Lang leve leren!

Weike uitgangspunten hanteert de overheid als net gaat om een leven lang leren? Weike initia-tieven onderneemt dan wei ondersteunt zlj? Pit artikel geeft inzichf. Daarnaast krijgt u antwoordop de vraag: Hoe en wanneer kan ik als HRD-professionai gebruikmaken van (initiatieven van) deoverheid om net leren te stimuleren?

Tekst Ria van 't Klooster

N ederland heeft de ambitie om een hoogwaardige ken-nismaatschappij te zijn, waarin burgers worden uitge-daagd om het beste uit zichzelf te halen. Nederland zal

ook wei moeten: door globalisering en technologische ontwik-kelingen veranderen functies snel en Nederland behoort nogsteeds niet tot de meest dynamische kenniseconomieen terwereld. Om in Europees en mondiaal verband de aansluitingte houden, is de noodzaak voor upgrading van werknemersgroot geworden. Door het toenemende belang van arbeidsin-tensieve diensten (zorg, onderwijs, persoonlijke dienstverle-ning) gaat het daarbij enerzijds om hoogwaardige kennis,anderzijds om sociale vaardigheden. Goed gekwalificeerd per-soneel, nieuwe vaardigheden en meer en vaker onderhoud vanvaardigheden worden daarom steeds belangrijker.

Als HRD-professionai bent u met het management verantwoor-delijk voor de ontwikkeling van de medewerkers binnen uworganisatie. U kunt daarbij gebruikmaken van initiatieven vande overheid. Die is zich steeds meer bewust van de noodzaakom levenslange ontwikkeling van kennis en vaardigheden testimuleren.

Facts & figuresVolgens het CBS (Kennis in kaart 2007) volgde in 2005 34%van de Nederlandse werknemers een bedrijfsopleiding bij eenparticulier opleidingsinstituut. Dat zijn ruim 1,3 miljoen werk-nemers. De kosten van al deze opleidingen bedroegen in totaal3-3,5 miljard euro. In een nog te publiceren studie, stellen deeconomen Wim Groot en Henriette Maassen van den Brink datde deelname van werknemers aan bedrijfsopleidingen fors isgedaald. In 1999 volgde nog ruim 41% van de werknemers een

bedrijfsopleiding. Het totaal aantal uren dat werknemers be-steedden aan scholing daalde van 75 miljoen in 1999 tot min-der dan 47 miljoen in 2005.

Terecht concluderen Groot & Maassen van den Brink op basisvan bovengenoemde cijfers dat er in 2005 minder is geschoolddan in 1999. Niet dat er te weinig is geschoold. Maar feit is dathet aantal werknemers dat een opleiding volgde, gedaald is inde periode 1999-2005.

Ook concluderen Groot & Maassen van den Brink dat er eenpositief verband is tussen bedrijfsopleiding en productiviteit.Minder bedrijfsopleidingen zou dus leiden tot een lagere ar-beidsproductiviteit. En ook dit is volgens de auieurs in uijfeisuit te drukken. Sinds de jaren 90 is de arbeidsproductiviteit inde Verenigde Staten met 1,8% gegroeid, in ons land slechts met0,6%. Hoewel de toename van de arbeidsproductiviteit doormeer dan alleen scholing wordt bepaald, is dit wei een sig-naal.

Lissabon-doelstellingenDeelname aan bedrijfsgerelateerde scholing wordt gezien alseen zaak van zowel werknemers als werkgevers. In steeds meer »

032009 09:

cao's worden daarom afspraken gemaakt over scholing. Maarook de overheid ziet hierin voor zichzelf een taak. Immers, nietalleen werkgevers en werknemers, maar ook de overheid heefter alle belang bij dat de concurrentiekracht van de bedrijvenen de productiviteit en inzetbaarheid van werknemers op peilblijven.

