34 Eén-Eén-Twee

De naam Kronenburg kent iedereen

die ook maar iets van brandweerauto’s

afweet. Kronenburg was een van de

bekendste vaderlandse opbouwers van

brandweervoertuigen en nu, zoveel jaren na

het verdwijnen van dit bedrijf, is Kronenburg

nog altijd een begrip. De naam Kronenburg

verdient het om nog vele jaren te blijven

voortleven in de brandweergeschiedenis.

Vandaar dat de Werkgroep Brandweer

Historie op onderzoek uitging en wel bij de

familie Kronenburg.

Kronenburg - een magische naam in de brandweerwereld Peter Snellen

Boven: De oude fabriek aan de achterstraat in Culemborg en een handspuit.Onder: Tentoon-stellingsstand met Kronenburg brandspuit met Franse pomp.

In het Gelderse Hedel, zo’n zeven kilometer van ’s-Hertogenbosch, is vele jaren lang de zetel geweest van het bedrijf. Dat het bedrijf ooit begonnen is in een klein fabriekje in Culemborg werd bij het zien van het complex te Hedel wel eens vergeten. Vooral in de tweede helft van de twintigste eeuw stond de naam Kro-nenburg garant voor kwaliteit en was spreekwoordelijk als het ging om brandweervoertuigen, met name voertuigen bestemd voor luchtha-

venbrandweerkorpsen en voertuigen voor de petrochemische industrie.Nadat het bedrijf enige tijd had gefunctioneerd als Nederlands on-derdeel van het Oostenrijkse Rosen-bauer concern, is het enkele jaren geleden opgehouden te bestaan.

In vogelvluchtDe basis voor het bedrijf werd al in 1823 gelegd. In dat jaar startte ene Kronenburg in Culemborg een ko-perslagerij. Een van de eerste pro-

ducten was een koperen windketel, die onder meer geleverd werd aan brandweerkorpsen uit de omgeving, om ervoor te zorgen dat de brand-spuiten een constante straal lever-den. Al spoedig werden er complete handspuiten gebouwd.1In 1888 werd er in Culemborg een nationale wedstrijd gehouden waar-bij diverse brandspuitfabrikanten het tegen elkaar opnamen. Tijdens die wedstrijd bleek, dat de Kronenburg handspuiten de grootste stralen van allemaal produceerden. Volgens Theo Kronenburg, een van de laatste directeuren van het familiebedrijf, was de norm toen nog eenvoudig geformuleerd: “Zie maar dat je het haantje op de toren raakt!” Die torenhaan was immers het hoogste punt in het dorp.Om er zeker van te zijn, dat zoveel mogelijk gemeenten de Kronenburg-pompen zouden aanschaffen, adver-teerde de firma zelfs dat brandweer-korpsen gratis gedurende enige tijd een van de door hen gefabriceerde spuiten op proef mochten gebruiken. Men werd hofleverancier, nadat een van de zonen van koning Willem I brandweermateriaal voor de over-

Eén-Eén-Twee 35

Links: Uit de vroege productie van brandweer-voertuigen: de T-Ford van Horst uit 1928.Onder: Adver-tentie in ‘Het Brandweerwe-zen’ uit 1942.

Beproeving van LBD-motorpuiten.

zeese gebiedsdelen bestelde. Al kort na 1900 worden vrachtwa-gens opgebouwd. Maar Kronenburg hield de tendens op brandweerge-bied ook goed in het oog, zodat men enkele decennia later al instapte in de productie van brandweerauto’s, voornamelijk bestemd voor ge-meentelijke brandweerkorpsen. Het merendeel van de gebruikte chassis in de jaren twintig en dertig was af-komstig van Ford en Chevrolet. Een fraai voorbeeld is de wagen van het Limburgse Horst, die vele jaren lang in de catalogi werd afgebeeld.Daarnaast hield men zich in Cu-lemborg nog heel veel bezig met de aanleg van koperen leidingen voor sanitair. De boerderijen in de verre omgeving werden in die tijd voor het eerst op de waterleiding aange-sloten en daar had men veel leiding-werk voor nodig.Een andere activiteit waar het bedrijf zich mee bezighield, was het boren van putten voor de bluswatervoor-ziening; volgens voormalig direc-teur Kronenburg werd daarbij vaak gebruik gemaakt van plaatselijke wichelroedelopers, die (weliswaar met wisselend succes) de plaats aanduidden, waar geboord moest gaan worden.

