kngmg | alw | ktfg | nieuwsbrief

oktober 20066Terugblik in de tijd 1

Geschiedenis van de geologie

heeft een actieve History of GeologyGroup (HOGG) met een groot aantalleden. Deze groep organiseert jaarlijkseen aantal bijeenkomsten in BurlingtonHouse. In 1999 werd een drukbezochtsymposium aan beroemde veldgeologengewijd, waar ook uitgebreid ingegaanwerd op de expedities van GustaafMolengraaff naar Borneo en Timor. Erwaren enkele vitrines met zijn expeditie-verslagen en geologische kaarten inge-richt en in een paneldiscussie kwam hijals oprichter van de Geologische Dienstvan Transvaal in 1897 naar voren. Erwordt ook veel aandacht besteed aanherdenkingen van bekende Britse geolo-gen, zoals Hutton, Lyell, William Smith,Murchison, Sedgwick en onlangsWilliam Buckland. Getuige de velepublicaties die in de jaarlijkse Newslettervan INHIGEO worden besproken zijnveel nationale Geohistory groepen zeeractief. Een kleine greep uit het jaarver-slag van 2005: David Branagan schreefeen biografie van 668 pagina’s van deberoemdste Australische geoloogEdgworh David, die in 1908 deelnamaan de Antarctica-expeditie van Shackel-ton en in 1934 een staatsbegrafeniskreeg. De Ier Paul Mohr schreef voorzijn studenten een aardig boekje Disco-

lees verder op pagina 2

Nieuwsbrief van het KNGMG, ALW en KTFG / Verschijnt 8 maal per jaar / Eenendertigste jaargang / nummer 6

De geschiedenis van de geologieheeft in ons land nooit veel aandachtweten te trekken. Een nieuwe rubriek,Terugblik in de tijd, wil Nederlandsegeologen in kennis brengen met devele activiteiten die er op dit gebied,helaas voornamelijk in het buiten-land, plaatsvinden. Er valt veel te ge-nieten van verhalen over de ontwik-keling van ideeën tijdens de evolutievan de geowetenschappen en vanbiografieën en reisbeschrijvingen vangeologen en paleontologen invoorbije eeuwen.

De wetenschapshistoricus Reijer Hooy-kaas (1906-1994) richtte in 1974 deKNAW Commissie voor de Geschiede-nis van de Aardwetenschappen (CGAW)op als nationale afdeling van de Interna-tional Commission on the History ofGeological Sciences, INHIGEO, een in1968 in Yerevan (Armenië) opgerichtecommissie van de International Union ofGeological Sciences. Professor Hooykaaswas een van de ‘Founding members’ vanINHIGEO.

BoekenDe INHIGEO organiseert een jaarlijkscongres, waarvan het laatste van 28 julitot 4 augustus j.l. in de Baltische Lan-den werd gehouden met als thema‘History of Quaternary Geology andGeomorphology’, een onderwerp datzeker voor Nederlandse geologen zeeraantrekkelijk was. Na twee dagen pre-sentaties in Vilnius volgde een zesdaag-se excursie per bus door het glacialelandschap van Litouwen, Letland enEstland. Het volgende congres zal plaatsvindenin Eichstätt in Beieren van 28 juli tot 5augustus 2007 met een actueel thema:‘The historical relationship of geologyand religion’. De eerste circulaire isintussen verschenen en kan aangevraagdworden bij het Jura Museum Eichstättper e-mail: sekretariat@jura-museum.de

of telefonisch 0049 8421 2956. Vooruit-lopend op de conferentie schreef MartinRudwick een klein boekje Geology andGenesis: A Historical Perspective on theInteraction of Two Historical Sciences.Gratis te downloaden als pdf via de web-site van Baylor University:www.baylor.edu/ philosophy/ Klik op‘Events, and Scholarly Opportunities’.Wie over heel veel tijd beschikt kandaarnaast zijn 700 bladzijden dikke turfmet adembenemende kleurenillustratieslezen: Bursting the Limits of Time,Chicago 2005.

GeologenarchivNederland is in de INHIGEO vertegen-woordigd met slechts drie leden, eenHonorair senior lid, prof. Emile denTex, en twee actieve leden, prof. N.A.Rüpke (universiteit van Göttingen) enondergetekende. Landen met vergelijk-bare inwoneraantallen als Nederland(maar wel met meer bergen) hebben veelmeer leden, waaruit blijkt dat Nederlandachterblijft in de bestudering van degeschiedenis van de aardwetenschappen. De geologische verenigingen van de onsomringende landen hebben veelal eenaparte geohistory afdeling. Zo is er eenaantal locale Duitse Kringen voor deGeschichte der Geowissenschaften en iser in Freiburg het beroemde Geologen-archiv. De Geological Society of Londen

Bro

n: E

ERC,

Uni

vers

ity

of

Cali

forn

ia, Ko

zak

Coll

ecti

on

Tsunami na de aardbeving van 1861 bij Sumatra

De Nieuwsbrief is een gezamenlijke uitgave vanhet Koninklijk Nederlands Geologisch Mijnbouw-kundig Genootschap (KNGMG), het NWOgebiedsbestuur voor Aarde en Levensweten-schappen (NWO-ALW) en de Kring van Toegepaste Fysische Geografie (KTFG).Verschijnt 8 maal per kalenderjaarISSN 1572 2031