Tijdens de Europese Raad in Lissabon in 2000 stelden de Eu-ropese regeringsleiders zich in 2010 een concurrerende Euro-pese kennismaatschappij ten doel. Om dit algemene doel tebereiken, zijn er zogenaamde Lissabon-doelstellingen gefor-muleerd en ook Nederland heeft zich hieraan gecommitteerd.Een van de vele doelstellingen heeft betrekking op het oplei-dingsniveau in Nederland, een andere heeft direct betrekkingop een leven lang leren.

Wat betreft het opleidingsniveau is de Europese doelstelling,en daarmee de Nederlandse doelstelling, dat in 2010 85% vande 20-24 jarigen in de Europese Unie het hoger secundair on-derwijs heeft afgerond, ofwel een startkwalificatie heeft be-haald. In Nederland is een diploma hoger secundair onderwijsgelijk aan havo, vwo, of mbo-niveau 2. Uit label 1 blijkt datNederland slechter scoort dan de Europese collega-landen inde EU. Ter vergelijk: de Scandinavische landen en met nameNoorwegen scoren met ruim 90% veel beter.

Tabel 1. Percentage 20-24 jarigen dat een startkwalificatie heeftbehaald

Wat betreft een leven lang leren, ofwel het percentage 25-64jarigen dat deelneemt aan onderwijs of trainingsactiviteitendoet Nederland het wel weer beter dan de collega's binnen deEuropese Unie, zoals tabel 2 laat zien. Nederland streeft ookeen hogere doelstelling na dan de EU-collega's: 20% deelnamein plaats van 12,5%. In 2006 was dit percentage ten opzichtevan 2000 echter niet gestegen, zoals uit de tabel blijkt.

200020062010lambitie)

10%12,5%

15,6%

15,6%

20%

Tabel 2. Percentage 25-64 jarigen dat aan een onderwijs of trainings-activiteit deelneemt

Hoewel Nederland op dit punt beter scoort dan de EU, doenook hier weer de Scandinavische landen, maar ook het Ver-enigd Koninkrijk het beter. Topper is Zweden met een partici-patiegraad van 32% in 2006. Met name onder 50-plussers is descholingsparticipatie in Nederland heel laag: 9% ten opzichtevan 28% in Zweden. Ook de deelname van lager opgeleiden is

in Nederland veel lager dan in Zweden: 9% ten opzichte van18% in Zweden.

Doelen en de HRD-professionalHoe wil de Nederlandse regering deze doelen bereiken en watkunt u hiermee als HRD-professional?Uit zowel deze cijfers van de totale beroepsbevolking, als uitde cijfers van Groot & Maassen van den Brink die betrekkinghebben op werknemers, blijkt dat er de afgelopen jaren nietmeer is geschoold. Zoals Groot & Maassen van den Brink stel-len: er is zelfs minder geschoold. Ook de EU-commissie con-cludeert dit: 'The performance of the Netherlands and Icelandis of a similar high level, but progress has stopped.' De overheidis zich daarom naast haar zorg om het initiele onderwijs, ookactief gaan bemoeien met het zogenaamde postinitieel onder-wijs: het opleiden van volwassenen.

Over een leven lang leren zijn in opdracht van de regering alheel wat beleidsadviezen geschreven, zeker de afgelopen 10jaar. Ik noem er twee:- Het SER-advies over 'een leven lang leren in de kenniseco-

nomie', uit 2002. Dit is relevant omdat het gaat om de ambi-ties met betrekking tot een leven lang leren.

- 'Een open en flexibele infrastructuur voor leven lang leren',uit 2008. Bijzonder aan dit rapport is dat het een resultaat isvan de gezamenlijke inzet van sociale partners en VNG/ge-meenten, het bekostigde onderwijsveld en het particuliereonderwijsveld in samenwerking met het nationaal initiatief'Lang leve leren'.

