetpoint-to-point-verkeersubstantieelbijaanhetmainportnetwerk.Ookditsegmentverdientdaaromeenblijvendeplaatsopdeluchthaven.

�1

Hetgrootstedeelvanhetvrachtverkeerisdermateverbondenmethetintercontinentalepassagiersvervoer,datookditverkeeropSchipholdienttewordengeaccommodeerd.

HetEuropeeschartersegmentzouwelvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend,mitshiervoordanweldevoorwaardenwordengecreëerd.Datgeldtookvoordiepoint-to-point-verbindingendievrijweluitsluitendgerichtzijnophetbedienenvanreizigersmeteenvakantiemotief.Deconclusieisdanookdatindienschaarsteaancapaciteitvraagtomoverloopvanniet-locatiegebondenverkeer–endaarmeeleidttoteenvergrotingvancapaciteitenvanmilieuruimtevoorhetlocatiegebondenverkeer–opgrondvandevoorgaandeanalysehet(buitenlandse)chartersegmentalseersteinaanmerkingzoukomenvooroverloopnaareenanderelocatie.OverloopvanhetchartersegmentleidtniettoteenverslechteringvandeknooppuntfunctievanSchipholenbovendienkanhiermeegeluidcapaciteitwordenvrijgespeeld.Hierisbewustgekozenvoorhetbegrip“overloop”inplaatsvan“uitplaatsing”.Deredenhiervoorisdatuitplaatsingtenonrechteeenafdwingbaarheidveronderstelt.Vooralsnogbepaaltdeluchtvaartmarktzelfwaarzijhaaroperatieuitvoertendetrendisdatdoorliberalisatievandemarktenvanderegelgeving,sturingvanuitluchthavensenoverhedendaarineerderafneemtdantoeneemt.OverloopvanvliegverkeerheeftderhalvezowelbetrekkingopdeverplaatsingvanbestaandSchipholverkeeralsophetaccommoderenvantoekomstigegroei.

4.3 Betrouwbare capaciteit

Omdemarktgroeioptekunnenvangeniscapaciteitnodig,opSchipholofopandereluchthavensinNederland.Hetgaathierbijzowelomhetbeschikbarevolumealsomdebetrouwbaarheidvanluchtruim-enbaancapaciteit.Hiernakomeneerstderegionaleluchthavensaandeorde,waarbijinhetbijzonderwordtingegaanopLelystadAirport.DaarnazoomenweverderinopSchiphol.

4.3.1 Regionale luchthavens, in het bijzonder LelystadEendrietalregionaleluchthavenskomtvoorhetaccommoderenvaneventueleoverloopvanSchipholinaanmerking:Rotterdam,EindhovenenLelystadAirport.AlleendeluchthavensvanRotterdamenEindhovenbeschikkenoverfysiekecapaciteitdieookdaadwerkelijkEuropeesverkeerkanaccommoderen.Defysiekecapaciteitvanbeideveldenkanechtermaarvooreenkleindeelwordenbenutvanwegedebeperktegeluidruimte.InEindhovenwordtinoverlegmetbetrokkenpartijenonderzoekgedaannaardemogelijkheidomdegeluidsruimtevoorcivieleluchtvaarttevergroten,inruilvoordegeluidsruimtevanhetministerievanDefensie.Bovendienwordtoverleggevoerdoverhetbeperktverruimenvandeopeningstijdenvandeluchthaven.WanneermeermilieuruimtebeschikbaarkomtkandebeschikbareinfrastructuuropzowelEindhovenalsRotterdamAirportindetoekomstbeterwordenbenut.

Vergelijking

Reg. Luchth.

Rotterdam Eindhoven Lelystad

Banens­tels­el 06­2� (2260 x ��m) 0�­22 (�000 x ��m) 0�­2� (2100 x �0m na verlenging)

Milieucapaciteit �0.000 vtb’s­ 1�.000 vtb’s­ (�0.000 met

geluid­ruimte defens­ie)

1�.000 (�0.000 met

optimalis­atie footprint)

Openings­tijden 07.00­2�.00 uur (s­tille vlieg­

tuigen tot 2�.00 uur, vertraagde

vliegtuigen tot 01.00 uur)

06.��­22.�� uur (beperkte

openings­tijden weekend)

06.00­2�.00 uur (vertraagde

vliegtuigen tot 2�.00 uur)

�2

DeluchthavenLelystadismomenteelnietgeschiktvoorhetafhandelenvanEuropeesverkeer,maarkanindetoekomstcapaciteitbiedenomeendeelvandeoverloopvanSchipholteaccommoderen.DeeerstestappenomeendergelijkeontwikkelingvanLelystadAirportmogelijktemakenzijngezetmethetinprocedurenemenvandebenodigdebaanverlenging.Naoptimalisatievandevoorzienegeluidsruimtekunnen,narealisatievandebaanverlenging,circa40.000vliegtuigbewegingenvanhettypeBoeing737ofanderevergelijkbarevliegtuigtypenwordengeaccommodeerd.

OmdeontwikkelingvanLelystadalsoverloopluchthaventoteensuccestemakenmoethetmogelijkzijnomverkeertussenSchipholenLelystadteverdelen.HetinstelleneenMultiAirportSysteem(MAS)kandaarbijbehulpzaamzijn.DitismetnamenodigvoorhetkunnenallocerenvanslotsvanSchipholgebondenenniet-Schipholgebondenverkeer.OpbasisvandeVerordening toegang communautaire luchtvaartmaatschappijen tot intracommunautaire luchtroutes, (EEG) nr. 2408/92kandoordeoverheidvoortweeofmeerluchthavensdiesamendeluchtverbindingenvandezelfdestadofagglomeratieverzorgen(zoalsdatvoorSchiphol,RotterdamAirportenLelystadAirportvoordeRandstad-markthetgevalis)eenMultiAirportSysteem(MAS)wordeningesteld.IneenMASwordtmethetoogopdemarkttoegangvanhetluchtvervoeraandeLidstatenhetrechtgegevenomnietdiscriminerenderegelsvasttestellenvoordeverdelingvanluchtverkeertussenluchthavensbinnenhetzelfdeluchthavensysteem.DezeverdelingsregelskunnenanaloogaanhetbesluitslotallocatiewordenvastgestelddoormiddelvaneenKoninklijkBesluit.ZonderMASisditluchtverkeernietverdeelbaaromdatditalsnelstrijdigzouzijnmetdeEU-markttoegangsbepalingen.Hetzalinditverbandoverigensnieteenvoudigzijnomeenverdeelsleuteloptestellendiedemarkttoetsdoorstaat.OmdatdemaatschappijendiemomenteelvanafAmsterdamAirportSchipholopererenhistorischerechtenhebbenopgebouwd,zalhetvoorhenaantrekkelijkmoetenwordengemaaktomhentelatenverhuizennaarLelystadAirport;dituiteraardbinnendekadersvandeEuropeseregelgevingenhetmededingingsrecht.

VanwegehetbelangvanLelystadAirportalspotentiëleoverloopluchthavenvoorSchiphol,zijnwijbereidomteinvesterenindeontwikkelingdaarvan.Indatlichtisdooronseenmilieu-effectrapportageingediend,metalsuitgangspunteenverkeersafwikkelingdiemogelijkisbinnendegrenzenvandehuidigePKB.EensuccesvolleontwikkelingvoorhetleisuresegmentisechterafhankelijkvaneenaantalbelangrijkerandvoorwaardendiebinnendebeperkingenvandehuidigePKBnietkunnenwordeningevuld.WilLelystadopdenduurkunnenfungerenalsoverloopluchthavenvanSchiphol,zalersprakemoetenzijnvanbeteremarktconditiesindevormvanbaanlengteenopenstellingvandeluchthaven.HetisaanderijksoverheidomduidelijkheidteverschaffenhoeenwanneerdezerandvoorwaardenkunnenwordengerealiseerdinhetperspectiefvaneenduurzamecapaciteitsontwikkelingopdeluchthavenSchiphol.

4.3.2 Uitbreiding passagiersareaal: Schiphol NoordwestSchipholGroupwilopdehuidigelocatieeengroeitotcirca85miljoenpassagiersperjaaraccommoderen.Ditkomtoptermijnovereenmeteenvolumevancirca600.000vliegtuigbewegingen.

DeplannenvanSchipholvoordeperiodetot2015voordepassagierterminalsenvrachtarealenzijnbeschreveninhetRuimtelijkOntwikkelingsplanSchiphol2015(ROP,februari2007),hetruimtelijkplanvanSchipholGroupvoordemiddellangetermijn.DitplanvoorzietindeontwikkelingvanSchipholCentrumtotcirca60miljoenpassagiers,binnendevigerendeplanologischemogelijkhedendiedehuidigePKBSchipholbiedt.DitistoereikendomtotoplangetermijndegroeivanSkyTeam/KLMmetpartnersopSchipholCentrumtekunnen

��

accommoderen.Hierdoorblijftdehubmethetoverstapverkeergeconcentreerdinhetoneterminal-concept,rondhetknooppuntvandehogesnelheidstreinnaarAntwerpen,BrusselenParijsendenationalerailverbindingen.

