Wetenschappelijk artikel

Tijdschr gezondheidswet (2019) 97:59–65https://doi.org/10.1007/s12508-019-0211-0

Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voordialoog overmaatschappelijke ondersteuning

Antje Eugster · Wendy Jeeninga · Arthur Rijkers · Ruben Smeets · Ike Kroesbergen · Mariëlle Cloïn

Published online: 28 January 2019© The Author(s) 2019

Samenvatting Kwetsbare mensen vormen een be-langrijke doelgroep van maatschappelijke ondersteu-ning. Ook de Provincie Noord-Brabant zet zich invoor kwetsbare groepen, zodat zij aansluiting hebbenen houden in onze maatschappij. Het programma So-ciale Veerkracht moet ervoor zorgen dat meer mensenkunnen delen in en bijdragen aan een goede kwaliteitvan leven in Brabant. In opdracht van de provin-cie hebben verschillende partners in Noord-Brabanteen verdieping aangebracht op de monitor socialeveerkracht, waarbij extra accent op gezondheid ende focus op kwetsbaarheid en kwetsbare mensen isgelegd. De gegevens zijn bovendien in de monitorop het lagere schaalniveau van de wijk gepresenteerd.Dit artikel beschrijft hoe het proces binnen het pro-ject Kwetsbaar Brabant. Een verdieping op de monitorSociale Veerkracht is verlopen en welke opbrengstenhet heeft opgeleverd.

A. Eugster (�)GGD Brabant-Zuidoost/Academische Werkplaats PubliekeGezondheid Brabant, Tranzo, Tilburg University, Tilburg,Nederlanda.eugster@ggdbzo.nl

W. JeeningaGGDHart voor Brabant/Academische Werkplaats PubliekeGezondheid Brabant, Tranzo, Tilburg University, Tilburg,Nederland

A. Rijkers · I. KroesbergenGGDWest-Brabant, Tilburg, Nederland

R. SmeetsTelos, Tilburg University, Tilburg, Nederland

M. CloïnAcademische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant,Tranzo, Tilburg University, Tilburg, Nederland

Trefwoorden Kwetsbaar Brabant · kwetsbaarheid ·wijkniveau · sociale veerkracht

Visualizing vulnerable districts in Noord-Brabantwith the aim of a dialogue about social support

Abstract Vulnerable people are an important targetgroup for social support. The Province of Noord-Brabant is also committed to support vulnerablegroups, in order to achieve that they remain sociallyconnected. The program ‘Sociale Veerkracht’ (socialresilience) has to ensure that more people share inand contribute to a good quality of life in Brabant.Commissioned by the Province, the monitor ‘SocialeVeerkracht’ has been further elaborated in coopera-tion with various partners. Thereby, health and thefocus on vulnerability and vulnerable people were

Kernpunten

� In opdracht van de provincie Noord-Brabanthebben verschillende partners (GGD’en, HetPON, Telos, Tranzo/Universiteit van Tilburg) eenverdieping aangebracht op de monitor SocialeVeerkracht.

� Hierbij is het perspectief van gezondheid enkwetsbaarheid van de mensen in de wijk na-drukkelijker meegenomen.

� De verdieping geeft meer inzicht door het lagereschaalniveau van de wijk.

� Indicatoren van (aspecten van) kwetsbaarheidzijn op wijkniveau vertaald naar geografischekaarten.

� Deze kaarten kunnen dienen als signaleringsin-strument en gesprekshulpmiddel voor gemeen-ten en professionals om samen met anderen aanoplossingen te werken.

Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning 59

Wetenschappelijk artikel

emphasized. It was also the desire to include dataof a lower scale of the district. The current arti-cle describes the process and results of the projectKwetsbaar Brabant. Een verdieping op de monitor So-ciale Veerkracht.

