La sensibilisation au don d'organes - · PDF filejanvier > mars / januari > maars 2014 U...

Officieel tijdschrift van de Belgische Vereniging der Ziekenhuizen / Revue officielle de l'Association Belge des Hôpitaux

Pri

x: 1

2,5

€ -

Bur

eau

de d

épôt

: Bru

xelle

s X

- H

ospi

tals

.be

- n°

d'a

gréa

tion:

P91

0197

P

rijs

: 12,

5 €

- A

fgift

ekan

toor

: Bru

ssel

X -

Hos

pita

ls.b

e -

Goe

dkeu

ring

snum

mer

: P91

0197

janvier > mars 2014januari > maart 2014Trimestriel Driemaandelijks

#1 Vol. 12

La sensibilisation au don d'organes: un véritable pèlerinage

Ziekenhuismarketing: nood aan eigen accenten

ÉQUILIBRE BALANCE

ARCH

ITECT

URE

HUMA

IN É

QUILIB

RE

TOWN P

LANN

ING

ESTH

ETIEK

C

ONCEP

TION

BALA

NCE

NABIJ

HEID

MOBI

LITY

LAND

SCHA

PSAR

CHITE

CTUU

R SP

ÉCIAL

ISA

CONC

EPTI

ON

DESIG

N N

ABIJH

EID

FUT

URE G

ENER

ATI

EDUCATION LANDSCAPING HEALTH & SAFETY COORDINATION PROJECT MANAGEMENT

IN

TE

RIO

R D

ES

IGN

IN

DU

ST

RIA

L

BU

RE

AU

M

OD

EL

ER

ING

P

ER

SP

EC

TIV

ES

P

RO

JE

CT

BE

HE

ER

O

FF

ICE

H

OU

SIN

G

GE

ZO

ND

HE

IDS

ZO

RG

G

ES

TIO

N D

E P

RO

JE

T

VE

RB

EE

LD

ING

SK

RA

CH

T

PR

OG

RA

MM

E

ARCHITECTURE HUMAIN ÉQUILIBRE TOWN PLANNING ESTHETIEK CONCEPTION BALANCE NABIJHEID FUTURE GENERATIONS MOBILITY LANDSCHAPSARCHITEC

KLEUR

EN

GESTI

ON P

ROGR

AMMA

DÉV

E

CHITECTURE SPECIALISERING SANTÉ

ONDE

RWIJS

PR

ÉCISI

ON

ARCH

ITEC

TURE

SP

ECIA

LISE

RING

SO

INS D

E SAN

TÉ

VEIL

IGHE

IDS-

EN G

EZON

DHEI

DSCO

ÖRDI

NATI

E P

AYSA

GISM

E B

UDGE

T I

NDUS

TRIE

L C

OLOR

S M

ODEL

ING

PER

SPEC

TIVE

INT

EG

RA

TIO

N

CH

AN

TIE

R

RIG

OR

K

WA

L

NATUUR ON SITE WORK KANTOOR COULEURS BE

PROXIMITÉ STEDELIJK PLANS W

ERF

OFFIC

E H

OUSIN

G G

EZON

DHEI

DSZO

RG

GEST

ION

DE

AESTHETICS LOGEMENT NATUUR ON SITE WORK KANTOOR COULEURS COMPUTER GENERAAESTHETICS LOGEMENT NATUUR ON SITE WORK KANTOOR COULEURS COMPUTER GENERA

a s s a r a r c h i t e c t s s c r l / c v b a - B E 1 1 7 0 B r u x e l l e s / B r u s s e l - w w w . a s s a r . c o m

HEALTHCARE

HIS IRIS SUD - IZZ IRIS ZIEKENHUIZEN ZUID

MADOU PLAZA L’OREALVERTIGO

GLAXOSMITHKLINE MONDRIAN

CHIREC CHR NAMUR

ANDRE VESALE STIB / MIVBJARDINS DE JETTE

CHC LIEGE CHU TIVOLI

CHR NAMUREOLIS

LES RIVES DE CLAUSEN OTAN / NATO

Hospitals.be / 2014 n°103

Édito Voorwoord Annette Schuermans

À quand l’accréditation à Bruxelles et en Wallonie?

Agnès Jacquerye, Dan Lecocq, Dominique Gainvorste, Jacques Douchamps, Nathalie Zandecki, Nicole Delmotte, Odile Fima,

Marius Laurent & Magali Pirson

Il y a unanimité pour dire qu’accréditer les hôpitaux participe à leur régulation et donc par ce fait favorise le bon fonctionnement

du système de soins de santé.

Sensibiliseren voor orgaan-donatie: een ware pelgrimstocht

Michelle Cooreman

Hoewel België wat orgaandonatie betreft tot de goede leerlingen van de Europese klas hoort, is er nog steeds veel

werk aan de winkel.

Ziekenhuismarketing: nood aan eigen accentenKaren Smet

Dit artikel biedt ziekenhuizen een aantal concrete tips om een onderscheidende positie in te nemen en bij de opmaak van een marketingstrategie te vertrekken van de behoeften van de patiënt.

La sensibilisation au don d’organes: un véritable pèlerinageMichelle Cooreman

Bien que la Belgique fasse partie des bons élèves européens en matière de don d’organes, il y a encore pas mal de pain sur la planche dans ce domaine.

2722

0504

#1 Vol. 12janvier > mars / januari > maars 2014

U vindt alle artikelen en meer opRetrouvez les articles et plus sur

www.hospitals.be

1207

Revue officielle de l'Association Belge des HôpitauxOfficieel tijdschrift van de Belgische Vereniging der ZiekenhuizenMembre de la Fédération internationale des Hôpitaux Lid van de Internationale Federatie der ZiekenhuizenMembre de la Fédération de la Presse périodique de BelgiqueLid van de Federatie van de Periodieke Pers van België

ABH/BVZL'Association Belge des Hôpitaux est une association sans but lucratif, conformément à la loi du 27 juin 1921. D'après ses statuts (art. 3): «L'Association a pour objet de contribuer au développe-ment et au progrès de la science hospitalière, et spécialement à l'étude des problèmes de gestion et d'organisation interne et externe des établissements de soins, notamment par la diffusion de publications, l'organisation de réunions d'études et de conférences, etc. Elle peut représenter ses membres dans tous groupements et/ou instances publiques et/ou privées concernées par le domaine médico-hospitalier, médico-social et sanitaire». De Belgische Vereniging der Ziekenhuizen is een vereniging zon-der winstoogmerk, volgens de wet van 27 juni 1921. Artikel 3 van haar statuten luidt: "Het doel van de Vereniging is het bijdragen tot de ontwikkeling en bevordering der ziekenhuiswetenschappen en in het bijzonder tot de studie van de interne en externe beheers- en organisatieproblemen in de gezondheidzorginstellingen, o.a. door het verspreiden van publicaties, het organiseren van studiedagen, conferenties, enz. Ze mag haar leden vertegenwoordigen in alle groeperingen en/of openbare en/of privé-instanties die zich bezi-ghouden met ziekenhuis-, medico-sociale en gezondheidstaken".

Président/Voorzitter: Willy Heuschen, e-mail: [email protected]étaire général/Secretaris-generaal: Dirk Thielens, e-mail: [email protected]étariat/Secretariaat: Rue Dejoncker 46 Dejonckerstraat Bruxelles 1060 Brussel Tel.: 02/543.78.19 – Internet: www.hospitals.be

AVIS/BERICHTLa reproduction, même partielle, des articles de la revue Hospitals.be est interdite sans autorisation préalable. Les articles publiés n'engagent que la responsabilité de leurs auteurs.Artikels uit dit tijdschrift mogen worden overgenomen na toestemming van de redactie; bronvermelding is verplicht. De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikels.

RÉDACTION/REDACTIEÉditeur responsable/Verantwoordelijke uitgever: Willy HeuschenRédacteur en chef/Hoofdredacteur: Daniel Désir, place Arthur Van Gehuchten 4 Arthur Van Gehuchtenplein Bruxelles 1020 Brussel e-mail: [email protected] Rédactrice en chef adjointe/Adjunct-hoofdredactrice: Hildegard HermansCoordination de la rédaction/Redactiecoördinatie: Michelle CooremanSecrétariat de rédaction/Eindredactie: Claudine De Kock Comité de rédaction/Redactiecomité: Guy Durant, Eric Engelbrecht, Alain Esterzon, Françoise Weil, Johny Van der Straeten

RÉALISATION ET PRODUCTION/ONTWERP EN UITVOERING

Rue Rodenbach 70 Rodenbachstraat Bruxelles 1190 BrusselTel.: 02/640.49.13 – Fax: 02/640.97.56e-mail: [email protected] – Internet: www.vivio.comMaquette: Marie BourgoisMise en pages/Lay-out: Catherine HarmigniesPhotos/Foto's: Corbis, ThinkstockPhoto de couverture/Coverfoto: CorbisImpression/Druk: Symeta sa/nv

PUBLICITÉ/RECLAMEREGIE PubliestChaussée de Haecht 547 HaachtsesteenwegBruxelles 1030 BrusselTel.: 02/245.47.74 - Fax: 02/245.44.63e-mail: [email protected]

ABONNEMENTAnnuel/Jaarlijks: 50€Étudiants/Studenten: 25€Pensionnés/Gepensioneerden: 37€e-mail: [email protected]

3429

2014

2014 n°1 / Hospitals.be04

édito

Les infections nosocomiales, une rançon de la médecine moderne?

La prévention exige un changement de comportement et une attitude adéquate

Les infections nosocomiales ont un impact important sur la qualité des soins de santé en termes de morbidité et de mor-talité supplémentaires. Les infections liées aux soins ont également une grande répercussion financière.

On s’était attendu à voir augmenter la fréquence de ces infections à cause du vieillissement de la population, de la complexité croissante des soins médicaux et de la multiplication des nou-

veaux facteurs de risque comme l’obésité et le diabète. Heureusement, il n’en a rien été. La première étude de pré-valence belge a été menée en 1984 par l’Institut Scientifique de Santé Publique: 9,3% des patients admis présentaient à l’époque une infection nosocomiale. En 2007, à la demande du KCE (Centre Fédéral d’Expertise des Soins de Santé), une nouvelle étude de prévalence nationale a été lancée. Le pourcentage de patients infectés s’élevait à 6,2% et était comparable aux données des Pays-Bas et de la France. En 2011-2012, la Belgique a pris part à une étude de prévalence ponctuelle européenne. Une moyenne de respectivement 6,0% et 7,2% a été relevée pour l’Europe et la Belgique.Ces résultats globalement stables sont dus aux différentes initiatives et efforts nationaux et internationaux, comme les campagnes d’hygiène des mains et une utilisation rai-sonnée des antibiotiques.De plus en plus d’infections sont toutefois provoquées par des germes multi-résistants, comme le SARM et plus récemment les bactéries à Gram négatif dont le bêtalacta-mase à spectre élargi (BLSE) ou les entérobactéries produc-trices de carbapénémases (EPC).

VeiLLer à L’hygiène de baseFace à ces menaces, l’attention portée à l’hygiène

de base devient d’autant plus importante, en plus d’une politique restrictive en matière d’antibiotiques.

Par hygiène de base on entend notamment l’hygiène des mains, l’entretien de l’environnement et du matériel et une politique d’isolation bien pensée et bien suivie. Ces mesures demandent des moyens mais surtout, pour l’hy-giène des mains, un changement de comportement et une attitude adéquate sont essentiels. Les méthodes tradition-nelles d’organisation de campagne, de sensibilisation et de mesure de la compliance sont lentes à produire leurs effets, qui sont souvent de courte durée.

Les médecins et L’hygiène des mains

Comme l’a déjà démontré en 1847 le gynécologue hongrois Ignaz Semmelweis, le corps médical semble plus difficile à convaincre de l’importance d’une bonne hygiène des mains. Les raisons en sont multiples. Le principe «mal connu, mal aimé» est certainement aussi d’applica-tion ici. La prévention des infections est encore trop peu abordée dans le cadre des études de médecine, ce qui n’est pas le cas dans la formation du personnel infirmier, et est souvent remplacée par des formations de haute technolo-gie. Dès lors, l’hygiène des mains est souvent qualifiée de «trop simple pour être efficace». Cette préoccupation ne concerne pas uniquement les médecins mais aussi tous les paramédicaux comme les kinésithérapeutes et les ergothérapeutes. De plus, bon nombre des contacts phy-siques qu’ont les médecins avec leurs patients sont moins «risqués» et perçus comme une forme de contacts sociaux, si bien qu’ils ressentent moins la nécessité de l’hygiène des mains. Enfin, nous constatons que la fonction d’exemple revêtue par les formateurs et les maîtres de stage joue un rôle très important dans l’apprentissage et la reproduction d’un comportement d’hygiène des mains correct.La prévention est possible même si toutes les infections nosocomiales ne pourront jamais être évitées. Nous devons tous y apporter notre contribution. Nous ne pouvons pas attendre qu’un nouveau financement hospitalier nous y contraigne.

Pr Annette Schuermans

hygiène hospitalière KuLeuven, uZLeuven herestraat 49, b3000 Louvain 016/34.62.67 et 0486/215.420

annette.schuermans @uzleuven.be

L’hygiène de base devient plus importante


Nosocomiale infecties, de tol van de moderne geneeskunde?

PreveNtie vereist gedragsveraNderiNg eN juiste attitude

Nosocomiale infecties hebben een grote impact op de kwaliteit van de gezondheidszorg in termen van bijkomende morbiditeit en mortaliteit. Tevens hebben zorginfecties een grote finan-ciële weerslag.

