9a r c h i t e c t u u rzaterdag 27 februari 2010

Het voormalige KNSM-gebouw in de Bree-destraat in Punda met

zijn opvallende vierkante toren en bakstenen gevels is een ty-pisch voorbeeld van modernis-tische architectuur op Curaçao. Het werd gebouwd in 1939 als hoofdkantoor van de Konink-lijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (KNSM), een Ne-derlandse rederij die vooral de Middellandse Zee, Europa, Centraal-Amerika en het Cari-bisch gebied bevoer. De Moderne Beweging, een verzamelnaam voor modernis-tische architectuur, ontstond in Europa en bloeide op tussen 1920 en 1940. Kenmerkend voor de Moderne Beweging is een streven naar functionaliteit. Materialen als staal en beton maakten nieuwe constructies mogelijk, waardoor gebouwen een specifieke bestemming kon-den krijgen als fabriek, kantoor, bioscoop of ziekenhuis. Skelet-bouw, prefabricatie, standaar-disatie en een vrije gevelinde-ling maakten dat er goedkoper en efficiënter kon worden ge-bouwd. In plaats van op indi-viduele behoeften, richtte de moderne architectuur zich op sociale doeleinden.Het modernisme werd op Cu-raçao door grote corporaties als de KNSM en de Shell geïntro-

duceerd. De productie op het eiland had voornamelijk een ‘praktische’ insteek en werd bepaald door de behoefte aan publieke gebouwen, huizen en sociale en commerciële facili-teiten. Deze architectonische ‘schakel’ naar de moderne tijd is in de Caribische regio onderbe-licht gebleven. De beweging is echter van groot belang geweest in de geschiedenis van de archi-tectuur. Volgens sommige des-kundigen is er zelfs sprake van een ‘radicaal keerpunt’. Voor Sofia Saveedra Bruno (voorzit-ter van Docomomo Curaçao), Stella van Rijn (secretaris) en de overige bestuursleden en leden van de raad van advies (variërend van lokale architec-ten, experts in restauratie van monumenten, kunsthistorici, een aannemer en zelfs een za-kenman), reden om vanuit Cu-raçao aansluiting te zoeken bij Docomomo, een internationale organisatie die de documentatie en conservatie van de Moderne Beweging wil verbeteren. In september 2008 was Doco-momo Curaçao een feit. Eind april 2009 organiseerde Doco-momo Curaçao in samenwer-king met de Universiteit van de Nederlandse Antillen het eerste regionale Docomomo-seminar getiteld ‘The Impact of Caribbe-an Modern Architecture’. Het is

de bedoeling dat alle gebouwen uit de ‘top 10’ van Docomomo de status van monument ver-krijgen. Voor het voormalige KNSM-gebouw, een ‘opval-lend modern gebouw’ volgens Docomomo Curaçao, werd deze status inmiddels aange-vraagd.Het ontwerp voor het KNSM-gebouw was afkomstig van het bouwbureau van KNSM Amsterdam. Aangezien het ontwerp uit Nederland afkom-stig is, ligt verwantschap met Nederlandse bouwstijlen voor de hand. De hoge, slanke toren op de hoek van het gebouw, de okerkleurige bakstenen en het opvallende metselver-band zijn zeer waarschijnlijk invloeden van het werk van de Nederlandse architect Dudok (1884-1931). Zijn meest be-kende bouwwerk, het stadhuis van Hilversum (1927-1931), is eveneens opgetrokken in plat-te, okerkleurige baksteen, die hij speciaal voor het stadhuis liet maken. Dudok combineer-de de gele baksteen onder meer met blauwe tegels. In de toren van het KNSM-gebouw zijn ook blauwe tegels verwerkt. Tijdens de Tweede Wereld-oorlog fungeerde de toren, die oorspronkelijk bedoeld was als liftkoker, als uitkijktoren. Het gebouw bestaat uit drie ver-

diepingen en werd voorzien van een steil oplopend, afge-knot dak. Aan de westzijde van het gebouw bevindt zich de stijlvolle hoofdingang met zware bronzen schuifdeuren. De wanden aan weerszijden van de ingang zijn bekleed met zwarte marmeren platen. De bronzen ramen die dit gebouw ooit sierden zijn recentelijk verwijderd. Deze ramen, die uit Nederland werden aange-leverd, zijn er pas na de Tweede Wereldoorlog ingezet omdat ze door het uitbreken van de oor-log niet meer konden worden vervoerd. Ze werden tijdelijk vervangen door houten kozij-nen met shutterramen, die op oude foto’s van het gebouw te zien zijn.Bij de hoofdingang leidden oorspronkelijk twee trappen naar de eerste verdieping. Op deze verdieping was indertijd een publieke ruimte, met een balie voor de ticket-verkoop en afhandeling van vracht. Verder bevonden er zich een afdeling voor klantrelaties en het kan-toor van de directie. De tweede verdieping werd in gebruik ge-nomen door de boekhouding en een afdeling voor de afhan-deling van verzekeringskwes-ties. De grote zolder diende als opslagruimte, onder meer van de archieven van de KNSM.

Rederij KNSM was actief tus-sen 1856 en 1981, daarna werd deze overgenomen door Nedl-loyd. Het KNSM-gebouw in Willemstad werd verkocht aan Nedlloyd Real Estate Antilles NV. Twee jaar later verkocht de NV het gebouw aan het Eiland-gebied Curaçao. Momenteel is het pand particulier eigendom dat verhuurd wordt aan het in-formatiecentrum (SKI) van de Curaçaose overheid. Daarvoor zat ontwikkelingsbank Korpo-deko in het pand. Op de begane grond bevinden zich drie win-kelruimtes die, als vanouds, worden verhuurd aan derden. Roept het KNSM-gebouw bij-zondere herinneringen bij u op? Docomomo Curaçao ver-zamelt herinneringen voor pu-blicatie op haar website.

U kunt voor meer informatie mailen naar info@docomomo-curacao.org of kijk op www.docomomocuracao.org.

Tekst: Ellen Evenhuis Foto’s: Docomomo Curaçao

modernistische architectuur 1

Docomomo Curaçao brengt de modernistische architec-tuur op Curaçao in kaart en wil de kennis en waardering van deze bijzondere bouw-stijl bevorderen. De organi-satie heeft hiertoe een top 10 samengesteld van typische voorbeelden van moderne architectuur op het eiland. Deze tien Curaçaose monu-menten staan vermeld op een internationale lijst van moderne monumenten van Docomomo International. De komende weken besteedt de Ñapa aandacht aan deze mo-numenten-top 10. Vandaag: Het KNSM-gebouw, ‘opval-lend modern’.

Het KNSM-gebouw in 1956. De huidige Breedestraat 39 in Punda.

Bronnen: The Impact of Caribbean Modern Architecture. Do-comomo Curaçao.Monumento Habri 1999. Gerda Jonkhout-Gehlen, Fundashon Pro Monumen-to.

KNSM-gebouw, ‘opvallend modern’.