Buitenlandse spuitenDe pompen van de voertuigen wa-ren uit het buitenland afkomstig. Amag-Hilpert was een geliefde pomp bij Kronenburg. Voor mo-torspuiten werd vaak een beroep gedaan op Franse collega’s, zoals Delahaye. Tot men in de jaren dertig

van de vorige eeuw ertoe over ging eigen pompen te gieten en samen te stellen. Bijzonderheid daarbij: de Kronenburgpomp was de eerste met een ingebouwde vacuümpomp. Enige jaren later – de luchtbescher-mingsorganisatie is in opkomst in verband met de onrustige toestand in het buitenland − krijgt men voor het eerst een grote serieopdracht: een groot aantal babyspuitjes moet voor de Luchtbeschermingsdienst (LBD) worden gebouwd en Kronenburg krijgt een deel van die opdracht, groot meerdere honderd stuks. In 1937 gaat een zending brandspuiten naar het toenmalige Nederlands Oost-Indië, in feite het begin van de export. De firma R.S. Stokvis uit Rotterdam (ook bekend als impor-teur van Austin) fungeerde in die tijd

als agent voor Indonesië. Het kleine fabriekje in Culemborg groeide zo snel uit tot een belangrijk fabrikant in brandweermaterieel.Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de werkplaats in Culemborg gevorderd door de Duitse ‘Orga-nisation Todt’ die er Duitse leger-voertuigen repareert. Als de Duitse bezetter het wat benauwd begint te

36 Eén-Eén-Twee

Na de Tweede Wereldoor-log werden voormalige geallieerde legervoertui-gen omge-bouwd, zoals deze in 1949 gebouwde AS LD2000 op Chevrolet C8A (1943) voor Steenderen.

Rechts: Crash-truck BA 217.Onder: Opel Blitz autospuit (AS9LD1800) voor Hoogblok-land op Opel Blitz uit 1955. (Foto Johan Pots)

krijgen, wordt de gehele werkplaats leeggehaald en alle materialen in drie schepen gestouwd. Die schepen worden na de bevrijding gelukkig teruggevonden (Theo Kronenburg meent zich te herinneren dat ze al in Groningen lagen) en nagenoeg alle materialen van de firma zijn nog aanwezig. Zo kan ook Kronenburg na de bevrijding weer snel haar steentje bijdragen aan de weder-opbouw van ons land. En het moet gezegd, met veel succes.

HedelIn 1950 is de verhuizing van de firma naar een groter pand in Hedel afgerond. Aanvankelijk was het de bedoeling geweest dat de fabriek in Culem-borg zou uitbreiden. Die gemeente werkte niet echt mee aan een vlotte uitbreiding, maar de gemeentese-cretaris van Hedel kwam op de fiets naar Culemborg toe om Kronenburg

over te halen, zijn fabriek dan maar helemaal nieuw te bouwen in Hedel. Daar was het aanvankelijk echte pionierarbeid, vertelt de familie. De fabriek werd op een braakliggend stuk grond – “Gewoon, midden in de weilanden” – in gedeelten opge-bouwd. En telkens als een gebouw

gereed was kon een deel van de productie verhuisd worden naar Hedel. Eerst de slangenweverij en de rubberfabriek, daarna de carros-serieafdeling, dan de werkplaats voor pompenmontage alsmede de magazijnen, vervolgens de spuiterij en tenslotte het kantoor. Ook werd in de onmiddellijke nabijheid een woonhuis voor de familie verbouwd.In Hedel werd begonnen met de bouw van speciale voertuigen voor vliegvelden en de petrochemische industrie. In 1954 vermeldt het tijdschrift ‘Brand’2 dat het bedrijf exporteert naar ‘bijna alle West-

Europese en Scandinavische landen, naar Oost-Azië, Zuid-Amerika, Afri-ka en Australië. Uit één van deze landen ontving de firma Kronenburg zelfs een bestelling van 120 brand-spuiten, terwijl bovendien aan haar werd opgedragen de brandspuiten te maken voor alle N.A.T.O. vliegvel-den, waar straalvliegtuigen gebruikt worden’.Deze laatstgenoemde order betrof een reeks van 32 crashtrucks van het type BA 217. Theo Kronenburg: “Toen we de eer-ste schuimbluswagen klaar hadden gingen we hem voor de Amerikanen demonstreren in Wiesbaden. Er werd een oud vliegtuig in brand gesto-ken en een ploeg van Amerikaanse brandweerlieden moest hem gaan blussen. Nou waren die auto’s op de ouderwetse manier gemaakt: op het moment dat je het brandende toestel genaderd was schakelde je de wagen in zijn vrij en kon je pomp inscha-kelen en dan maar blussen. Alleen, die Amerikaanse chauffeur begreep dat niet helemaal. De Amerikaanse