Keywords ‘Kwetsbaar Brabant’ · vulnerability · districtlevel · ‘sociale veerkracht’

Inleiding

Binnen de politiek en het beleid is kwetsbaarheideen belangrijk onderwerp. Kwetsbaarheid belemmertmensen om optimaal deel te nemen aan de samen-leving. Maatschappelijke uitval ligt op de loer, vooralals de problemen zich opstapelen of escaleren. Hoeen waar die kwetsbaarheid zich uit, kan echter vanpersoon tot persoon verschillen. Maatschappelijkeparticipatie (ofwel ‘meedoen’) is een doel van de Wetmaatschappelijke ondersteuning (Wmo). Zowel opcentraal als decentraal niveau is de overheid verant-woordelijk voor het bevorderen van de zelfredzaam-heid en participatie van mensen. Ook de ProvincieNoord-Brabant zet zich in om kwetsbare groepen teondersteunen, zodat zij aansluiting hebben en hou-den in onze maatschappij. Het programma SocialeVeerkracht moet ervoor zorgen dat meer mensen kun-nen delen in en bijdragen aan een goede kwaliteit vanleven in Brabant.

Bij de Provincie Noord-Brabant bestond de wensom het thema ‘gezondheid’ meer te integreren in devraagstukken rondom kwetsbaarheid en sociale veer-kracht. Concreet was de vraag hoe het concept socialeveerkracht en de manier waarop dit tot nu gemeten is,te versterken is door het perspectief van gezondheiden kwetsbaarheid nadrukkelijker mee te nemen. Hetdoel was tweeledig: 1) de lacune in de monitor SocialeVeerkracht op het terrein van individuele hulpbron-nen (gezondheid/kwetsbaarheid) invullen en hiermeede monitor verbeteren; 2) een monitor ontwikkelenom de dialoog aan te gaan en handelingsperspectiefte ontwikkelen, ommet en voor kwetsbare mensen desituatie te verbeteren. Aangezien de GGD’en de pu-blieke gezondheid van burgers monitoren, hebben dedrie Brabantse GGD’en (Brabant-Zuidoost, Hart voorBrabant en West-Brabant) met het RIVM en Tranzo/Tilburg University (verenigd in de Academische Werk-plaats Publieke Gezondheid Brabant), samen met Te-los en het kennisinstituut Het PON de vragen van deProvincie opgepakt. In dit artikel wordt het proces be-schreven waarbij kwetsbare wijken in Noord-Brabantin beeld zijn gebracht.

Van data naar dialoog

Een belangrijk onderdeel binnen het project, ge-naamd Kwetsbaar Brabant. Een verdieping op de mo-nitor Sociale Veerkracht, was de samenwerking tussende hierboven genoemde partners. Kennis vanuit

professionals (beleid, onderzoek, praktijk) en de we-tenschap is gecombineerd, waarbij alle partners hunexpertise hebben gebundeld. De leden afkomstig vande drie Brabantse GGD’en, Tranzo, Telos en Het PONnamen zitting in de project- en stuurgroep. De op-drachtgever was vertegenwoordigd in de stuurgroep.Gedurende de looptijd van het project zijn steedsgezamenlijke werksessies gehouden. Hieraan namennaast de leden van de stuurgroep en de projectgroep,ambtenaren van vier gemeenten verspreid over deprovincie Noord-Brabant deel. Dit betrof de gemeen-ten Etten-Leur, Helmond, Oisterwijk en Waalwijk. Zokonden kennis en ervaringen uit de gemeentelijkepraktijk voor het project worden gebruikt.

Van december 2016 tot enmet september 2017 heb-ben de projectgroep, de stuurgroep en de participe-rende gemeenten in een gezamenlijk traject verschil-lende stappen gezet. De opbrengsten van de verschil-lende stappen zullen afzonderlijk worden toegelicht.

Definitie van kwetsbaarheid

In de eerste fase van het project zijn een definitie eneen denkmodel ontwikkeld. Uit de voor dit projectuitgevoerde literatuurverkenning over kwetsbaarheidis gebleken dat er in Nederland geen eenduidige de-finitie bestaat voor kwetsbaarheid of kwetsbare men-sen. De definitie van kwetsbare mensen is afhankelijkvan context en locatie, met steeds andere accenten enconcepten [1]. Voorbeelden hiervan in de literatuurzijn definities van kwetsbare mensen bij rampen [2],kwetsbaren in demaatschappelijke zorg [3], kwetsbareouderen (frailty)[4] of kwetsbare kinderen [5].