Indeaccommodatievanhetoverige,nietaandehubcarriergerelateerdverkeerwordtvoorziendoordeontwikkelingvanhetzogenaamdeNoordwest-Areaal.Ditisdewerktitelvoordeontwikkelingvanhetgebiedtennoordwestenvanhethuidigeluchthaventerrein,grofweggelegentussenSchipholCentrumendeomteleggenA9tenzuidenvanBadhoevedorp.Inditgebiedkunnenopstelplaatsen,terminalsenlandzijdigevoorzieningenwordenontwikkeldtoteencapaciteitvancirca30miljoenpassagiers.Hetgebiedzouinprincipebestemdkunnenwordenvoorhetniet-overstapgebondenverkeer,maarmoetvanwegehetdaargeconcentreerdeknooppuntvan(inter)nationaleenhogesnelheidsrailverbindingenlandzijdigwelgoedverbondenzijnmetSchipholCentrum.OpdenduurzouNoordwesteenaansluitingkunnenkrijgenophetregionalerailnet,bijvoorbeeldindevormvaneendoorgetrokkenNoord-ZuidlijnofeenverbindingmetdeZuidasenmetAlmere,waarSchipholdevoorkeuraangeeft.

DeontwikkelingvanNoordwestisalbinnendeeerstkomendetienjaarnodigomdatbijdevoorzienegroeivanhetluchtverkeermeeropstelplaatsen(‘bufferposities’)nodigzijn,waarvoorbinnenhetbestaandeareaalgeenruimtemeeris.Omdatdevliegtuigenbovendiengemiddeldgenomensteedsgroterworden,zalperopstelplaatsookmeerruimtenodigzijn.Vanafhetjaar2010moeteninhetgebiedNoordwestdeeerstebufferpositiesbeschikbaarzijn.Rondhetjaar2015moetSchipholNoordwestgereedzijnvoorhetopvangenvandeeerste’overloop’vandepassagiersafhandelingdiedannietmeeropSchipholCentrumterechtkan.EenhoogwaardigeontsluitingvanSchipholNoordwestmeteenaansluitingophetRijkswegennetenmeteenrailverbindingwordtdanooknoodzakelijkgeacht.

4.3.3 Uitbreiding vrachtareaal: Schiphol ZuidoostNadeontwikkelingvanSchipholCentrumenSchipholZuidisgekozenvoordeuitbouwvanZuidoostalsvrachtareaal.DebelangrijksteredenenhiervoorzijndenabijheidtotSchipholCentrumendebeschikbareruimte.DezeontwikkelingismogelijkgemaaktdoordebouwvaneentunnelonderdeKaagbaandiedeverbindingvanSchipholZuidoostmetCentrumenZuidlegt.OpSchipholZuidoostzijnvooraleersteentweedelinievrachtgebouwenontwikkeld.DeeerstelinievrachtgebouwenstaatevenwijdigaandeKaagbaan.Debehoefteaaneersteentweedelinievrachtgebouwenneemttoemetdeontwikkelingvanluchtvracht.DestructuurvanhetgebiedisaangepastaanderuimtereserveringvoordeparallelleKaagbaan.

��

Deoostelijkekavelsindeeerstefasezijnnietmeerinontwikkelinggenomenenindetweedefaseisderuimtevoortweedeliniegebouwensterkbeperkt.SchipholZuidoostisexternontslotenopdeN201enopdeA9viadeFokkerweg.Vangrootbelangvoorhetfunctionerenvanhetvrachtareaalisdeinterneontsluiting,deverbindingvanSchipholZuidoostmetSchipholCentrumenZuid.Dezeinterneverbindingisbelangrijkomdatveeltweedeenderdeliniebedrijvendirectmoetentoeleverenaandeafhandelarenindeeerstelinie.Omeengoedeinterneontsluitingindetoekomsttekunnenblijvengaranderen,iseenaanvullendewegverbindingvoorziendieeenkortereverbindingZuidoost–Zuid/Centrumbiedt:eenaansluitingvandeFolkstonewegopdeBeechAvenue.

DoorSchipholenderegiowordtmomenteelsamengewerktaaneengeïntegreerdlogistiekgebiedvoorvrachtenlogistiekedienstverleningmeteenhogetoegevoegdewaarde,datbekendstaatonderdewerknaam‘WerkstadA4’.DeA4-zoneWestisonderdeelvandeWerkstadA4.DitgebiedtenzuidoostenvanHoofddorp,tussenRijkswegA4,despoorlijn,deGeniedijkendeBennebroekerwegiscirca300hectaregroot.Hetgebiedmoetontwikkeldwordentoteenaantrekkelijkeenuniekelocatievoorluchthavengerelateerdelogistiekeactiviteiten.Delocatiemoetzichonderscheideninkwaliteitenmoetkunnenconcurrerenmetsoortgelijkelocatiesrondanderemainports.Ditmoetnietalleentotuitdrukkingkomeninaandachtvoorgroenenduurzaamheid,maarookdooreenexcellenteinterneenexternebereikbaarheid.VoorheteerstewordtgedachtaaneenongestoordelogistiekeverbindingdiedevrachtarealenvanSchipholmethetlogistiekeareaalverbindt.Voordeexterneontsluitingwordtmomenteeldemogelijkheidonderzochtvaneenhogesnelheidstreinvoortijdkritischegoederen.

4.3.4 Banenstelsel: derde oost-westbaan HetbanenstelselvanSchipholisgebaseerdopeenzogenaamdtangentieelstelsel.Tangentiëlestelselshaddenindejarenvijftigenzestigdevoorkeur,omdatzekondenwordeningezetonderallewindomstandigheden–erisaltijdéénonafhankelijkestart-enlandingsbaanbeschikbaar–envanwegedekortetaxitijden.SchipholliepmetdekeuzevooreentangentieelbanenstelselindepasmetanderegroteluchthavenszoalsNewYorkIdlewildenChicagoO’Hare.Doordatgroeivandeluchtvaartopgroteluchthavenssteedsmeervraagtomhogecapaciteitinpiekurenendegelijktijdigeinzetbaarheidvanmeerderestart-enlandingsbanen,wordendelaatstedecenniaalleenmaarluchthavensmetparallellebanenstelselsontwikkeld.OmdatSchipholdoordeliggingnabijzeemeerdanandereluchthavensinEuropalastheeftvansterke(westen)wind,ishetvoorSchipholnietmogelijkomvolledigovertegaanopeenparallelstelsel.Datzouvanwegedeoverheersendewindrichtingdanbijvoorkeureenoost-weststelselmoetenzijn,maardatheefttotgevolgdatvoortdurendoverdichtbewoondgebiedgevlogenzoumoetenworden.HethuidigebanenstelselvanSchipholisduseencompromistussenbeide.

��

OndanksdatSchipholovereenuitgebreideinfrastructuurmetvijfhoofdstart-enlandingsbanenbeschikt,kunnenonder‘minderzichtomstandigheden’slechtsdrievandezevijfbanenonafhankelijkvanelkaarwordengebruikt.Bijhardewestenwindvaltditaantalzelfsterugnaartwee.Debenuttingvanhetbanenstelselisdaardoorlagerdanbijeenkleinerofvergelijkbaaraantalbanenopandereluchthavenshetgevalis.Terugvalinhetaantalbanendatingebruikis,betekenttevenseenterugvalinuurcapaciteit.MomenteelwikkeltdeluchtverkeersleidinghetverkeeropAmsterdamAirportSchipholafvolgenseenzogenaamd2+1-stelsel.Datbetekentdatondernormaleweersconditiestegelijkertijdsteedsdriebaneningebruikzijn;waarbijwisselendtweebaneningebruikzijnvooroflandendofstartendverkeerenéénbaanvoorhetstartenddanwellandendverkeer.Ditalnaargelangsprakeisvaneeninkomende(meerlandendedanstartendevliegtuigen)ofeenuitgaandepiek.Momenteelwordteenoverstapnaareen2+2-stelselvoorbereid.Hierbijzijndantegelijkertijdvoorzowellandendalsstartendverkeersteedstweebaneningebruik.Zowelin2+1-stelselalsin2+2-stelselbetekenteenterugvalnaartweebanenbijslechtweerterugvalinuurcapaciteit.Ditzalonherroepelijkleidentotvertragingenannuleringen,extrawachttijdenvoorpassagiersenvrachtendaarmeevertragingskosten.

