Gezonde voedinG eet je met Gezond verstand

Koelkast of medicijnkast?

�

Inhoudstafel

Voorwoord p.2

DeMaakbareMensvzw p.4

�.Functionelevoedingenvoedingssupplementen p.6

2.Trukenentechnieken p.26

3.Wetgeving p.34

4.Toekomst p.40

Demedicaliseringvandesamenleving p.46

Colofon p.48

Nieuw!Nu met essentiële antioxy-olie-danten!

2 3

Voorwoord

Delaatstejareniserveelveranderdaandemanierwaaropwe met voeding omgaan. Een aspect hiervan is dat onze voeding steeds meer is gemedicaliseerd.In deze brochure onderzoeken we functionele voedings­middelenenvoedingssupplementen.Wevestigendeaandachtop technieken die producenten gebruiken om de indruk tewekkendathungezondheidsbeweringenwetenschappelijkzijnonderbouwd.Dezeinformatiekanhelpenomanderevormenvanmedica­liseringindesamenlevingteontdekkenenerkritischovernatedenken.

Ikwensjeveelleesplezier.

JohanBraeckmanVoorzitterDeMaakbareMensvzw

November2007

“...maar hoe zit het met uw vrije radicalen?”

4 5

De Maakbare Mens vzw

de maakbare mens vzw wil het brede publiek kritisch en correct informeren over de medische en biotech­nologische ontwikkelingen en de ethische vragen die zich daarbij stellen.

De Maakbare Mens vzw volgt de algemene medische enbiotechnologischeontwikkelingenaandachtigenkritischenfocustelkjaaropeenanderthema:genetischtesten(2005),orgaandonatie (2006), medicalisering van de samenleving(2007),sportenethiek(2008)enverlengingvandelevens­duur(200�).Omintespelenopdeactualiteitorganiserenweookprojectenzoals‘maakbareschoonheid’en‘maakbaarbrein’.

De Maakbare Mens vzw informeert en sensibiliseert vialezingen,debatten,brochures,opiniestukken,publicaties,...Ookviaeengespecialiseerddocumentatiecentrum,eenweb­siteeneenelektronischenieuwsbriefhoudenweVlaanderenopdehoogte.

De Maakbare Mens vzw houdt rekening met het ethischpluralistisch karakter van onze samenleving. Dit neemtnietwegdatweeigenstandpunteninnemenoverallerleibio­ethische kwesties. De uitgangspunten hierbij zijn humanis­tische waarden zoals vrijheid, zelfbeschikking, autonomie,gelijkheid, rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid ensolidariteit.

Neem eens een kijkje op www.demaakbaremens.org.Jekanerdezebrochuregratis downloaden of bestellen.Jekanjeerookabonnerenoponzedriewekelijkseelektro­nische nieuwsbrief.Zoontvangjedenieuwsteinformatieoveronzethema’senactiviteiten.

6 7

1. Functionele voeding & voedingssupplementen

Ooithaddenweeeneenvoudigerelatiemetvoeding.Voedingwasom te overleven,hetwas letterlijk een zaakvan levenendood.Bovendienwasonsvoedingspakketeerderbeperkt.Hoewel dit voor veel mensen in ontwikkelingslanden nogzois,isderelatiemetvoedingvoormensenindeindustrie­landen veel complexer geworden.We eten om te leven, maar ook voor het plezier, om gezond te blijven of om af te vallen.

Vroeger en nuTot de jaren vijftig gaan mensen op een heel praktischemanier om met voeding: zorgen voor voldoende eten optafelisdebelangrijkstebekommernis.Watderelatietussenvoedingengezondheidbetreft,ismenindejarenveertigenvijftignogvolopbezigmetdestrijdtegendegebreksziekten.NadeTweedeWereldoorlogzorgtdenieuwe welvaartvooreenanderekijkopvoeding.Nieuwighedenzoalschocolaensinaasappelswordenmeegebrachtuithetbuitenland,super­markten verschijnen in het straatbeeld en de koelkast endiepvriezerdoenhunintrede.Hetaanbodaanvoedingsmid­

delenbreidtenormuitmetfrisdranken,snoepgoed,koeken,enzovoort. In de supermarkt vinden we een nooit gezienevoedingsrijkdom die blijft toenemen. Daar komt nog bijdatmeerenmeergezinneneenautoeneentelevisiehebbenwaardoormensenminderbewegen.Vandaag staan koken en eten centraal in talloze tv­programma’s, tijdschriftenen boeken. Er gaat geen week voorbij zonder dat een aanvoeding gerelateerd onderwerp in het nieuws komt, of datnu een discussie is over voedingssupplementen of hetnieuwste dieet van een beroemdheid. Ondertussen onder­zoekenwetenschappershoevoedingonslichaambeïnvloedt.Sinds de eerste tekenen van obesitas en de gezondheids­problemen die ermee samengaan, komt de link tussen voeding en gezondheidmeercentraaltestaan.Hierdoorwetenwemeerovergezondevoedingdanooittevoren,maartochisernogveelwerkaandewinkel.Denieuweaandachtvoorgezondevoedingisookproducentennietontgaan.Sindseen tiental jaar brengen ze allerlei producten met een gezondheidsbonusopdemarkt.