Eén-Eén-Twee 37

Boven links: Brandslangen-folder voor de Italiaanse markt.Boven rechts: Folder voor de bekende Triomph op VW. Onder: Twee Ford blus-voertuigen (jaren vijftig) bestemd voor Turkeije

crashtrucks hadden namelijk een aparte pompmotor en dus dreigde de demonstratie op een fiasco uit te lopen. Onze wagen begon weer te blussen toen de chauffeur vlug in zijn achteruit schakelde, omdat het toch wel erg warm begon te worden in de cabine. Vervolgens hebben we voortaan een aparte pompmotor in onze schuimblusvoertuigen ge-bouwd.”Een andere grote order uit die tijd was de levering van 120 motor-spuitaanhangers voor de Civiele Bescherming in Noorwegen en een groot aantal motorspuiten voor de Belgische Civiele Bescherming. En die waren niet flauw in hun eisen. Standaardeis voor alle pompen in België was: voor aflevering een duurproef doen, door acht uren lang

water te geven en door acht meter vacuüm te zuigen. Blijkbaar heeft men het er goed vanaf gebracht, want na enkele jaren volgt een order voor de Belgische marine, die spe-ciale scheepsunits wil om aan boord van hun blusboten te installeren.

BrandslangenOp dat moment beschikt het bedrijf al over een eigen brandslangen-weverij. Tot 1939 importeerde men brandslangen uit Duitsland en Italië, maar de Tweede Wereldoor-log gooide roet in het eten. Joop Kronenburg werd in Chemnitz in Duitsland tewerk gesteld en kwam daar in aanraking met de fabricage van brandslangen. Hij wist aan de gedwongen tewerkstelling te ont-snappen en heeft vervolgens ruim anderhalf jaar ondergedoken gezeten in Helmond. Maar hij wist toen wel hoe de fabricage van brandslangen in zijn werk ging.Om ook op dit gebied een kwali-teitsproduct te kunnen leveren, ging Joop Kronenburg zelfs studeren aan de hogere textielschool in Eindho-ven. Aanvankelijk waren dit vlas-slangen. In een later stadium kwa-men de ‘kunststofslangen’ in zwang en schakelde ook Kronenburg daarop over. Deze brandslangen werden geleverd onder de benaming Kronoleen 650. De bijbehorende reclameslogan ‘Trevia + Neoprene + Kronenburg = Kronoleen 650’ wordt dan een bekende kreet. De

Kronenburg brandslang bood na-melijk een aantal voordelen ten opzichte van het product van andere firma’s: niet alleen de buitenmantel van de brandslang was van een sterk synthetisch weefsel, waardoor het in hoge mate slijtvast en voor bijna alle toen bekende chemische stoffen onaantastbaar was, ook de binnen-mantel bestond – in tegenstelling tot het product van de concurrenten

38 Eén-Eén-Twee

Behalve de eigen reinigingsvoertuigen produceerde Kronenburg in licentie ook die van het Duitse Haller. Later werd deze tak geheel overgedragen aan Haller.

– uit volledig synthetisch rubber, wat dan weer het voordeel had dat men de slangen niet meer behoefde te drogen alvorens ze weer op de wagen onder te brengen. Eind jaren zeventig staakt men de productie, omdat de prijs voor dit kwaliteits-

product te hoog wordt in relatie met die van de andere leveranciers van brandslangen.

SamenwerkingIn de vele lange jaren van het be-staan van de firma Kronenburg heeft men samengewerkt met diverse pro-ducenten van brandweermateriaal en toeleveringsbedrijven. Het Duitse Amag-Hilpert en het Franse Dela-haye zijn hierboven al de revue ge-passeerd. Brandweerladders werden betrokken uit Beieren (Duitsland) van de firma Glatz. Kronenburg was gedurende een aantal jaren de Nederlandse vertegenwoordiging van de autoladderfabriek Asbrink uit Zweden. Veel later heeft men de Cella en de Riffaud autoladder en de Bronto hoogwerker nog in het pak-ket gevoerd.Ook binnen de grenzen van ons eigen land werkte men vaak lange tijd samen met bedrijven op velerlei gebied. Chr. Van Dongen metaalgie-terijen in Helmond en later Gieterij Melis in Tilburg werden ingescha-keld voor het gieten van pomponder-delen en aluminium onderdelen van bluskanonnen. De hogedruktanks in brandweervoertuigen waren afkom-stig van de ‘Tankfabriek Apeldoorn’. Brouwers in Holwerd bouwde cabi-nes voor reinigingsvoertuigen, maar ook ‘concurrenten’ als Den Hartog in Beesd, Remmers in Tilburg en

Pennock in Den Haag werden regel-matig ingeschakeld voor de carros-seriebouw.