Hoofdbestuur KNGMGDrs. P.A.C. de Ruiter, voorzitterDrs. L. van de Vate (TNO), secretarisDrs. A.G. Marschall-Wesselingh, penningmeesterDr. H. de Bresser (UU)Dr. J.C.M. de CooDrs. F.S. van Schijndel-Goester

RedactieDrs. Th.H.M. van Doorn (TNO, Utrecht), KNGMG,hoofdredacteurDrs. M.J.M. van der Meer (NWO-ALW)Drs. H. van den Ancker (KTFG)Eindredactie: Drs. A. Nauta, annatext@wxs.nl

Vormgeving en advertentiesGrafisch Atelier Wageningen, H. HarsemaGen. Foulkesweg 72, 6703 BW Wageningentel. 0317-425880; fax 0317-425886e-mail: hh@gaw.nl

DrukDrukkerij Modern, Bennekom

SECRETARIAAT KNGMGPostbus 801233508 TC Utrechttel. 030 2532412/fax 030 2535523E-mail: kngmg@knag.nl postbanknummer 40517 tnv KNGMG Utrecht

Adres NWO-ALWLaan van Nieuw Oost-Indië 3002593 CE Den HaagPostbus 93510, 2509 AM Den Haagtel. 070 3440 619/fax 070 3819033e-mail: meerm@nwo.nl

Bestuur NWO-ALWProf.dr.ir. Rudy Rabbinge (voorzitter)Prof.dr. Paul A.M. AndriessenProf.dr. Klaas J. HellingwerfProf.dr. Gerbrand J. KomenProf.dr. C.M. MarianiProf.dr.ir. Huib J. de VriendProf.dr. Marian JoëlsProf.dr. M. Dicke

kopij/verschijningsdata 2006Nr. 7: 06-10-2006 / 13-11-2006Nr. 8: 10-11-2006 / 18-12-2006

(wijzigingen voorbehouden)

Kosten lidmaatschap van het KNGMG€ 72,50 gewoon lid€ 50,- AiO/OiO€ 19,25 studentlidmaatschap

Het lidmaatschap is inclusief de Nieuwsbrief en het tijd-

schrift Netherlands Journal of Geosciences/Geologie en

Mijnbouw. Het lidmaatschap loopt van 1 januari tot

31 december. Opzegging dient drie maanden voor het

einde van het kalenderjaar te geschieden.

Oplage: 2000

Deze Nieuwsbrief wordt verspreid aan alle leden vanhet KNGMG en van de KTFG en tevens naar ca. 300geadresseerden van NWO-ALW.Losse abonnementen zijn niet mogelijk.

kngmg |alw| ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 2

COLOFON

AdvertentiesVoor het plaatsen van advertenties kunt u contact opnemen met het Bureau van het KNGMG, tel. 030-2532412, e-mail kngmg@knag.nlof met het Grafisch Atelier / Uitgeverij Blauwdruk, tel. 0317-425880, e-mail; hh@gaw.nl

Jaargang 2006: Tarieven bij eenmalige plaatsing1/1: 625,– 185 x 255 mm1/2: 350,– 185 x 125, 90 x 255 mm1/4: 210,– 185 x 60, 90 x 125 mm1/8: 154,– 185 x 25, 90 x 60 mmbedragen ex 19% btw

verers of Earth’s History, fromGreece to Darwin. De 149korte beschrijvingen vanspelers in de natuurlijke histo-rie en later de aardwetenschap-pen, geven een boeiend over-zicht van de evolutie van degeologie.

LissabonEen andere interessante uit-gave is Iconography of the1755 Great Lisbon Earthquakevan het Geofysische Instituutvan de Tsjechische Academievan Wetenschappen. Het boekis geïllustreerd met prenten uitde Kozakcollectie met 1450pre-fotografische afbeeldingen.De collectie geeft een chrono-logische opsomming van aard-bevingen, beginnend met debeving in 464 voor Christus bijSparta en eindigend met deUden aardbeving in 1932. Er is een kopergravure van deLutherse kerk in Amsterdam tezien, waar de bevolking toe-vlucht zocht bij de beving van1756. Ook is er een afbeelding

van de tsunami veroorzaaktdoor een aardbeving in 1861op Sumatra. (zie http://nisee.berkeley.edu/kozak) Interessant zijn de verwijzingenin de Iconography naar de filo-sofische reacties op de aardbe-ving van Kant, Voltaire enRousseau, maar ook van dehedendaagse Amerikaanse filo-sofe Susan Neiman in haarboek Evil in Modern Thought:An alternative History ofPhilosophy, Princeton 2002. InLissabon verscheen naar aan-leiding van de 250ste verjaar-dag van de Grote Aardbevinghet boek 1755, The LisbonEarthquake van J.D. Fonseca,eveneens geïllustreerd metafbeeldingen uit de Kozak-collectie. In 1755 begon infeite de wetenschappelijke seis-mologie. Darwin blijft de aandacht vra-gen met een nieuwe biografiedoor Sandra Herbert, CharlesDarwin, Geologist om toe tevoegen aan de ongeveer 80reeds bestaande biografieën.