En er zijn zeker nog twee adviezen in de maak. Medio 2009komt er een advies van de onderwijsraad over de aansluitingvan vraag en aanbod van onderwijs aan volwassenen en eenadvies van de Denktank Leren en Werken. Deze denktank, on-der leiding van oud-minister Roger van Boxtel heeft als doelconcepten te ontwikkelen om meer volwassenen aan het lerente krijgen. Hoofdvraag is hoe we er in Nederland voor kunnenzorgen dat een leven lang leren de normaalste zaak van dewereld wordt. De denktank kiest daarbij het individu als ver-trekpunt voor zijn advies.Ook in andere adviezen wordt gewezen op het belang van scho-ling. Bijvoorbeeld in het advies dat de Commissie Arbeidspar-ticipatie onder leiding van TNT-voorman Peter Bakker op ver-zoek van de minister van Sociale Zaken in 2008 heeftuitgebracht. De commissie Bakker pleit voor scholing als on-derdeel van het arbeidscontract en voor het digitaal e-portfolio,een elektronisch overzicht van competenties, diploma's, erva-ring en EVC's.

Interessante maatregelen en activiteitenEr zijn diverse subsidie- en stimuleringsmaatregelen om lerenin combinatie met werken te stimuleren, die voor u als HRD-professional interessant kunnen zijn.Zo komt een werkgever in aanmerking voor afdrachtvermin-dering van de loonheffing via het zogenaamde WVA-onderwijsals de medewerker een EVC-traject doorloopt of een onderwijs-traject volgt dat gericht is op het behalen van een vmbo-, mbo-

Opleidinq & Ontwikkelin

kennis-economie...of hbo-diploma. De afdrachtvermindering kan oplopen tot2.655 euro per kalenderjaar. Alle informatie over dit soort maat-regelen vindt u op www.belastingdienst.nl. Daarnaast kunnenmedewerkers sparen voor educatief verlof in de levensloopre-geling, dan wel de spaarloonregeling aanwenden voor het be-talen van scholingskosten. Tot slot zijn er diverse subsidiemo-gelijkheden vanuit de EU. De belangrijkste zijn de ESF2007-2013 (www.agentschapszw.nl) en het leven lang lerenprogramma (www.na-lll.nl).Een ander initiatief is de oprichting van een ProjectdirectieLeren & Werken. Dit gezamenlijke initiatief van de ministeriesvan OCW en SZW heeft tot doel een leven lang leren te stimu-leren en dit met concrete actieplannen te realiseren. De samen-werking tussen de twee ministeries is uniek te noemen. Werk-gevers, werknemers, bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, CWI,gemeenten en andere betrokken partijen worden gestimuleerden geactiveerd door middel van subsidies voor o.a. ervarings-certificaten (EVC), waarmee werknemers hun werkervaringlaten waarderen met een certificaat. Ook worden ze gestimu-leerd tot duale trajecten, dus de combinatie van leren en wer-ken. In de periode 2005-2007 zijn 44 regionale samenwerkings-verbanden opgezet, en 26.000 duale trajecten en 13.000EVC-trajecten gestart. Over 51.000 EVC- en duale trajecten zijnafspraken gemaakt. Zie www.leren-werken.nl voor meer infor-matie over de Projectdirectie en de doelstellingen voor de pe-riode 2008-2011.Het Kenniscentrum EVC stimuleert in opdracht van de Project-directie Leren & Werken het ervarings-certificaat in Nederland.Tevens beheert dit kenniscentrum het Register voor erkendeEVC-aanbieders en geeft het informatie over aanbieders enprocedures. Raadpleeg www.kenniscentrumevc.nl voor meerinformatie.

Opdracht aan overheid en HRD-professionalsDe cijfers in dit artikel betreffen het formele leren (deelname