Van familiebedrijf naar bedrijfsonderdeel

Kronenburg was van oorsprong een familiebedrijf en bleef dat ook nog geruime tijd.De ‘oude heer M.L. Kronenburg’ (zoals hij in diverse artikelen eerbie-dig genoemd wordt) trok zich begin jaren vijftig langzaam uit het bedrijf terug en liet de bedrijfsvoering over aan zijn vier zonen.In feite waren er vier directeuren, die de taken als volgt hadden ver-deeld: De oudste zoon Jan hield zich bezig met de algemene leiding van het bedrijf en de export, Chiel met de technische leiding en de verkoop binnenland en gedurende vele jaren ook met de reinigingswagens die Kronenburg aan de vele gemeenten in binnen- en buitenland leverde. Zoon Joop – zoals boven vermeld – was hoofd productie, hoofd van de brandslangenweverij en was de ver-antwoordelijke voor de crashtenders. De jongste zoon Theo was hoofd inkoop, verzorgde al het reclame-drukwerk en datgene wat we tegen-woordig ‘public relations’ noemen.Begin jaren zeventig begon de leef-tijd van de oudere broers langzaam mee te tellen en werd nagegaan hoe men het voortbestaan van het bedrijf veilig kon stellen. Men dacht een goede oplossing gevonden te hebben en in 1972 werd het familiebedrijf Gebr. Kronenburg overgenomen door Amalga Holding NV. Daarin zaten bedrijven zoals Dru en Etna (kachels en haarden) en daarbinnen opereerde ook het Bredase Saval BV. Kronenburg werd eigenlijk gekocht om zo een stevige partner in die hol-ding te hebben, die de verliezen van de andere bedrijven kon opvangen. De vraag naar kachels en haarden was immers danig teruggelopen, doordat aardgas in opkomst was gekomen en bijna overal de centrale verwarming zijn intrede had gedaan.Amalga Holding ging op haar beurt al in 1973 op in het Internatio-Mül-ler concern.* De reinigingsvoertuigen werden vervolgens afgestoten naar Haller (waar overigens anno nu nog steeds telgen van de familie Kronenburg mede aan het roer staan).

Organogram directie 1954

Eén-Eén-Twee 39

Links: Tot de klanten behoorde de Indonesische luchtmacht die van 1945 tot in 1974 AURI heet-te (Angakatan Udara Republik Indonesia).Onder: De TASK tankautospuit was een succes-vol product voor vooral de bin-nenlandse markt. (Foto Johan Pots).

Linksboven: Schuimblusvoer-tuig voor Israël.Onder links: Fabricage van MAC crash-trucks in 1999. (Foto Thomas Brügger). Onder rechts: MAC 08 van London City Airport in 1999. (Foto Thomas Brügger)

De productpakketten zowel als de kennis binnen Kronenburg en Saval vulden elkaar goed aan en het was eigenlijk niet meer dan een vanzelf-sprekendheid, dat beide firma’s per januari 1975 een fusie aangingen onder de nieuwe naam: Saval-Kro-nenburg BV. Door deze fusie was men in staat complete en complexe brandbeveiligingsprojecten uit te voeren, onder meer ten behoeve van vliegvelden, petrochemische indu-strie en offshore.

OvernameGrote orders bleven binnenko-men, zoals die van de Nederlandse

Luchtmacht en Marine, een grote Britse order en vele leveringen naar Duitsland. Vooral op het gebied van vliegveldbrandweervoertuigen bleef Kronenburg een begrip in de wereld en is dat tot op heden. Op heel veel vliegvelden in Europa, Afrika en het Nabije Oosten komt men nu (in 2009) nog de naam Saval-Kronen-burg op de voertuigen tegen. Ook in die tijd gaat men zich meer en meer richten op de markt voor tank-

autospuiten, waarbij vooral de door Kronenburg geproduceerde TASK (TankAutospuit Saval-Kronenburg) met bronzen pomp voor hoge ver-koopcijfers zorgt.In 1990 besloot Internatio-Müller zich voortaan te gaan concentreren op installatiewerktuigbouw. Binnen dat concept was voor voertuigbouw geen plaats.Op 1 januari 1991 werd de fusie tussen Saval en Kronenburg dan ook

weer ongedaan gemaakt; er ont-stonden weer twee aparte bedrijven: Saval BV te Prinsenbeek en Kro-nenburg BV te Hedel. Deze laatstge-noemde werd op 27 mei 1992 geheel overgenomen door het Oostenrijkse Rosenbauer International GmbH.Binnen Rosenbauer bleef Kronen-burg een zelfstandige onderneming met een eigen programma en een eigen bedrijfs- en marktstrategie.Kronenburg is erg succesvol en hoewel Rosenbauer met de koop van Kronenburg in één klap de grootste