Vervolg van pagina 1

Bro

n: N

atio

nal

Geo

phys

ical

Dat

a Ce

nter

(NGDC)

Het verloop van de tsunami na de aardbeving bij Lissabon in 1755

Professor Herbert van CornellUniversity geeft toch weer eennieuwe kijk op Darwin, geba-seerd op diens uitspraak: “I ama Geologist”. Darwins geologi-sche ontdekkingen zijn vaakverloren gegaan door de impactdie hij op de biologie maakte.Voer voor geologen dus. InDuitsland blijft Goethe deaandacht vragen. Wolfgang vonEngelhardt’s nieuwste boekGoethe im Gespräch mit der Erde:Landschaft, Mineralien undErdgeschichte in seinem Lebenund Werk stelt eveneens datGoethe’s fascinatie met deaardwetenschappen nooit

kngmg | alw | ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 3

dezelfde aandacht heeft gekre-gen als zijn andere wetenschap-pelijke studies. 69.95 euromoet u er voor neertellen, maarhet boek is aanwezig in de UB’svan Utrecht en Groningen.Voor de Spaans lezende geolo-gen is er tenslotte het boek vanEvaristo Álvarez-Munoz, Filo-sofia de las Sciencias de la Terra– El Cierre Categorial de laGeologia, Oviedo, 2004, 355pp. Zware kost!

PapierversnipperaarDe KNAW Commissie voor deGeschiedenis van de Aardwe-tenschappen heeft in de 32 jaarvan haar bestaan vier publica-ties het licht doen zien, hetgedenkboek toen het KNGMG75 jaar bestond in 1987, voortsEen voorspel van de modernevulkaankunde in West-Europamet nadruk op de Republiek derVerenigde Nederlanden door E.den Tex, 1998, The History ofEarth Sciences in Surinam (Th.Wong et al., 1998) en DutchPioneers of the Earth Sciences,edited by L.R. Touret andR.P.W. Visser (2004). Bij deoprichting werd daarnaast alsdoel gesteld een Geschiedenisvan de Geologie in Nederlandte schrijven, en ook over devroegere koloniën: The Develop-ment of Geological Knowledge on

the East-Indian Archipelago enThe History of Earth Sciences inthe Netherlands Antilles. Ook wat betreft biografieënvan Grote Nederlandse geolo-gen zijn er zeker nog een aantalaardwetenschappers met inter-nationale bekendheid die eenbiografie verdienen. Ik denkbijvoorbeeld aan Kuenen,Umbgrove, Vening Meinesz,en de paleobotanici Jongmansen Florschütz. Tekenend voorhet gebrek aan historisch besefin Nederland is echter de afwe-zigheid van volledige archieven

van onze wetenschappers, wathet schrijven van een biografiebemoeilijkt, dan wel onmoge-lijk maakt. Dit geldt niet alleenvoor aardwetenschappers, wantenkele jaren geleden werd inAmsterdam bij het grof vuil hetarchief gered van de natuur-kundige en NobelprijswinnaarPieter Zeeman. Ook het archiefvan het Molengraafffonds werdin Delft op het nippertje geredvan de papierversnipperaar. In een volgende aflevering vanTerugblik zal aandacht wordenbesteed aan de excentriekeWilliam Buckland, in 1819 deeerste hoogleraar in de geolo-gie in Oxford. Zijn 150 stesterfdag werd in augustus j.l.met een symposium in Oxfordherdacht.

Freek van Veen

Freek van Veen heeft twee biografieën geschreven:F.R. van Veen, 1996. WillemWaterschoot van der Gracht. Eenbiografie van de bekende geoloog.Delfse Universitaire Pers, Delft.F.R. van Veen, 2004, GustaafMolengraaff, een avontuurlijkgeleerde. Delfse Universitaire Pers,Delft.

Gustaaf Molengraaff

Bro

n: U

nive

rsit

eit

Utr

echt

De geheel vernieuwde website vanhet Genootschap is eindelijk ingebruik genomen.

Wat zijn de veranderingen?In de eerste plaats is de informatieup-to-date gebracht. De structuurvan de site is aanzienlijk vereen-voudigd. Er is naar gestreefd omde belangrijkste informatie zo toe-gankelijk mogelijk te maken, zon-der al te veel opsmuk, waarbij denadruk ligt op juiste informatie ende kernactiviteiten van het Genoot-schap. Een prominente plaats isingeruimd voor de activiteiten vande Kringen. Alle relevante sites eninformatie zijn met behulp van éénof twee muisklikken te bereiken. Een aardige bijkomstigheid van degetoonde berichten is dat debezoeker er eenvoudig eigen com-

mentaar aan kan toevoegen ofzelfs eigen bijlagen naar kan uplo-aden, zoals bijvoorbeeld foto’s ofpdf-bestanden. De maximale groot-te van dergelijke eigen bijlagen is 5MB, wat voor de meesten van onswel toereikend moet zijn. Iedereenwordt van harte uitgenodigd omnieuwsberichten of aankondigingenvan belang voor de leden in te stu-ren (mail naar: kngmg@mac.com).Ter beoordeling van het bestuurworden deze berichten onverwijldop het web geplaatst.