Nieuw! Paarse peren zorgen voor extra blos op je wangen!

bloodcholesterollowering8 �

Functionele VoedingIndewinkelrekkenvindtdeconsumentsindsenkelejarensteeds meer functionele voeding. Met de term functionelevoeding worden voedingsmiddelen aangeduid die bewerktzijn zodat ze onze gezondheid ten goede komen. Het gaatmetanderewoordenomvoedingsmiddelen die naast de klassieke samenstelling een extra gezondheidsvoor­deel beloven. Een voedingsmiddel kan die gezondheids­bonusopverschillende manierenverkrijgen.Erkunnenstoffenaanworden toegevoegddiehetvoedingsmiddeloor­spronkelijknietbevatte–bijvoorbeeldfruitsapverrijktmetcalciumofyoghurtwaaraanbacteriënzijntoegevoegd.Menkanookextra’stoevoegenvaneenstofdieeroorspronkelijkinminderemateinzat–eenvoorbeeldhiervanisfruitsapmetextravitamineC.Ofmenkandehoeveelheidvanmindergezondestoffen,zoalsvet,zoutensuikerverminderen–datgebeurtbijdezogenaamdelightproducten.Producentenbewerendatdezebewerkingendegezondheidvandeconsumentbevorderenofinstandhouden.Inreclameenopverpakkingenformulerenzedanookallerleigezond­heidsclaimsgaandevan‘verbetertdespijsvertering’en‘ver­laagtdecholesterol’tot‘verhoogtdenatuurlijkeweerstand’.

de geschiedenis Van Functionele Voedinghet idee om voedingsmiddelen te bewerken zodat ze de gezondheid ten goede komen, is niet nieuw.Halfvolle melk bestaat al sinds de jaren vijftig en kanwordenbeschouwdalseenfunctioneelvoedingsmiddel.Hetisimmersmelkdiebehandeldiswaardoorzemindervetbevaten dus gezonder is. In ��68 kwam Becel in België op demarkt.HetwerdzesjaareerderinNederlandalgelanceerdalsheteerstevoedingsmiddelmeteencholesterolverlagendefunctie,bedoeldvoormensenmethartproblemen.DenaamBecel verwijst naar BCL of Blood Cholesterol Lowering.AanvankelijkwasBecelenkel tekoopindeapotheek.Paslater, tegenhet eindevande jaren zestig,kwamhet inderekkenvandesupermarktenterecht.samen met de voedingsmiddelen die de darmfunctie verbeteren, zijn de cholesterolverlagende voedings­middelen de pioniers van de functionele voeding.

�0 ��

de eerste functionele voedingsmiddelen waren het resultaat van zorgvuldig wetenschappelijk onder­zoek. Het onderzoek verscheen zelfs in gerenommeerdewetenschappelijke tijdschriften. Het uitgangspunt was omviavoedingsmiddelendestrijdaantebindenmetbepaaldegezondheidsproblemen.Debedoelingwasdusaanvankelijkgoed.nu is het maken van gezondheidsclaims vaak in de eerste plaats een succes volle marketingstrategie.Erzijnverpakkingendiebeweringendragendienietonder­bouwdwordendoordegelijkwetenschappelijkonderzoek.

big in jaPanDe term functionele voeding werd voor het eerst gebruiktdoor de Japanse overheid in de jaren tachtig. De Japanseindustrieenwetenschapbogenzichtoenreedsoverdevraagwelke voedingsmiddelen kunnen bijdragen tot de gezond­heid.tot op vandaag is japan koploperwatbetreftdeontwikkelingvanfunctionelevoeding.DeJapanseoverheidmoedigtdeproductieenconsumptievandezevoedingsmid­delenaanineenpogingdekostenvoordegezondheidszorgtedrukken.

cosmetische VoedingEen nieuwe trend die aansluit bij de functionele voedingis de cosmetische voeding, ook wel beauty food genoemd.Cosmetische voeding belooft een positieve invloed op het uiterlijk.InBelgiëisbijvoorbeeldeenyoghurtproducttekoopdatdehuidgezonderendusmooierzoumaken.InAziëzijnreedsdrankjestekoopmet‘zijdepeptide’vooreenzachteengladdehuid,snoepjesmetblauwebessenwaarvanjeogengaanschitterenenkauwgummetelementenuitdeThaiseplantPuerariaMirificavoorgrotereborsten.

VoedingssuPPlementenOok de markt van de voedingssupplementen blijft groeien.Voedingssupplementenzijnpillen, poeders of druppelsbedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding.Erzijnvitaminen (A,B�,B2,B3,…),mineralen (natrium,calcium,fosfor,ijzer,magnesium,…)enallerleimiddeltjesop basis van kruiden (knoflookpillen, gisttabletten, gin­seng, …) of dierlijke bestanddelen (glucosamine, haaien­kraakbeen,…).Hetzijngeen geneesmiddelen, ze zijn dus verkrijgbaar zonder voorschriftenjekanzegewoonindesupermarktkopen.Netzoalsbijfunctionelevoeding,formuleertmeninreclamevoor en op verpakkingen van voedingssupplementen aller­

�2 �3

leigezondheidsclaims,gaandevan‘verhoogtdepotentie’tot‘bestrijdthethongergevoel’.Bijzonder aan voedingssupplementen is dat ze aanwezigzijn ineen farmaceutische vorm.Bovendienworden zeverkochtinmeergespecialiseerdewinkelsenapotheken.Ditversterktvoorheelwatmensenhetgevoeldatzewerken.

cultuur Van de angstHeel wat mediaberichten wijzen ons op de gezondheids­risico’s van bepaalde voedingsmiddelen: te vet, te veelsuiker,kankerverwekkend,...Nietenkelindemedia,maarook in onze eigen omgeving horen we heel wat onheilspel­lendeberichtenoverbepaaldevoedingsmiddelen.Ditmaaktdatetenvoorsommigeneenbron van zorgenwordt.Hoegezond is onze voeding? Wat kan je nog met een gerustgemoed eten en drinken? Het resultaat is dat bepaaldeconsumentenverwardrakenenopgezadeldwordenmeteensluipend gevoel van angst over additieven, calorieën,conserveringsmiddelen, eetstoornissen, besmettingsgevaar,hartaandoeningenenkanker.Eenanderetendensisdatwezoveelmogelijkcontroleoveronslevenwillenhebben.Wekunnennietzogoedoverweg

met onzekerheid. We horen dan ook graag dat we allerleikwalenenaandoeningenzelfkunnenvoorkomendoorditofdatvoedingsmiddel­ofsupplementintenemen.Wehopeninelkgevaldatdezebeweringenwaarzijnenproberenhettochmaareens,wantjeweetmaarnooit.Logischdathetverleide­lijkisomtoetegevenaandelaatstegrilopvoedingsgebied.

eFFectiViteitzijn de gezondheidsclaims, die terug te vinden zijn in reclame en op verpakkingen, waar?