aan onderwijsactiviteiten gericht op het behalen van een di-ploma met een civiel effect) en het non-formele leren (deel-name aan trainingsactiviteiten). Helaas bestaat er slechts be-perkte informatie over het zogenaamde informele leren, oftewelleren zonder dat er sprake is van een onderwijs- of een trai-ningssetting. Informeel leren gebeurt vanzelf vanuit de moti-vatie en inzet van de medewerker. Formeel en informeel lerenkunnen elkaar versterken. Borghans e.a. (2007) laten zien datwerkenden in Nederland gedurende gemiddeld 31% van hunwerktijd werkzaamheden verrichten waarvan zij zeggen te le-ren. Bij jongeren is dit zelfs 40% en bij ouderen 25%.De vraag is of de kenniseconomie die Nederland en de Euro-pese landen nastreven, meer gebaat is bij informeel leren of bijeen vorm waarbij informeel leren en formeel/non-formeel lerenelkaar aanvullen en afwisselen. Dat vereist echter wel een leer-cultuur in organisaties en het is juist deze cultuur die naar mijnmening in veel organisaties bij medewerkers en managementontbreekt. Dit geldt zeker voor lager opgeleiden en ouderen,zoals ook uit de eerder genoemde Eurostatcijfers blijkt. AlsHRD-professional kunt u hierbij een belangrijke rol vervullen.U kunt samen met het management werken aan een leercultuurgericht op ontwikkeling en blijvende inzetbaarheid en hierbijconcrete doelstellingen - hoe moeilijk dit ook is als het gaatom informeel leren - afspreken.

De vraag is daarnaast wat de overheid kan en moei. dueii umde leervraag, in welke vorm dan ook, te stimuleren. Groot &Maassen van den Brink (2009) stellen dat de overheid moetingrijpen als er sprake is van zogenaamd marktfalen, oftewelals de marktpartijen (lees werkgevers en werknemers) onvol-doende werk maken van een leven lang leren. Hun conclusieop basis van literatuurstudie is dat er reden is om te veronder-stellen dat er sprake is van marktfalen. Gebrek aan tijd en geld,de vrees dat geschoolde werknemers worden weggekocht enonzekerheid over de vraag wat scholing oplevert, kunnen ertoe »

Opleiding & Ontwikkeling_032oo9 11

leiden dat werkgevers en werknemers onvoldoende investerenin bedrijfsgerelateerde scholing. Zij pleiten voor nader Evi-dence based onderzoek naar Scholingsbeleid.

Ik ben het eens met de stelling dat de overheid moet ingrijpenals werkgevers en werknemers onvoldoende werk maken vaneen leven lang leren. Vanuit mijn ruime praktijkervaring metbedrijfsopleidingen en het opleiden van volwassenen in bredezin, constateer ik dat de overheid vooral de vraagkant moetstimuleren, oftewel werkgevers en werknemers. Aanbod is ergenoeg, keuze te over.Die kant hoeft niet gestimuleerd te worden. Bovendien is hetbelangrijk dat er sprake is van gelijke kansen voor door deoverheid bekostigde en niet door de overheid bekostigde aan-bieders. De overheid moet zich realistisch afvragen hoe wevolwassenen aan het leren krijgen en houden, in het bijzonderouderen en laag opgeleiden zoals uit de eerder genoemde cij-fers blijkt. Kan dit met een leer/werkbudget voor iedereen ofmet fiscale regelingen gericht op de werknemer of het bedrijf?Of met subsidies waarmee EVC's of duale trajecten wordengestimuleerd? Of juist door te investeren in persoonlijke ont-wikkelingsrekeningen, zoals de heer Terpstra, voorzitter vande HBO-raad onlangs voorstelde? Met Groot & Maassen vanden Brink ben ik het eens dat onderzoek naar de effecten vande verschillende maatregelen nodig is. Aan de Universiteit vanMaastricht is er daarom sinds September 2008 een leerstoelEvidence based onderwijs. Doel van deze leerstoel is het ver-groten van kennis en inzicht in de (kosten)effectiviteit vanonderwijsinterventies. Daarnaast doet het Netherlands labora-tory for lifelong learning (NELLL) van de Open Universiteitonderzoek naar alle aspecten van een leven lang leren, metaandacht voor de rol van de overheid, het bedrijfsleven enopleidingsinstellingen.