V erwacht werd dat nosocomiale infecties in fre-quentie zouden toenemen door de vergrijzing van de bevolking, de toenemende complexiteit van de medische zorgen en het veelvuldig voor-

komen van nieuwe risicofactoren zoals obesitas en dia-betes. Dat is gelukkig niet gebeurd. In 1984 organiseerde het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid de eerste Belgische prevalentiestudie: 9,3% van de opgenomen patiënten vertoonden toen een nosocomiale infectie. In 2007 werd, in opdracht van het Federaal Kenniscentrum, een nieuwe nationale prevalentiestudie opgestart. Het percentage van geïnfecteerde patiënten bedroeg 6,2% en bleek zeer vergelijkbaar met de gegevens uit Nederland en Frankrijk. In 2011-2012 nam België deel aan een Europese puntprevalentiestudie. Een gemiddelde van respectieve-lijk 6,0% en 7,2% werd gemeten voor Europa en België.Deze globaal stabiele resultaten zijn te danken aan de verschillende nationale en internatio-nale initiatieven en inspanningen, zoals de campagnes voor handhygiëne en verantwoord antibioticumgebruik.Meer en meer infecties worden echter veroorzaakt door multiresistente kiemen. We denken hierbij aan MRSA en nu meer recent aan de multiresistente gramnegatieve bacteriën waaronder de extended-spectrum betalacta-mase (ESBL) of carbapenemase-producerende entero-bacteriaceae (CPE).

AAndAcht voor basishygiëNeVoor deze bedreigingen wordt, naast een res-

trictief antibioticumbeleid, de aandacht voor basis-hygiëne des te belangrijker. Onder basishygiëne verstaat men o.a. de handhygiëne, de aandacht voor het onderhoud van de omgeving en het materiaal en een goed doordacht en opgevolgd isolatiebeleid. Deze maatregelen vragen middelen, maar vooral voor de handhygiëne blijken gedragsverandering en een juiste attitude zeer belangrijk.

De traditionele methoden van campagnevoering, sensi-bilisering en compliance metingen hebben een traag en vaak kortdurend effect.

artseN en haNdhygiëNeZoals reeds in 1847 werd aangetoond door de

Hongaarse gynaecoloog Ignaz Semmelweis, blijkt het medisch korps moeilijker te overtuigen van het belang van een goede handhygiëne. De redenen hiervoor zijn veel-voudig. Het principe 'onbekend is onbemind' geldt zeker ook hier. Infectiepreventie komt, in tegenstelling tot in de opleiding verpleegkunde, momenteel nog onvoldoende aan bod en moet vaak plaats maken voor hoogtechnologische opleidingsonderdelen.

Handhygiëne wordt hierdoor vaak bestempeld als 'te een-voudig om effectief te zijn'. Dit geldt niet alleen voor de artsen maar voor alle paramedische opleidingen zoals fysio-therapie en ergotherapie. Bovendien zijn heel wat fysieke contacten die artsen hebben met hun patiënten minder 'risicovol' en worden ze gepercipieerd als een vorm van sociaal contact waardoor de nood aan handhygiëne minder wordt aangevoeld. Ten slotte zien we dat de voorbeeld-functie die opleiders en stagemeesters opnemen een zeer belangrijke rol speelt in het aanleren en vertonen van een correct handhygiënegedrag.Ofschoon nooit alle nosocomiale infecties zullen kunnen worden vermeden, is preventie mogelijk. We zullen hier-voor allemaal een tandje moeten bijsteken en mogen niet wachten tot een nieuwe ziekenhuisfinanciering ons hiertoe dwingt.

Prof. Annette Schuermans

Ziekenhuishygiëne KuLeuven, uZLeuven

herestraat 49, b-3000 Leuven

016/34.62.67 en 0486/215.420

annette.schuermans @uzleuven.be

Het medisch korps moeilijker te overtuigen

voorwoord

PLC (Pension Libre Complémentaire)

➔ 4,92% de rendement annuel moyen sur 15 ans

➔ jusqu’à 60% d’avantages fiscaux

➔ vos avantages sociaux INAMI

Assurance groupe et EIP

(Engagement Individuel de Pension)

➔ des solutions flexibles pour les indépendants en société

VAP (Vrij Aanvullend Pensioen)

➔ 4,92% jaarlijks gemiddeld rendement over 15 jaar

➔ tot 60% fiscale voordelen➔ uw sociale voordelen RIZIV

Groepsverzekering en IPT

(Individuele Pensioentoezegging)

➔ flexibele oplossingen voorzelfstandigen in vennootschap

Revenu garanti➔ une couverture sur mesure

Gewaarborgd inkomen

➔ een dekking op maat

tél.: 0800/96.113 (FR) • tel.: 0800/96.119 (NL) www.amonis.be • [email protected]


À quand l’accréditation à Bruxelles et en Wallonie?

l’aCCRéditation des HÔpitauX pouR assuReR un FonCtionneMent de qualité

LaBeL de QUaLité

Depuis le début des années 2000, tel le fameux monstre écossais, le terme «accréditation» apparaît en Belgique avant de sombrer à nouveau dans le brouillard. Des témoignages épisodiques continuent d’alimenter les conversations. Aujourd’hui, quelque chose a changé: la «bête» nage au grand jour dans l’Escaut et la Dendre. Les langues se délient: on l’aurait aperçue sur le canal Bruxelles-Charleroi et même dans la Haute Meuse…

Agnès Jacquerye, Dan Lecocq, Dominique Gainvorste, Jacques Douchamps, Nathalie Zandecki, Nicole Delmotte, Odile Fima, Marius Laurent & Magali Pirson

© t

hin

ksto

ck

LaBeL de QUaLité

2014 n°1 / Hospitals.be

En Belgique, l’intérêt pour l’accréditation des hôpi-taux est récent et il devient de plus en plus vif. L'évolution de la société et la réforme du système de santé suscitent en effet de nouvelles attentes:

de la part du public qui demande une meilleure informa-tion sur la sureté et la qualité des soins et sur la compé-tence des professionnels; des bailleurs de fonds et des acteurs sociétaux qui exigent une plus grande responsabilisation des professionnels en matière d'efficience1 et de maîtrise des coûts; des professionnels eux-mêmes, désireux d’autoréguler et d’améliorer leurs pratiques.

les questions QUi Se PoSentIl y a unanimité pour dire qu’accréditer les hôpi-

taux participe à leur régulation et donc par ce fait favorise le bon fonctionnement du système de soins de santé2,3. Cependant, le recours à des organismes privés pour l'ac-créditation des institutions de soins est-il souhaitable en termes de politique de santé publique? L'accréditation doit-elle être effectuée par un organisme public? Si oui, quelle doit-être la place de cet organisme par rapport aux autorités publiques qui assurent le financement de notre système de soins de santé organisé par la sécurité sociale et celles qui contrôlent le respect des dispositions légales? Les organismes d'accréditation doivent-ils être soumis à un contrôle public? Doit-on y associer l'autorité publique ou peut-on se fier à une autorégulation de ce champ d'ac-tivités? L'accréditation est-elle un business comme les autres ou doit-on la considérer comme une délégation de service public? Va-t-on la financer, comment? Plus géné-ralement, comment la politique d'accréditation s'articu-lera-t-elle avec les acteurs institutionnels du système de soins de santé: inspections régionales, mutuelles, fédéra-tions hospitalières, association de patients ...? Autant de questions de nature politique4 auxquelles le GRI QUASAR n’a pas pour vocation de répondre mais qui seront cer-tainement d'ici peu au cœur des discussions dans les cénacles de réflexion et de décision: un débat en la matière s’impose.Ce qui est sûr, c’est qu’en Flandre, sous l’impulsion des autorités publiques et en contrepartie d’une inspection «allégée», 58 hôpitaux se sont engagés dans la voie de l’accréditation sur base volontaire5 (septembre 2013) avec l’appui des fédérations hospitalières regroupées dans une

plateforme. En régions bruxelloise et wallonne, aucun signal politique n’ayant été donné, aucune décision d’ac-créditation à grande échelle ne semble déjà prise, quoique certains hôpitaux y semblent favorables et ont déjà signé un contrat avec des organismes d’accréditation.Pour alimenter la réflexion, la Fédération Wallonie-Bruxelles a commandité en 2013 une recherche ciblée sur la préparation des hôpitaux à l’accréditation qui a abouti à la rédaction d’un guide en la matière20.Parallèlement, les fédérations hospitalières francophones, les écoles de santé publique et les mutualités se sont regroupées au sein d’une plateforme en vue de soutenir les initiatives du secteur en matière d’accréditation…

L’accréditation, Une HistoiRe anCienne

Le développement de la qualité des soins et de l'accréditation remonte à 1917. Les nombreuses Écoles de Médecine, créées à cette époque aux USA , formaient des médecins rapidement. Cependant, la qualité de la for-mation pouvait s'avérer insuffisante. Dès lors l’American College of Surgeons a mis sur pied une surveillance des hôpitaux de stage sur base d’un document, The Minimum Standard, qui avait pour but d'instaurer des normes a minima de qualité de service et de sécurité. C’est sur cette base qu’a été élaboré l’Hospital Standardization Program qui décernait un certificat de conformité aux hôpitaux désireux d’accueillir des étudiants médecins. Ce pro-gramme s’est poursuivi, avec des adaptations, jusqu'en 19506.En 1951, l’American College of Surgeons s'associe à d'autres groupements professionnels médicaux pour former la Joint Commission on Accreditation of Hospital (JCAH). La JCAH met sur pied une surveillance plus large des hôpitaux, tout en restant focalisée sur le contrôle des ressources hospitalières - architecture, matériel et organisation - plutôt que sur le contrôle des activités de soins et les résultats des soins. La JCAH organise aussi un système de contrôle volontaire des hôpitaux par des équipes d'experts de diverses disciplines (chirurgie, pharmacie, médecine, radiologie). Cette initiative, stric-tement privée, connaît immédiatement un franc succès. La quasi-totalité des établissements américains sont aujourd’hui accrédités mais y sont obligés par le système de financement.

L’accréditation, Une HistoiRe aCtuelle

La JCAH a bien évolué depuis 1951, et son exemple a largement été suivi au point que, en 2010, Charles Shaw rapporte que 42 organismes d’accréditation existent dans le monde7.L’International Society for Quality in Health Care (ISQua) «accrédite les organismes d'accréditation» au travers de son International Accreditation Program. Pour être reconnu, l’organisme d’accréditation (son référentiel, ses méthodes d’évaluation et la formation des experts visi-teurs) doit être certifié par l’ISQua, organisme internatio-nal extérieur indépendant.

08

Wanneer komt de accreditering er in Brussel en Wallonië?

aujourd’hui accrédités mais y sont obligés par le système de financement.

L’accréditation, Une aCtuelle

a largement été suivi au point que, en 2010, Charles Shaw rapporte que 42 organismes d’accréditation existent dans le mondeL’International Society for Quality in Health Care (ISQua) «accrédite les organismes d'accréditation» au travers de son International Accreditation Program. Pour être reconnu, l’organisme d’accréditation (son référentiel, ses méthodes d’évaluation et la formation des experts visi-teurs) doit être certifié par l’ISQua, organisme internatio-nal extérieur indépendant.

er in Brussel en Wallonië?terwijl in Vlaanderen bijna drie vierde van de ziekenhuizen al gekozen hebben voor accreditering bij een internationaal orga-nisme, wordt in dit artikel de vraag gesteld naar de toekomst van de ziekenhuisaccreditering in de brusselse en Waalse regio. eerst worden een reeks vragen van politieke aard gesteld. daarna buigt de GRi quasaR - een onderzoeksgroep van het école de santé publique van de ulb - zich over de 'klassieke' vragen rond accreditering: defi -nitie, de voorwaarden waaraan de ziekenhuizen moeten voldoen, te nemen stappen, en de accrediteringsorganismen die voor belgië van belang zijn. tot slot worden een aantal bedenkingen neergezet op niveau van de patiënt, de instelling en de professionele zorg-verleners, evenals een voorstel van de Federale overheidsdienst Volksgezondheid in dit verband.

Dan Lecocq

Rn, aCnp, aoCnp, MpH

Maître de conférences et assistant chercheur

Centre de recherche économie de la santé, gestion des institutions de soins et sciences infi rmières

Groupe de Recherche interdisciplinaire quality and safety Resources (GRi quasaR)

école de santé publique, université libre de bruxellesRoute de lennik 808 b-1070 bruxelles0498/112.456

[email protected]

Agnès Jacquerye

ph d

professeur esp ulb

GRi quasaR


le Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg (NIAZ), Utrecht; l’Accreditation Canada International, Ottawa a récem-ment signé un contrat de collaboration avec NIAZ en vue de présenter aux hôpitaux flamands un référentiel commun.