Hetisonmogelijkomopdezevraageeneenduidigantwoordte geven. De groep van functionele voedingsmiddelen envoedingssupplementen bestaat uit vele verschillendeproductenmetdemeestuiteenlopendeclaims.We kunnen ze niet allemaal over dezelfde kam scheren.Bovendienkanookhetplacebo­effect een rol spelen.Hetpositieveeffectvanhetproductisdanniettewijtenaandesamenstel­ling,welaanhetfeitdatmeneenmiddelinneemtwaarvanmenverwachtdathetzalwerken.

Eén schijfje per dag stabiliseert de hartslag.

�4 �5

Van sommige functionele voedingsmiddelen en voedingssupplementen is bewezen dat ze niet werken.Wetenschappelijkonderzoektoondeaandatdestofwaaropdegezondheidsclaimisgebaseerdnietwerkzaamisvoorhette verhelpen gezondheidsprobleem. Het is bijvoorbeeldbewezendatmendekwalijkegevolgenvanrokennietkanuitschakelenmetvitaminetabletten.

Van andere stoffen is de werking wel wetenschap­pelijk bewezen, maar dat wil nog niet zeggen dat elk voedingsmiddel met die stof ook werkt.

Het kan zijn dat een werkzame stof in onvoldoende mateinhetproductvoorkomt.Hierdoorisdehoeveelheiddiejevanhetproductmoetgebruikenomvanheteffecttekunnengenietenonredelijk.Sojaheeftbijvoorbeeldweleencholesterolverlagendewerking,maarjemoetelkedageenlitersojamelkdrinkenomheteffecttebereiken.Dewerkzamestofkomtvoorineenvormdiehetlichaamniet of niet goed kan opnemen. Zo bevordert vitamineCdeopnamevan ijzer,maar remthetdeopnamevancalciumaf.DeopnamevancalciumuitfruitsapverrijktmetcalciumwordtdusbemoeilijktdoordevitamineC.Hetpositieveeffectvandewerkzamestofwordtovertroffendoorhetnegatieveeffectvananderestoffeninhetproduct.

+

+

+

Ditisbijvoorbeeldhetgevalmetbepaaldeontbijtgranen.Zij bevatten weliswaar extra ijzer, maar ook heel veelsuiker.

er zijn functionele voedingsmiddelen op de markt die wel een bewezen werking hebben.Decholesterol­verlagende margarines behoren tot deze categorie. Tochmoetenwehunwerkingnuanceren.Hetpositieveeffectvanfunctionelevoedingsmiddelenmeteenbewezenwerkingstaatofvaltnamelijkmetde manier waarop men ze gebruikt.Alsiemandnietmetdejuisteregelmaatofnietdejuistedosisvanhetproductinneemt,heefthetgeenofnauwelijkseffect.Dieinformatieisechternietaltijdmakkelijkterugtevindenopdeverpakking.Bovendienblijktuitonderzoekdatmensenhetvaakalmoeilijkhebbenomvoorgeschrevenmedicijnennauwkeurigintenemen.

het effect van functionele voedingsmiddelen met een bewezen werking kan ook verloren gaan door ze verkeerd in te passen in onze dagelijkse voeding.

Alsmenfunctionelevoedingsmiddelenextrabovenopdenormalevoedinggebruikt,bestaatdekansdatmenmeervettenensuikersinneemtdannormaal.Wiebijvoorbeeldbij het ontbijt een drankje voor een betere darmflora

+

Zin in een smoothie verrijkt met nonsensium?

�6 �7

neemt, maar geen boterham minder eet, neemt gewoonextra calorieën in. Deze extra calorieën kunnen optermijn leiden tot een gewichtstoenamedie depositieveeffectenvanhetfunctioneledrankjetenietdoet.Sommige mensen denken zich dankzij een functioneelvoedingsmiddelmeertekunnenpermitteren.Zeetenbijvoorbeeldmeerkoekjesomdathetlightkoekjeszijn.Ofzesmereneenextradikkelaagmargarineophunboter­ham, aangezien het cholesterolverlagende margarine is.Deze denkwijze leidt enkel tot een grotere consumptievansuikersenvetten.Hetpositieveeffectgaatdusver­loren.Meerzelfs,deongezondelevensstijlwordtzorgeloosvoortgezet.Hetiszekerverkeerdtedenkendatfunctionelevoedings­middeleneenevenwichtigevoedingkunnenvervangen.Functionelevoedingsmiddelenzijnimmersgeenwonder­middelen.Fruitsapverrijktmetvitaminenwordtbijvoor­beeldweleensvoorgesteldalseenalternatiefvoorversfruit. Vitaminen en mineralen in de vorm van supple­mentenoftoegevoegdaanvoedingkunnenechtermindergoed opgenomen worden dan die uit verse groenten enfruit.Bovendienbevattengroentenenfruitnietéénofeenbeperktaantalactievestoffen,maarhonderdenintallozecombinaties.

+

+

ook voedingssupplementen zijn niet geheel onschul­dig.Langetijddachtenwetenschappersdateenmensnooitteveel vitaminen kon innemen. Na een aantal studies diewijzen op negatieve effecten van te hoge dosissen, is mennuvoorzichtiger.Tochslikkenmiljoenenmensendagelijksvitaminesupplementenindehoophierbaatuittehalenvoorhun gezondheid. Dit wordt echter niet altijd gestaafd doorwetenschappelijkonderzoek.Velestudieswijzenerzelfsopdathogedosissenvoedingssupplementengezondheidsrisico’skunnencreërenbijmensendieverdergezondetenengeenernstigegebrekenhebben.

Heb je in de toekomst een medische opleiding nodig om in de keuken te staan?

Onze voedingssupplementen zijn wetenschappelijk getest op 3 vrouwen.