De oprichting van de Projectdirectie Leren & Werken als sti-mulans voor EVC's en duale trajecten is een mooie eerste stap.Met name de EVC-trajecten bieden werkenden zonder diploma,jong en oud, een mooie kans om hun werkervaring te verzilve-ren in certificaten. Competenties opgedaan door informeelleren kunnen door middel van een EVC-procedure wordenerkend. Daarmee is de stap naar het soms toch echt noodzake-lijke diploma makkelijker en wordt de kans op blijvende inzet-baarheid vergroot. Maar bovenal is mijn ervaring dat EVC eenpositief instrument is dat erkent wat iemand wel kan. Daarmeezet het vooral laag opgeleiden en werkzoekenden, jong en oud,aan tot verder leren, in welke vorm dan ook. Met EVC's kanNederland zijn opleidingsachterstand inhalen en EVC's kunnenu helpen bij het creeren van een leercultuur.

Eerst visie, dan faciliteitenMaar er moet meer gebeuren. Er is behoefte aan een visie ophet creeren van een leercultuur, het zal tussen de oren moetenkomen van zowel werkgevers als werknemers. En we zulleniedereen vanaf de jeugd moeten meenemen in een cultuur vanLang Leve Leren. Dan klinkt een leven lang leren niet meer alslevenslange plicht, maar als een levenslang verlangen. Een

opdracht aan de overheid en aan u als HRD-professional. Wekunnen daarbij leren van landen als Zweden en Finland, maarook van voorbeelden in eigen land. Als HRD-:professional kuntu met andere bedrijven kennis delen, nieuwe kennis creerenen die kennis gebruiken. Deel die kennis met het managementvan uw eigen organisatie en ontwikkel samen een visie en een

een en eendan

plan voor het realiseren van een leercultuur. Zorg in uw orga-nisatie dat mensen zich blijven ontwikkelen en zo een bij-drage leveren aan een hoogwaardige kennismaatschappij.En kijk dan hoe de overheid u hierbij kan faciliteren, bijvoor-beeld bij het omlaag brengen van de scholingskosten. Maar welin die volgorde: eerst een visie en een plan, dan faciliteiten.

Juist recessie biedt kansenMinister Donner heeft tot half januari ruim 360.000 uur aanwerktijdverkorting toegekend. Als u dit artikel leest, is dit wel-licht opgelopen tot meer dan 400.000 uur. Formeel moet werk-tijdverkorting gekoppeld zijn aan scholing. Uit berichten in depers blijkt dat dit in een behoorlijk aantal situaties ook hetgeval is. Mooie initiatieven zijn die waarbij bedrijven hun op-leidingen openstellen voor collega-bedrijven en waar opleidersmet elkaar uitgewisseld worden. Noodzaak doet blijkbaar be-wegen. Zo ontstaat vanzelf de eerdergenoemde kennisdeling.De recessie biedt bedrijven de kans om echt werk te maken vaneen leven lang leren en te investeren in een hogere arbeidspro-ductiviteit. Juist nu kunt u uw visie tonen! •

Literatuur- Advies Commissie Arbeidsparticipatie (2008). Naar een toekomst die werkt.

Den Haag.- Borghans, L, B. Golsteijn & A. de Grip (2007). Wat leert onderzoek ons over

informeel leren? In: Handboek effectief opleiden, 8.6 -1.03 t/m 1.19.- Groot, W. & H. Maassen van den Brink. Werkt de markt voor bedrijfsgerela-

teerde scholing? Een overzichtsstudie. Verschijnt in 2009.- Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Kennis in kaart 2007.

Den Haag.- SER (2002). Het nieuwe leren. Advies over een leven lang leren in de kennis-

economie. Den Haag.

Trefwoorden: Leven lang leren 'regelen • Kenniseconomie

Subsidie • Stimuleringsmaat-

Ria van't Klooster is algemeen direc-teur Schoevers Groep. Daarnaast is zebestuurslid van de Paepon (Platform vanaangewezen/erkende particuliere oplet-dingsinstellingen in Nederlandl en lid vande Denktank leren en werken. Dit artikelschreef zij op persoonlijke titel.E-mail: r.vant.kloosterfflschoevers.nl

Ooleidina & Ontwikkelim