Naarmatededienstregelinguitgebreiderwordt–naarmateerdusmeervliegtuigenaankomenenvertrekken–zalhetaantalvertragingenenannuleringenoplopen.In2001isberekendisdatbijeenvolumevan600.000vliegtuigbewegingenopeenstelselmetvijfhoofdbanen,tengevolgevanweersomstandigheden2.100annuleringenen14.000vertragingenperjaarkunnenwordenverwacht.Hierdoorworden2miljoenreizigersgetroffen,waarmeeeenbedraggemoeidisvan65tot80miljoenEuro.

VertragingenzijnslechtvoorhetimagovanSchipholalsbetrouwbareluchthaven.Transferreizigershebbendekeuzeomovertestappenviaandereluchthavensenmetnamezakelijkereizigershechtengrotewaardeaanpunctualiteit.Zijhebbenimmerseenhogetijdwaarderingeneenstrakkeplanning.Bijtoenemendeonbetrouwbaarheidtengevolgevanmeervertragingenenannuleringenzullentransferreizigersvakerkiezenvooreenoverstapviaeenconcurrerendehubdiemindergevoeligisvoorverstoringenindeoperatie.IndienSchipholendehomecarriernietinstaatzijnomeenbetrouwbaaroverstapproducttebieden,komtopdenduurdeconcurrentiepositieindetransfermarktingevaarendaarmeedebasisonderhetintercontinentalenetwerk.

Higher utilization of runway capacity has negativeeffects on punctuality (delay hours*)

Three sample cases:

1. Large disturbance(1+1 during entire morning)

2. Average disturbance(1+1 during first arrivalpeak)

3. Daily disturbance(“normal” arrival anddeparture delays)

* Arrivals and departures; effect of snowballing excludedSource: Schiphol statistics, Team analysis

0

200

400

600

800

1000

1200

400 450 500 550 600

Delayhoursper day(hrs)

Annual movements (*1000)

2

1

3

2

1

3

Calibration:

Actual delay hours in2005 exceeded 430hrs during 30 days

With 600.000movements,average/daily

disturbances leadto about the samedispunctuality as

currently with largedisturbances

�6

Alleendooradditioneleoost-westcapaciteit,diekanwordeningezetbijweersomstandighedenwaarondereengeluidspreferentenoord-zuidoperatienietlangerverantwoordis,kanonderdezeomstandighedeneenbetrouwbareoperatiewordengehandhaafd.Datdoetzichmomenteelvoorgedurende15procentvandetijd,oftewelzo’n50tot60dagenperjaar.Ofschoonindetoekomstdeverruimingvandwarswindlimietenmogelijksoelaaszoukunnenbieden,isonzeverwachtingdatalsgevolgvanveranderendeklimaatomstandigheden,devraagnaaroost-westcapaciteiteerdergroterdankleinerzalzijn.InhaarstudienaarmogelijkhedenvoorverderegroeiopSchipholheeftdesectorin1998hetkabinetdanookgeadviseerdominhetruimtelijkbeleidrekeningtehoudenmeteenParallelleKaagbaan(06-24).Ineenmaatschappelijkekosten/batenanalysedaarvandoorhetCPBisnutennoodzaakbevestigdenaangemerktalseen’noregret-optie’.DitwasvoordeprovincieNoord-HollandvoldoendeaanleidingomeenruimtereserveringhiervooroptenemeninhetstreekplanNoord-HollandZuid.Dezereserveringisin2003opnieuwbevestigdbijdetussentijdseevaluatievanhetStreekplan,ondervoorwaardedatvanrijkszijdeuiterlijkin2008duidelijkheidwordtgebodenoverdecontinueringdaarvan.

EenparallelleKaagbaanisdoordesectornaarvorengebrachtalstweedeonafhankelijkelandingsbaanbijweersomstandigheden,waaronderhetnoord-zuidstelselnietkanwordeningezet.Hetisdanookprimaireenbetrouwbaarheidsbaanengeencapaciteitsbaan.Geziendegrotedesinvesteringeninvastgoeddiemetdeaanlegvandezebaanzijngemoeid,isdeaanlegvandezebaanzonderdatervooruitzichtisopgroeiinverkeer,echternauwelijksverantwoord.IndatgevalzoudeParallelleKaagbaan(“starten24”)ookkunnenwordeningezetalsstartbaan.DitzoutevenseenontlastingkunnenbetekenenvoorhetgebruikvandeAalsmeerbaan.HetgevolgdaarvanisweldatRijsenhoutzwaarderzouwordenbelast.

VoorhetcreërenvanadditionelestartcapaciteitenvoorhetontlastenvanhetgebruikvandeAalsmeerbaanzouookdeverlenging,verschuivingenopwaarderingvandeSchipholOostbaan(04-22)inaanmerkingkunnenkomen.Hoewelhiermeehetprobleemvantekortschietendelandingscapaciteitgedurendehardewest-zuidwestenwindnietwordtopgelost,vindternognaderonderzoekplaatsnaardepotentiëlemogelijkhedenvandezeoptie.

Onderstaandschemalaatziendatdebeschikbaarheidvandegewenstepiekuurcapaciteitvan120bewegingenperuurmeteenParallelleKaagbaantoeneemttotbijna90procent.Hierdoorwordteenbetrouwbareuitvoeringvandedienstregelingmogelijk.

80

70

60

50

40

30

20

10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 50 60 70 80 90 1

Arrivals

50 60 70 80 10040

Departures

Winst verschoven 04-22ten opzichte van 5P

Winst 6PK enopzichte van 5P

90

availabil i ty (%)

mo

ve

me

nts

an

ho

ur

�7

Klimaatveranderingenzullenerwaarschijnlijktoeleidendathetvakerhardzalgaanwaaienendathetvliegverkeerdaarvakerhindervanzalondervinden.Onduidelijkisvooralsnogofdeoverheersendewindrichtinghierdoorzalveranderen.Bijtoenemendeverstoringenbijeengelijkblijvendeoverheersendezuidwestelijkewindrichtingzaleenderdeoost-westbaandringendernoodzakelijkzijn.Opgrondvanhetvoorgaandevindenwijhetverstandigomdemogelijkheidvaneenderdeoost-westbaanopentehouden.Wijbeseffenterdegedathet‘indeluchthouden’vandezereserveringeenaanzienlijkeclaimlegtopzowelderuimtelijkeontwikkelingsmogelijkheden,alsdegemoedsrustvanbewonersindebetreffendeomgeving.TochiseenParallelleKaagbaandeenigmogelijkemanierwaarmeedemainportbijverderegroeizijnbetrouwbaarheidkanhandhavendanwelverbeteren.DitbetekentdatwijhetrijkendeProvincieNoord-HollandverzoekendeplanologischereserveringvooreenParallelleKaagbaantehandhaven 7.

4.3.5 Vierde noord-zuid-baanDeplanologischereserveringvooreenmogelijkevierdenoord-zuidbaanistussendePolderbaanendeZwanenburgbaaningesitueerd.Wijhebbengeredetwijfelsoverdeextracapaciteitdiedezevierdenoord-zuidbaankanopleveren.Theoretischzoudezeextrabaanondernormaleweersomstandighedeneengrotecapaciteitswinstkunnenopleverenvanzoweldejaarcapaciteitalsdepiekuurcapaciteit.Vooralsnogisechternietteverwachtendatdezeextracapaciteitookvoldoendezoukunnenwordenbenut.DitheeftondermeertemakenmetdeproblematiekvanhetparallelstartenopdePolderbaanendeZwanenburgbaan.Doordenabijeliggingvandebeidehuidigebanenkunnenparallelstartendevliegtuigenopdezebanendoorinvloedvandewindelkaartedichtnaderen.Deluchtverkeersleidingheeftmaatregelengenomenomdittevoorkomen,maarvooralsnogismoeilijkintezienhoeeenextrabaantussendezebeidebanenindaadwerkelijkmeercapaciteitzalkunnenopleveren.Voortszoueenextrabaanookhettaxiendvliegverkeerinhetbetreffendegebiedzodanigcomplicerendatonafhankelijkgebruikvandezebaneningevaarkomt.

7 Hierbij wordt aangetekend dat een ruimtelijke res­ervering nog geen inves­terings­­bes­lis­s­ing vormt. Daadwerkelijke groei en met name de s­nelheid daarvan zijn hiervoor maatgevend. De res­ervering houdt de mogelijkheid voor een inves­terings­­bes­lis­s­ing open.

�8

Zonderadditioneleoost-westcapaciteitlevertdeaanlegvaneenvierdenoord-zuidbaangeentoegevoegdewaardeop.Bijhardewestenwindzoueennoggrotereterugvalin(piekuur)capaciteitoptredendanbijhethuidigestelselreedshetgevalis.Ditzalleidentotnogmeervertragingenenannuleringen.Geletopdeonzekerecapaciteitseffecten,enhetfeitdatookmethetbestaandebanenstelseleenontwikkelingtotcirca600.000vliegtuigbewegingenperjaarkanwordengeaccommodeerd,komenwijtotdeconclusiedatdereserveringvooreen4enoord-zuidbaannietnoodzakelijkis.