Vervolgens is gezocht naar elementen die bruikbaarzijn voor een algemeen construct en een algemene de-finitie van kwetsbare mensen die voor verschillendeleeftijdsgroepen en in verschillende situaties toege-past kunnen worden.

Op basis van de literatuurverkenning in combina-tie met de input vanuit de project- en stuurgroep ende participerende gemeenten, is gekozen voor de vol-gende definitie van kwetsbaarheid: kwetsbare mensenbevinden zich in een toestand waardoor ze bij een be-dreigende gebeurtenis een grote kans hebben op een ne-gatieve uitkomst.

In het project Kwetsbaar Brabant lag de focus opmensen (volwassenen 19+) die als gevolg van meer-dere, elkaar beïnvloedende risicofactoren maatschap-pelijk dreigen uit te vallen. Het gaat hierbij nadruk-kelijk om de sociaaleconomische omstandighedenwaarin mensen zich bevinden. Kwetsbaarheid wordtniet als statisch beschouwd, maar juist als iets waarmensen tijdelijk mee geconfronteerd worden. Hetbeeld dat geschetst wordt is evenwel dat van een‘foto’: de stand van zaken op basis van een aantalindicatoren op dat moment in de tijd.

Ter illustratie: een persoon die moeite heeft omfinancieel rond te komen (toestand) en zijn baan ver-liest (bedreigende gebeurtenis) loopt risico op gro-

60 Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning

Wetenschappelijk artikel

tere financiële problemen (schuldenproblematiek) enmogelijk in samenhang hiermee psychische klachten(beide negatieve uitkomsten). Of dit baanverlies daad-werkelijk leidt tot deze negatieve uitkomsten, hangt afvan beschermende factoren, zoals hulp in de omge-ving of de strategieën die de persoon heeft om metfinanciële tekorten en de stress die daardoor ontstaatom te gaan (veerkracht).

In het project is niet de kwetsbaarheid van indivi-duele mensen in beeld gebracht, maar het risico opkwetsbaarheid in wijken. Een hoog risico op kwets-baarheid in een wijk geeft aan dat er in die wijk relatiefveel mensen wonen die op een of meer risicofactorenhoog scoren.

Conceptueel model

Voor de indicatorenselectie in het project KwetsbaarBrabant is een conceptueel werk- en denkmodel vankwetsbaarheid ontwikkeld. Uitgangspunt hierbij wasde in dit project gehanteerde definitie voor kwetsbaremensen en de focus op de doelgroep die maatschap-pelijk dreigt uit te vallen. Wat vergroot de kans hierop?Wat zijn de factoren die van belang zijn om zeker meete nemen als het om kwetsbaarheid gaat? In het werk-en denkmodel is gekozen voor zeven domeinen die(samen) van invloed zijn op kwetsbaarheid, te we-ten: inkomen, woonomgeving, lichamelijke gezond-heid, psychische gezondheid, dagelijkse bezigheden,sociale samenhang en leefstijl. Deze keuze is medegebaseerd op leefdomeinen die worden gehanteerdin de zelfredzaamheidsmatrix en de monitor sociaalkwetsbare groepen [6, 7].

De combinatie van de verschillende domeinenvormt de samenvattende maat voor kwetsbaarheid.Aan de hand van het denkmodel en de daartoe be-horende domeinen heeft de selectie van indicatorenplaatsgevonden.

Indicatorenset

Bij het vaststellen van criteria voor de selectie vanindicatoren was vooral het handelingsperspectief vangroot belang. Daarom is bij de selectie een aantalcriteria gehanteerd: a) de indicator is inhoudelijk eengoede indicator voor sociaal kwetsbare groepen diemaatschappelijk dreigen uit te vallen; b) de indica-toren zijn verspreid over verschillende leefdomeinen;c) de indicator biedt handelingsperspectief voor (ge-meentelijk) beleid; d) er is sprake van een goede,duurzame beschikbaarheid van de gegevens van deindicator (toegankelijk, op wijkniveau beschikbaar ennaar verwachting ook op de langere termijn perio-diek beschikbaar); en e) de gegevens zijn van goedekwaliteit.