Geluid en videoEen andere mogelijkheid die wordtgeboden is het opnemen vanpocasts (geluidsbestanden) en vod-casts (videofragmenten). Het ligt inde bedoeling om in het najaar, bijwijze van proef, delen van de Sta-

VERNIEUWDE WEBSITE - WWW.KNGMG.NL

ringlezing als podcast op het webter beschikking te stellen, zodatook diegenen die niet aanwezigkonden zijn het betoog nog eensrustig kunnen beluisteren.Voorts is er een plaats ingeruimdvoor een downloadpagina, vanwaartal van nuttige documenten kunnenworden gedownload. In eersteinstantie kan men van hieruit eenaantal recente Nieuwsbrievenopvragen. Hiervoor zal echter eenwachtwoord vereist zijn, zodat inprincipe alleen leden deze informa-tie kunnen ontvangen. De nieuweledenlijst zal ook via deze paginatoegankelijk worden gemaakt. Hetis de bedoeling dat met iedereNieuwsbrief een nieuw wachtwoordvoor toegang tot deze download-pagina aan de leden wordt bekendgemaakt.

Het wachtwoord voor de komendeperiode is: Molengraaff

Opmerkingen, commentaar of sug-gesties kunnen worden gestuurdnaar: kngmg@mac.com Iedereenwordt van harte uitgenodigd omdigitale foto’s van geologischbelang op te sturen (graag met eenkorte beschrijving en voldoenderesolutie), zodat de site zo aantrek-kelijk mogelijk kan wordengemaakt.Een woord van waardering op dezeplaats voor al diegenen die metgrote inzet aan de eerste websitehebben meegewerkt en bijgedra-gen. Het bestuur is hen daar zeerdankbaar voor.

Jan de Cookngmg@mac.com

Charles Lyell

H E T V O E T L I C H T

Het begon allemaal met een stukje vuur-steen met bryozoën (mosdiertjes) dat detienjarige Bert vond op de Hilversumseheide. Zijn belangstelling was gewekt –hoe kan het ook anders met Pannekoek,auteur van ‘Algemene Geologie’, hetlichtblauwe boek waar generaties studen-ten mee opgegroeid zijn, als oom. Hetwerd de paleontologie die hem een levenlang zou boeien. Niet als studie van losse,op zichzelf staande fossiele objecten, maarbreed neergezet in de grote geologischegaarkeuken van gebergtevorming,klimaatverandering en evolutie.

Onder professorenOpgeleid in de vijftiger jaren in Utrechtbij de hoogleraren Drooger en VonKoenigswald – als tweedejaars studentschrijft hij al een artikel over mollusken –gaat Boekschoten in 1959 naar de Univer-siteit van Groningen. Zijn promotie, in1968, is in Utrecht.Omdat het Groninger geologisch instituutaltijd klein geweest is, krijgt Boekschotenalle kans om zich in de volle breedte vanhet vak te ontwikkelen, iets wat hij metgrote overtuiging gedaan heeft. En pas-sant heeft hij daar een ‘be(roem)ruchte’collega gehad in de schrijver-fysisch geo-graaf W.F. Hermans [‘Nooit meer sla-pen’, ‘Onder professoren’]. Als het instituut in 1985 noodgedwongenzijn deuren moet sluiten tijdens de grotereorganisatie van universitair Nederland,gaat hij naar de Vrije Universiteit Amster-dam. Daar vindt hij een goede plek bij devakgroep van hoogleraar Jan van Hintemet nieuwe uitdagingen zoals het gevenvan een college wetenschapsfilosofie, en

het paleoklimaatonderzoek van de huidigehoogleraar Dick Kroon.

VolkswagenbusjeMaar ook Boekschoten met zijn geologischvrijwel grenzeloze belangstelling kent prin-cipes. Een berg beklimmen? Prima, maardan moeten er wel fossielen te vinden zijn.Een zware tocht alleen om de vreugde tebeleven de berg bedwongen te hebben, isniet de uitdaging die hij zoekt. “Ik heb altijd meer gevoeld voor de metho-de van Van Straaten. Op excursies reed hijhet liefste met het Volkswagenbusje tot aande groevewand, draaide het raampje openen hakte een stuk steen af. Hij schrok nietterug voor zware bergtochten, als daarmaar een geologische aanleiding toe was.

Ik had helemaal niets met het gevoel vanEgeler [UvA, geoloog en fanatiek alpinist]voor wie de Alpen een soort mystiekebelevenis vormden. Bovendien zijn zulkegebieden metamorf en dan houd je weinigfossielen over. Ik heb lang weinig affectiegehad met structurele geologie. Ik vonddat vak onbegrijpbaar. Met de ontwikke-ling van de ideeën over plaattektoniek – inde vijftiger jaren gold continental drift nogals een sprookje – en de modelleertechnie-ken van nu is het mogelijk om echt uit tezoeken hoe gebergten in elkaar zitten, hoeze gevormd zijn en weer afgebroken wor-den. En dat vind ik wèl boeiend.”