Enfin, l’European Health Management Association, en col-laboration avec l’ISQua, développe actuellement un réfé-rentiel européen d’accréditation qui vise à être applicable dans l’Europe entière: SANITAS14. Cette initiative inté-ressante, sous l’impulsion du Dr Charles Shaw, regroupe les critères les plus pertinents des référentiels les plus connus15.

les étapes de L’accréditationAu nombre de cinq6,9, elles s’enchaînent selon le

principe de la roue de Deming.

lA deMAndeL’établissement envoie à l’organisme d’accré-

ditation un dossier de candidature. Un contrat est établi fixant les modalités pratiques de la visite, dont sa planifi-cation et son coût.

l’AuTo-ÉvAluATionLes professionnels de l'établissement effectuent

leur propre évaluation de la qualité sur base du manuel d’accréditation. Ils définissent la méthodologie suivie pour réaliser leur auto-évaluation et les plans d'action à mettre en œuvre puis transmettent les résultats à l’organisme accréditeur.

lA visiTe d’ACCrÉdiTATionConduite par des experts-visiteurs, profession-

nels de la santé formés à leur mission par l’organisme accréditeur, la visite d’accréditation a pour finalité d’ob-jectiver le niveau de qualité atteint et l’existence d’une dynamique d’amélioration. La démarche est en constante évolution. Elle implique désormais une nouvelle méthode dite du «patient traceur»16,17.Après avoir choisi un patient en fonction d’une situation clinique complexe, les experts visiteurs se rendent dans le service où a été hospitalisé le patient. Ils rencontrent les

L'accréditation: déFinition, eXiGenCes, obJeCtiF, HYpotHÈseDe nombreuses définitions coexistent. Nous en propose-rons une reprenant les éléments communs à tout système d'accréditation: l'accréditation des établissements de santé est une méthode d'évaluation externe, généralement volontaire. Elle fait référence à une démarche profession-nelle par laquelle un établissement de soins apporte la preuve qu'il satisfait, dans son fonctionnement et ses pra-tiques, à un ensemble d'exigences formalisées et présen-tées sous forme de manuel, le référentiel, préconisé par un organisme d’accréditation6-8.L’évaluation porte sur l’ensemble du fonctionnement de l’établissement et intègre les éléments relatifs à l’informa-tion et à la participation du patient à sa prise en charge.Les exigences, mesurées à l’aide d’indicateurs, portent sur les procédures, les bonnes pratiques cliniques et les résul-tats des différents services et activités de l’établissement. Par ailleurs, la prise en charge satisfaisante du patient implique l’action coordonnée de nombreux services cli-niques, médico-techniques, logistiques et administratifs. L’accréditation implique donc, au sein de l’institution, un travail de fond mobilisant l’ensemble de ses personnels autour d’un objectif commun: mieux travailler ensemble pour assurer une prise en charge garantissant la qualité et la sécurité du patient9.

09

Dominique Gainvorste

Collaborateur scientifi que GRi quasaR

esp ulb

Jacques Douchamps


esp ulb

Nicole Delmotte


esp ulb

Nathalie Zandecki


esp ulb

Mobiliser l'ensemble de ses personnels.

scientifi que GRi quasaR

scientifi que GRi quasaR

De l’agrément à l’accréditation

Regulation

nu

mb

er o

f in

stit

uti

on

s

standards compliance

unsafe Competent excellent

accreditation

L’hypothèse qui sous-tend l'accréditation est basée sur la corrélation supposée entre la conformité au référentiel et la qualité des soins au niveau des résultats. Dès lors, vérifier le respect du premier, c'est avoir la garan-tie des seconds. Quoique cette corrélation n'ait pas encore été scientifiquement établie10, un consensus au sein des professionnels se dégage pour affirmer que l'accréditation, par sa visite régulière, sert de levier pour la promotion des démarches qualité8, 11-13 et permet d’aller plus loin que l’agrément comme l’illustre la figure ci-dessus.

LeS diFFéRents oRGanisMes d’accréditation

Parmi les nombreux organismes d’accréditation, quatre d’entre eux, tous accrédités par l’ISQua, intéressent particulièrement la Belgique:

la Haute Autorité de Santé (HAS), Paris; la Joint Commission International (JCI), Chicago, héri-tière de la JCAH; © t

hin

ksto

ck

LaBeL de QUaLité


Le rapport est ensuite transmis, pour validation, à l’organe de décision de l’organisme accréditeur qui le fait parvenir à la direction de l’établissement.

lA poursuiTe de lA dÉMArCHed’AMÉliorATion

L’accréditation est délivrée pour une durée déterminée, souvent de 2 à 5 ans. Ce qui nécessite de la renouveler pour rendre pérenne la démarche d’améliora-tion de la qualité.

coMParaiSon deS RéFéRentiels

Les référentiels sont tous axés en priorité sur la gestion des risques et la sécurité du patient. Le contenu des référentiels se recoupe: la notion de pratiques exigibles prioritaires18 de l’accréditation française rejoint la notion de Required Organization Practices19 de l’accréditation canadienne. On retrouve les thèmes de l’identitovigilance, de l’utilisation des médicaments, de la prévention des infections, de la communication…En tout cas, l’établissement doit atteindre un niveau de conformité important sur ces exigences: c’est une condi-tion sine qua non pour obtenir l’accréditation.Dans le cadre de la Belgique, intéressée par plusieurs organismes d’accréditation, une comparaison structu-rée et approfondie de trois référentiels a été réalisée par l’équipe de chercheurs mandatés par la Fédération Wallonie-Bruxelles20.

RéFleXion SUr L’accréditation

Au niveAu du pATienTL'accréditation apporte un sentiment de sécurité

au patient: «Au moins, dans cet hôpital, il ne m'arrivera pas de surprise désagréable». Elle représente une garantie que l’établissement accrédité offre une prise en charge des malades intégrée et cohérente. En outre, au travers de l’ac-créditation, les patients ou leurs représentants deviennent plus facilement de véritables partenaires des hôpitaux6.De surcroît, dans une dynamique de mobilité des patients au niveau européen, et même global, l’argument de l’accré-ditation pèsera de plus en plus lourd dans le choix de l’ins-titution par le bénéficiaire de soins.

Au niveAu insTiTuTionnelL'établissement de soins apporte la preuve qu'il

satisfait aux exigences formalisées du référentiel. Dès lors, l'accréditation répond au besoin de reconnaissance professionnelle des institutions de soins par son «label de qualité» et constitue un argument de fidélisation de la patientèle parmi d’autres. Dans certains cas, l’accrédita-tion constitue aussi un argument de poids contre la ferme-ture de l'institution ou de l’un de ses services6.Mais surtout, l'accréditation, bien menée au sein de l'ins-titution, provoque une démarche de réflexion que l'institu-tion n'adopterait pas sans l’aiguillon d’un regard extérieur. Elle institutionnalise la qualité et la rend prioritaire, parti-cipative, et dès lors crédible, notamment en accordant des moyens réels aux différents professionnels impliqués dans une «fonction qualité». En outre, cette reconnaissance engendre, tant auprès des professionnels qu’auprès de la direction, un sentiment d'appartenance et de fierté.

Odile Fima

Collaborateur scienti-fi que GRi quasaR

esp ulb

Marius Laurent

Collaborateur scienti-fi que GRi quasaR

esp ulb

Collaborateur spF santé publique

l'accréditation valorise la collaboration

interdisciplinaire.

© t

hin

ksto

ck

équipes en charge du patient le jour de la visite et réalisent des entretiens à partir des dossiers sélectionnés. Après accord du patient si son état le permet et/ou de sa famille, les experts le rencontrent en entretien.Cette méthode, en prise directe avec la réalité quotidienne, permet d’apprécier au plus près les critères du référentiel. Elle permet d’observer les interfaces et la collaboration interdisciplinaire tout au long de la prise en charge. Elle n’est cependant pas une évaluation de la pertinence de la stratégie diagnostique et thérapeutique du patient.

le rApporT d’ACCrÉdiTATionÉtabli par les experts-visiteurs à l’issue de

la visite, le rapport fonde une décision d’accréditation graduée en fonction de l’atteinte des objectifs. S’il y a lieu d’assurer un suivi, des modalités et des échéances sont déterminées.

MANDAT DE GESTIONCONSULTANCESOUS-TRAITANCEpourCENTRES HOSPITALIERSPOLYCLINIQUESCENTRES MEDICAUXMRS

BEHEERMANDAATCONSULTANCYONDERAANNEMINGvoorZIEKENHUISCENTRAPOLYKLINIKENMEDISCHE CENTRAWZC

Les spécialistes en bionettoyageDe specialisten in biologische schoonmaak

www.laurenty.beAntwerpen - Anvers

Tel : 03/457 87 86Charleroi-NamurTel : 071/36 41 63

Bruxelles - BrusselTel : 02/421 56 80

Liège - LuikTel : 04/343 45 47

Mons - BergenTel : 065/39 49 59

LabeL de quaLité


d'audits internes cliniques et non cliniques intégrés dans un programme d'amélioration de la qualité et la sécurité selon la roue de Deming. Ce plan 2013-2017 stimule donc les hôpitaux à travailler et développer des thèmes qui sont essentiels à l’accréditation.

Au niveAu des professionnelsTous les services de l’hôpital sont concernés par

l’accréditation. Chacun d’entre eux se conforme non seule-ment aux obligations réglementaires mais aussi aux normes professionnelles, ce qui exige de chaque service de mettre en place explicitement des outils de gestion des risques majeurs.L’accréditation étant une démarche globale de l’établisse-ment, la compréhension interservices en est renforcée: les personnes se parlent et la collaboration interdisciplinaire est valorisée au profit du patient.

La position du spF santé publique face à L’accréditation

Dans la structure fédérale qui est la nôtre, et plus encore après la 6e réforme de l’État, le SPF SP ne peut pas imposer l’accréditation. Pour tenir compte de la réalité plu-rielle de la Belgique, le SPF SP agit par le biais du contrat sécurité-qualité dans le cadre hospitalier. Grâce à un premier plan pluriannuel (2008-2012) prônant la qualité et la sécurité du patient, le SPF SP a sensibilisé et soutenu les hôpitaux dans leur démarche en la matière. Il a proposé un cadre sur lequel pouvait être construite progressive-ment la démarche qualité et sécurité: mission, vision, stra-tégie, objectifs, mise en place d’un système de gestion de la sécurité des patients avec reporting des événements indé-sirables, approche processus, définition d’indicateurs, etc. Le deuxième plan pluriannuel 2013-2017 va plus loin et met l’accent sur des thèmes généraux tels que le système de gestion de la sécurité des patients, le leadership (gou-vernance), la communication et le patient empowerment. Des thèmes spécifiques sont également pris en compte tels que la vigilance dans ses nombreux aspects: l'identité du patient, la traçabilité, les médicaments à haut risque ainsi que la sécurité en chirurgie et les soins transmuraux, etc. Les points clés méthodologiques de ce nouveau plan pluriannuel sont la mise en place de l'auto-évaluation,

1 Kips J. se focaliser sur la qualité dans les hôpitaux: oui, mais comment? Hospitals.be 2007; 5: 5.

2 Mertens R., de béthune X. évaluation externe de la performance hospitalière: rôle des organismes assureurs et choix d’avenir. Hospitals.be 2001; 245: 2.

3 devos d. Zorgnet plaide en faveur d’un système d’accréditation. Hospitals.be 2010; 3: 5.

4 Van der straeten J. Financement, agrément et qualité. Hospitals.be 2004; 1: éditorial.

5 http://www4.vlaanderen.be/wvg/zorginspectie/inspecties/pages/algemeneZH.aspx, last access 11/11/2013.

6 Jacquerye a., pauchet-traversat a-F. l’accréditation, une opportunité ou une contrainte pour le département en soins infirmiers? in Jacquerye a et al: la qualité des soins infirmiers, implantation, évaluation, accréditation. paris , Maloine, 1999: 218-41.

7 shaw C. Healthcare accreditation in europe. leuven, 2010. on http://www.zorgnetvlaanderen.be/documents/accr%20europe%20leuven%202010%20dr%20sHaW.pdf , last access 20/1/2013.

8 de Walcque C., seuntjens b.,

Vermeyen K., peeters G., Vinck i. étude comparative des programmes d'accréditation hospitalière en europe. KCe Reports 70b, 2008. on https://kce.fgov.be/fr/publication/report/etude-comparative-des-programmes-d%e2%80%99accr%C3%a9ditation-hospitali%C3%a8re-en-europe , last access 20/12/2012.

9 Melquiot p. et al. Certification des établissements de santé, la définition du dico. in 1.001 mots et abréviations de l'environnement et du développement durable. on http://www.dictionnaire-environnement.com/certification_des_etablissements_de_sante_id5655.html , last access 20/12/2012.

10 Greenfield d., pawsey M., Hinchcliff R., Moldovan M., braithwaite J. the standard of healthcare accreditation standards: a review of empirical research underpinning their development and impact. bMC Health services Research 2012; 12: 329.

11 bruneau C. et al. l'enjeu de la seconde procédure d'accréditation. Risques et qualité 2005; 4: 205.

12 al awa b., Jacquerye a., almazrooa a. et al. Comparison of patient safety and quality of Care indicators between pre and post accreditation

periods in King abdulaziz university Hospital. Research Journal of Medical sciences 2011; 5: 61-66.

13 Matrix Knowledge Group: analyse de la littérature sur l’impact des démarches de certification des établissements de santé. on http://www.has-sante.fr/portail/jcms/c_1021625/rapport-analyse-de-la-litterature-sur-l-impact-des-demarches-de-certification-des-etablissements-de-sante?xtmc=&xtcr=10 , last access 20/12/2012.

14 shaw C., Jelfs e., lokman p., Merrick R., thompson p. self assessment for patient safety in Hospitals, sanitas project. european Health Management association, european society for quality in Healthcare 2011. on : www.agenas.it/.../allegato%2010_v6sanitas_ 20110824%20to%20aGenas_inglese.pdf , last access 3/02/2013.

15 shaw C., Jelfs e., Franklin p. implementing recommendations for safer hospitals in europe: sanitas project. eurohealth incorporating euro observer 2012; 18: 2.

16 le ludec t. Certification, vers une 4e version plus proche des attentes patients et des pratiques professionnelles. Revue Hospitalière de France 2012; 548: 40-45.

17 Meldi d., Rhoades F., Gippe a. the big three, a side by side matrix comparing hospital accrediting agencies. synergy 2009; January/February: 12-14.

18 Has Haute autorité de santé: Manuel V2010, révisé avril 2011, les pratiques exigibles prioritaires – pep. on http://extranet-has.seevia.com/extranet/Manuel-V2010-rev2011/site/pep.htm, last access on 20/12/2012.

19 agrément Canada: poR - pratiques organisationnelles requises 2012. on http://www.accreditation.ca/fr/content.aspx?pageid=55&langtype=3084 , last access on 20/1/2013.

20 Haelterman M. Communication personnelle. service public Fédéral santé publique, sécurité de la Chaîne alimentaire et environnement, soins aigus, Chroniques et personnes Âgées, Cellule qualité et sécurité, 13 octobre 2012.