Vervolgens is er een groslist gemaakt aan indicato-ren, verdeeld over de verschillende domeinen. Dit isgebeurd tijdens een gezamenlijke werksessie in sub-groepen van professionals vanuit beleid, onderzoek

en praktijk. Vervolgens zijn de resultaten van de sub-groepen vergeleken en overeenkomsten en verschillenbenoemd. Daarna heeft de projectgroep aan de handvan de criteria een voorstel gedaan voor de indicato-renset en deze besproken met de deelnemers van dewerksessie. De gehele groep heeft nogmaals gewogenop de criteria, met als uitkomst de lijst zoals in tab. 1is vermeld.

Om kwetsbaarheid in Brabant in kaart te brengendoor middel van de vastgestelde indicatorenset is ge-bruikgemaakt van verschillende, reeds bestaande da-tabronnen. De gebruikte bronnen bevatten gegevensop wijkniveau, met uitzondering van de gegevens uitWoononderzoek Nederland (WoON) en het LandelijkAlcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS). Dezegegevens zijn uitsluitend beschikbaar op gemeenteni-veau.

Data op wijkniveau

GebiedsindelingOm uitspraken te kunnen doen op wijkniveau is degebiedsindeling volgens de CBS-wijkniveaus gehan-teerd. Deze is het meest universeel en voor het projectKwetsbaar Brabant het meest voor de hand liggendomdat verschillende databestanden gecombineerdworden. Daarnaast is deze indeling herkenbaar voorbestuurders, beleidsmakers en burgers. Volgens deCBS-wijkindeling (2015) gaat het in Noord-Brabantom 404 wijken (66 gemeenten).

NormenVoor iedere indicator is een meetschaal of norm opge-steld. Door voor iedere wijk/gemeente met dezelfdemeetlat te werken, is onderlinge vergelijking mogelijk.Omdat wettelijke, inhoudelijke of normatieve normenniet voorhanden waren, zijn voor Kwetsbaar Brabantvooral statistische normen gebruikt (landelijk of Bra-bants gemiddelde en spreiding).

Domein- en totaalscoreVoor het project zijn domeinscores en het totaalbeeldkwetsbaarheid berekend. Een domeinscore is eenmaat voor het risico op kwetsbaarheid in een wijkvoor een specifiek domein. De indicatoren van hetbetreffende domein zijn geïndexeerd via de aan deindicatoren gestelde normen. Vervolgens zijn per do-mein de betreffende indexscores van de indicatorenopgeteld tot een domeinscore.

Een domeinscore bestaat uit een zestal catego-rieën, variërend van een laag tot een hoog risico opkwetsbaarheid. De indeling van deze categorieënheeft plaatsgevonden aan de hand van de normaal-verdeling van de rangorde van de domeinscores.

Er is overwogen om een ‘samengestelde scorekwetsbaarheid’ te berekenen op basis van de ver-schillende domeinscores. Hiervoor zouden de do-meinscores gewogen kunnen worden ten opzichtevan elkaar. Voor een dergelijke weging ontbreekt ech-

Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning 61

Wetenschappelijk artikel

Tabel 1 Indicatorenset van Kwetsbaar Brabant. Een verdieping op de monitor Sociale Veerkracht

indicator definitie bron

indicatoren inkomen

schulden aandeel particuliere huishoudens dat een negatief vermogen bezit CBS, 2013a

bijstand aandeel personen dat een bijstandsuitkering ontvangt CBS, 2015a

moeite met rondkomen aandeel personen dat moeite heeft met rondkomen (uitgesplitst naar type kostenpost) GGD, 2016b

indicatoren woonomgeving

verhuisgeneigdheid aandeel personen dat aangeeft binnen twee jaar te willen verhuizen WoON, 2015c

vandalisme aandeel vernielingen, beschadiging en misdrijven tegen openbare orde en gezag CBS, 2015d

indicatoren lichamelijke gezondheid

lichamelijke beperkingen aandeel personen dat minimaal 6 maanden ernstig beperkt is in activiteiten vanwegegezondheidsproblemen