WatervalAtletische prestaties zijn dus nooit het uit-

Een dromerige geleerde

Van Waterschoot van der Grachtpenning voor paleontoloog

Bert Boekschoten, thans gastmedewerkerpaleontologie aan de Vrije UniversiteitAmsterdam, ontvangt dit jaar de Van Water-schoot van der Grachtpenning. Hij krijgtdeze onderscheiding voor zijn legendarischekennis die het vakgebied van de paleonto-logie ver te buiten gaat, zijn inspirerendoptreden als hoogleraar, eerst in Groningen,later ook in Amsterdam, en zijn toch watonorthodoxe bijdrage aan de cultureleopvoeding van studenten.

kngmg |alw| ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 4

Bert Boekschoten

gangspunt geweest van zijn veldwerk. Welhet doorgronden van de relaties tussenalles wat geleefd heeft en dat wat er metde aarde zelf gebeurd is in de zin van ge-bergtevorming en klimaatschommelingen.En soms krijg je dan een onverwachtgeschenk. “Ik was in Tautavel, in de oostelijke Pyre-neeën. Daar is in 1971 een schedel van700 duizend jaar oud gevonden. Ik zat ineen grot en het was 43 graden. Dat wasafzien. Ik ben tenslotte buiten in eenbeekje onder een waterval gaan zitten. Inhet water is je lichaamsgeur niet meerherkenbaar voor een dier. Omdat ik stilzat en de waterval veel lawaai maakte,merkten de dieren me totaal niet op. Ikzat er nog geen tien minuten of vlakbijliepen gewoon muizen rond. Vogels schar-relden aan mijn voeten. Zoiets krijg je danzomaar aangeboden.”Diezelfde verwondering kenmerkte zijnleermeester Von Koenigswald. “Hij konop de trap van het instituut neerzijgen omeen fossiele berenkies te bewonderen. Hetwas een man met passie. Wij gingen welfossielen en etnografica kijken bij hemthuis. Dan zaten wij beneden en bovenspeelde zijn dochter Chopin. Wat wil eenmens nog meer. Maar het was goed datDrooger zo’n nuchtere geoloog was. Hijheeft mij discipline bijgebracht. Anderswas ik wel een heel dromerig type gewor-den.”In 1972 leerde Boekschoten duiken bij deGroninger studentenclub. Dit gaf hem demogelijkheid om uit de eerste hand hetmariene milieu te bestuderen. Hij heeftdeelgenomen aan talrijke rifexpedities inde Antillen, Indonesië en oostelijk Afrika.Alleen tijdens een KNIOZ-vaartocht naarhet Atlantisch diepwaterrif met de groepvan Tjeerd van Weering, werd niet gedo-ken; 800 meter is vooralsnog te diep.

StekelbaarsjesHet grensgebied tussen de biologie en degeologie heeft Boekschoten altijd geboeid.Hij heeft steeds cursussen verzorgd voorbiologen. Studenten biologie zijn zeerenthousiast, vindt hij, vaak meer dan destudenten geologie. Zij hielden al stekel-baarsjes toen ze klein waren, of staan omvijf uur op om het korhoen te zien. Maarze hebben weinig idee van geschiedenis entijd.“De hele Nederlandse natuur zoals die ernu uitziet, is misschien 10 duizend jaaroud. Een groot deel daarvan is ontstaan

kngmg | alw | ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 5

door de mens zelf. Hoogveen bijvoor-beeld. Als de mens vijfduizend jaar gele-den niet was gaan ontbossen, dan was hetgrondwater nooit zo ver gestegen en danhad zich maar weinig hoogveen gevormd.Het bos verdronk, het veen groeide, demens werd teruggedrongen op smallestroken land. Je ziet dat nederzettingen uithet Mesolithicum (Midden-Steentijd)vaak onder het veen bedolven zijn. Demens heeft zijn omgeving vaak zelfverpest.”Andersom hebben geologen lang eenblinde vlek gehad als het ging om hetenorme belang van de levende have op deaardkorst. Boekschoten heeft veel opge-stoken van Peter Westbroek, toen beidende geologiecursus aan Leidse biologiestu-denten verzorgden. “Denk aan de ontwik-keling aan van de coccolithophora (kalk-algen),” geeft hij als voorbeeld. “Diebeginnen in het Jura-tijdvak te evolueren,maar komen in het Krijt pas echt massaalvoor. De enorme pakketten kalk diesedertdien neergeslagen zijn, moetenveranderingen veroorzaakt hebben in desamenstelling van de atmosfeer. Boven-dien zijn zij weer gerecycled door subduc-tie. De samenstelling van gesteenten, ookvan eruptief gesteente, wordt dus beïn-vloed door wat er met organismen aansedimenten gevormd is. Alles werkt opelkaar in.”