4.4 Concurrerende visit costs

DeontwikkelingvandemainportSchipholvraagtopdelangetermijnomeenaantalbelangrijkeinvesteringsbeslissingen.Eenindicatievanbovenstaandeinvesteringenleertdatdekomende15jaarcirca300tot400miljoeneuroperjaargeïnvesteerdmoetwordenindemainportSchiphol.Concreetgaathetdaarbijominvesteringeninuitbreiding,verbeteringeninnovatievaninfrastructuur,vlucht-envliegprocedures,afhandelingfaciliteiteneninmaatregeleninleefbaarheidindeomgeving.Dezeinvesteringenzijnvangrootbelangvoordeuitvoeringvaneenbetrouwbareoperatiemaardrukkentevensforsopdevastekostenvandeluchthaven-operatieendaarmeeopdevisit costsvanluchtvaartmaatschappijen.

OmtekunnenblijvenconcurrerenmetdeanderegrotehubsinEuropa,mogendevisit costsgeenbelemmeringzijnvoorluchtvaartmaatschappijendiebelangrijkzijnvoorhetmainportnetwerk.DatgeldtookvoordepositievanSchipholtenopzichtevanParijsCharlesdeGaullealsalternatievebelangrijkehubvoorSkyteam.

Onderstaandefiguurlaatdeopbouwzienvandeluchthavenkostenalsonderdeelvandetotalekostendieeenluchtvaartmaatschappijmaaktvoorhetuitvoerenvanhaaroperatie.Onderluchthavenkostenverstaanwijinditgevaldetotale’visit costs’.Ditzijndekostendieeenluchtvaartmaatschappijmoetmakenomopeenluchthaventelanden,devluchtaftehandelen,derdentebetalendieditfaciliteren,alsmededetarievendiegemoeidzijnmetluchthaven-heffingen,security,geluidenspecifiekeoverheidsbelastingen.Deluchthavengerelateerdekostenbedragenbijnaeenderdevandetotalekosten.

Grote investeringen lange termijn

mld

eu

ro

7

6

�

�

�

2

1

0

Overig

Centrum

ParallelleKaagbaan

Noordwes­t

��

Onderstaandefiguurlaatdeopbouwzienvandeluchthavenkostenalsonderdeelvandetotalekostenvaneenairline.

Totopzekerehoogtekunnendezekostendoordeluchthavenendebezoekendeluchtvaart-maatschappijenwordenbeïnvloeddooreenbeterebezettingenbenuttingvandeinfrastructuur,dooreengroterebetrouwbaarheidvandevluchtafhandeling,eenverbeterdepunctualiteitendoorverbeteringenindeefficiencyvandeoperatie.Navolgendefiguurlaatziendatdevisit costsintoenemendematewordenbeïnvloedenverhoogddoorexogenekosten.ConcreetgaathethierbijommaatregelendiedoordeEuropeseUniewordenopgelegdinhetkadervanbeveiligingenomnationaleoverheidsheffingendiebedoeldzijnomdenadeligeeffectenvanluchtvaartophetmilieuteinternaliserenindeluchtvaart-enluchthaventarieven.Indiendezemaatregelenookleidentotverbeteringvandemilieu-engeluidsprestatiesvandeluchtvaartopSchiphol,endaarmeevoordeomgeving,zijnzeverdedigbaarals’local rules’.DaarwaarslechtssprakeisvaneengeneriekenationaleheffingleidenzetotverstoringvanhetevenwichtopdemarktentotverslechteringvandeconcurrentiepositievanSchiphol.Wijhechtenerdanooksterkaandathierbijsteedswordtingezetopeenlevel playing fieldoptenminsteEuropeesniveau.

ATM

Schiphol

Airline

Derden

IRR

NOC

Geluid

Security

Operationelekosten

Capital costs Non-qualitycosts

Overheids-kosten

Visit costhub

Schiphol

ATM

Schiphol

Airline

Overheid

Ticketheffing

Samenstelling

visit costs

60

4.5 Bereikbaarheid

EenvolgendepijlervoorhetcreërenvaneenduurzaamknooppuntSchipholheeftbetrekkingopderuimtelijkeontwikkelingenindeomgevingvandeluchthavenendegevolgendaarvanvoordebereikbaarheid.Debereikbaarheidvandeluchthaven,envandeRandstadalsgeheel,staatonderdruk.InverschillendeanalysesvandeconcurrentiekrachtvandeRandstad,onderanderededoordeOESOuitgevoerdeTerritorialReview(2007),komtdebereikbaarheidvandeRandstadnaarvorenalsurgentaandachtspunt.VoorAmsterdamAirportSchipholisdebereikbaarheidoptweemanierenvanbelang.Vanwege:-Derelatiemetdethuismarkt:passagiers,vracht,werknemersenleveranciersmoetendeluchthavensnelenbetrouwbaarkunnenbereiken;-Derelatiemetdecatchment area:eengoedebereikbaarheiddraagtbijaandecatchment area,waardoordebasisonderhetnetwerkkanwordenversterkt.Prominenteaandachtspuntenhierbijzijnsteedsreistijdenbetrouwbaarheid.

4.5.1 UitdagingenWijziendevolgendedrieuitdagingentenaanzienvanderuimtelijkeontwikkelingendebereikbaarheidvanAmsterdamAirportSchiphol:- deschevewoon-werkbalansSchiphol–Almereleidttotgrotedrukophetwegennet;- verderegroeivanSchipholleidttottoenemendebelastingvanhetwegennetopSchiphol

enindeomgeving(m.n.doorwerknemerseninminderematepassagiers)- drukophetwegennetleidtzondermaatregelentotmeercongestieenlangerereistijden

waardoordecatchment areakleinerwordt.

4.5.2 Oplossingen voor de scheve woon-werkbalansDeessentievandeschevewoon-werkbalansisdatindeNoordvleugelveelmensendieindeomgevingvanSchiphol/HaarlemmermeerenZuidaswerken,aandeoostkantvanAmsterdam,waaronderAlmere,wonen.RondSchipholisdeafgelopenjareneenzorgvuldigruimtelijkbeleidgevoerdmetbetrekkingtotwoningbouwrondomdeluchthaven.Daarwaargeluidsbelastingkanwordenverwacht,mogengeenwoningenwordengebouwd.Datditbeleidnietzondereffectblijft,blijktuiteenstudievanhetRuimtelijkPlanbureau(2006)waarinwordtgeconcludeerddatvanwegeeengoederuimtelijkeordeninginNederlanddegeluidsefficiencyrondomSchipholveelbeterisdanrondomanderegroteluchthavensinEuropa.GevolgvanditbeleidisechterweldatindeomgevingvanSchipholslechtszeerbeperktruimteisvoorwoningbouw.

WoningbouwvindtdaaromvooralplaatsaandeoostelijkekantvanAmsterdam,waarmeedewoon-werkbalansverderverslechtert.ZowordeninAlmeretot2030circa50.000tot70.000woningengerealiseerd.OokinAmsterdamgroeithetaantalwoningentot2030naarverwachtingmetruim50.000.TenzuidenvanSchipholisdemogelijkheidtotwoningbouwbeperkt.Dewoon-werk-verplaatsingendiehierdoornoodzakelijkzijnwordenvooreenbelangrijkdeelperautoafgelegd.Congestieishiervanhetgevolg.Bovendienneemtookhetgebruikvanhetspoordoordezeontwikkelingensterktoe.DevervoersrelatietussenSchipholenAlmerezalnaarverwachtingin2030met200procenttoenemen.Voordezeknelpuntenkunnentweeoplossingsrichtingenwordengenoemd.

Deeersteoplossingsrichtingisdatdoorvliegroutestebundelen,degeluidsproductievanhetvliegverkeerwordtgeconcentreerdboveneenkleineroppervlak.Doornudoormiddelvanbundelingvanroutesde‘footprint’vanhetgeluidteverkleinen,komtermeerruimtevrijvoorwoningbouwinderegio.Ditbetekentondermeerookdatmeermensendichterbijhunwerkkunnenwonen:gevolgiseenminderschevewoon-werkbalansenmindercongestie.

61

Detweedeoplossingsrichtingbestaatuithetvoorstelvoordeontwikkelingvaneennieuweregionaleopenbaarvervoerverbinding(RegionaalSpoorNoordvleugel,RSN),dieSchipholsamenmetProRailheeftuitgewerkt.DitvoorstelgaatuitvaneennieuweverbindingopdecorridorAlmere-Zuidas-Schiphol-Hoofddorp-Bollenstreek.Dezerailverbindingdienteenbelangrijkeroltevervulleninhetfaciliterenvandetoenemendestroomvanwoon-werkverkeer.Hetconcept,vergelijkbaarmetondermeerdeRERinParijs,zorgtvooreensnelleenfrequenteverbindingtussenallenieuwteontwikkelengebiedeninderegioenzorgtvoorontlastingvanhetbestaandespoor.Hierdoorontstaatmeerruimtevoordebelangrijkeinterregionaleen(inter)nationaleverbindingen.