GGD, 2016b

slecht ervaren gezondheid aandeel personen dat eigen gezondheid als slecht ervaart GGD, 2016b

chronisch zieken aandeel personen met minimaal 1 chronische aandoening in het afgelopen jaar waar-voor onder behandeling van een arts

GGD, 2016b

indicatoren psychische gezondheid

psychische problemen aandeel personen dat psychisch ongezond is GGD, 2016b

zelfmoordgedachten aandeel personen dat afgelopen jaar vaak heeft overwogen om een einde te maken aanhet leven

GGD, 2016b

weinig regie over het eigen leven aandeel personen dat weinig regie heeft over het eigen leven GGD, 2016b

indicatoren dagelijkse bezigheden

geen vrijwilligerswerk aandeel personen dat geen vrijwilligerswerk doet GGD, 2016b

geen betaalde baan aandeel huishoudens dat arbeid niet als voornaamste inkomensbron heeft CBS, 2013a

geen lid zijn van een vereniging aandeel personen dat geen lid is van een vereniging GGD, 2016b

indicatoren sociale samenhang

ernstige eenzaamheid aandeel personen dat ernstig eenzaam is GGD, 2016b

gebrek aan steun uit de omgeving aandeel personen dat niemand in de omgeving heeft die hulp kan bieden als daarbehoefte aan is vanwege de gezondheid

GGD, 2016b

ontevredenheid over betrokkenheid vande buurt

aandeel personen dat ontevreden is over de betrokkenheid van de buurt (sociale cohe-sie)

GGD, 2016b

echtscheidingen aandeel huwelijken dat door een echtscheiding is ontbonden CBS, 2016d

indicatoren leefstijl

hulpvragers verslavingszorg aandeel personen dat in behandeling is bij de verslavingszorg voor drugs, alcohol,gokken, enzovoort

LADIS, 2015e

zwaar alcoholgebruik aandeel personen dat overmatig drinker is GGD, 2016b

ernstig overgewicht aandeel personen met ernstig overgewicht GGD, 2016b

a Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). CBS Microdata 2013, 2015. Beschikbaar via https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/maatwerk-en-microdata/microdata-zelf-onderzoek-doenb GGD Brabant-Zuidoost, GGD Hart voor Brabant, GGD West-Brabant. Volwassenen- en Ouderenmonitor 2016c WoOn. Cijfers verhuisgeneigdheid. 2015. Beschikbaar via https://www.woononderzoek.nl/d Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Gegevens 2013, 2015, 2016. Beschikbaar via https://www.cbs.nl/nl-nl/cijferse Ladis. Cijfers hulpvragers verslavingszorg. 2015. Beschikbaar via http://www.ladis.eu/nl/over-ladis/kerncijfers

ter de theoretische basis om een onderbouwde keuzete maken. Het is eerder aannemelijk dat het risico opkwetsbaarheid in een wijk groter is naarmate de wijkop meer domeinen ‘kwetsbaar’ scoort. Het ‘totaal-beeld kwetsbaarheid’ in een wijk is daarom bepaaldaan de hand van het aantal domeinen waarop de be-treffende wijk een hoog risico op kwetsbaarbaarheidheeft, waarbij alle domeinen even zwaar meewegen.Een wijk vormt een ‘risicodomein’ als deze op dat do-mein in een van de twee hoogst kwetsbare categorieënscoort: kwetsbaar of zeer kwetsbaar (1 of 2 standaard-deviaties vanaf het gemiddelde). Naarmate er vooreen wijk meer (zeer) kwetsbare domeinen naar vorenkomen, neemt het risico op kwetsbaarheid voor diewijk toe: de totaalscore voor kwetsbaarheid bestaat

zodoende uit acht categorieën, variërend van geenrisicodomeinen tot en met zeven risicodomeinen.

Minimum aantal respondenten per wijkVanuit het oogpunt van privacy en betrouwbaarheidmoet een wijk een minimum aantal respondenten be-vatten. Wanneer dit niet het geval is, dan worden voorde betreffende wijk geen resultaten gepresenteerd enblijft deze ‘blanco’ op de kaart. Voor Kwetsbaar Bra-bant zijn hiervoor de volgende aantallen gehanteerd:n= 50 voor de GGD Gezondheidsmonitor, n= 100 voorhet CBS. Dit laatste is conform de criteria van het CBS.Op basis van deze criteria zijn voor Kwetsbaar Brabantin totaal 376 wijken in kaart gebracht.