RechtopBoekschoten is net terug van een VU-veldwerk in Kenia. Daar wordt onderzoekgedaan naar het klimaat tussen 2,5 en 1,5miljoen jaar geleden en de evolutie van devroege mens in het Turkanabekken, inNoord-Kenia. Paleontoloog RichardLeakey heeft daar, kort nadat ‘Lucy’gevonden was in Ethiopië, een tamelijkcompleet skelet beschreven van 1,6miljoen jaar oud.“De gang van de evolutie wordt goeddeelsbeheerst door ecologische processen,”aldus Boekschoten. “Als het klimaat ver-andert, dan veranderen ook de uitdagin-gen voor levende wezens. Dick Kroon enik overwogen of met het omhoogkomenvan de Himalaya de Oost-Afrikaansemoesson in gang is gezet. Die heeft ervoor gezorgd dat de voedselvoorzieningvan de primitieve mens – de laatste mens-apen – zich drastisch wijzigde. Het bosveranderde in savanne; tijdens de drogeperioden was heel ander voedsel beschik-baar dan tijdens natte perioden; de vroege

mens moest andere kwaliteiten gaan ont-wikkelen om te overleven. Rechtop gaanlopen, zichzelf meer bewust worden vanzijn medemens, kan daarvan het gevolgzijn geweest”“Gloeiend interessant is ook de schedelvan 1,8 miljoen jaar oud die in 2004 teDmanisi, in Georgië, gevonden is,” gaatBoekschoten verder. “Die schedel ver-toont zoveel afwijkingen – het gebit isuitgevallen, er is nieuwvorming van been– dat deze mens alleen maar in leven heeftkunnen blijven dankzij de hulp van ande-ren. Alleen had hij het niet kunnen red-den. Zo’n fossiel is nooit gevonden vanpaarden, olifanten of dolfijnen. De vroegemens moet al een soort ethisch bewustzijngehad hebben, hij heeft altruïstisch gehan-deld.”

WagnerBoekschoten is een groot liefhebber vanzwerfstenen. Het zijn niet willekeuriglosgehakte brokken van een berg, maarstenen met stuk voor stuk een heel eigengeschiedenis. Hij is geïnteresseerd in defilosofie van het vak, en hij heeft het altijdals taak gezien zijn studenten te laten ziendat het leven uit meer bestaat dan “veer-tien dagen lang stenen hakken vanuit eententenkamp met twee weken groeneerwten & worteltjes uit blik plus camping-margarine”. De Groninger biologenmoesten op excursie hun aantekenboekjeen stevige schoenen meenemen, maar ookeen net pak. Want naast een degelijkaanbod aan geologische kennis werd ookde opera bezocht. Voor velen was dat deeerste keer. Groningen is een prachtigestad, vindt Boekschoten, maar “de operain Groningen is net als de ananaskweke-rijen in Amsterdam. Het zijn er niet veel.” Zelf is hij een grote liefhebber vanRichard Strauss, maar vooral Wagner’sRing des Nibelungen vindt hij geweldig.“Waanzinnig boeiende muziek, metoperafiguren die een mengeling zijn vanirrationaliteit en de platste rationaliteit,gedreven door eigenbelang en machtsbe-lustheid, maar ook beheerst door hettoeval. En dat alles rondom een delfstof,het Rheingold met bijbedachte mystiekeigenschappen.”

Aukjen Nauta

kngmg |alw| ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 6

DE NIEUWE GEOLOGISCHE TIJDSCHAAL

kngmg | alw | ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 7

Background The calibration of the geologic timescale to numerical ages is an essen-tial tool for Earth Science. There hasbeen a progressive improvement ofboth the inter-calibrations of typesof paleontology, sea-level oscilla-tions and other events of Earth his-tory, and of the assignment ofnumerical ages from radiometricdating and orbital-cycles tuning (= Milankovitch-type climate oscilla-tions reflected in sediments). In 1998, a team of specialists ledby Jan Hardenbol (Exxon) publisheda detailed set of large-formatcharts summarizing the Mesozoic-Cenozoic correlations and ages ofbiostratigraphic (dozens of types),sequence stratigraphic, geomagnet-ic and other events through theMesozoic and Cenozoic eras of thepast 250 million years (Gracianskyet al., 1998). These charts werescaled to the numerical age scalesof 1995 (SEPM Spec. Vol. 54). Nowthese charts are being updated andre-calibrated to Geologic TimeScale 2004 (GTS2004). The time-scale summary charts post-ed on the ICS website (www.stratigraphy.org) had attracted much atten-tion and usage. These included theinternational divisions of geologicaltime, and selected time-scale chartsfrom Gradstein, Ogg et al. (2004), re-ferred to as GTS 2004 (Geologic TimeScale 2004). In 2005, the ICS under-took the conversion and enhance-ment of the extensive Hardenbol etal. charts, plus inclusion of Paleozoicstratigraphic data. The project issponsored by the U.S. National Sci-ence Foundation, BP, Chevron, Exxon-Mobil, Shell and the NORGES Project.