4.5.3 Oplossingen voor druk op regionaal en lokaal wegennet Eengroeiendaantalpassagiers,ontwikkelingvanverschillendegebiedenronddeluchthaveneneenstijgendaantalarbeidsplaatsenzullenleidentoteenhogerebelastingvanhetwegennetopenrondSchiphol.Opregionaleschaalbestaanplannenvoortweebelangrijkeaanpassingenaanhetwegenstelsel:deomleggingvandeA9endeN201.

Aandezuidzijdevandeluchthavenvindenveleontwikkelingenplaatsdievoornamelijkzijngerichtoplogistiek.GroeivanhetvrachtareaalopSchipholZuidoost,deontwikkelingvanSchipholLogisticsParkendeaanlegvanhetlogistiekecentrumA4-zoneWest,leidentoteenverderebelastingvanhetwegennet.DeomleggingvandeN201endeuitbreidingvandecapaciteitopdezewegbiedenvoorvrachtverkeertussendezeontwikkelingsgebiedeneengoedeoplossing.BovendienwordthiermeeverkeervandeBloemenveilinginAalsmeerbetergeacco-mmodeerdenwordtdeleefbaarheidinkernenalsUithoornenAalsmeervergroot.Echter,zondereenbetereaantakkingvandeN201opdeA9zalhetregionaleverkeerzichindetoekomstmeerenmeerafwikkelenviaSchipholOost.DebereikbaarheidvanSchipholOostzalhieronderlijden.OplossingenvoorditprobleemkunnenwordengezochtindeaanlegvaneendirecteverbindingtussenN201enA9viahetA3tracé(N522).DeomleggingvandeA9aandenoordzijdevandeluchthavenvergrootdecapaciteit,verbetertdemilieuproblematiekinBadhoevedorpenbiedtmogelijkhedenvoordetoekomstigeontsluitingvanSchipholNoordwest.NaasteengoedeontsluitingvanSchipholNoordwestviadewegisookeenexcellenteverbindingmetSchipholCentrumvangrootbelang.Hiervoorlijkteendedicatedverbindingtussenbeidearealen,indevormvaneenpeoplemover,hetmeestgeschikt.

Naasthetregionalewegennetkrijgtookhetlokalewegenstelseltemakenmeteentoenemendeverkeersdruk.HetlokalewegenstelselkanverderwordenverbeterddooraanlegvaneenparallelstructuuraandeA4,waaropdeverschillendeSchipholarealenrechtstreekszijnaangesloten.

62

4.5.4 Oplossingen catchment area

Goede achterlandverbindingen bepalen catchment area EengoedelandzijdigebereikbaarheidisvoorSchipholvangrootbelang.WanneerreizigersSchipholmoeilijkkunnenbereikenisdekansgrootdatzijvooreenandereluchthavenkiezen.DatgeldtmetnamevoordereizigersinOost-enZuid-Nederlanddieoverreëlealternatievenbeschikken.Hetomgekeerdegeldteveneens:alsSchipholgoedbereikbaaris,isdekansgroterdatreizigersvoordezeluchthavenkiezen.DaarmeewordthetgebiedwaarbinnenSchipholeenprimaalternatiefisvoorreizigers,decatchment area,vergroot.Dezecatchment areabepaaltdeomvangvandethuismarkt,endezethuismarktvormtopzijnbeurthetfundamentvoorhetnetwerkvanluchtzijdigeverbindingendatvanennaardemainportkanwordenonderhouden.

DaarkomtbijdateengoedebereikbaarheidviaeenrijkswegennetmetbetrouwbareenadequateverbindingennaarAmsterdam,Almere,Utrecht,DenHaagenRotterdamtevensvangrootbelangisvoorwerknemersentoeleveranciers,evenalsvoorhetvestigingsklimaatindeRandstad.SchipholgeeftdaaromprioriteitaaneenversneldeuitbreidingvandecapaciteitopderijkswegenA4,A2enA12.Hetinstellenvandoorstroomrouteskandaarbijhelpen:dooro.a.hetaantalop/afrittenteverminderenzullendeverstoringenopdehoofdrijbanenafnemen.Omderijkswegenteontlastenisopeenaantalplaatsenuitbreiding/aanlegvaneenonderliggendwegennetnoodzakelijk.

Goede HSL-verbindingen noodzakelijk voor versterking catchment areaMetdeaanlegvandeHSLZuidkrijgtSchipholin2007aansluitingophetEuropeseHogesnelheidsnet.Doorintegratievanhetvervoerviahetspoorendoordelucht,zorgtdesnelletreinvoorversterkingvandehuidigecatchment area.ZonderdezelijnenmeteensteedsmindergoedebereikbaarheidoverdewegzalhetaandeelvandepassagiersuithetzuidelijkdeelvanNederlandafnemen.PassagierskiezenindezesituatieeerdervoorBrussel,Parijsofeenregionaleluchthavenomhunvliegreistemaken.Brusselligtvanafeind2008opcirca90minutenrijdenvanafSchiphol.Parijsisdanincircadrieuurbereikbaargeworden.DeHogesnelheidslijnZuidheeftdekomendejarenAmsterdamCSalsbegin-eneindstation.DitwordtoptermijnverplaatstnaardeZuidas,detoekomstigezakelijketoplocatievanNederland.

MomenteelontbreekteensnelletreinverbindingnaarhetoostenvanhetlandenhetRuhrgebied.DeprovincieGelderlandendegemeenteArnhemhebbeneenplanopgesteldvoordeDeltalijn.SchipholondersteuntditinitiatiefomophettrajecttussenUtrechtendeDuitsegrensmaatregelentetreffendiedebetrouwbaarheidendesnelheidverhogenzonderdatdaarforseinvesteringenvoornodigzijn,zoalsbijeenhogesnelheidslijn.VoorSchipholishetvanbelangdatersnellerechtstreeksetreinengaanrijdenvanennaarArnhemenverderrichtingKeulen.

Goede achterland-

verbindingen van

belang voor

vestigingsklimaat

en thuismarkt

6�

4.6 Duurzaamheid

Schipholwildelastenvoordeomgevingzoveelmogelijkbeperken.Hetstrevenisdanookgerichtophetterugdringenvandehoeveelheidgeluid,deemissiesenhetruimtebeslag.Zondereenmerkbarebijdrageaanduurzaamheidenleefbaarheidzalhetdraagvlakwaaropdeluchthavenindeomgevingkanrekenen,optermijnafbrokkelen.

4.6.1 Geluid, emissies en ruimtebeslagDegroeivandeluchtvaartzalhindervoorderegiometzichmeeblijvenbrengen.Daaromwillenwijonszoveelalsmogelijkinspannenomsamenmetdeluchtverkeersleiding,luchtvaartmaatschappijen,hetRijkenderegiodezehindertebeperkenenwaarmogelijk(lokaal)terugtedringen.Momenteeloverleggenbetrokkenpartijenaande‘OverlegtafelkorteenmiddellangetermijntoekomstSchipholenderegio’onderleidingvandeheerAldersoverhinderbeperkendemaatregelenvoordekorteenmiddellangetermijn.Afsprakenhieroverzulleninconvenantenwordenvastgelegd.

Methetooghieropsorteertdezelangetermijnvisiedanooknietvooropdeuitkomstenvandittrajectenvolgtdaarmeedezelfdebenaderingalsdemilieueffectrapportagediemomenteelwordtvoorbereid.NaasthetopstellenvanconvenantenwordtnamelijkookbekekenhoehetnetwerkvanSchipholkanwordenversterkt,terwijltevensdehinderkanwordenbeperktenermeerruimtekomtvoorruimtelijkeontwikkelinginderegio.Hiervoorwordteenmilieueffect-rapportage-proceduregevolgd.MethetooghierophebbenSchipholGroupenLuchtverkeersleidingNederlandrecentelijkeenstartnotitieuitgebracht.