62 Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning

Wetenschappelijk artikel

Figuur 1 Provinciale kaartmet de score op het domeinpsychische gezondheid inNoord-Brabant

Figuur 2 Provinciale kaartmet het totaalbeeld Kwets-baarheid in Noord-Brabant

Geografische presentatie

Kwetsbaar Brabant heeft twee producten opgeleverd,namelijk een website met geografische kaarten en eenrapportage.

WebsiteVoor de visualisatie van de resultaten van KwetsbaarBrabant is gebruikgemaakt van geografische kaar-ten. De website www.kwetsbaarbrabant.nl, inmiddelsgeïntegreerd in www.Brabantscan.nl, bevat zevenprovinciale kaarten van de afzonderlijke domeinenop wijkniveau en een provinciale kaart met het to-taalbeeld kwetsbaarheid op wijkniveau. Daarnaastzijn voor alle 66 gemeenten in Noord-Brabant kaar-ten per gemeente op wijkniveau beschikbaar: zeven

gemeentekaarten van het risico op kwetsbaarheid opde afzonderlijke domeinen en één gemeentekaart vanhet totaalbeeld kwetsbaarheid.

In fig. 1 staat een voorbeeld van een provincialekaart op het domein psychische gezondheid. Uit de fi-guur blijkt dat in Noord-Brabant tien wijken op dit do-mein een hoog risico op kwetsbaarheid hebben (rodekleur). In fig. 2 is het totaalbeeld van kwetsbaarheidin de provinciale kaart weergegeven (op hoeveel do-meinen een wijk kwetsbaar is). Ruim de helft vande wijken in Noord-Brabant is op geen enkel domeinkwetsbaar. Vijftien wijken zijn kwetsbaar op ten min-ste zes domeinen.

De kaarten zijn vooral bedoeld als signaleringsin-strument. Door voor de hele provincie (aspecten van)kwetsbaarheid langs dezelfde meetlat te leggen zijn

Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning 63

Wetenschappelijk artikel

vragen te beantwoorden als: ‘Waar zit de grootstekwetsbaarheid in Noord-Brabant?’, ‘Welke wijken inmijn gemeente zijn het meest kwetsbaar?’ en ‘Watmaakt dat deze wijk kwetsbaar is?’ Ze nodigen uit toteen verdere verdieping en debat over werkingsmecha-nisme en handelingsperspectief.

RapportageEr is een verdiepend rapport geschreven, met een be-schrijving van het proces van het project en een be-schouwing over de resultaten van het project. Dit rap-port is onder andere terug te vinden op de Brabant-scan en bij de AWPG Brabant.

Kwetsbaar Brabant in relatie met andere moni-tors

Om de resultaten van Kwetsbaar Brabant te kunnenstaven, is gekeken in hoeverre deze overeenkomenmet de resultaten van andere monitors op het ge-bied van uitsluiting, deprivatie en/of leefbaarheid. Uitde vergelijking blijkt dat de totaalscore Kwetsbaarheideen zwakke positieve correlatie (0,36) heeft met deStapelingsmonitor KING [8] en een matige negatievecorrelatie (–0,63) met de Leefbaarometer [9]. Dit stemtovereenmet respectievelijk de hypothese dat meer ge-bruik van regelingen in het sociaal domein samengaatmet een hogere kwetsbaarheid en de hypothese dateen betere leefbaarheid samengaat met lagere kwets-baarheid. Tevens is er een sterke positieve correlatiemet de Multiple Deprivation Index (MDI) (0,79) vande Monitor Sociale Veerkracht (Het PON/Telos) ge-vonden [10]. Kwetsbaar Brabant vormt een verdiepingop de monitor Sociale Veerkracht door aanvulling metindicatoren van persoonlijke hulpbronnen en gezond-heid, en versterking op het lagere schaalniveau van dewijk. Zoals verwacht wordt inderdaad een positievecorrelatie gevonden tussen beide schalen.