40 Eén-Eén-Twee

Het fabriekscom-plex van Kronen-burg in Hedel.

concurrent binnen het eigen bedrijf heeft gehaald, blijft de vraag naar Kronenburgmaterieel – vooral op het gebied van voertuigen voor de industrie en de vliegvelden – erg groot. Rosenbauer besteedt relatief vaak bouwopdrachten uit aan He-del, maar daar draait men toch al op volle toeren om aan de eigen bestel-lingen het hoofd te kunnen bieden.Totdat in 2000 bijna als een don-derslag bij heldere hemel het faillis-sement voor Kronenburg wordt aan-gevraagd, voor een bedrijf met een

volle orderportefeuille dat op volle toeren draait. In korte tijd wordt het pand leeggehaald en rest slechts de herinnering aan een roemrijk bedrijf.

KronenburgparkHet bedrijventerrein waar eens de firma Kronenburg was gevestigd heeft de naam ‘Kronenburgpark’ ge-kregen. Hier zijn veel kleine bedrij-ven gevestigd op een soort bedrij-venverzamelcentrum. Kort voor zijn dood mocht Chiel Kronenburg dat park zijn naam geven. Hij sprak de

historische woorden: “Als jullie hier net zo veel poen verdienen als wij gedaan hebben, dan doen jullie het goed!” Daarmee was zijn toespraak beëindigd. Beter kun je de geschie-denis van Kronenburg eigenlijk niet samenvatten.

Met dank aan de familie Kronen-burg voor hun assistentie bij het tot stand komen van dit artikel.

*Volgens Kronenburg gebeurde dit de facto dezelfde dag dat Kronen-burg werd overgenomen. Het jaartal 1973 is afkomstig uit gegevens van Internatio-Müller.

Bronnen1. Transmobiel; aflevering 3/1987.2. Brand; 4de jaargang nr. 2 (febr. 1954): pag. 18 t/m 31.Feuerwehrmagazin; Heft 10/1992.Diverse drukwerken firma Kronen-burg en Saval-Kronenburg.Prachtige verhalen en indrukwek-kende fotoalbums van de familie Kronenburg.

Foto’s: Familie Kronenburg (tenzij anders vermeld).

SchucoMercedes-Benz LP822 FW Villi (nieuw) 58,50Ford FK1000 FFW Ober-Klingen (nieuw) 29,95VW bus T1 Feuerwehr Solingen 29,95Mercedes-Benz L322 autoladder THW 68,00VW T2a Berufsfeuerwehr Stadt Fürth 29,952807 Mercedes-Benz L319 autoladder 52,503071 Opel Blitz 3.6t autoladder 52,503461 Borgward B2500 autoladder 60,50Yatming/Signature 20108rw Ahrens-Fox N-S-4 62,5020228r 1944 Mercedes-Benz L4500F, rood (nieuw) 58,50 43010 1961 Magirus-Deutz Merkur TLF16 (nieuw) 16,0043012 1944 Mercedes Type L4500S, rood 16,0043008 1938 Dennis N type 16,0043004 1925 Ahrens-Fox N-S-4 16,0043002 1923 Maxim C1 16,0043007 1939 American LaFrance type 550 16,00Code3 (nieuwe modellen)12811 Gettysburg, PA Sutphen Pumper 52,5012816 Chicago Ladder 15 – Mack CF Rearmount 70,00

Op zondag 1 november is de 1e Internationale 112 ‘verzamelbeurs’ in Valkenswaard. Tijd: 10.00 tot 16.00 uur. Adres: Karel Mollenstraat 44.

Entree 1,50 p.p. Wild-toys is uiteraard op deze beurs te vinden.Komt allen voor deze nieuwe en uitdagende beurs!

Kijk op mijn homepage voor laatste nieuws. Wilt u geïnformeerd worden over al het modellennieuws, zendt dan een e-mail naar info@wild-toys.nl

Wild-toys Postbus 13073600 BH Maarssentel: 06-18074481

fax: 0346-556065Homepage: www.wild-toys.nlE-mail: info@wild-toys.nl