Demilieueffectrapportagevoordemiddellangetermijnomvatzesalternatieven.ZoweldegevolgenvanhetdoorontwikkelenvanhethuidigeconceptwaarmeehetvliegverkeeropSchipholwordtafgehandeldalshetontwikkelenvaneennieuwconceptwordenonderzocht,aldannietmetoverloopvanverkeernaaranderelocatiesbuitenSchiphol.Dealternatievenwordenbeoordeeldopdemogelijkhedenomhinderbeperkendemaatregelenintezetten.Devierpijlersvoorintegraleaanpakvanhinderbeperkingzijn:

• afsprakenmetdeomgevingovergebruikvanbanenenroutes;

• innovatiefbronbeleidgerichtophetterugdringenvanderelatieflawaaiigetoestellenendeontwikkelingvanprioriteitsmaatregelenvoortoewijzingvannieuweslots;

• introductievanmeetpuntenombeteraantesluitenbijdehinderbelevingen

• adequateinformatievoorzieningopmaatzoalshetopzettenvaneeneigenklachten-eninformatiecentrum.

Destartnotitienoemtdevolgendemogelijkemaatregelendievoordeverschillendealternatievenwordenbeoordeeld:-verschuivenvanstartroutes;-nauwkeurigervliegenvanstartroutes;-langervolgenvanstartroutes;-verschuivenvanstromennaderendverkeer;-hetintroducerenvan(vaste)naderingsroutesoverdag;-hogeraanvliegennaardeeindnadering;-aanvliegeninglijvlucht;-geluidpreferentieelbaangebruikgerichtopminimaalaantalgehinderden;-aanscherpingvandeselectiviteitsmaatregelen.

6�

VoordelangetermijnontwikkelingvandeluchthavenenregiozalvoornamelijkdewenselijkheidvanbundelingvanroutesenhetgebruikvanCDA’s(ContinuousDescentApproach)belangrijkeinvloedhebbenopdefootprintc.q.hetruimtebeslagdathetvliegverkeeropdeomgevinglegt.

Indehuidigesituatieisdecontourvan20KeeenzonewaarbinnenvandeRijksoverheidnietmagwordengebouwd.Doordeomvangvandezecontourterugtedringen,ontstaannieuweontwikkelingsmogelijkhedenvoordeomgeving.ZokomenervoordegemeentenindeomgevingvanSchipholschaarsebouwlocatiesvoorondermeerwoningbouwvrij.

4.6.2 Lokale luchtkwaliteit Delokaleluchtkwaliteitwordtbepaalddoordematewaarinschadelijkestoffenaanwezigzijnindebuitenlucht.InNederlandblijkthetvoorallastigomdegrenswaardenvoorstikstofdioxide(NO2)enfijnstoftehalen.Bijdieconcentratiesvanschadelijkestoffengaathetsteedsomdereedsaanwezigeachtergrondconcentratiesvermeerderdmetdeuitstootvanlokalebronnen,zoalshetwegverkeer,bedrijvenenhetvliegverkeer.Aangrijpingspuntenvoorhetterugdringenvandeuitstootvanverontreinigendestoffenliggendanookvooralbijinternationaleafsprakenoverbronbeleidvoorhetvliegverkeer,bijdebedrijfsstrategie(metnamevoordesamenstellingvanhetwagenparkenhetgebruikvangrondstroomdoorvliegtuigen)endeverkeersafwikkelingen–samenstellinginderegio.

Bijdrage Schiphol aan luchtverontreiniging omgeving Schiphol is geringDebijdragevanSchipholaandeluchtverontreinigingindeomgevingvanSchipholisgering.Voorstikstofdioxideisdebijdragevanhetwegverkeerveelhogerdandievanhetvliegverkeer.Derelatievebijdragevanhetvliegverkeerneemtechterweltoe.Debijdrageaanfijnstofconcentratiesvandeluchtvaartisnoggeringer.Luchtkwaliteitwordtzowelgemetenalsberekend.Uitmetingenbleekdatin2005devigerendegrenswaardevoorfijnstofendetoekomstigegrenswaardevoorstikstofdioxidenietoverschredenwerden.

6�

Dalende trend voor NO2-concentratiesUitberekeningenblijktdatdeNO2-concentratieseendalendetrendtot2020latenzien.NabijwoonlocatieswordtdegrenswaardevoordejaargemiddeldeNO2-concentratienietoverschreden.WelzijneroverschrijdingenvlaklangssnelwegenenophetcentraledeelvanhetSchipholterrein.Deberekendejaargemiddeldebenzeen-concentratiesblijvenonderdegrenswaarde.Defijnstofconcentratiesblijvenookonderdegrenswaardevoordetoegestanejaargemiddeldeconcentratie.

Wetgeving is sterk in bewegingDewetgevingoverluchtkwaliteitisopditmomentsterkinbeweging,zowelopnationaalalsEUniveau.DeEUisbezigmetdeontwikkelingvaneennieuwerichtlijnvoorluchtkwaliteit.DezerichtlijnzaltezijnertijdgeïmplementeerdmoetenwordenindeNederlandsewetgeving.Belangrijkezakenindeontwerprichtlijnzijn:- Erwordtduidelijkergedefinieerdwaardenormengeldenenhoewaardenberekenden

gemetenmoetenworden.Watbijvoorbeeldnieuwis,isdatdenormennietgeldenwaarpersonennietmogenkomen;

- Erkomennieuwestreef-engrenswaarden.ErkomteennormvoorPM2,5(fijnstof;ditzijnnogkleineredeeltjesdanPM10,waarnualnormenvoorgelden).Denormenvoorfijnstofenstikstofdioxidewordenuitgesteld.DehuidigePM10-normwordtversoepeld:dedagnormmaginplaatsvan35dagen55dagenoverschredenworden;

- Dezeezoutaftrekwordtwettelijkgeregeld.

Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL)NederlandbreidtdeWetmilieubeheeruitmetluchtkwaliteitseisen.HiermeekomthethuidigeBesluitluchtkwaliteittevervallen.EenbelangrijkonderdeelvandeaanpassingenaandeWetmilieubeheerishetNationaalSamenwerkingsprogrammaLuchtkwaliteit(NSL).Ingebiedenwaardenormenvoorluchtkwaliteitnietwordengehaald,gaanoverhedeningebiedsgerichteprogramma’sdeluchtkwaliteitverbeteren.

HetNSLiseenbundelingvanallegebiedsgerichteprogramma’s.ElkprogrammabevatenerzijdsprojectendiebijdragenaandeluchtverontreinigingenanderzijdsRijksmaatregelenenregionalemaatregelenomdeluchtkwaliteitteverbeteren.HetvoordeelisdatindividueleprojecteninhetprogrammanietmeeraandeEuropesenormenwordengetoetst,maaraanhetdoelvanhetprogramma.

Ruimtelijk ontwikkelingsplan opgenomen op lijst NSLInmiddelsishetRuimtelijkOntwikkelingsplanSchiphol2015doordeProvincieNoord-HollandopgenomenindelijstvanhetNSL;ompreciestezijninhetconceptregionaalsamenwerkingsprogrammaLuchtkwaliteitNoordvleugel.Ditregionaleprogrammaisdoorgerekendomtezienofhetsaldotussenprojectenenmaatregeleneenpositiefresultaatoplevertvoordeluchtkwaliteit.Ditblijktzotezijn.Viahetzogenaamdesaneringstoolwordttevensberekendofernogsprakeisvanknelpunten,dusoverschrijdingenvangrenswaardenopbepaaldelocaties.

DeAfdelingBestuursrechtspraakvandeRaadvanStateisvanmeningdatondankspositievesalderingsresultatenbinnenhetNSL,grenswaardentochaltijdgehaaldmoetenwordenindeomgevingvaneenproject.Ookeistzijinsommigegevallentochnogeenluchtkwaliteit-onderzoek.DeoorspronkelijkeopzetvanhetNSLlijktzonietgeheeltothaarrechttekomen.

66

Schiphol Group wil luchtkwaliteitsonderzoek uitvoerenGeziendesituatiewilSchipholGroupzichnietblindstarenopnogonzekerewetgeving.DaaromzalSchipholGroupin2007opdrachtgeventothetuitvoerenvaneenluchtkwaliteits-onderzoek.Ditonderzoekmoetuitsluitselgevenoverdegevolgenvoordeluchtkwaliteitvantoekomstigeprojecten:wordengrenswaardenuithetBesluitluchtkwaliteitwelofnietgehaald.Deprojectenbetreffenzowellandzijdigeontwikkelingenalshetuitbreidenvanhetaantalvliegtuigbewegingen.Mochthetluchtkwaliteitsonderzoekuitwijzendatgrenswaardennietgehaaldworden,danzullencompenserendemaatregelennodigzijn.ErzalbepaaldmoetenwordenofhetzekerisdathetNSLsoelaaskanbiedenofdatextramaatregelennodigzijn.DeimpactvandeWetmilieubeheerwijzigingen,inclusiefhetNSL,ismomenteelimmersonzekervanwegedeopstellingvandeRaadvanStateendeEUrichtlijn,dienognietpreciesbekendisengeïmplementeerdmoetwordenindeNederlandsewetgeving.