�8 ��

Functionele Voeding: nodig oF oVerbodig?Voedingsdeskundigen stellen dat gezonde mensen die gevarieerd en evenwichtig eten in principe geen voedingssupplementen of functionele voedingsmid­delen nodig hebben. Functionele voedingsmiddelenwaarvan de werking wetenschappelijk is bewezen en diecorrect worden gebruikt, kunnen wel een meerwaardebetekenenvooronzegezondheid.Maarenkelopvoorwaardedatzedeel uitmaken van een gezonde voeding.Voormensenmetongezondevoedingsgewoonten,ishetveeleffec­tieveromgezondtegaanlevendanomfunctionelevoedingenvoedingssupplementenintenemen.sommige functionele voedingsmiddelen of voedings­supplementen kunnen inderdaad nuttig zijn voor bepaalde groepen, maar dan wel op medisch advies– voor mensen die bijvoorbeeld na een darm­ of vermage­ringsoperatie bepaalde stoffen niet goed opnemen of voorzwangerevrouwenofbejaarden.Mensen met een licht verhoogde cholesterol, of met hetrisico op een te hoge cholesterol, kunnen baat hebben bijcholesterolverlagende margarine. Dat wil echter niet zeg­

gendatallecholesterolproblemenkunnenwordenopgelostmetmargarine.Demedicatiedie jevoorhetzelfdedoelopdoktersvoorschrift bij de apotheker kan halen, is sterker.Iemandmeteenveeltehogecholesterolisdusbetergediendmet medicatie. Een arts kan afhankelijk van de situatieadviserenwatdebesteoptieis.

de beleVing Van risico’s en slecht nieuWsVaak schatten we risico’s niet juist in. Een mooivoorbeeldisdedioxinecrisisvan����.Eeneiofkipetenwerdgezienalsgevaarlijk,maarniemandrookteookmaareen sigaret minder. Velen redeneerden dat onze voedingongezond was en dat er met onze leefgewoonten niets miswas.Nochtanszijneralheelwatmeermensengestorvenaande gevolgen van overgewicht dan aan dioxinevergiftiging.Gelukkig viel er nog geen enkel dioxineslachtoffer. Hoe­wel het voor de onfortuinlijke Oekraïense politicus ViktorJoesjtsjenkobijnaslechtafliep.Wekunnenhierbijdanookdevraagstellennaarhetaandeelvandemediaindeangstigemanierwaaropdezecrisiswerdbeleefd.

Slik niet alles wat men belooft. Eten doe je met je hoofd.

20 2�

PoPulariteitHoepopulair zijn functionelevoedingsmiddelen inBelgië?Wie koopt ze? Mannen of vrouwen? Welke sociale klasse?Hogeropgeleiden?Enkeldejongeregeneratie?Mensenmeteengezondofongezondvoedingspatroon?Wim Verbeke, onderzoeker consumentengedrag aan deUniversiteitGentiseenvandeweinigewetenschappersdiebovenstaandevragenonderzoekt.Hijconcludeertdatmensen nu veel meer dan tien jaar geleden bezig zijn met hun gezondheid en met de rol die voeding daarin speelt. Mensen willen liever voorkomen dan genezen. Entoch, ondanksaldat gezondebewustzijn,blijft de echte explosieve groei in de verkoop van functionele voeding in belgië voorlopig uit. Om te beginnen iserdeprijs:meerdanveertigprocent vandeconsumentendiehij in2006ondervroeg, vinden functionelevoeding teduur in verhouding tot het verwachte gezondheidsvoordeel.Vijfjaargeledenwasdatslechtséénopdrie.Zevertrouwenook niet alle gezondheidsclaims en vragen zich af of hetnietgewooneenmarketingstunt is.Datdeproducentendeproductenvooralaandemanbrengenviareclame,komthungeloofwaardigheidniettengoede.Vooralbijdecosmetischevoedingheeftdeconsumentbedenkingen.Slechtseenkleineminderheidisbovendienbereideenminderlekkervoedings­

Al klinkt de belofte nog zo gul...Drink geen larie met fl auwekul.

22 23

middeltekopenomdathetgezondis.LaatjeeenBelgischeconsument kiezen tussen gezondheid en smaak, dan haaltsmaakhet.Functionelevoedinggaaterdaarentegenvanuitdatweetenomgezondtezijn.

Voedingsmiddel oF medicijn?Wat alle functionele voedingsmiddelen gemeenschappelijkhebben, is dat ze duur zijn. Sommige ziekteverzekeraarsbetalen bepaalde functionele voedingsmiddelen vanwegehun gezondheidsbonus reeds gedeeltelijk terug. Hierbijkunnenweonsvragenstellen.de budgetten van de ziekteverzekering zijn beperkt.De keuze voor de terugbetaling van een product betekentdateenanderproductuitdebootvalt.Deterugbetalingvanfunctionele voedingsmiddelen krijgt een wrange bijsmaakwanneer we bedenken dat er nog heel wat medicijnen enbehandelingen zijn voor ernstige aandoeningen die niet ofonvoldoendeoptussenkomstkunnenrekenen.Endatterwijlermedicijnenbestaandiehetzelfdedoelalsdefunctionelevoedingsmiddelen beter dienen en die wel terugbetaaldworden.Bovendienblijvenfunctionelevoedingsmiddelenenvoedings­supplementenindeeersteplaatsvoedingsmiddelenengeen medicijnen. Het feit dat zo’n product door de ziektever­

zekeringwordtterugbetaald,wektbijveelmensenechterweldeindrukdathetproductevendoeltreffendenbetrouwbaarisalsechtemedicatie.de grijze zone tussen voedings­middelen en medicatie wordt breder.Devraagwerptzich op wanneer een voedingsmiddel een medicijn wordt.Een belangrijke vraag want voedingsmiddelen moeten nietvoldoen aan de eisen van het wetenschappelijk onderzoekwaaraanmedicijnenmoetenvoldoenvooraleerzeopdemarktkomen.

Bezint eer ge

begint...