21 Herbaux d., lecocq d., Gainvorste d., Zandecki n., laurent M., Jacquerye a. et al. l’accréditation des hôpitaux: l’indispensable phase d’éveil: proposals to create a friendly environment in French-speaking belgian hospitals for the accreditation process. Rapport de recherche. 31 octobre 2013 : 181p. permalink http://hdl.handle.net/2013/ulb-dipot:oai:dipot.ulb.ac.be:2013/151305.

Magali Pirson

directrice du Centre de recherche économie de la santé, gestion des institutions de soins et sciences infirmières

esp ulb

La vigilance est également prise en compte

L'accréditation: «une ContRainte ou une oppoRtunité»?

L'introduction de l'accréditation suscite bien des questions, des attentes mais aussi des craintes chez les professionnels de la santé. L’accréditation peut, en effet, devenir une véritable contrainte si elle se vit comme une accumulation de tâches bureaucratiques à exécuter dans une tour d'ivoire. En revanche, elle peut devenir une réelle opportunité dès lors qu’elle est considérée comme une force qui pousse les départements à se remettre en ques-tion par l’autoévaluation, à faire un bilan de l'existant et les resitue dans une structure où ils se sentent motivés pour améliorer la qualité de leur fonctionnement au service du patient. D’autant que la démarche de l’accréditation permet d’intégrer les initiatives en matière de qualité et de sécurité déjà existantes au travers d’un cadre unique. La démarche d’accréditation soutient ainsi la motivation des équipes et les valorise, redonne du souffle et du sens aux différentes initiatives existantes tout en garantissant, par son rythme pluriannuel, une amélioration continue de la qualité16.

© picture Sodexo LibraryThe Sodexo logo is a registered trademark of Sodexo S.A. © Sodexo 2013

EXPERTISE

Sodexo a développé 15 services qui chacun, dans un esprit de progrès continu, contribuent à un meilleur fonctionnement. Ce n’est que positif pour les prestations de chacun. Sur base des besoins et des valeurs de votre organisation, nous vous proposons une gamme de services sur mesure et complémentaires. Découvrez ce que nos Services de Qualité de Vie peuvent représenter pour vous et visitez notre site Internet.Nous ne voulons que le meilleur pour vous.

Nos 15 Services qui vous facilitent la vieGestion des salles de réunion, Gestion de l’espace & Déménagements, Distribution automatique, Maintenance des équipements de laboratoire, Multitechnique, Réception, Gestion des déchets, Restaurants de direction, Benefi ts & Rewards Services, Espaces verts, Hygiène & Propreté, Boutiques, Entretien des plantes d’intérieur & Décoration fl orale, Restauration,Gestion administrative & Service de courrier

www.sodexo.be


marketing en communicatie

Patiënten ook cONsuMENtEN?Ziekenhuizen evolueren, ook in Vlaanderen,

naar ondernemende en zich profilerende organisaties. Ze vertrekken vanuit de veronderstelling dat hun potentiële patiënten zich steeds meer als consumenten gedragen. Mensen zouden, meer dan vroeger, bewust voor een zie-kenhuis kiezen dat bij hun specifieke behoeften aansluit. Ziekenhuizen voelen daardoor almaar meer de noodzaak een onderscheidende positie in te nemen, bijvoorbeeld

Ziekenhuismarketingeigen accenten

ONdErZOEk Naar dE NiEt-MEdiscHE factOrEN BiJ dE ZiEkENHuisBElEviNg vaN dE PatiËNt

Karen Smet

© t

hin

ksto

ck

Memori, een expertisecentrum van de Hogeschool Thomas More, onderzocht waarop patiënten letten tijdens hun ver-blijf in een ziekenhuis en waarop zij de dienstverlening van het ziekenhuis beoor-delen. Dit artikel biedt ziekenhuizen een aantal concrete tips om een onderschei-dende positie in te nemen en bij de opmaak van een marketingstrategie te vertrekken van de behoeften van de patiënt.

door een duidelijke profilering of een merkenbeleid. Investeren in een marketingstrategie wordt stilaan als een noodzaak aangevoeld. Maar is een patiënt vandaag mon-diger, assertiever en kritischer dan enkele jaren geleden? En zo ja, wat zijn dan precies de onderscheidende elemen-ten die zijn keuze voor dat ene en niet voor dat andere ziekenhuis bepalen? Die vragen staan centraal in een onderzoeksproject dat uitgevoerd wordt door Memori, een expertisecentrum van de Hogeschool Thomas More.


uiteindelijk de eindgebruiker van de zorg. Het is bijgevolg des te belangrijker dat in de eerste plaats naar zijn mening wordt gevraagd in het hele marketingverhaal. Anders dreigt men in de val te trappen dat zijn behoeften worden inge-vuld vanuit de percepties van de zorgverstrekker zelf, en niet vanuit de patiënt.

EErstE fasE van het onderzoek

De focus van dit onderzoek ligt op de ziekenhuis-beleving van de patiënt. Hoe kan een ziekenhuis invloed uitoefenen op de beleving van de patiënt gedurende het dienstverleningsproces? De centrale vraag in dit onderzoek werd gedefinieerd als: "Welke elementen zijn doorslagge-vend bij het bepalen van de al dan niet positieve ervaring die een patiënt met een ziekenhuis heeft?".

Het onderzoek bestond uit verschillende fasen, waarbij een combinatie van onderzoeksmethodes gehanteerd werd. In een eerste fase (voorjaar 2012) contacteerden de onder-zoekers 52 Vlaamse, niet-universitaire ziekenhuizen. Het doel van deze kwalitatieve onderzoeksfase was om na te gaan in hoeverre marketing bij Vlaamse ziekenhuizen al op de agenda staat en hoe marketing in deze ziekenhuizen geïmplementeerd is. Bovendien wilden de onderzoekers een beeld krijgen van de samenstelling van de commu-nicatiedienst in de Vlaamse ziekenhuizen en gingen ze na in hoeverre marketing deel uitmaakt van de taken van deze dienst. Kortom, bestaat er al een marketingbeleid in Vlaamse ziekenhuizen en hoe wordt dat beleid geïmple-menteerd in het ziekenhuis?Slechts tien ziekenhuizen weigerden hun medewerking aan het onderzoek. Daarnaast hadden zeven ziekenhuizen geen afzonderlijke communicatiedienst. De communicatietaken werden in deze ziekenhuizen zo goed als altijd uitgevoerd door het directiesecretariaat of de algemeen directeur. Uiteindelijk werkten 35 communicatieverantwoordelijken of -medewerkers mee aan het onderzoek. Bij ongeveer de helft van de ziekenhuizen werkt slechts één persoon op de communicatiedienst. Bovendien gaat het dan dikwijls

Ziekenhuismarketing: nood aan

Karen Smet

Onderzoeker

Expertisecentrum Memori

Hogeschool thomas More

karen.smet @thomasmore.be

Het doel van het onderzoek is om ten eerste na te gaan in hoeverre Vlaamse ziekenhuizen marketing al op de agenda hebben staan en hoe marketing in de organisatie geïmplementeerd wordt. Ten tweede is het de bedoeling om de factoren in kaart te brengen die het niet-medische welbevinden van de patiënt bepalen. Waarop letten patiën-ten tijdens hun verblijf in het ziekenhuis? Hoe beoorde-len zij de dienstverlening in het ziekenhuis? Cruciaal is dus dat ziekenhuizen de focus bij de patiënt leggen: hij is

Hoe wordt het marketingbeleid in uw ziekenhuis geïmplementeerd?

multicareZiekenhuisbed voor intensieve verpleging

Lit de soins intensifs

wissner-bosserhoff Belgium · Bedrijvenlaan 1 · 2800 Mechelen · Tel.: +32 (0)15 21 08 41 · Fax: +32 (0)15 29 14 64 · E-mail: [email protected] · www.wi-bo.be

Unieke, Innovatieve oplossingen voor patiënt en verpleegkundigen

Solutions uniques et innovantes pour les patients et le personnel soignant


ontastbaar. Om te vermijden dat klanten niet de service krijgen die ze verwachten of personeelsleden en managers niet goed weten welke service moet of mag worden verleend, is het belangrijk het serviceconcept duidelijk te definiëren en bij alle betrokkenen te communiceren2.

NiEuwE uitdagiNgEN voor de communicatiedienst

De communicatietaken voor een ziekenhuis, en dus de communicatiedienst, zijn er de laatste jaren zeker niet minder op geworden. Denken we maar aan het 'stof-feren' van de website, het intranet, maar ook aan tal van administratieve en logistieke taken. 'Alles' is communicatie en doordat de taken van de communicatiedienst niet altijd goed omschreven of afgebakend zijn, wordt deze dienst dik-wijls overbevraagd. Uit het onderzoek van de Hogeschool Thomas More blijkt dat een groot deel van de communica-tiediensten van Vlaamse ziekenhuizen aankaarten dat hun dienst momenteel niet voldoende georganiseerd en boven-dien onderbemand is om alle communicatie-uitdagingen aan te kunnen. Bovendien is er nood aan een doordachte en strategische visie op wat marketing en communicatie voor een ziekenhuis kunnen betekenen. Momenteel voert een communicatiedienst van een ziekenhuis meestal in de eerste plaats uitvoerende taken uit en dan nog vooral ad hoc.

slechts om een deeltijdse functie. In enkele ziekenhuizen bestaat de communicatiedienst uit twee personen. In de grotere, meestal gefusioneerde ziekenhuizen werken er soms meer dan drie personen op de communicatiedienst. Zij vormen echter een minderheid.

twEEdE fasE van het onderzoek

In de volgende onderzoeksfase organiseerden de onderzoekers een bevraging bij patiënten, zowel via een kwantitatief als een kwalitatief onderzoek. In het kwan-titatieve onderzoek peilden zij naar de elementen (naast de medische zorg) die mensen belangrijk vinden wanneer zij of iemand uit hun naaste omgeving wordt opgenomen in het ziekenhuis. Aan deze online bevraging werkten 214 respondenten mee (voorjaar 2013). Deze kwantitatieve onderzoeksresultaten werden verder uitgediept via een kwalitatieve bevraging, namelijk acht diepte-interviews met respondenten die gedurende het voorbije jaar werden opgenomen in een ziekenhuis. Aansluitend organiseer-den de onderzoekers twee focusgroepen, waaraan in totaal 14 personen deelnamen. Het doel van dit kwalitatieve onderzoekluik was de kwantitatieve onderzoeksresultaten verder uit te diepen en te nuanceren.

Positionering van een diENstvErlENENdE OrgaNisatiE

Een ziekenhuis is een dienstverlenende orga-nisatie. Bedrijven en organisaties kunnen zich vandaag minder differentiëren op basis van hun product, maar wel op basis van de service die ze aanbieden. Bovendien bezorgt een ziekenhuis mensen levendige herinneringen en nega-tieve ervaringen worden niet gauw vergeten1.Het is natuurlijk niet mogelijk een excellente dienstverle-ner te zijn als het onderliggende product niet uitstekend is. In een ziekenhuis zal een uitstekende dienstverlening een minder goede medische behandeling niet compenseren. De patiënt veronderstelt dat de medische diagnose en de behandeling zonder meer goed zijn. Als de patiënt aan de professionele kennis van de arts twijfelt, heeft het zieken-huis een probleem. Toch is het aanbieden van een goede medische behandeling niet meer voldoende om zich te dif-ferentiëren Een goede dienstverlening bovenop een goede medische behandeling daarentegen we1.

diENstENMarkEtiNgMarketing in de zorgsector is een vorm van dien-

stenmarketing. Net als in andere dienstverlenende sectoren komt de dienst tot stand door nauwe interactie tussen de dienstverlener, zoals een arts of een verpleegkundige, en de patiënt (en zijn familie). De kwaliteit van de geleverde zorg wordt ook bepaald door de waarneming en de ervaring van de patiënt met betrekking tot de zorgverlener en de wijze waarop het zorgproces verloopt. Bovendien is gezond-heidszorg een highinterestdienstverlening in tegenstelling tot lowinterestdienstverlening zoals verzekeringsadvies of energielevering. Het vermarkten van die highinterestzorg-diensten vergt een specifieke aanpak waarbij de rol van de patiënt en zijn verwachtingen belangrijke uitgangspunten zijn. Voor een dienstverlenende organisatie is het vooral belangrijk om zich duidelijk te positioneren en een duide-lijk serviceconcept te hanteren. Dienstverlening is namelijk


1 gemmel, P. & verleye, k. (2010). servicemanagement voor zorgorganisaties. die keure: Brugge.

2 van leeuwen, s. (2008). Zorgmarketing in de praktijk. succesvol invoeren van marketing in de gezondheidszorg. van gorcum: assen, p. 6-7.

Nood aan een doordachte en

strategische visie op wat marketing en

communicatie voor een ziekenhuis kunnen

betekenen.