4.6.3 KlimaatBegin2007ishetIPCC(Intergovernmental Platform on Climate Change)meteenuitvoerigrapportgekomenwaarinduidelijkwordtgestelddathetmenselijkhandeleninvloedheeftopdeklimaatveranderingindeafgelopendecennia.NietalleenhetIPCCheeftdezezorguitgesproken,ookhetbedrijfsleveninbijvoorbeeldAmerikaenNederlandhebbeneenberoepopdeoverheidgedaanomdeuitstootvanbroeikasgassentegentegaan.Erismeeraandachtnodigomuitstervenvanplant-endiersoortenendeuitputtingvannatuurlijkehulpbronnentevoorkomen.

Hetverantwoordelijkheidsgevoelophetgebiedvanklimaatveranderingvertaaltzichopditmomentineenaantalactiviteiten.IndeeersteplaatssteltSchipholeenuitvoeringsprogrammaopvoordekomendevijfjaar,meteendoorkijknaardelangetermijn.Voordedirectbestuurbareactiviteiten,zoalshetenergieverbruik,heteigenwagenpark,heteigenwoon-werkverkeeretc.zetSchipholinopeenklimaatneutraleoperatie.DithoudtindatSchipholzoektnaarmogelijkhedenvoorhetterugdringenvanhetgebruikvanfossielebrandstoffen,hetbesparenvanenergie,hetinkopenvangroeneenergieeninnovatieveoplossingeninbijvoorbeeldenergieopslaginstart-enlandingsbanenenenergiezuinigegebouwen.Voorandereluchtvaartgerelateerde,maarnietdirectbestuurbareactiviteiten,zoalshetvliegverkeer,demobiliteitvanpassagiers,hetgebruikvanstroomaggregatenetc.gaatSchipholsamenwerkings-verbandenaanmetluchtvaartmaatschappijen,luchtverkeersleiding,transportbedrijvenenoverhedenvoorhettreffenvanmitigerendemaatregelen.Hierbijkangedachtwordenaanzuinigereenschoneremotorenenaggregatenopbiobrandstoffen,maarzijnerookcompenserendemaatregelendenkbaar.

67

Tweevoorbeeldeninditverbandzijndevolgende.EindhovenAirportintroduceerdeonlangsdemogelijkheidvoorpassagiersomeenvliegreisklimaatneutraaltelatenverlopen.Eenvrijwilligebijdragemaakthetmogelijkomeenequivalentaanbomenteplantendiedereisklimaatneutraalmaakt.Hettweedevoorbeeldvancompensatiebetreftdeemissiehandel.VliegtuigmaatschappijenindeEuropeseUniezullenmetingangvan2011stapsgewijswordenbetrokkenbijhethandeleninemissierechten.Hierdoorwordthetvoordeluchtvaartookmogelijkomviainvesteringeninanderesectoreneenhoogrendementtelevereninhetterugdringenvandeuitstootvanbroeikasgassen.

Klimaatveranderingheeftgevolgenvoordewereldwaarinweleven.OokvoorNederlandiseenaantalbelangrijkegevolgenvasttestellen.Opnationaalniveauonderzoektdeoverheidsamenmetdewetenschapenhetbedrijfslevenstrategieënomintekunnenspelenopdeveranderendeklimaatomstandigheden.Schipholiséénvandeachtzogenaamdehotspotswaareendergelijkestrategiewordtuitgewerkt.DevraagstukkenopSchipholspitsenzichmetnametoeopdestijgingvandezeespiegel(meerzoutekwel)endegrotehoeveelhedenneerslag.Schipholonderzoektmetdewetenschapwatdewenselijkemaatregelenvoordelangetermijnzijnophetgebiedvanwaterkwaliteitenkwantiteit,deruimtelijkeinrichtingendeluchthavenoperatie.

4.6.4 Groen en landschapEenbelangrijkaspectwaarmeedeleefbaarheidinderegiosterkkanwordenverbeterd,isdekwaliteitvanhetgroenenhetlandschap.Zoalseerderaangegevenisookeenkwalitatiefhoogwaardigegroenstructuureenbelangrijkerandvoorwaardevooreengoedvestigingsklimaatinderegio.SchipholGroupwilookindetoekomsteenbijdrageblijvenleverenaandekwaliteitvanhetgroenindeomgeving.Deontwikkelingvannieuwe,aaneengeslotengroengebiedendietoegankelijkzijnvoorrecreatieenontspanning,kandekwaliteitvandeleefomgevingsterkverbeteren.Bijdeinrichtingvandergelijkenieuwegroengebiedenkanaansluitingwordengezochtbijdegeluidscontourenvandeluchthaven.Wijstrevendanooknaareenintegraleaanpakwaaringezamenlijkmetbetrokkenpartijeninderegioeengroenplanwordtopgesteld.OpdiemanierkunnendekernkwaliteitenvandeRandstad,deopenheidvanhetlandschap,hetgroenehart,etc.wordenzekergesteldomdaarmeeleefbaarheidenaantrekkelijkheidvanderegioverdertevergroten.

4.6.5 LeefbaarheidIndevoorafgaandeparagraafisuiteengezethoemetbehulpvaneennieuwewijzevanafhandelingvanhetvliegverkeer,inhetbuitengebiedmindermensengeluidsbelastingzullenondervinden.Datneemtnietwegdatindeomgevingvandeluchthavengeluidsbelasting–endaarmeeookhinder–zalblijvenbestaan.

Uitonderzoekblijktdatdebelevingvanhinderdiehetgevolgisvangeluid(mede)wordtbepaalddoordeinvloeddiemensenzelfophunleefomgevingkunnenuitoefenen.Mensendiedaarzelfinvloedopkunnenuitoefenen,ervarenminderhinderdanmensendiezichovergeleverdvoelenaaneensituatiewaaraanzenietskunnenveranderen.Ditisvoordeluchtvaartsectoreenbelangrijkeredenommetdeomwonendeninoverlegtewillentreden.Gelukkigvalternamelijkhetnodigeteoverleggenentebesluiten.Dewensomdaarinkeuzestemakendievoorallepartijenzooptimaalmogelijkuitpakken,iseentweedebelangrijkeredenomindialoogmetdeomgevingtetreden.

68

Gebiedsgericht hinder beperken: afspraken met de omgevingAlservaringsdeskundigeweetderegiozelfhetbestewelkehinderbeperktmoetworden.Daaromwillenwijpergebiedsamenmetderegioinventariserenwelkeproblemendaarexactspelen.Inoverlegmetderegiokunnendanmaatregelengetroffenwordenvoordeoplossingervan.Oplossingenkunnengevondenwordeninhetbaan-enroutegebruik,investeringenindekwaliteitvandeleefomgevingenverschillendevormenvancompensatie.Demanierwaaropde‘pilots’vanCROStotstandzijngekomen,dewijzewaarophetgrondgeluidinHoofddorp-NoordaangepaktwordtenookhetgedetailleerdeonderzoeknaarhinderinRijsenhoutenoplossingendaarvoor(dezogenoemde‘microklimaat-studie’)zijnvoorbeeldenvandenieuwevoorgesteldemaniervanwerken.DezegebiedsgerichteaanpakvoorhinderbeperkingwilSchipholGroupintensiverenenuitbreiden.

Omwelkezakengaathetdanbijditoverleg?

• Hetgaathierbijvoorbeeldomafsprakenoverhoedenaderings-envertrekrouteslopen.Welkebaanvoorkeurenzijnoptimaal,hoekunnendezehetbesteafgewisseldworden?

• HoepassendezevoorkeureninhethuidigemilieustelselzoalsdatdoordeRijksoverheidisvastgelegd?

• Hoekandeinformatievoorzieningoverhet(weergerelateerde)baangebruikzooptimaalmogelijkwordenvormgegevenentoegankelijkwordengemaakt8?

• Hoekandevoorspelbaarheidvanhetbaangebruikendaarmeeookdegeluidsbelastingwordenverbeterd?Opdezemanierkunnenbewonersimmersbeterrekeninghoudenmetdeteverwachtengeluidsbelasting.

• Hoewillenbewonersdatmethunklachtenwordtomgegaan,hoewillenzedatdaaroverwordtgerapporteerd?

• Omdatelkindividuhinderandersbeleeft,ishetwenselijkomdaarookopeenzoindividueelmogelijkemanieropintespelen.Zokanvoordeééneenverhuisregelingeenoplossingzijn,terwijleenandermeerbehoefteheeftaanextraisolatieofafsprakenoverperiodesvanrustdoortevariëreninhetgebruikvandebanen.Hetisdekunstomuitdezeindividuelevoorkeurenafsprakentedestillerenwaarzoveelmogelijkomwonendenbaatbijhebben.