24 25

oVerVloed aan tegenstrijdige inFormatie oVer gezondheidHet debat over voeding wemelt van concurrerende beweringen. Op een populaire Vlaamse website overgezondheid lezen we bijvoorbeeld drie berichtjes over deinvloedvankoffie:

­‘Enkeletassenkoffiealschadelijkvoorhethart’­‘Driekoppenkoffieperdaggoedvoormentalegezondheid’­‘Koffievermindertkansopjicht’(www.gezondheid.be,8augustus2007)

Hoe kunnen we die tegenstrijdige berichten verklaren?Veelheefttemakenmethetfeitdatdevoedingswetenschapeen complexe wetenschap is. De invloed van heel watvoedingsmiddelen op onze gezondheid is niet eenzijdigpositiefofnegatief.Bovendien ishetookeenrelatief jongewetenschap,heel wat onderzoek staat nog in de kinder­schoenen.Somsisheteffectvaneenbepaaldestofopde

gezondheid reeds gekend, maar ontbreekt de kennis overeventueleandereeffectenof overde interactiemet anderestoffen. Tegenstrijdige berichtgeving ontstaat ook doordatkleinschalige onderzoeken die onderling niet verge­lijkbaar zijn, te snel naar buiten worden gebracht. Hetproduct wordt bijvoorbeeld getest bij verschillende doel­groepenofdeproefpersonenkrijgenverschillendehoeveel­heden voorgeschoteld. Een objectief totaalbeeld, bekomendooreenoverkoepelendeanalysevanverschillendestudies,wordtvaaknietafgewacht.Hetvoorbeeldbijuitstek ishetonderzoek naar de omega­3 vetzuren. Van deze vetzurenwerdbeweerddatzedeintelligentiebeïnvloeden,datzeeenrolkunnenspelenbijdepreventievanhart­envaatziekten,maar ook bij kankers en ADHD. Ondertussen zijn er eenaantalgrootschaligeonderzoekenverschenen,diebepaaldeeffectenintwijfeltrekken.Ookdemediaspeleneenessentiëlerol.Tedikwijlswordenwetenschappelijkestudiesincorrectoftesterkvereenvoudigdweergegeven.

Ik ben schadelijk voor je hart.

Maar ik ben goed voor je mentale gezondheid. En ik verminder

je kans op jicht!

26 27

2. Truken en technieken

Producentenvanfunctionelevoedingsmiddelenenvoedings­supplementen formuleren in reclame en op verpakkingenallerhandegezondheidsclaims,gaandevan ‘verbetertdespijsvertering’ tot ‘verhoogt de natuurlijke weerstand’. Zedoenhunuiterstebestomde indruk te wekken dat deze claims wetenschappelijk onderbouwd zijn. Daarvoorgebruikenzeverschillendetechnieken.

1) de gezondheidsclaim Vaag Formulerengoed voor de actieve balansstimuleert het welbevinden‘Goedvoordeactievebalans’iseenvoorbeeldvaneenvage en betekenisloze bewering.Actiefenbalanszijntermendiegoedklinken.Zeroepenbijdemenseneengoedgevoelop.Tegelijkertijdleesjeerbijnaover.Niemandweetprecieswatzebetekenen.Devraagwanneeriemandsbalansnueigen­lijkactiefis,ismoeilijkeenduidigtebeantwoorden.Hierdoorvultiedereendevraagvoorzichzelfnaareigenbehoeftein.

2) gebruik maken Van latijnse namen en WetenschaPPelijk klinkende termen bifi dus actiregularisbarrièrefunctieginkgo bilobasojaproteïnenkoolhydraatsplitsende enzymenPanax ginsengVooral zuivelproducten pakken graag uit met de namenvan de bacteriën die ze bevatten. Ook andere voedings­middelenvermeldendemoeilijkenaamvanallerleichemi­schestoffen.DoorLatijnsewoordenofmoeilijkemedischetermentegebruiken,wekkenadverteerdersdeindrukdatdegezondheidsclaimstoeltopbetrouwbare,wetenschappelijkekennis. Dat het product een ingrediënt met een ingewik­kelde naambevat,bewijstechternietdathetproductdoetwathetbelooft.

Euh... Dominus, domini, dominis???

28 2�

3) VerWijzen naar deskundigenaanbevolen door dokter XVolgens voedingsdeskundigenVaakwordtverwezennaardeskundigenzoalsonderzoekersof artsen. We gaan er vanuit dat de opgevoerde personenexperts zijndiedegelijkwetenschappelijk onderzoekdoen.dokter of deskundige klinkt wetenschappelijk,maarwehebbenergeencontroleoverofdatwerkelijkzois.

4) VerWijzen naar oude tijden en Verre gebiedeneeuwenoude bron van energie in de kaukasusSommige adverteerders benadrukken dat hun productengebaseerd zijn op traditionele bereidingswijzen en kennis die duizenden jaren oud is. Hiermee zou dewerkzaamheidvanhunproductenbewezenzijn.Deachter­liggenderedeneringisdatalsmensenalgeneratieslanginiets geloven, het wel waar moet zijn. Dat iets al heel langbestaat,ofenkeltevindenisinverreofmysterieuzegebieden,isopzichechtergeenbewijsvoordewerkzaamheidervan.Eenmooivoorbeeldvandeze techniek iseendrankjemet ingre­diëntenuiteen‘eeuwenoudebronvanenergieindeKaukasus’.

5) PositieVe eigenschaPPen in de VerF zetten en negatieVe VerzWijgenzonder toegevoegde suikersVerrijkt met vitaminenMenpromootproductenweleensopbasisvaneengezondeeigenschapofdeafwezigheidvaneenongezondingrediënt.Tochbevattendezeproductenvaak andere ingrediënten die ongezond zijn, die staan dan slechts in het kleinvermeld.Opdeverpakkingvanbepaaldeontbijtgranenbijvoor­beeldvermeldtmenexpliciethetaantalvitaminenenvezels,maarhethogesuikergehaltewordtbewustopdeachtergrondgehouden. Een ander voorbeeld is de mededeling ‘Zondertoegevoegdesuikers’.Dezewektde indrukdathetproductweinigofgeensuikerbevat.Datisechternietaltijdhetgeval,ooknatuurlijkesuikerisenblijftsuiker.Hoeweleraanolijfolieheelwatpositieveeigenschappentoeteschrijvenzijn,blijfthetolie.Eenovermatigeconsumptielevertteveelcalorieënopenkanbijdragentotovergewicht.

Bevordert de assertiviteit.