Het is belangrijk dat ziekenhuizen van de toekomst inzicht krijgen in de behoeften van de patiënt, wetende dat deze behoeften erg verschillend kunnen zijn. Daarnaast is het eveneens ontzettend belangrijk dat de behoeften van de medewerkers in kaart worden gebracht. Zij zijn degenen die zich dagdagelijks inspannen om patiënten optimaal te verzorgen. En zij zijn het ook die het marketingbeleid en het serviceconcept van het ziekenhuis zullen moeten waar-maken en uitdragen.Uit het onderzoek van Thomas More blijkt dat Vlaamse ziekenhuizen nog maar weinig ervaring hebben met zorg-marketing. In de praktijk is er ook heel wat koudwatervrees. Ziekenhuizen schuiven de invoering van marketing in de organisatie voor zich uit. Daardoor dreigen ze echter de boot te missen en de kloof met ziekenhuizen die wel inves-teren in marketing, steeds groter te maken.

satisfiErs versus dissatisfiErs

De indruk die een patiënt van een ziekenhuis heeft, wordt opgebouwd uit een groot aantal deelfactoren die allemaal bijdragen of afbreuk doen aan de tevredenheid van de patiënt. Deze factoren zijn onder te verdelen in zoge-heten 'satisfiers' en 'dissatisfiers'. Dissatisfiers zijn factoren waaraan de organisatie min-stens moet voldoen om haar klanten tevreden te houden. Wanneer een ziekenhuis op deze factoren voldoet aan de verwachtingen, ontstaat niet automatisch tevredenheid, maar wanneer de organisatie er niet aan voldoet, ontstaat wel ontevredenheid. Bij een ziekenhuis denken we hierbij aan goede medische zorg. Voor een ziekenhuis geldt goede medische zorg als het ware als een vanzelfsprekendheid. Voor satisfiers geldt het omgekeerde: voldoet een organisa-tie op een bepaald punt aan het verwachtingspatroon van de afnemer, dan leidt dit tot tevredenheid. Voldoet men er niet aan, dan is de consument niet direct ontevreden. Dimensies die dus enkel invloed hebben op de tevredenheid, worden satisfiers genoemd; ze creëren een sterke tevredenheid als er goed op wordt gepresteerd, maar bij afwezigheid is er geen sprake van ontevredenheid. Dimensies die enkel invloed uitoefenen op de ontevredenheid worden dissatis-fiers genoemd, dit zijn m.a.w. de noodzakelijke dimensies. Als er op deze dimensies goed wordt gepresteerd, wordt dit als normaal beschouwd. Mocht er echter niet goed op deze dimensies worden gepresteerd, dan resulteert dit in ontevredenheid. Naast satisfiers en dissatisfiers zijn er ook nog dimensies die als kritische dimensies functioneren, de zogenoemde criticals. Dit betekent dat deze dimensies zowel tevreden-heid als ontevredenheid kunnen creëren. Uit het Thomas More-onderzoek blijkt dat empathie en communicatie de belangrijkste kritische succesfactoren in de ziekenhuisbeleving van de patiënt zijn (cf. infra). Deze dimensies fungeren als zogenaamde dissatisfier en als satisfier; dit betekent dat als niet op een minimumniveau wordt gepresteerd op deze dimensies, dit zal resulteren in ontevredenheid. Maar als een ziekenhuis de patiënt op deze dimensies positief weet te verrassen, kan dit ook leiden tot tevredenheid en/of loyaliteit. Dit zijn dus de dimensies waarin een ziekenhuis moet investeren om tevreden en loyale patiënten te hebben, maar bovenal kan een zieken-huis zich op deze dimensies ook trachten te onderscheiden van andere ziekenhuizen. Juist doordat deze factoren zowel fungeren als satisfier en dissatisfier kunnen ziekenhuizen op deze domeinen het verschil maken.

Voor de meeste ziekenhuizen is marketing dus een nieuwe en bijkomende uitdaging waarvoor op dit moment de exper-tise, deskundigheid en ervaring ontbreken. Zorgmarketing is voor de sector een nieuwe discipline. Bovendien heeft de implementatie van marketing een effect op de hele organi-satie. Alle medewerkers zijn een kritieke succesfactor. Zij moeten immers dagelijks het beleid waarmaken dat het management uittekent.

duideliJk sErvicEcONcEPt BePalen

Het is dus belangrijk dat een ziekenhuis een dui-delijke positionering uittekent en daarmee samenhangend een duidelijk serviceconcept. De belangrijkste valkuil bij het uittekenen van een serviceconcept is echter dat het concept, 'het verhaal', niet gedragen wordt door de hele organisatie. Een serviceconcept werkt verbindend voor ieders gedrag binnen het ziekenhuis en voor alle communi-catie-uitingen. Het is het vertrekpunt en de toetssteen. Het is het intern gedragen en verbindende, en daardoor naar buiten toe sterk waargenomen en onderscheidende verhaal van het ziekenhuis. Ook naar de patiënt toe is het uittekenen van een duide-lijk serviceconcept en van een duidelijke positionering belangrijk. Wat mag en kan hij verwachten? Bij een zieken-huisopname staat de beleving van de patiënt immers cen-traal. Dienstverlening en beleving zijn inherent subjectief en persoonlijk. Het ziekenhuis van de toekomst staat dus voor een aantal specifieke uitdagingen, namelijk het in kaart brengen van de behoeften van patiënten, maar ook van medewerkers.

Marketing hospitalier: un urgent besoin de touches personnelles behoeften erg verschillend kunnen zijn. Daarnaast is het

eveneens ontzettend belangrijk dat de behoeften van de medewerkers in kaart worden gebracht. Zij zijn degenen die zich dagdagelijks inspannen om patiënten optimaal te verzorgen. En zij zijn het ook die het marketingbeleid en het serviceconcept van het ziekenhuis zullen moeten waar-maken en uitdragen.Uit het onderzoek van Thomas More blijkt dat Vlaamse ziekenhuizen nog maar weinig ervaring hebben met zorg-marketing. In de praktijk is er ook heel wat koudwatervrees. Ziekenhuizen schuiven de invoering van marketing in de organisatie voor zich uit. Daardoor dreigen ze echter de boot te missen en de kloof met ziekenhuizen die wel inves-teren in marketing, steeds groter te maken.

satisfiErsdissatisfiErs

besoin de touches personnellesla route du marketing et de la communication est encore longue pour les hôpitaux. dans ce contexte, il est plus que temps de défi nir et de diffuser une vision stratégique de ce que peuvent signifi er le marketing et la communication pour un hôpital.

une étude menée par la haute école fl amande thomas More a montré que la communication et l’empathie sont deux importants facteurs de succès critiques dans l’impression laissée par l’hôpi-tal sur le patient. si les patients ont «l’impression» d’avoir reçu les informations utiles, de façon claire, avec interaction, franchise et transparence, leur perception de la fi abilité de l’hôpital en sera augmentée. les hôpitaux qui posent comme principe de mener une communication ouverte et sans langue de bois (et ce à tous les niveaux) et se préoccupent de la capacité d’empathie de leur person-nel peuvent effectivement faire la différence.

Een serviceconcept werkt bindend voor ieders gedrag binnen het ziekenhuis

years

• Travailintérimaire

• Recrutement&sélection: en partenariat avec le département RH interne

• Recrutementd’infirmiersàl’étranger

• ConsultanceRH

• Uitzendarbeid

• Rekruteringenselectie: in samenwerking met de interne HR afdeling

• Rekruteringvanverpleegkundigeninhetbuitenland

• HR Consultancy

ExpressMedicalestvotrepartenaire,aujourd’huietpourl’avenir.ExpressMedicalisuwpartner,vandaagenindetoekomst.

Meer info | Plus d’informations Lieve Puype, T 0478 88 36 20 [email protected] Vanrillaer, T 0478 39 47 97 [email protected]

www.expressmedical.

•Antwerpen, T 03 281 19 44• Brussel - Bruxelles, T 02 512 13 00• Charleroi,T 071 53 52 86•Gent, T 09 245 22 10• Kortrijk, T 056 53 32 19• Leuven, T 016 62 47 57• Liège, T 04 220 97 50

LetravailintérimairedanslesecteurdelaSanté:unfacteurdeflexibilitéIlestunfaitqueletravailintérimaireoffrelaflexibilitéopérationnelle.Ets’iloffraitaussilaflexibilitéfinancière?

Express Medical est depuis 25 ans au service des institutions de soins de santé en Belgique. Notre approche unique a été récompenséeaudébutdecetteannéeparlacertificationISO. Ce label de qualité est venu couronner des années de perfectionnement de nos processus de travail et de nos services.

Contactez-nous et trouvons ensemble des solutions novatrices à vos besoins en gestion des ressources humaines !

UitzendwerkindeGezondheidssector:eenmaatstafvoorflexibiliteitHetstaatvastdatuitzendwerkuoperationeleflexibiliteitbiedt.Enwatalshetufinancieelookdenodigeruimtegeeft?

Express Medical staat al 25 jaar ten dienste van de gezondheidssector in België. Onze unieke aanpak werd begin ditjaarbeloondmethetISO-certificaat.Ditkwaliteitslabelis dé bekroning na jarenlange perfectionering van onze werkprocessen en van onze diensten.

Contacteer ons en we werken samen met u vernieuwende HR oplossingen uit, op maat van uw behoeften.


Marketing en coMMunicatie

Belangrijk hierbij is dat, indien een ziekenhuis een goede en duidelijke communicatie nastreeft en empathie vanwege het personeel hoog in het vaandel draagt, op alle niveaus in het ziekenhuis daarnaar wordt gestreefd. Een ziekenhuis dat goed wil 'scoren' op deze dimensies moet er dus voor zorgen dat ‘alle’ personeelsleden een communicatieve en empathische houding nastreven. Een patiënt ervaart een ziekenhuisopname namelijk als een totaalervaring.

communicatie als kritiscHE succEsfactOr?

Uit ons onderzoek blijkt dat een patiënt in eerste instantie een 'patiënt' blijft, met noden en behoeften die eigen zijn aan het patiënt-zijn. Bovendien blijkt een meer-derheid van de Vlaamse patiënten loyale patiënten te zijn, die meestal voor hetzelfde ziekenhuis kiezen. Dat zieken-huis kiest hij dan nog eens op een 'traditionele' manier, namelijk op aanraden van de huisarts of op basis van eigen positieve ervaringen. Ondanks het feit dat een Vlaamse patiënt een eerder 'traditionele' patiënt blijkt te zijn, hecht deze patiënt veel belang aan een duidelijke communicatie in het ziekenhuis. Als patiënten 'het gevoel' hebben dat ze de nodige informatie gekregen hebben, op een duidelijke manier, waarbij er plaats is voor interactie, openheid en transparantie, dan vergroot dit de perceptie van betrouw-baarheid van het ziekenhuis voor de patiënt. Ziekenhuizen die een open en duidelijke communicatie voorop stellen (en dit op alle niveaus van het ziekenhuis) en die aandacht besteden aan het inlevings- en empathisch vermogen van het personeel, kunnen wel degelijk het verschil maken.

ONdErZOEk naar de ZiEkENHuisBElEviNg van de Patiënt

In het voorjaar van 2013 werkten 214 perso-nen mee aan een online enquête opgesteld door Memori, een expertisecentrum van de Hogeschool Thomas More Mechelen. Het doel van deze bevraging was te peilen naar de beleving van de dienstverlening in een ziekenhuis: welke dienstverlenende factoren vinden patiënten in een ziekenhuiscontext belangrijk? Achteraf werden deze resul-taten verder uitgediept in een kwalitatief onderzoek.De meerderheid van de bevraagde patiënten (69%) zijn loyale patiënten. Zij kiezen in de meeste gevallen telkens voor hetzelfde ziekenhuis. Indien dit niet gebeurt, is het meestal te wijten aan de pathologie of aan een spoedop-name. Wat de motivatie betreft om voor een ziekenhuis te kiezen, laat de meerderheid van de respondenten deze keuze afhangen van het advies van de huisarts (55%) of van de eigen goede ervaringen met het ziekenhuis (57%). De nabijheid van het ziekenhuis speelt slechts voor een min-derheid een bepalende rol: slechts 5% van de responden-ten gaf dit als enige antwoordmogelijkheid.Ook het kwalitatieve onderzoeksluik bevestigt dat patiënten op een eerder 'traditionele' manier een ziekenhuis kiezen. Toch lezen we almaar vaker dat patiënten via het internet op zoek gaan op welke aandoening hun symptomen zouden kunnen duiden. Uit ons onderzoek blijkt echter dat dit slechts om een minderheid gaat en dat we deze veronder-stelling dus zeker niet mogen veralgemenen. De oudere generaties nemen vaak nog een afwachtende en afhanke-lijke houding aan. Maar ook de jongere generaties vertrou-wen in de meeste gevallen op het oordeel van de arts. Enkel indien men ontevreden is over de medische behandeling of over de verkregen informatie en communicatie, zal men vaker zelf op zoek gaan naar (bijkomende) informatie over de symptomen, het ziektebeeld, de diagnose.

EMPatHiE en cOMMuNicatiEEen goede (dit is duidelijke en volledige) com-

municatie is dus een heel belangrijke factor in een zie-kenhuisomgeving. Uit onze kwantitatieve bevraging blijkt dat patiënten 'een duidelijke communicatie van zowel artsen als verplegend personeel' hét belangrijkste element vinden, naast de medische behandeling. Uit het kwalita-tieve onderzoek blijkt dat het hierbij niet (enkel) om de medische communicatie gaat, maar vooral over de open-heid waarmee artsen en verpleegkundigen communiceren. Patiënten verwachten van artsen en verplegend personeel dat ze op een open, transparante, duidelijke en correcte manier communiceren. Door duidelijkheid te scheppen bij patiënten (en hun omgeving) voelen patiënten zich minder onzeker. Bij een dergelijke communicatie komt een arts, een verpleegkundige en dus ook het ziekenhuis over als 'betrouwbaar'.Naast communicatie is empathie ook een belangrijke factor in een ziekenhuisomgeving. Uit onze kwantitatieve bevra-ging blijkt dat patiënten 'het empathisch vermogen van het personeel' als tweede belangrijke factor aanduiden in een ziekenhuis, na communicatie. Met empathie bedoelen we het inlevingsvermogen van het personeel (zowel artsen als verpleegkundigen), maar ook de algemene houding van het personeel tegenover patiënten, de betrokkenheid, het begrip, kortom een 'menselijke en persoonlijke benade-ring' door het ziekenhuispersoneel.

• de Joode, d. (2001). communicatie in de gezondheidszorg. kluwer.

• gemmel, P. & verleye, k. (2010). service-management voor zorgorganisaties. die keure: Brugge.

• lee, f. (2009). als disney de baas was in uw ziekenhuis. Elsevier gezondheidszorg: Maarssen.

• smet, k. (2013). Zorgmarketing in vlaanderen: aarzelend op weg? ad rem. tijdschrift voor

Zakelijke communicatie. Jaargang 27. Januari-februari 2013, p. 8-10.