Opaldezepuntenwillenwijgraagkomentotvormenvancoproductie,waarbijinsamenwerkingmetdeomgeving(bewonersenoverheden)nieuwbeleidwordtgemaakt.Eengoedvoorbeeldhiervanisderecenteaanpakvanhetgrondgeluid,waarbijinsamenwerkingmetbewonersorganisatiesendegemeenteHaarlemmermeeronderzoekisgedaannaaroorzakenenmogelijkeoplossingenvoorhetlaagfrequentegeluidvanstartendevliegtuigen.

Graagwillenwijmetderegiocontroleerbareafsprakenmakenoverhetgebruikvanbanenenroutesènovercompenserendemaatregelenomdehindereffectieftebeperken.Meteenzogenaamde‘menukaart’kaninoverlegmetderegiototverschillendevormenvancompensatievoorhinderwordengekomen.Hierbijkanwordengedachtaangeluidisolatie,eenverhuisregeling,eenaankoopregelingofeencollectievevormvancompensatie.Graaggaanwijmetderegioindialoogoverdeinvullingenuitwerkingvaneendergelijkemenukaart.

Daarenbovenzullenwijverderinzettenopeenstrikttoelatingsbeleidvoorstillere,schonereenveiligerevliegtuigen,diebovendienmeergeavanceerdenavigatieapparatuuraanboordhebbenwaarmeehetmogelijkwordtomsteedsnauwkeurigerendusstillertevliegen.Wijsturenhieropaanmethetstelselvanlandingsgelden9.

8 Momenteel is­ het al mogelijk om de actuele geluids­belas­ting in de regio via internet te volgen via www.s­chipholonline.nl/nomos­online.

� Per 1 november 2007 worden de tarieven voor oudere en daarmee meer geluid producerende en minder zuinige vliegtuigen verhoogd.

6�

Samenmetdeluchtvaartsector,deprovincieendelokaleoverheidhebbenwijplannenontwikkeldomgezamenlijkindeleefomgevingteinvesterendoorimplementatievaneenleefbaarheidprogramma.Daarnaastdienengehinderdeomwonendeneenberoeptekunnendoenopeenruimerecompensatieregeling,waarinmeerkeuzevrijheidbijdebewonersis.Omdeleefbaarheidin(kleine)kernenoppeiltehoudenwordtingezetophetmogelijkmakenvanwoningbouwbinnenhetbeperkingengebied.

Financiële impuls leefbaarheid SchipholGroupdraagtinoverlegmetregionalestakeholdersookindirectefinanciëlezinbijaandeverbeteringvanhetwoon-enleefklimaatindedirecteomgeving.VoorbeeldenhiervanzijndonatiesvanuithetSchipholfonds,financiëlebijdragenaanhetLeefbaarheidsfonds,deStichtingMainportenGroenenaanderealisatievanhetregionale(N201)enrijkswegennet(omleggingA9bijBadhoevedorp).DaarnaastisSchipholGroupactiefbetrokkenbijwerkgelegenheids-enscholingsprojecten.

Volgen van geproduceerd geluid: introductie van meetpuntenDeintroductievangeluidmeetpunteniseenbelangrijkeverbeteringinhettransparantmakenvandehandhavingopgeluidsnormen.Daaromstellenwijvoorommeetpuntenaandekopvandebanenteinstalleren,zodatdirectkanwordengeregistreerdofeenvliegtuigeenvantevorenvastgesteldehoeveelheidgeluidwelofnietoverschrijdt.

Omalvastinzichtelijktemakenhoeditconceptindepraktijkzoukunnenuitpakkenisinmaart2006eenmeetpostgeïnstalleerdinhetverlengdevandeAalsmeerbaan.Sindsseptember2006isdeproefuitgebreidmeteenextrameetpost.Ditisgedaanomuiteindelijkdemeestgeschikte,datwilzeggendemeestbetrouwbare,plektekunnenbepalenvoordegeluidmeetpost.Ookkanopbasisvandezeproefmetingenwordenbepaaldhoeveelgeluidmeetpostennodigzijnomhethelegebiedtekunnenwaarnemen.OpNOMOSOnlinezijndemeetgegevensvandezemeetpostentevolgen.

Doorhetgeluidvaniedervliegtuigtemeten,ontstaateentransparanterbeelddanopbasisvaneenberekendegeluidbelasting.Bijkomendvoordeelvanmeetpunten,integenstellingtotdehuidigehandhavingspunten,isdatzijzichgoedlenenvoorhetgevenvandirecteinformatie.Deinformatieoverhetgeproduceerdegeluideneeneventueleoverschrijdingisdirectzichtbaarvooromwonenden.

Deopmaatgesnedeninformatievoorzieningwillenwijverbeterendoorindeloopvan2007hetklachtenbureauvanCROSzelfvoorttezettenineeneigenKlachten-enInformatiecentrum.Doorzelfklagerstewoordtestaanendaardoorhetcontactmetklagersteverbeteren,wilSchipholGroupmeerinzichtkrijgenindeaardenachtergrondvanklachten.Ditzalleidentoteenbeterbegripvandeproblemenmethetluchtverkeerinderegio.Klagersgevenzelfimmersveelinformatieoverderedenenwaaromzijhinderondervinden.Dezeinformatiekanvervolgensgebruiktwordenalsinputvoordeingezettehinderbeperkendemaatregelen.

70

71

55. Coproductie als voorwaarde voor succes

Indevoorgaandehoofdstukkenhebbenwijuiteengezetwelkevisiewijhebben,welkeambitiewijnastrevenenwelkeontwikkelingenwijindemarktverwachten.DaarbijhebbenwijaangegevenhoeSchipholeropditmomentvoorstaat.OmdehuidigesuccesvollepositieindetopviervanEuropesehubstehandhaven,isopeenbehoorlijkaantalpuntenactienoodzakelijk.Daartoehebbenwijvijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainportnaderingevuldenwaarmogelijkvoorzienvanconcreteacties.

Eenaantalvandezeactieskunnenwijzelfstandigenopeigeninitiatiefuitvoeren.Voordemeesteactiesechterissamenwerkingmetstakeholdersvereistofligthetinitiatiefzelfsnadrukkelijkbijmedespelers.

AlsSchipholGroupwillenwegraagsamenmetdeanderebetrokkenspelers-Rijk,provincie,gemeenten,bewoners,ondernemingen,airlinesenluchtverkeersleiding–samenwerkenaaneenagendawaarmeehetbeoogdedoelvoorSchipholzoalsindezevisiebeschreven,kanwordenveiliggesteld.BehoudvanhetuitstekendeverbindingennetwerkvanSchipholisimmersvanbelangvoordetoekomstvandegeheleregio.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvoorwonen,werkenenrecreëreneengedeeldbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenengraagvoorwilleninzetten.Hetgemeenschappelijkedoelisimmersomalsregiototdetop-vijfvanEuropesestedelijkeregio’stebehoren.

Daarbijbeseffenwijheelgoeddateenprocesvansamenwerkingencoproductieeréénvanvallenenopstaanzalzijn,waarbijallebetrokkenenzowelpositievealsnegatieveervaringenuithetverledenmeedragen.Hetisdaarbijvoorallebetrokkenenzaakomindialoogmetelkaarpositiesteverduidelijkenenvertrouwenoptebouwen.Deeerstebijeenkomstenvandezogenaamde‘Alderstafel’latenziendatditeenbelangrijkennoodzakelijkprocesisdattijdvergt.Aandezetafelwerkenderegionalepartijenstapvoorstapaanhetuitwisselenvaninformatieenstandpuntenenaanhetopbouwenvanvertrouwen.Uiteindelijkmoetditleidentoteenconvenantmetafsprakenvoordekorteenmiddellangetermijn.

NaastderegionalespelerskomthetRijkeenbelangrijkeroltoe.Dierolisdrieledig.OmtebeginnenishetRijknationaal-enalsmedespelerinEU-verband–decentralepartijwaarhetbetrefthetopstellenenaanpassenvanregelgeving.DaarnaastishetRijkdecentralespelerwaarhetinvesteringeninbijvoorbeeldverbeteringvandeachterlandverbindingen(spoorenweg)enregionaleinfrastructuurbetreft.TotslotishetRijkdeoverkoepelendepartijdiegeletophetbelangvanAmsterdamAirportSchipholvoordeNederlandseeconomieeenarbitrerendemaarookdoorslaggevenderoltoekomt,waarhetdebesluitvormingoverdetoekomstvandeluchthavenbetreft.

Indezesettingzienwijhetvoorliggendedocumentalsonzeinbrenginhetproces.Hiermeegevenwijduidelijkaanwelkevisieenambitieonsvoorogenstaanenwelkestappenwijwillenzetten.Deinvullingvandiestappenisvervolgensonderwerpvanconstructiefoverlegmetdebetrokkenenspelers.

Copyright SchipholGroup,mei2007.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigden/ofopenbaarwordengemaaktdoormiddelvandruk,fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook,zondervoorafgaandetoestemmingvanSchipholGroup.