30 3�

6) VerWijzen naar WetenschaPPelijke studiesWetenschappelijk bewezenEen aantal advertenties en verpakkingen vermelden letter­lijkdatdegezondheidsclaim‘wetenschappelijkbewezen’is.Alsweechteropzoekgaannaardeonderzoeksgegevens,zijndezenietterugtevinden.Bijandereproductenkunnenwedeonderzoeksgegevenswelnalezenopdewebsite,maarvaakblijktmendewerkingnogalmakkelijkalsbewezentebeschouwen.soms schort er iets aan het onderzoek zelf.de steek­proef isbijvoorbeeldveelteklein.Inhetbestegevalgaathetomeenhonderdtalproefpersonen,vaakslechtsomenkeletientallen.Infeiteisenkeleenonderzoekmetgrotegroepenzinvol.Omheteffectnategaanishetbovendienwenselijkeen controlegroep te testen, een groep die gedurendehetonderzoekeenplacebotoegediendkrijgt.Ookmoethetonderzoekidealiter‘dubbelblind’gebeuren.Ditbetekentdatnochdeonderzoeker,nochdeproefpersonenwetenofzeeenplaceboofeen‘echt’middeltoegediendkrijgen.Eenderdepersoonverwerktdanderesultaten.Ditomtevermijdendatde onderzoekers zelf de resultaten beïnvloeden door hunsubjectievevooronderstellingen.Overdeperiode waarin en de wijze waaropdegegevenszijningezameld,komen

wevaaknietsofweinigteweten.Heelwatstudiesnaarfunc­tionele voedingsmiddelen zijn gebaseerd opzelfevaluatie.De proefpersonen beoordelen dan zelf of ze enig effectondervinden. Dit zegt natuurlijk niets over de objectievewerkzaamheid,bovendienkanersprakezijnvanhetplacebo­effect.Ook de centrale vraag aan de proefpersonen is vaak mis­leidendverwoord.Menkiestbijvoorbeeldeensuggestieve vraag waarop men geneigd is bevestigend te antwoorden.Tot slot communiceert men de onderzoeksresultaten somsmisleidend,meestalbetekentdit‘zogunstigmogelijk’.

32 33

onaFhankelijk Versus aFhankelijk onderzoekWe moeten een onderscheid maken tussen onafhankelijkwetenschappelijk onderzoek en afhankelijk onderzoekdatgebeurtinopdrachtvanenopkostenvandevoedings­industrie. de resultaten van afhankelijk onderzoek zijn vaak positiever voor de opdrachtgever dan de resultaten van een onafhankelijk onderzoek naar hetzelfde product.

Nieuw: met toegevoegdefoliumzuur-verbindingen.

34 35

3. Wetgeving

TotvoorkortvielenclaimsinverbandmetvoedinguitsluitendonderhetKoninklijkBesluitvan��80overdeReclamevoorVoedingsmiddelen. Daarin werd geen enkele eis gesteldnaar de wetenschappelijke onderbouwing van de gezond­heidsclaims. Niet alle gezondheidsclaims zijn echter evenbetrouwbaar.een nieuwe europese wet moet de consument helpen om het kaf van het koren te scheiden.euroPese WetOp� juli2007gingdeEuropesewet inzakevoedings­engezondheidsclaims in. De wet is van toepassing op elke mededeling over bijzondere eigenschappen op vlak van voedingswaarde of gezondheid. Voedingsproducen­tenzullendeverpakkingenreclamevanheelwatproductenmoetenaanpassenominregeltezijnmetdenieuwewet.Nuechternogniet,wantdewetvoorzieteenruimeovergangs­periodevoorproductendiereedsopdemarktzijn.Afhanke­lijkvanhetsoortproductschommeltdedeadlinetussen200�en2022.Nieuweproductenmoetenonmiddellijkvoldoenaandenieuweeisen.Erzijnvierbelangrijkeelementen.

1) geen misleidingAlgemeen mogen voedings­ en gezondheidsclaims niet onjuist, dubbelzinnig of misleidend zijn. Een claimmaggeenoverdrevenconsumptieaanmoedigenenmagzekerniet suggereren dat een evenwichtige, gevarieerde voedingniet toereikend is voor een goede gezondheid. De claimsmogenooknietinspelenopangstofangstopwekken.Declaimmoetzodaniggeformuleerdzijndatdegemiddeldeconsument het begrijpt. Wie een gezondheidsclaim wilmaken,moetvoortaanookwijzenophetbelang van een gevarieerde, evenwichtige voeding. Als overmatigeconsumptievanhetvoedingsmiddelgevaren inhoudt,moetmen dit uiteraard ook vermelden. Bepaalde gezondheids­claims zijn uit den boze. Verwijzen naar de snelheid ofmate van gewichtsverlies kan niet, net als verwijzen naarmedischpersoneelofmedischeverenigingen.Declaimmagzekernietde indrukwekkendathetniet­innemenvanhetvoedingsmiddelschadelijkisvoordegezondheid.

Verhoogt de voedingswaarde dankzij de ingebouwde Kosznewzscki-generator!

36 37

2) Wetenschappelijke onderbouwingEenvoedings­ofgezondheidsclaimmagenkelalsdeclaimwetenschappelijk is vastgesteld. De producent moet deonderzoeksgegevens op vraag kunnen voorleggen.Hetingrediëntdatvoorhetgunstigeeffectzorgtmoetdanookinvoldoendemateinhetvoedingsmiddelvoorkomenenineenvormdiehetlichaamkanopnemen.Dehoeveelheiddiejevanhetvoedingsmiddelmoetdrinkenofetenomvanheteffecttekunnengenietenmoetredelijkzijn.

3) Voedingsprofielentegen 31 januari 2009 moeten voedingsprofielen worden opgesteld.Aandeprofielenwordenvoorwaardengekoppeld voor het gebruik van voedings­ en gezondheids­claims. Men houdt daarbij onder meer rekening met hetgehalte aan minder gezonde ingrediënten zoals vetten ensuikers, en de hoeveelheid van het heilzame ingrediënt.Dezevoedingsprofielenwordenopgesteldinoverlegmetdelevensmiddelenbedrijvenendeconsumentenorganisaties.