Beschouwing en conclusie

De vraag van de provincie Noord-Brabant was omgezondheid en kwetsbaarheid nadrukkelijker mee tenemen, om zodoende het concept sociale veerkrachten de manier waarop deze tot nu gemeten is te ver-sterken. Dit heeft geleid tot het project KwetsbaarBrabant. Een verdieping op de monitor Sociale Veer-kracht. Het project heeft verschillende productenvoortgebracht. Dit heeft voor de monitor socialeveerkracht een versterking opgeleverd op het gebiedvan lichamelijke en psychische gezondheid, kwets-baarheid en (deels) op het lagere schaalniveau vande wijk. Tevens zijn kwetsbaarheid en de monitoringdaarvan nu verbonden aan de oplossingsrichtingenvia sociale veerkracht. De resultaten van KwetsbaarBrabant worden bevestigd door een aantoonbare sa-menhang met de eerder genoemde monitors op hetgebied van uitsluiting, deprivatie en/of leefbaarheid.

Door het toepassen van één model van kwetsbaar-heid voor iedere gemeente/wijk kunnen gemeentenen wijken onderling vergeleken worden en is het mo-gelijk wijken aan te wijzen die het hoogste risico opkwetsbaarheid hebben. Vooral de afzonderlijke do-meinscores bieden handvatten voor alle betrokkenenom in te zoomen op datgene wat een wijk kwetsbaarmaakt.

Er zijn ook enkele kritische punten. Zo valt eenkanttekening te plaatsen bij de gegevensverzamelingomdat een groot deel van de gegevens afkomstig is vande GGDGezondheidsmonitor, waarin kwetsbaremen-sen mogelijk ondervertegenwoordigd zijn. Dit komtdoordat er een gebrek is aan andere beschikbare data-bronnen op wijkniveau, waarvan de data in heel Bra-bant op dezelfde manier gemeten zijn. Het is echteraannemelijk dat de ondervertegenwoordiging vooralde groep betreft die al maatschappelijk uitgevallen is.Het doel van dit project was de groep in beeld te bren-gen vóór de maatschappelijke uitval. Deze groep iswaarschijnlijk wel vertegenwoordigd in de monitors.

Daarnaast kwamen de wijken in de GGD-moni-tors niet altijd overeen met de CBS-wijkindeling. Bijde monitors betrof het in een aantal gevallen grotereclusters. Voor de CBS-wijken die in de betreffendeclusters vallen zijn de percentages van die clusters ge-hanteerd. Ook voor de indicatoren verhuisgeneigd-heid (WoON) en hulpvragers verslavingszorg (LADIS)waren de gegevens niet op CBS-wijkniveau beschik-baar. Dit is ondervangen door voor iedere wijk hetgemiddelde van de betreffende gemeente te hanteren.Dit kan in sommige wijken leiden tot een onderschat-ting en in andere wijken tot een overschatting van hetcijfer op de betreffende indicator, waardoor verschil-len tussen wijken ‘uitmiddelen’ en minder zichtbaarworden.

Het is belangrijk dat de geografische kaarten als sig-naleringsinstrument worden ingezet. Ze nodigen uittot een verdere dialoog en verdieping met lokale part-ners en burgers. Vertegenwoordigers van de gemeen-ten gaven aan dat het waardevol is om praktijkken-nis (op casusniveau) te combineren met statistischegegevens, om na te gaan in hoeverre beide beeldenmet elkaar overeenkomen. De kaarten zijn bedoeld alsgesprekshulpmiddel om een handelingsperspectief teontwikkelen dat moet voorkomen dat kwetsbare men-sen uitvallen. De resultaten kunnen interessant zijnvoor zowel onderzoekers, beleidsmakers, gemeente-ambtenaren en professionals die werken met kwets-bare groepen, als betrokken burgers die graag willenweten hoe hun wijk ervoor staat. Het materiaal vanKwetsbaar Brabant biedt handvatten om in te zoomenop datgene wat een wijk kwetsbaar maakt en hier ietsaan te doen! Zo heeft een van de gemeenten die be-trokken was bij het project de resultaten gekoppeldaan aandacht voor psychische problematiek en daar-bij initiatieven van actieve burgers betrokken.