Present Stratigraphic Products Paleozoic, Mesozoic and CenozoicSequence Charts under develop-ment by the International Commis-sion on Stratigraphy (ICS) include: (1) Tables of Cambrian throughHolocene stratigraphic events cali-brated to Geologic Time Scale 2004

(GTS2004) ages. There are nearly10,000 biostratigraphic, sea-level,and magnetic zones and datums,plus a suite of geochemical curves.Documentation of zonal definitions,relative age assignments, and howthese events were recalibrated tothe 2004 time scale was also com-piled. This included updating cross-correlations and enhancing detailfor selected stratigraphic methods(e.g., trilobites, conodonts, grapto-lites, ammonoids, fusulinids, chiti-nozoans, megaspores, nannofos-sils, foraminifera, dinoflagellates,radiolarians, diatoms, strontium-isotope and C-org curves, etc.). Paleozoic sea-level sequences in-cluded the global compilation pre-pared for the GeoArabia journal’sCambrian-Triassic Arabian PlatformCycle Charts of Sharland et al.(2004), and Haq and Al-Qahtani(2005). Numerical ages are calculat-ed within the database using thecalibrations; therefore, all ages canbe automatically recomputed whencontrol ages are improved in futuretime scales. Regional scales ofselected areas (e.g., Russia, China,North America) are also included. (2) Charts that display all of theseevents recalibrated to the GTS2004 scale. These are in a similarformat (but in color) as the originalHardenbol chart series (Gracianskyet al., 1998). (3) The recalibrated ages of Paleo-zoic, Mesozoic and Cenozoic eventsare compiled as a database for digi-tal input to other databases andlook-up tables. This enabled thepowerful TS-Creator©display package.

The TS-Creator© VisualizationPackage User-Generated Time-Scale Graphics include: (1) An application (in JAVA program-ming language) called TS-Creator©

has been designed that automati-cally takes the reference database,gets instructions from the user onthe stratigraphic interval and strati-

graphic information to be display-ed, and then generates both on-screen and scalable-vector graphic(SVG) renditions that directly inputinto Adobe Illustrator and otherdrafting programs. As explainedabove, when future enhancementsare made to the database of strati-graphic scales or ages, then newgraphics can be instantly produced. (2) Query-capable on-line charts.Click on a value, zone or boundary,and a window opens with an expla-nation of the calibration, definitionand interpolated age. This “hot-linked” chart suite is currently aback-looking reference to informa-tion in the source tables, but in thefuture will also provide links to oth-er tables and text from the GeologicTime Scale 2004 book, images ofstage-boundary sections and taxa,and the additional enhancementsanticipated during the “GeologicTime Scale 2008” update.

BooksA Geologic Time Scale 2004, editedby Felix M. Gradstein (University ofOslo), James G. Ogg (Purdue Uni-versity, Indiana) and Alan G. Smith(University of Cambridge). Paper-back (ISBN-13: 9780521786737 |ISBN-10: 0521786738); CambridgeUniversity Press (CUP), £40.00http://www.cambridge.org/uk/ catalogue/catalogue.asp?isbn=0521786738Gradstein and Oggs ‘A GeologicTime Scale 2004 will be awardedthe Mary B. Ansari price for BestGeological Information 2006 duringthe Annual Meeting of the Geologi-cal Society of America in Philadel-phia, USA next October.

A Geologic Time Scale 2008(GTS2008) is presently in prepara-

tion. It will be a full colour, fullyupdated, improved and expandedversion of GTS2004. The book willbe online under www.stratigraphy.org as a standard PDF file, plus asophisticated search and browsingfront menu. There are more chap-ters than in GTS 2004, includingpotential chapters on Planetaryscale, Cryogenian-Ediacaran Periodsscale, Prehistoric scale, SequenceStratigraphic scale, and moreemphasis on stable isotopechemostratigrapy. Use will be madeof the most modern insights inerror analysis of radiogenic isotopeanalysis for age dating; orbital tun-ing will be extended from Neogenedownward into Paleogene and Cre-taceous. Significant scale updatesdo not come so much from newage dates but from much progressin ICS with the formal definition ofthe boundaries of stages and peri-ods in the Phanerozoic. For quickand easy use of GTS 2008 a pocketedition, not unlike an atlas of theGeologic Time Scale is also underplanning by ICS.

Felix M. Gradstein and James G. Ogg

Prof. Felix M. GradsteinGeological Museum, University of Oslo,P.O.Box 1172 Blindern, N-0318Oslo, Norwaye-mail: felix.gradstein@nhm.uio.no

Prof. James G. OggDepartment of Earth and Atmos-pheric SciencesCivil Building 1397, Purdue University, West Lafayette, Indiana 47907-1397, USAe-mail: jogg@purdue.edu

User Generated Time Scale Graphics and Charts and Geologic Time Scale 2008

The International Commission on Stratigraphy (ICS) has produced anelectronic version of the international standard Cenozoic-Mesozoic-Paleozoic bio-magneto-sequence, time-scale charts. This JAVApackage, called TS-Creator©, can be freely downloaded from the ICSwebsite (www.stratigraphy.org). Time Scale 2008 (GTS2008) ispresently in preparation by ICS. It will be a full colour, fully updated,improved and expanded version of GTS2004. The book will be onlineunder www.stratigraphy.org as a standard PDF file, plus asophisticated search and browsing front menu.