4) toegestane claimsnaast de voedingsprofielen voorziet de wet het opstellen van een lijst van toegestane claims.Dezelijst moet tegen 3� januari 20�0 klaar zijn. De lijst moetduidelijkmakenwelkeclaimsonderwelkevoorwaardenzijntoegestaan. Een voorbeeld is het begrip ‘light’. Enkel dieproductenmogenhetetiket ‘light’dragendie30%mindercalorieënbevattendanvergelijkbareproducten.

Goed voor de chakra’s: gegarandeerd gebakken volgens zenboeddhistische aanwijzigingen!

38 3�

grote staP VooruitDat deze wet een grote stap vooruit is, staat vast. Consu­mentenhebbenrecht op beschermingtegenmisleidendegezondheidsclaimszodatzeeengeïnformeerdekeuzekunnenmaken. Deze wet maakt dit mogelijk. De wet is in verge­lijkingmetgelijkaardigewetgevingindeVSookvrijstreng.toch zijn er nog vragen en onduidelijkheden.Zullenbedrijvenermetwatcreativiteitnietinslagenomeenmouwtepassenaandewet?Vooreenaantalbelangrijkebepalingenisbovendieneenruimeovergangsperiodevoorzien.Deover­gangstermijnmoetbedrijveninstaatstellenhunproductenaantepassenenmoetdeoverhedendekansgevencontrole­mechanismen op te stellen. De waarde van de wet hangtechter mee af van de manier waarop de voedingsprofielenendelijstvantoegestanegezondheidsclaimszullenwordeningevuld.

hoe gezond eet de belg?In2006werdenderesultatenbekendgemaaktvaneengroot­schaligonderzoeknaardevoedingsconsumptieinBelgië.Deonderzoekersgebruiktendevoedingsdriehoekalsstandaardvooreengezondevoeding.als we de eetgewoonten van de belgen in een fi guur omzetten, komt ongeveer de omgekeerde voedingsdriehoek tevoorschijn. Twintig procent van de Belgen eet bijvoorbeeld nooit fruit.Algemeenkunnenwezeggendatslechtskleinefractiesvandebevolkingheelgezondofheelongezondeten,maarcijferswijzenopeenevolutieinnegatievezin.de meeste mensen weten wel wat gezonde voedingsgewoonten zijn, maar ze slagen er niet altijd in deze kennis in de praktijk toe te passen.

Bevat de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine Z-56bx.

40 4�

4. Toekomst

Hoe ziet de toekomst van onze voedingsgewoonten eruit?Vormenfunctionelevoedingsmiddeleneensteedsbelangrijkerdeelvanonzemaaltijden?Baserenweonzevoedingskeuzeop ons persoonlijk genenpakket? Voorspellingen doen ismoeilijk.ZoalsWoodyAllenzei:“Hetislastigomvoorspel­lingentedoen,vooraloverdetoekomst.”Tochdoenwijeenpoging.

toekomst Van de Functionele VoedingVan���8tot2003groeidedewereldmarktvanfunctionelevoedingmet64procent.alles wijst erop dat deze markt de komende jaren verder zal uitbreiden.Zowordenopkortetermijnnieuwefunctionelevoedingsmiddelenverwachtmeteengunstigeffectopdebloeddruk.Menisookopzoeknaarfunctionelevoedingsmiddelendiedewerkingvanonsbreinverbeterenennaarvoedingsmiddelendieonshelpenvermagerendooreenverzadigingsgevoeloptewekken.Hetaanbodaancosmetischevoedingsmiddelenzalwaarschijnlijknogverderuitbreiden.

VoedingsadVies oP maatVandaag zijn er reeds bedrijven die op basis van een genetische analyse persoonlijk voedingsadvies aan­bieden. Het mag duidelijk zijn dat de waarde van dat ad­viestotvandaagzeertwijfelachtigis.HetBritsesciona,tevindenopwww.mycellf.com,verkooptsindseind2006eenkitwaarmeeconsumententhuiseenstaaltjevanhunspeekselkunnennemen.Datmonstersturenzeterug,waarnaScionavervolgensvannegentiengenenhettypebepaalt.Deonder­zochtegenenspeleneenrolbijdeaanmaakvanbotweefsel,degezondheidvanhart­enbloedvatenofdeontgiftingvancellen.Opbasisvandeuitslaggeefthetbedrijfvervolgenseen honderd pagina’s tellend rapport met een ‘persoonlijk’voedingsadvies. Is bijvoorbeeld het onderzochte gen datbetrokkenisbijhetontgiftenmindergunstig,dankrijgjehetadviesmeerbroccoliteeten,omdatverbindingeninbroccoliontgiftingsprocessen zouden stimuleren. Het genetischevoedingsadvieskostruim200euro.Dr. Sander Kersten van de afdeling Humane Voeding vandeWageningenUniversiteit,actiefophetgebiedvannutri­genomics,zegtovervoedingsadviesopmaat:

Voorkomt geheugenverlies.

42 43

‘Ikhebergeengoedwoordvoorover,consumentendiehierhun geld aan besteden, gooien hun geld weg. Een bedrijfdatverteltdathetaanjegenenkanzienhoejegezondmoeteten, belooft iets wat het niet kan waarmaken. Het is ookonwetenschappelijk, we hebben plusminus dertigduizendgenen,envelendaarvanzijnbetrokkenbijdemanierwaaroponslichaamomgaatmetvoedingsstoffen.Opbasisvanhetmeten van negentien genen kun je met goed fatsoen geenvoedingsadviesformuleren.’(Uit ‘Voedingsadvies op basis van genen weggegooid geld’,Resource,�8januari2007)

of voedingsadvies op maat er ooit komt, is onzeker. Dekennisoverhetmenselijkgenoomisnogveeltebeperkt.De werking van en de wisselwerking tussen een heleboelgenenmoetnoginkaartwordengebracht.Ookisbijkomendonderzoeknaarderelatietussengenen,voedingengezond­heidnodig.Mennoemtditonderzoek‘nutrigenomics’.

gezondheidOnzegezondheidwordtbepaalddoorheelwatverschillendefactorenzoalsonzegenen,ofweaansportdoen,hoestres­serendonslevenisénonzevoeding.onze eetgewoonten hebben zowel positieve als negatieve gevolgen voor onze gezondheid.Datverklaartwaaromjeweleenshoortdat we nog nooit zo gezond hebben geleefd, maar tegelijkworden we gewaarschuwd voor de opmars van ziektes alsobesitasendiabetes.