• van leeuwen, s. (2008). Zorgmarketing in de praktijk. succesvol invoeren van marketing in de gezondheidszorg. van gorcum: assen.

• van spaendonck (2008). de ziekenhuis-beleving van de zorgconsument.

• vels, f. & Boere, M. (2005). Zorg voor een merk. Merkenbeleid in zorginstellingen. Bohn stafleu van loghum: Houten.

de meerderheid van de patiënten zijn loyale

patiënten.

© t

hin

ksto

ck

A World of Service

F A C I L I T Y M A N A G E M E N T | C L E A N I N G | S U P P O R T | P R O P E R T Y | C A T E R I N G | S E C U R I T Y | issworld.com/cleaning

“Ik maak deel uit van het visitekaartje van dit ziekenhuis”

Evy Pesi, teamchef ISS

Erasmusziekenhuis, Anderlecht

Evy leidt teams die laboratoria, operatieruimtes en patiëntenkamers schoonmaken. Zij luistert voortdurend naar wat de klant wil, motiveert haar mensen en stuurt bij waar nodig. Alles moet tot in het kleinste detail proper zijn. Voor dokters, verpleegkundigen én patiënten. Dát is de spirit van ISS – wereldwijd een half miljoen collega’s. Met oplossingen op maat én de kracht van Human Touch. Zodat u en uw mensen meer tijd krijgen voor de core business van uw organisatie.

transplantation


la sensibilisation au don d’organes: un véritable pèlerinage

lEs prEstatairEs dE soins dans lEs icu jouEnt un rôlE important dans lE rEcrutEmEnt dEs donnEurs

© t

hin

ksto

ck

Isabelle Sénépart, infi rmière, a travaillé pendant de nom-breuses années comme coordinatrice de transplan-tation avant d’œuvrer à la sensibilisation au don d’or-ganes dans le cadre de la cellule «Organes, Embryons et Bio-Éthique» du Service Public Fédéral (SPF) Santé publique. Vous avez certainement déjà vu les affi ches ou entendu les spots des campagnes de Beldonor.be. Mais, bien que la Belgique fasse partie des bons élèves européens en matière de don d’organes, il y a encore pas mal de pain sur la planche dans ce domaine.

Michelle Cooreman


EnrEgistrEmEnt du consentement ou du refus

Depuis la loi du 13 juin 1986, tout citoyen belge qui, de son vivant, n’a pas exprimé d’opposition formelle en la matière est considéré comme donneur d’organes poten-tiel après son décès. Le refus ou le consentement explicite doit être signifié à la maison communale de son domicile et est consigné au Registre national. Les parents peuvent signifier légalement leur opposition au don d’organes au nom de leurs enfants mineurs. «On peut de ce fait se retrou-ver dans des situations où de jeunes adultes (de plus de 18 ans) ignorent qu’un refus a été consigné en leur nom au Registre national. Il est effectivement arrivé qu’une jeune femme ait toujours dit à ses amies et à ses sœurs qu’elle voulait donner ses organes le cas échéant. Le coordinateur de transplantation a toutefois constaté qu’un refus avait été signifié. Ses parents avaient accompli cette démarche quand elle avait 2 ans, de même que pour ses sœurs», cite Isabelle Sénépart à titre d’exemple. Heureusement, le refus peut être révoqué à tout moment.Entre 1987 et 2005, 30.000 Belges ont marqué explicitement leur consentement et 197.000 ont signifié leur refus. Ce grand nombre de déclarations de refus s’explique par le fait que lors de l’entrée en vigueur de la loi, une grande confusion régnait entre le don d’organes et le don de son corps à la science. Un problème qui subsiste encore aujourd’hui, bien que dans une moindre mesure. Entre-temps, le nombre de déclarations de refus a diminué à 186.724 et le nombre de consentements a grimpé à 180.280 (chiffres datant d'octo-bre 2013).

en pratique: trois possibilitésEn vertu de la loi, tout le monde est donneur

potentiel. Dès lors, quand un donneur est identifié au service des soins intensifs (ICU), le coordinateur local du don d’organes doit en avertir le coordinateur de transplan-tation d’un centre de transplantation. Et la première chose que ce dernier fait est de consulter le Registre national. Il y alors trois possibilités:

la personne a, de son vivant, signifié son refus du don d’organes. Dans ce cas, la procédure s’arrête et la famille n’est pas avertie; la personne a, de son vivant, donné son consentement au don d’organes. La famille est avertie mais on peut pro-céder immédiatement au prélèvement étant donné que c’était le souhait de la personne; il n’y a aucune mention au Registre national, ce qui est généralement le cas. En théorie, les organes peuvent être prélevés légalement. Mais la loi stipule en petits carac-tères qu’il faut se renseigner sur quel était le souhait du patient, un souhait qu’il peut avoir exprimé verbalement à sa famille. Attention, il ne s’agit pas de demander l’auto-risation de la famille mais d’essayer de savoir quel était le souhait du patient décédé. La famille est donc toujours avertie de l’intention de prélever des organes.

un choix difficileLe choix est parfois cornélien pour la famille.

«Le donneur est, en principe, une personne qui meurt en bonne santé. Et la famille doit en premier lieu accep-ter ce fait. Au matin, on faisait encore des projets pour le

soir et, maintenant, la personne aimée est à l’hôpital et est déclarée en état de mort cérébrale. Ce à quoi il faut ajouter la demande d’un don généreux au profit d’une personne étrangère qui se trouve sur une liste d’attente et risque de mourir si elle ne reçoit pas un organe. Il est dès lors logique que certaines personnes ne soient pas prêtes à entendre parler du don d’organes et que certains donneurs ne puissent pas être prélevés.»

Outre les donneurs en état de mort cérébrale dont le cœur bat encore (250 en 2012), il y a aussi les donneurs dont le cœur ne bat plus (70 en 2012). Ces derniers sont des patients qui dans trois quarts des cas ont fait un arrêt cardiaque et dont la réanimation a échoué. Chez eux aussi, la perfusion des organes est assurée en attendant d’avoir pu contacter la famille dans le but de procéder au don des organes.

les motifs dE rEfus de la famille

En Belgique, 12 à 13% des familles refusent de donner leur accord pour le don d’organes. «Ici aussi, nous faisons partie des bons élèves de la classe car, en France par exemple, ce chiffre atteint 30%. Cela signifie aussi que nos équipes sont performantes dans les ICU», note Isabelle Sénépart. «L’analyse de ces refus nous apprend que ce ne sont pas de véritables oppositions, mais que l’information sur le don d’organes coïncide avec la phase de refus de la mort. Les familles nous disent parfois par après qu’elles n’ont tout simplement pas entendu la demande de don parce qu’elles étaient accaparées par la perte de leur être cher. Malheureusement, le donneur ne peut être artificiel-lement maintenu en vie que pendant quelques heures.»Une autre raison souvent citée par les familles pour ne pas donner leur consentement au don d’organes est la non-compréhension de la notion de «mort cérébrale». En effet, le corps du patient est chaud, son cœur bat, il est perfusé, il urine, sa poitrine se soulève encore… Tous ces signes exté-rieurs sont interprétés comme des signes de vie, par ceux qui ne savent pas ou ne veulent pas savoir que ce sont les machines qui assurent ces fonctions.On cite peu de raisons religieuses au refus du don d’organes. Il arrive aussi que les personnes aient peur de prendre une mauvaise décision: elles ignorent quel était le souhait de leur proche et préfèrent dès lors refuser le don d’organes.

Le refus du don d'organes peut être révoqué à chaque instant

Isabelle Sénépart

Expert cellule organes, Embryons et bio-Ethique

spf santé publique

isabelle.senepart @sante.belgique.be

transplantation


ne pas cesser d’en parlEr!Il est dès lors conseillé d’en avoir parlé avant que

la situation ne se présente. Tel est aussi l’objectif de la cam-pagne de sensibilisation au don d’organes, Beldonor, qui a lieu chaque année depuis 2005. «En 2005, le ministre de la Santé publique a pour la première fois décidé d’organiser une campagne de sensibilisation. Elle était planifiée pour 6 mois, puis pour 1 an… mais nous sommes maintenant en 2013 et elle est renouvelée chaque année. Le point culmi-nant de cette campagne est un événement organisé en octobre, mais la sensibilisation se poursuit toute l’année et est portée par des associations de patients, des asso-ciations de proches de donneurs, des professionnels de la santé. L’idéal serait que les gens parlent eux-mêmes du don d’organes dès qu’ils sont confrontés à la mort cérébrale d’un membre de leur famille. Mais j’entends encore trop souvent dire qu’on ne parle pas assez du don d’organes. Ce qui signifie que tout le monde ne voit pas nos campagnes: nous changeons pourtant chaque année de support d’in-formation et nous adaptons notre message au mieux mais nous savons bien qu’il n’est pas possible de toucher tout le monde en une seule fois.»

sEnsibilisation de cinq Groupes ciBles

Dès le départ, la campagne de sensibilisation Beldonor.be s’est axée de façon personnalisée sur cinq groupes cibles différents.

LES CITOYENSPour le citoyen, monsieur et madame Tout-le-

monde, le message est: décidez pour vous-même si vous voulez être donneur d’organes ou non. Une fois que votre choix est fait et si vous n’êtes pas certain que votre famille va respecter ce choix, rendez-vous à votre administration communale pour faire enregistrer votre choix. Le formu-laire de refus et de consentement est identique. Cette démarche est gratuite et vous pouvez revenir sur votre déci-sion à tout moment.

LE PERSONNEL DES ADMINISTRATIONS COMMUNALES

Après l’entrée en vigueur de la loi, les communes n’ont pas toujours été réceptives à l’enregistrement des donneurs d’organes. Certaines ne comprenaient pas la

procédure et n’étaient absolument pas réceptives envers les personnes qui se présentaient. Par exemple: une commune exigeait le paiement d’une taxe communale uniquement en cas de refus. C’est de la discrimination! Il se peut qu’une taxe communale soit perçue pour les deux procédures. Dans une autre commune, il fallait d’abord rencontrer l’as-sistante sociale ou faire la file au guichet des «sépultures».

LES ÉCOLES PRIMAIRES ET SECONDAIRESCe sont des groupes cibles importants. Les éco-

liers de primaire emportent l’information dont on a parlé en classe à la maison pour que leurs parents puissent aussi en prendre connaissance. D’autre part, les 16-17 ans sont les citoyens de demain, qui vont devenir majeurs et pour-ront donc prendre eux-mêmes une décision. La campagne attire l’attention des jeunes sur le fait qu’ils doivent y réflé-chir et faire la démarche de leur choix.

Les centres de transplantation en Belgique personnes qui se présentaient. Par exemple: une commune

exigeait le paiement d’une taxe communale uniquement en cas de refus. C’est de la discrimination! Il se peut qu’une taxe communale soit perçue pour les deux procédures. Dans une autre commune, il fallait d’abord rencontrer l’as-sistante sociale ou faire la file au guichet des «sépultures».

liers de primaire emportent l’information dont on a parlé en classe à la maison pour que leurs parents puissent aussi en prendre connaissance. D’autre part, les 16-17 ans sont les citoyens de demain, qui vont devenir majeurs et pour-ront donc prendre eux-mêmes une décision. La campagne attire l’attention des jeunes sur le fait qu’ils doivent y réflé-chir et faire la démarche de leur choix.

en Belgiquela transplantation d’organes n’est possible en belgique que dans les hôpitaux universitaires: cliniques universitaires ucl saint-luc, hôpital érasme et uZ brussel en région bruxelloise; uZ gent, uZ antwerpen, uZ leuven et chu sart tilman liège dans le pays.

onze-lieve-Vrouwziekenhuis aalst pratique des transplantations cardiaques sous la supervision de l’uZ leuven. de même que les transplantations de poumons sont pratiquées pour l’ucl sur le site de mont-godinne.

les transplantations chez les enfants pour l’hôpital érasme sont effectuées à l’hôpital universitaire des Enfants reine fabiola.

infos: www.transplant.be

le choix est parfois cornélien pour la famille.

© t

hin

ksto

ck

transplantation


du haut degré d’urgence de la décision où il n’est en aucun cas possible d’«attendre que le week-end soit fini» et ignorent que dans le cas d’un bon donneur on peut alors perdre jusqu’à huit vies. On n’a toutefois pas encore trouvé la meilleure voie pour communiquer avec ce groupe.

tous les donnEurs ne sont pas prélEVés

En 2012, nous avions en Belgique 29 donneurs par million d’habitants. C’est un bon résultat, d’autant plus qu’il s’agit ici de 320 donneurs qui ont été effectivement prélevés. Nous figurons à la deuxième place après l’Espagne qui est en tête de liste avec 30,7 donneurs par million d’ha-bitants, mais elle comptabilise aussi tous les états de mort cérébrale, aussi ceux qui, au moment du prélèvement, ne conviennent plus.«Nous disposons de bien plus de donneurs mais tous ne satisfont pas aux critères. Un donneur peut être refusé pour des raisons médicales, par exemple les fumeurs, les alcoo-liques ou les personnes ayant des antécédents de cancer. De plus, il y a aussi un phénomène de société: certains organes sont inutilisables en raison d’une mauvaise hygiène de vie si bien que tout prélèvement est exclu. Il y a de plus en plus de donneurs de 45-55 ans chez qui on ne peut plus prélever tous les organes. Le refus sur base médicale motive 31,3% des cas refusés.»

l’ÂGe comme factEur rEstrictif

Avec le vieillissement de la population, l’âge de prélèvement a aussi été repoussé. C’est possible en effet pour le foie et les reins, mais pour le cœur et les poumons 60-65 ans reste la limite d’âge pour le donneur. Les listes d’attente pour le cœur et les poumons stagnent ou augmen-tent. Les reins peuvent être prélevés jusqu’à 80-85 ans, un foie même jusqu’à 90 ans. «Le donneur le plus âgé dont j’ai

MÉDECINS ET INFIRMIERS AUX SOINS INTENSIFS

C’est le groupe cible qui peut identifier les don-neurs potentiels. «60% des donneurs proviennent des hôpitaux périphériques. Ces personnes travaillent souvent dans l’ombre: elles doivent approcher la famille, prendre entre-temps soin du donneur, qui finalement va mourir sous leur protection. C’est différent quand le donneur se trouve dans un centre de transplantation (voir encadré), car 6 à 7 heures plus tard le personnel aura probablement à s’occuper d’un patient transplanté. L’investissement dans ce patient peut sauver un à plusieurs autres patients. Pour les prestataires de soins dans les hôpitaux périphériques, nous avons élaboré une sous-campagne: le projet Gift, où les directives européennes en la matière ont été traduites dans la pratique.» Fin 2012, le projet a été converti en A .R. qui décrit la fonction des coordinateurs locaux des don-neurs. Dans les ICU de tous les hôpitaux – donc là où des organes peuvent être disponibles – des équipes de méde-cins et d’infirmiers ont été désignées et formées pour la «coordination locale du don». Elles permettent non seule-ment un contact plus rapide avec les centres de transplanta-tion, mais localement aussi elles peuvent davantage mettre en avant le don d’organes par toutes sortes d’actions. Près de 300 coordinateurs locaux de donneurs sont actifs dans toute la Belgique, ce qui est une bonne chose pour remédier au manque d’organes.