Een belangrijke aanbeveling is om de gegevens diegebruikt zijn regelmatig te updaten. Een aantal ge-

64 Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning

Wetenschappelijk artikel

gevens die in het huidige project gebruikt zijn, is in-middels gedateerd. Hierdoor worden de kaarten in detoekomst minder geschikt als signaleringsinstrument.De kaarten van Kwetsbaar Brabant zijn inmiddels op-genomen in de Brabantscan, waarvoor geldt dat dezeup to date moet blijven. De intentie is om bij nieuwecijfers ook de kaarten up to date te houden. Een ver-beterpunt hierbij is om op zoek te gaan naar gegevensover wonen en verslaving op wijkniveau.

Het project Kwetsbaar Brabant. Een verdieping opde monitor Sociale Veerkracht sluit aan bij de ambi-ties van de Provincie om kwetsbaarheid in beeld tebrengen en vanuit sociale veerkracht bij te dragen aanhandelingsperspectief om maatschappelijke uitval tevoorkomen. Dit samenwerkingsproject heeft ook bij-gedragen aan de ambities van de Provincie om aan-wezige monitors, rapportages en ontwikkelde instru-menten optimaal te benutten, alsmede te voorzienin aangrijpingspunten voor beleid en het vastleggenvan werkwijze en resultaten, zodat deze overdraag-baar zijn. Al deze resultaten zijn bereikt dankzij eenactieve betrokkenheid en input van alle samenwer-kingspartners.

De samenwerking is door de projectpartners alsgoed ervaren. Vanuit deze ervaring hebben zij de am-bitie om de samenwerking in de toekomst voort tezetten.

Dankbetuiging Arjen van den Broek (gemeente Etten-Leur),Astrid vanOosterhout (gemeente Oisterwijk), GooitskeMars-man (gemeente Helmond), Wytske Teeuwen-Besseling (ge-meente Helmond) en Iris Dijksterhuis (gemeente Waalwijk).Speciale dank aan Richard Dumont en Jolanda Schneider

van de provincie Noord-Brabant voor het mogelijk makenvan fase 1 van Kwetsbaar Brabant.

Literatuur

1. Winsemius A. Tussen draaglast en draagkracht. Kwetsbaregroepeningemeentelijkbeleid.Utrecht:Movisie;2011.

2. IFRC. What is vulnerability? Beschikbaar via http://www.ifrc.org/en/what-we-do/disaster-management/about-disasters/what-is-a-disaster/what-is-vulnerability.

3. WolfJ.Niemandtussenwalenschip. Referentiekadermaat-schappelijke zorg voormensen inmultiprobleemsituaties.Nijmegen: AcademischewerkplaatsOGGZ;2015.

4. Campen C van. Kwetsbare ouderen. DenHaag: Sociaal enCultureelPlanbureau;2011.

5. RomijnG, Graaf I de, JongeMde. Kwetsbare kinderen. Li-teratuurstudie over verhoogde risicogroepenonder kinde-ren van ouders met psychische en verslavingsproblemen.Utrecht: TrimbosInstituut;2010.

6. LauriksS,BusterMCA,WitMASde, etal. Zelfredzaamheid-Matrix. Amsterdam:GGDAmsterdam;2013.

7. Brink C van den, Smulders G, Wolf J, Oers H van, etal. Monitor Sociaal kwetsbare groepen, e-book. Tilburg:TilburgUniversity;2015.

8. VNGRealisatie. Stapelingsmonitor. Beschikbaar via.https://www.vngrealisatie.nl/producten/stapelingsmonitor.

9. LeidelmeijerK,MarletG, Iersel Jvan,etal. DeLeefbaarome-ter. Leefbaarheid in Nederlandse wijken en buurten ge-meten en vergeleken. Amsterdam/Utrecht: RIGO/Atlasvoor gemeenten, 2008. Beschikbaar via. https://www.leefbaarometer.nl/home.php.

10. BlankenM,Dagevos J, SmeetsR, et al. Sociale veerkracht inBrabant. Tilburg:HetPON,Telos;2016.

Kwetsbare wijken in Noord-Brabant op de kaart voor dialoog over maatschappelijke ondersteuning 65