44 45

genetisch gemaniPuleerde VoedingMetdemogelijkheidomvoedinggenetisch temanipulerenbiedtdebiotechnologieonseen nieuwe manier om func­tionele voedingsmiddelen te creëren.Zoheeftmenmetbehulpvangenetischemanipulatie rijstgemaaktdiebèta­caroteen bevat.Opdiemanier hooptmenhet tekort aanvitamine A, dat in ontwikkelingslanden voor grote gezond­heidsproblemenzorgt,aantepakken.Gentechnologenmaaktenookreedstomatendieextraflavo­nolenbevatten.Flavonolenzijnplantaardigestoffendieingroentenenfruitdegrotevariatieinkleurenbepalen.Dezeflavonolen hebben een gunstige invloed op de bloedvaten.DooreengenvandePetuniabloemaande tomaten toe tevoegen, bevatten ze 78 keer meer flavonolen dan gewonetomaten.

slim toiletMatsushita ontwierp een slim toilet dat bij elk bezoek jegewicht, vetgehalte, lichaamstemperatuur, proteïne­ englucoseniveau bepaalt en deze gegevens automatisch door­stuurtnaarjehuisarts.

slimme magnetronOnlangshebbenBritseonderzoekerseenslimmemagnetronontworpen.Metdemagnetronkandegebruikersneleneffi­ciënthetvet­enzoutgehalteinvoedingtesten.Demagnetronzoubinnenafzienbaretijdopdemarktkomen.

obesitasMensenlevenvandaaglangerenblijvengemiddeldooklangergezond.Degroeiendewelvaart,beterehygiëne,vooruitgangopmedischvlak,maarookhetruimeaanbodaanvoedings­middelen zorgden daarvoor. Diezelfde welvaart en vooralde overvloed in de supermarkten brengen echter nieuwe problemenmet zichmee.Sindseenaantal jarenwordenwegeconfronteerdmetde gevolgen van obesitas.Overgewicht wordt wel eens aangehaald als het medischprobleemvoordetoekomst.OnderzoektoontaandathetaantalobesemensenookinBelgiëdelaatstejarenverdertoeneemt.Obesitasbrengtheelwatgezondheidspro blemenmetzichmee:hart­envaatziekten,diabetes,enzovoort.Obesitastastdelevensduurendelevenskwaliteitaan.

46 47

De medicalisering van de samenleving

Deze brochure kadert in de campagne van De MaakbareMensvzwronddemedicaliseringvandesamenleving.Velendenkenbijdetermmedicaliseringonmiddellijkaandeover­consumptie van slaapmiddelen, antidepressiva, antibioticaofrilatine.Hetconceptdektechtereenruimerelading.Medicaliseringwordtalgemeenomschrevenalshet proces waarbij normale aspecten van het leven meer en meer in termen van ziekte en gezondheid worden benaderd.Onsdagelijkselevenkomtdaardoorsteedsmeeronderdeinvloedssfeervandemedischewereldterecht.Een voorbeeld is de medicalisering van het ouder worden.Steeds meer mensen gaan de strijd aan tegen het ouderworden met allerlei pillen, verzorgingsproducten of chirur­gischeingrepen.De term medicalisering wordt meestal in negatieve zingebruikt. Het medisch benaderen van normale levenspro­cessen is volgens ons niet altijd eenzijdig negatief.Denkenwemaaraandeontwikkelingvandeanticonceptie­pil. Vruchtbaar zijn is geen ziekte, maar weinig mensenvindenhetnemenvandepilproblematisch.Het staat vast dat onze samenleving meer en meergemedicaliseerd wordt. De meningen zijn verdeeld over

wat de oorzaak is van deze toenemende medicalisering.Sommigenmenendatdeindustrieeensoortduivelscomplotheeft. In deze visie heeft de consument een passieve rol.Anderenmenendanweerdathetdeconsumentisdieeigen­lijkdedrijfveerisachterhetsysteem.Deindustriespeeltinopdewensvanhetindividu.Een voorbeeld van medicalisering waarmee we allemaalgeconfronteerd worden, maar waarvan we ons niet altijdbewust zijn, is de medicalisering van onze voeding.Deze vorm van medicalisering zorgt er enerzijds voor datetenvandaagmeer isdanlekkergenieten.Vooreenaantalmensen is het een bron van zorgen geworden. Anderzijdsworden mensen zich bewust van de invloed van voedings­gewoontenophungezondheid.

Aanbevolen door Dokter Dollar.

48

Colofon

DezebrochureiseenuitgavevanDeMaakbareMensvzwmetdesteunvandeVlaamseMinistervanCultuur,Jeugd,SportenBrussel

auteurs:MarjanJoris,ElineComerenLiesbetLauwereysEducatievemedewerkersDeMaakbareMensvzwontwerp & lay­out:Fé.soulcommunicationcoördinator:JohanDeclercqmet dank aan: Prof.Dr.BartBraeckman,Prof.Dr.JohanBraeckman,Prof.Dr.SanderKersten,PatrickMullie,Prof.Dr.Ir.JohnVanCampenProf.Dr.Ir.GreetVansant

NikkiJuten,LieveDePeuterenChristopherBulteelMedewerkersDeMaakbareMensvzw

Wettelijk depot:D/2007/4�23/03Bevat lacto-kletskoekus.

uitsluitend te gebruikenbij een tekort aan radicale isofl avonelenbij disproportionele middagdipjesbij mitochondriaal getriggerd ochtendhumeurbij nauwelijks te onderdrukken dialectklankenbij herhaaldelijk te laat komen zonder fi lebij de neiging het bos niet meer te zien tussen de wildgroei aan pseudowetenschappelijke voedingsreclame

++++++

V.U

.Joh

anB

raec

kman

,Vis

seri

j�6�

,�00

0G

ent