LES PROCUREURS DU ROI ET LES MAGISTRATS

Le Procureur du Roi va s’opposer au don d’or-ganes lors d’un décès suspect. Dans un certain nombre de cas, cette non-disponibilité peut être facilement levée, par exemple pour une personne décédée sur la voie publique. Mais, dans d’autres cas, même de mort violente, on peut aussi prélever les organes moyennant la présence du médecin légiste dans la salle d’opération lors du prélève-ment. Tous les magistrats ne sont toutefois pas conscients

60% des donneurs proviennent des hôpitaux

périphériques.

© c

orb

is


juridique présente quelques lacunes. C’est ainsi qu’il n’y a pas d’indemnité financière pour les indépendants en inca-pacité de travail à la suite du prélèvement. Le ministre a demandé une étude couvrant tous les centres de transplan-tation pour chiffrer ce problème.

en pÈlErinagELa cellule «Organes, Embryons et Bio-Éthique»

du SPF Santé publique compte quatre superviseurs natio-naux, pour chaque langue officielle du pays une équipe médecin/infirmière. Une de leurs tâches consiste à sou-tenir le recrutement des donneurs dans les hôpitaux péri-phériques, le projet GIFT qui est désormais ratifié par un A .R. «Nous sommes surpris par l’ampleur du turnover dans certaines ICU. De ce fait, une formation permanente des jeunes médecins et infirmiers qui sont de garde le week-end s’avère indispensable. Ils doivent connaître les procédures à suivre quand un donneur potentiel est identi-fié pendant leurs gardes. Lors de notre symposium annuel, nous avons aussi l’impression de répéter toujours la même chose, mais nous remarquons que nous avons toujours plus de participants et qu’ils sont demandeurs de toujours les mêmes sujets, entres autres la mort cérébrale. C’est parce qu’il s’agit à chaque fois de nouvelles personnes. C’est ce qui m’a amenée à comparer la sensibilisation au don d’or-ganes à un pèlerinage», conclut Isabelle Sénépart.

eu à m’occuper avait 82 ans. Il a été renversé par une auto lors de sa promenade à vélo quotidienne. Il ne fumait pas, ne buvait pas et mangeait sainement. Le patient qui a reçu son foie a quitté l’hôpital après 12 jours dans un bon état général», raconte Isabelle Sénépart.Pour les reins, Eurotransplant – qui gère l’attribution des organes pour les pays membres – travaille avec un pro-gramme «old for old», un rein d’un donneur âgé va à un receveur âgé. Mais cela signifie aussi que les receveurs qui arrivent sur la liste d’attente deviennent de plus en plus âgés. Une personne de 70 ans n’est pas «vieille» de nos jours et si elle reçoit un rein au lieu de continuer la dialyse, cela signifie une meilleure qualité de vie pour elle et moins de coûts pour l’assurance maladie.En 2012, 105 patients sur liste d’attente sont décédés (voir tableau ci-contre).

le don d’orGanes de donnEurs ViVants

On ne fait pas beaucoup la promotion du don d’organes de donneurs vivants en Belgique parce que nos médecins – contrairement à ce qui se passe dans d’autres pays européens – plaident plutôt en faveur de la préserva-tion maximum du capital de vie et préfèrent de ce fait les donneurs en état de mort cérébrale. En ce qui concerne le don d’organes vivants, le rein (57 en 2012) l’emporte de loin sur le foie (32 en 2012). Car même si nous disposons de deux reins, un certain nombre de mesures de protection sont nécessaires. Avec un rein seulement, le risque est réel de devenir insuffisant rénal en cas de problème et même de se retrouver sur la liste des transplantations. Et une trans-plantation de foie d’un donneur vivant comporte aussi un risque pour le donneur: le foie est un organe fortement vas-cularisé et le décès du patient est possible. La charge psychologique est très lourde et ne touche pas seulement la famille du donneur mais confère aussi au receveur un sentiment de culpabilité. De plus, le cadre

nombre de personnes sur la liste d’attente pour une transplanta-tion, nombre de transplantés et nombres de décédés sur la liste d’attente, par organe, chiffres du 1er janvier au 31 décembre 2012.

source: belgische afdeling van transplantatiecoördinatoren. statistieken donatie en transplantatie 2012. http://eodd2013.be/en/content/statistics-0.

* si la fonction rénale du donneur est bonne mais un peu juste, on préfère donner les deux reins au même receveur. de même, quand les reins d’un enfant sont destinés à un adulte, les deux reins sont transplantés afi n d’avoir suffi samment de capacité de fi ltration.

** la liste d’attente rénale est la plus longue parce que le rein est l’organe pour lequel trouver un donneur compatible est le plus diffi cile. pour le cœur et les poumons, on tient compte du groupe sanguin, du poids et de la taille; pour le foie idem; pour le rein et le pancréas le type de hla doit aussi correspondre. conséquence: pour les autres organes le temps sur la liste d’attente varie de quelques mois à 1,5 à 2 ans, mais pour le rein il faut souvent attendre 4 à 5 ans avant de trouver un donneur compatible.

sur la liste d’attente

transplantés décédés sur la liste d’attente

cœur 76 77 16

poumon(s) 81 9 1 poumon, 120 2 poumons

10

foie 181 250 (foie complet), aucun seulement

un lobe du foie

51

rein(s) 791** 480, et 4 2 reins* 28

pancréas 54 13; 19 transplan-tations d’îlots de

langerhans

0


TRANSPLANTATIE

Sensibiliseren voor orgaandonatie: een ware pelgrimstocht

ZORGVERLENERS OP ICU SPELEN BELANGRIJKE ROL IN HET AANBRENGEN VAN DONOREN

Michelle Cooreman

Verpleegkundige Isabelle Sénépart werkte jarenlang als transplantatiecoördinator voor-aleer ze zich bij de cel 'Organen, Embryo’s en Bio-ethiek' van de Federale Overheidsdienst (FOD) Volks gezondheid ging inzetten voor de sensibilisering rond orgaandonatie. U heeft allicht al affi ches gezien of het spotje van de campagnes van Beldonor.be gehoord. Maar hoewel België wat orgaandonatie betreft tot de goede leerlingen van de Europese klas hoort, is er nog steeds veel werk aan de winkel.

© T

hin

ksto

ck


TRANSPLANTATIE

REGISTRATIE TOESTEMMING OF VERZET

Met de wet van 13 juni 1986 is elke burger in België die bij leven geen uitdrukkelijk verzet heeft aangetekend, potentiële orgaandonor na overlijden. Verzet moet worden aangetekend op het gemeentehuis van de woonplaats en wordt verzameld in het Rijksregister. Ook expliciete toestemming moet op het gemeentehuis worden geregi-streerd. Ouders kunnen wettelijk verzet aantekenen tegen orgaandonatie voor hun minderjarige kinderen. "Maar zo kan men in situaties komen waarbij de jongvolwassenen (18-plussers) niet weten dat er voor hen in het Rijksregister verzet staat aangetekend. Het is effectief gebeurd dat een jonge vrouw aan haar vriendinnen en zussen steeds gezegd had dat ze haar organen wou schenken, mocht de situatie zich ooit voordoen. De transplantatiecoördinator stelde echter vast dat er verzet was aangetekend. Dat hadden haar ouders gedaan toen ze 2 jaar oud was, ook voor haar zussen", haalt Isabelle Sénépart als voorbeeld aan. Gelukkig kan elk verzet op elk moment herroepen worden.Tussen 1987 en 2005 gaven 30.000 Belgen expliciet hun akkoord en hadden 197.000 verzet aangetekend. Dit grote aantal verzetaantekeningen wordt verklaard door het feit dat er bij het ingaan van de wet nogal wat verwarring was tussen orgaandonatie en het schenken van zijn lichaam aan de wetenschap. Een probleem dat vandaag nog bestaat, zij het in mindere mate. Intussen is het aantal verzetaan-tekeningen vandaag gedaald naar 186.724 en is het aantal akkoorden gestegen tot 180.280 (cijfers van oktober 2013).

IN DE PRAKTIJK: 3 MOGELIJKHEDENNaar de letter van de wet is iedereen potentiële

donor. Als een donor op de Intensieve zorgafdeling (ICU) wordt geïdentificeerd, moet dat via de lokale donorcoör-dinator worden gemeld aan de transplantatiecoördina-tor van een transplantatiecentrum. Het eerste wat deze laatste doet, is het Rijksregister raadplegen. Dan zijn er 3 mogelijkheden:

de persoon zelf heeft bij leven verzet aangetekend tegen orgaandonatie. Dan stopt de procedure, de familie wordt niet aangesproken.

De persoon zelf heeft bij leven toestemming gegeven voor het donoren van organen. De familie wordt verwittigd en er kan onmiddellijk worden overgegaan tot het preleve-ren vermits dat de wens was van de persoon zelf.

Er staat niets in het Rijksregister, en dat is meestal het geval. In theorie kunnen organen wettelijk toch worden gepreleveerd. Maar de kleine lettertjes van de wet stellen dat moet achterhaald worden wat de wens van de patiënt is, een wens die hij verbaal kan hebben geuit aan zijn familie. Let wel, dit is geen vraag naar toestemming aan de familie. Hiermee wil men enkel achterhalen wat de wens van de patiënt is nu deze dit zelf niet meer kenbaar kan maken. De familie wordt dus altijd op de hoogte gebracht van de intentie om organen te preleveren.

EEN MOEILIJKE KEUZEVoor de familie is de keuze soms niet gemak-

kelijk. "Een donor is in principe een persoon die sterft in goede gezondheid. De familie moet dit eerst verwerken. ‘s Morgens waren er nog plannen voor diezelfde avond, en nu ligt de geliefde in het ziekenhuis en wordt hij hersen-dood verklaard. En daarbovenop komt de vraag naar een

genereuze donatie ten voordele van iemand anders die op een wachtlijst staat en zal sterven als die geen orgaan krijgt. Logisch dat sommige mensen hier niet voor openstaan en bepaalde donoren niet gepreleveerd kunnen worden."

Naast hersendode donoren van wie het hart nog klopt (250 in 2012), zijn er ook donoren met niet-kloppend hart (70 in 2012). Deze laatsten zijn patiënten die in drie kwart van de gevallen een hartstilstand doen, maar bij wie de reanimatie faalt. Ook bij hen wordt de perfusie van de organen verzekerd in afwachting dat de familie wordt gecontacteerd met de vraag naar orgaandonatie.

REDENEN VOOR WEIGERING VAN DE FAMILIE

In België weigeren 12 tot 13% van de families hun akkoord te geven voor donatie. "Ook daar horen we tot de goede leerlingen van de klas, want in Frankrijk bijvoor-beeld loopt dat op tot 30%. Het wil ook zeggen dat we per-formante teams op ICU hebben", weet Isabelle Sénépart. "Analyse van deze weigeringen leert dat het geen echte weigeringen zijn, maar de informatie over de orgaandona-tie valt nu eenmaal samen met de fase van niet-aanvaarding van de dood. Sommige families zeggen achteraf dat ze de vraag naar donatie gewoonweg niet gehoord hebben omdat ze zo bezig waren met het verlies. De donor wordt echter kunstmatig in leven gehouden en dat kan meestal maar gedurende enkele uren."Een andere reden die mensen vaak aanhalen om hun toe-stemming voor orgaandonatie niet te geven, is het niet begrijpen van het begrip 'hersendood'. De patiënt voelt immers nog warm aan, zijn hart klopt nog, hij krijgt nog infusen en urineert, zijn borstkas gaat nog op een neer… Allemaal uiterlijke tekens die door de mensen worden

Isabelle Sénépart

Expert Cel Organen, Embyro’s en Bio-ethiek

FOD Volksgezondheid

[email protected]

© T

hin

ksto

ck


de minister van Volksgezondheid voor de eerste maal om een bewustmakingscampagne op te zetten. De campagne zou 6 maanden duren, daarna 1 jaar… maar we zijn nu 2013, en ze loopt nog steeds. Hoogtepunt is een evenement in oktober, maar de sensibilisering wordt het hele jaar door voortgezet en gedragen door patiëntenverenigingen, verenigingen van nabestaanden van donoren en gezond-heidswerkers. Ideaal zou zijn dat de mensen zelf spreken over orgaandonatie van zodra ze geconfronteerd worden met een hersendood familielid. Maar ik hoor nog te vaak: er wordt niet genoeg over orgaandonatie gesproken. Dat betekent dat niet iedereen onze campagnes ziet: we ver-anderen nochtans elk jaar van informatiekanaal en passen onze boodschap zo goed mogelijk aan, maar we beseffen wel dat het onmogelijk is om iedereen in één keer te bereiken."

VIJF DOELGROEPEN SENSIBILISERENVan in het begin heeft de sensibiliseringscam-

pagne Beldonor.be zich op een verschillende manier gericht tot vijf verschillende doelgroepen:

DE BURGERSVoor de burger is de boodschap: maak voor uzelf

uit of u orgaandonor wil zijn of niet. Eenmaal u uw keuze heeft gemaakt en u er niet zeker van bent dat uw familie uw keuze zal respecteren, registreert u best uw keuze bij de gemeentelijke administratie. Het formulier voor verzet en akkoord is hetzelfde. Registratie is gratis en u kan uw beslissing op elk moment herroepen.

HET PERSONEEL VAN DE GEMEENTELIJKE ADMINISTRATIES

Na het in werking treden van de wet stonden de gemeenten niet altijd open voor de registratie van orgaan-donoren. Soms begrepen ze de procedure niet en waren ze helemaal niet vriendelijk tegen de mensen die zich aanmeldden. Bijvoorbeeld: in een gemeente moest een gemeentetaks worden betaald om verzet aan te tekenen maar niet om zijn akkoord te geven. Dat is discriminatie. Het is wel mogelijk dat voor beide stappen een gemeente-taks wordt gevraagd. In een andere gemeente moest men eerst bij een sociaal assistent langs of aanschuiven aan het loket Overlijdens.

LAGERE EN MIDDELBARE SCHOLEN Dit zijn belangrijke doelgroepen. Lagere school-

kinderen nemen de informatie waarover in de klas wordt gesproken mee naar huis zodat ook hun ouders er kennis van nemen. Anderzijds zijn 16-17-jarigen de burgers van morgen, die meerderjarig worden en dus zelf een beslis-sing zullen kunnen nemen. Met de campagne wijst men ook de jongeren erop om eraan te denken en kun keuze te registreren.

ARTSEN EN VERPLEEGKUNDIGEN IN DE INTENSIEVE ZORGSECTOR

Dat is de doelgroep die potentiële donoren kan aanbrengen. "Van de pool donoren komt 60% uit de perifere ziekenhuizen. Zij werken vaak in de schaduw: zij moeten de familie benaderen, ondertussen de donor ver-zorgen die onder hun hoede zal sterven. Dat ligt anders als de donor in een transplantatiecentrum ligt, want 6 tot 7 uur later zal het personeel mogelijk een getransplan-teerde patiënt te verzorgen hebben. De investering in die ene patiënt kan één tot meerdere andere patiënten redden.

geïnterpreteerd als tekens van leven, voor wie niet weet of wil weten dat machines deze rollen hebben overgenomen.Er worden weinig religieuze redenen aangehaald om orgaandonatie te weigeren. Wat wel nog voorkomt, is de vrees om de verkeerde beslissing te nemen: ze weten niet wat de wensen waren van hun familielid en zeggen dan liever neen tegen orgaandonatie.

NIET OPHOUDEN EROVER TE PRATEN!

Het is dus aangewezen erover gepraat te hebben vooraleer de situatie zich voordoet. Dat is ook de bedoe-ling van de sensibiliseringscampagne over orgaandonatie, Beldonor, die sinds 2005 elk jaar loopt. "In 2005 besliste

Transplantatiecentra in België morgen, die meerderjarig worden en dus zelf een beslis-

sing zullen kunnen nemen. Met de campagne wijst men ook de jongeren erop om eraan te denken en kun keuze te registreren.

kan aanbrengen. "Van de pool donoren komt 60% uit de perifere ziekenhuizen. Zij werken vaak in de schaduw: zij moeten de familie benaderen, ondertussen de donor ver-zorgen die onder hun hoede zal sterven. Dat ligt anders als de donor in een transplantatiecentrum ligt, want 6 tot 7 uur later zal het personeel mogelijk een getransplan-teerde patiënt te verzorgen hebben. De investering in die ene patiënt kan één tot meerdere andere patiënten redden.

in BelgiëOrgaantransplantatie kan in België alleen in universitaire zieken-huizen: Cliniques universitaires UCL Saint-Luc, Hôpital Érasme en UZ Brussel, voor de Brusselse regio; het UZ Gent, UZ Antwerpen, UZ Leuven en het CHU Sart Tilman Liège.

In het Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis Aalst worden harttransplan-taties uitgevoerd onder supervisie van het UZ Leuven. Zoals ook de longtransplantaties voor de UCL op de site van Mont Godinne worden uitgevoerd.

Transplantaties bij kinderen voor het Erasmeziekenhuis gebeuren in het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola.

Info: www.transplant.be

Maak uw wensen over orgaandonatie vooraf

kenbaar!


NIET ELKE DONOR WORDT OOK GEPRELEVEERD

In 2012 hadden we in België 29 donoren per miljoen inwoners. Dat is een goed resultaat, temeer daar het hier om 320 donoren gaat die effectief werden geprele-veerd. We staan op de tweede plaats, na Spanje dat met 30,7 donoren per miljoen inwoners de lijst aanvoert, maar zij tellen dan ook alle hersendoden mee, ook diegenen die op het moment van de prelevatie niet geschikt blijken te zijn. "We hebben wel meer donoren ter beschikking maar niet iedereen voldoet aan de criteria. Een donor kan om medi-sche redenen worden geweigerd, bijvoorbeeld rokers, alco-holici of mensen met kankerantecedenten. Bovendien is er ook een maatschappelijk fenomeen: sommige organen zijn door een slechte leefhygiëne in zulke slechte toestand dat prelevatie uitgesloten is. Er zijn steeds meer donoren van 45-55 jaar bij wie men niet meer alle organen kan preleve-ren. Weigering op medische grond komt voor in 31,3% van de geweigerde gevallen."

LEEFTIJD ALS BEPERKENDE FACTORMet het verouderen van de maatschappij, schuift

ook de leeftijd voor prelevatie op. Dat kan inderdaad voor lever en nieren, maar voor hart en longen blijft 60-65 jaar de leeftijdslimiet voor de donor. Wachtlijsten voor hart en longen stagneren dus eerder of nemen toe. Nieren kunnen tot 80-85 jaar worden gepreleveerd, een lever zelfs tot 90 jaar. "De oudste donor die ik meemaakte, was 82 jaar. Hij werd aangereden door een auto tijdens zijn dagelijkse fiets-tocht. Hij rookte niet, dronk niet en at gezond. De patiënt die zijn lever kreeg, verliet het ziekenhuis na 12 dagen in goede conditie," vertelt Isabelle Sénépart.Voor de nieren werkt Eurotransplant - dat de orgaantoe-wijzing voor de aangesloten landen regelt - met een 'old for old'-programma, een nier van een oude donor gaat naar een oude ontvanger. Maar dat betekent dat ook de ontvan-gers die op de wachtlijsten komen te staan, steeds ouder worden. Een 70-jarige is vandaag niet 'oud' en als hij een nier krijgt in plaats van de dialyse verder te zetten, betekent dat voor hem een betere levenskwaliteit en voor de ziekte-verzekering minder kosten. In 2012 stierven in totaal 105 patiënten die op een wacht-lijst stonden (zie tabel op pagina 34).

ORGAANDONATIE VAN LEVENDE DONOREN

Orgaandonatie van levende donoren wordt in België niet erg gepromoot omdat onze artsen - in tegenstel-ling tot in andere Europese landen - er eerder voor pleiten om het levenskapitaal maximaal te bewaren en daarom hersendode donoren verkiezen. Als orgaan voor levende orgaandonatie steekt de nier (57 in 2012) ver uit boven

Voor de zorgverleners in de perifere ziekenhuizen hebben we een subcampagne uitgewerkt: het Gift-project, waarin de Europese richtlijnen hieromtrent omgezet werden naar de praktijk." Eind 2012 werd het project omgezet in een KB dat de functie van lokale donorcoördinatoren omschrijft. In de ICU’s van alle ziekenhuizen - dus daar waar organen beschikbaar kunnen zijn - werden teams van artsen en verpleegkundigen aangeduid en opgeleid voor de 'lokale coördinatie van donatie'. Zij zorgen niet alleen voor een vlotter contact met de transplantatiecentra, maar kunnen ook lokaal orgaandonatie meer in de kijker stellen door allerhande acties. Voor heel België zijn er zo’n 300 lokale donorcoördinatoren actief, wat een goede zaak is om te ver-helpen aan het orgaantekort.

PROCUREURS DES KONINGS EN MAGISTRATEN

De Procureur des Konings zal verzet aantekenen tegen orgaandonatie bij een verdacht overlijden. In een aantal gevallen kan deze niet-beschikbaarheid gemakkelijk worden opgeheven, bijvoorbeeld bij iemand die op straat dood werd teruggevonden. Maar ook in andere gevallen van gewelddadig overlijden kunnen, mits aanwezigheid van de wetsdokter in de operatiezaal bij de prelevatie, toch organen worden gepreleveerd. Niet alle magistraten zijn echter vertrouwd met de hoogdringendheid van de beslis-sing waardoor 'wachten tot na het weekend' geen optie is en in het geval van een goede donor tot acht levens verloren kunnen gaan. De beste weg om met deze doelgroep te com-municeren werd echter nog niet gevonden.

In 2012 werden in ons land 320 donoren effectief gepreleveerd

Nieren kunnen tot 80-85 jaar worden

gepreleveerd.

© C

orb

is


TRANSPLANTATIE

de lever (32 in 2012). Want zelfs als we over twee nieren beschikken, zijn een aantal veiligheidsmaatregelen nodig. Met slechts één nier is de kans reëel om bij een probleem in nierfalen te geraken en zelf op de transplantatielijst terecht te komen. En levertransplantatie van een levende donor houdt ook gevaar voor de donor in: de lever is een sterk gevasculariseerd orgaan en overlijden van de donor is mogelijk. De psychologische belasting is zeer zwaar en treft niet alleen de donorfamilie maar zadelt ook de ontvanger op met een schuldgevoel. Bovendien vertoont het juridi-sche kader enkele hiaten. Zo is er geen financiële vergoe-ding voor zelfstandigen die werkonbekwaam zijn voor de prelevatie. De minister heeft een studie gevraagd over alle transplantatiecentra om dit probleem te becijferen.

OP PELGRIMSTOCHTDe cel 'Organen, Embryo’s en Bio-ethiek' van

de Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid telt 4 nationale supervisoren, namelijk een team arts/ver-pleegkundige voor de twee landstalen. Een van hun taken is het ondersteunen van de opsporing van donoren in de perifere ziekenhuizen, het GIFT-project dat nu bekrach-tigd werd door een KB. "We staan ervan versteld hoe groot de turnover is in sommige ICU’s. Daardoor is een perma-nente vorming van jonge artsen en verpleegkundigen die in het weekend wacht lopen, onontbeerlijk. Zij moeten de procedures kennen die ze moeten volgen als een potentiële donor tijdens hun wachtdienst wordt geïdentificeerd. Op ons jaarlijks symposium hebben we eveneens de indruk altijd hetzelfde te herhalen, maar we merken dat we steeds meer deelnemers hebben en dat zij vragende partij zijn voor steeds dezelfde onderwerpen, zoals hersendood. En dat is omdat het telkens weer nieuwe mensen zijn. Vandaar dat ik sensibilisering voor orgaandonatie vergelijk met een pelgrimstocht," besluit Isabelle Sénépart.

Aantal personen op de wachtlijst voor transplantatie, aantal getransplanteerden en aantal overledenen op de wachtlijst, per orgaan, cijfers van 1 januari tot 31 december 2012.

Bron: Belgische afdeling van transplantatiecoördinatoren. Statistieken donatie en transplantatie 2012. http://eodd2013.be/en/content/statistics-0.

* Als de nierfunctie van de donor goed is maar een beetje krap, verkiest men beide nieren aan dezelfde receptor te geven. Ook wanneer nieren van een kind voor een volwassene bestemd zijn, worden beide nieren getransplanteerd om voldoende fi ltercapa-citeit te hebben.

** De nierwachtlijst is de langste omdat de nier het orgaan is waarvoor het vinden van een compatibel orgaan het moeilijkst is. Voor hart en longen houdt men rekening met bloedgroep, gewicht en lengte; voor de lever idem; voor de nier en de pancreas moet ook het HLA-type overeenkomen. Gevolg: voor de andere organen varieert de tijd op de wachtlijst van enkele maanden tot 1,5 à 2 jaar, maar voor de nier duurt het niet zelden 4 à 5 jaar eer een geschikte donor wordt gevonden.

Op de wachtlijst

Transplantatie uitgevoerd

Overleden op de wachtlijst

Hart 76 77 16

Long(en) 81 9 één long, 120 twee longen

10

Lever 181 250 (full levers), geen split levers

51

Nier(en) 791** 480, en 4 twee nieren*

28

Pancreas 54 13; 19 transplanta-ties van eilandjes

van Langerhans

0

De psychologische belasting is zeer zwaar en treft niet alleen de donorfamilie maar zadelt ook de ontvanger op

met een schuldgevoel.

© T

hin

ksto

ck

w w w . m e r a k . e u

Wil je de bestandjes op mijn CD-ROMeens afprinten aub?

Pourrais-tu s'il te plait imprimer les fichiersde mon CD ROM ?

la meilleure alternative :lisibilité garantie, authenticité, confidentialité et trace d'audit .

het beste alternatief:gewaarborgde leesbaarheid, authenticiteit, confidentialiteit en audit trail.

© merak nv

© merak sa

La sensibilisation au don d'organes - · PDF filejanvier > mars / januari > maars 2014 U...

Documents

Transcript of La sensibilisation au don d'organes - · PDF filejanvier > mars / januari > maars 2014 U...