James Ogg (left) and Felix Gradstein with their book

kngmg |alw| ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 8

AANKONDIGINGEN

Symposium Paleobiologische Kring,3 november, VU-Amsterdam

De evolutie van de mens: paleoantropologischehotspots in Afrika, Azië en Europa

De Paleobiologische Kring organiseert in samenwerking met de faculteitAard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam opvrijdagmiddag 3 november een symposium over actuele ontwikkelingen in de studie van de evolutie van de mens. Het bijzondere van het sympo-sium is dat alle sprekers de Nederlandse nationaliteit hebben en daarmeeeen oude traditie van Nederlands paleoantropologisch onderzoek voort-zetten.

Sprekers:• Inleiding: Bert Boekschoten (Vrije Universiteit Amsterdam):

Graven naar voorouders, een Nederlandse paleobiologische onder-zoekstraditie

• Fred Spoor (University College London)Plio-Pleistocene menselijke evolutie in het Turkana Bekken (Kenia)

• Hubert Vonhof (Vrije Universiteit Amsterdam)Milieu en tijd van de Turkana-hominiden

• Jan van der Made (National Museum of Natural History, Madrid)De vindplaats Atapuerca (Noord-Spanje) en de verspreiding van demens van Afrika naar Europa

• Gert van den Bergh (Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee,Texel)Langdurige isolatie en evolutie van Homo floresiensis op Flores:archeologisch, zoogeografisch, geologisch en faunastisch bewijs

Registratie en informatie: http://www.bio.uu.nl/~palaeo/Paleobiologie/

2 november 2006, Auditorium, VU Amsterdam

Uitreiking Van Waterschoot van der Gracht-penning en Staringlezing

Van Waterschoot van der GrachtpenningOp donderdag 2 november 2006, om 15.45 uur, zal op de Vrije Universi-teit Amsterdam de Van Waterschoot van der Grachtpenning uitgereikt wor-den aan prof. dr. B.J. Boekschoten, een allround geoloog, zij het met eenbijzondere voorliefde voor de paleontologie. Op zijn naam staat een grootaantal publicaties, waarvan met name die over ichnofossielen internatio-naal grote indruk hebben gemaakt. Professor Boekschoten doceerde Paleontologie aan de Vrij Universiteit Amsterdam en de RijksuniversiteitGroningen.

Programma:15.45 Ontvangst16.15 Uitreiking vWvdG penning16.45 Staring lezing door Dr A.J.van Loon: Rotsvast bouwen op drijfzand

17.45 Borrel

StaringlezingDe uitreiking van de Van Waterschoot van der Grachtpenning wordtgecombineerd met de jaarlijkse Staringlezing, die dit jaar zal wordengehouden door Dr A.J. van Loon. De titel van zijn lezing is ‘Rotsvast bouwen op drijfzand’

Dr van Loon is als hoogleraar Geologie verbonden aan de Universiteit vanSilezië te Katowice/Sosnowiec, Polen. Hij was jarenlang hoofdredacteur van‘Geologie en Mijnbouw’, en levert ook nu als auteur en redacteur bijdragenaan verschillende aardwetenschappelijke tijdschriften en publicaties.Voor plaats en programma, zie interview met Prof. Boekschoten, pagina 4 en 5

Engels kanaal ooit Europese superrivier(NWO-ALW Nieuws 11 september)Het Europagevoel was zo’n 20.000jaar geleden al enigszins aanwezig,

althans in geologisch opzicht. Allegrote West-Europese rivieren kwa-men toen tijdens de laatste ijstijdsamen in een Europese superrivierdie via het Engelse kanaal naar de

Golf van Biskaje stroomde. Eenabrupte stijging van de zeespiegelmaakte aan deze zoetwatertoe-vloed een einde. Deze conclusiestrekken onderzoekers van hetKoninklijk Nederlands Instituutvoor Onderzoek der Zee (NIOZ) enFranse wetenschappers uit analysesvan modder uit de oceaanbodem.Hun bevindingen publiceerden zijin Science.

Het bewijs voor de Europese super-rivier vonden de onderzoekers in

een sedimentkern. Deze werd vanafeen Frans onderzoeksschip op tweekilometer diepte geboord op eencontinentale helling waar hetEngelse Kanaal overgaat in de Golfvan Biskaje. Deze kern bevat sedi-mentlagen uit de laatste ijstijd, eenbelangrijke geologische periode dieduurde van 17.000 tot 23.500 jaargeleden. Het Europese continentwerd toen bedekt door een enormeijskap. De zeespiegel was toen veellager dan nu en de Noordzee lagdroog. Dat had grote invloed op deloop van alle grote West-Europeserivieren, zoals de Rijn en deTheems.

LandbacteriënDe onderzoekers analyseerdentwee soorten organische stoffen uit de sedimentkern. Eén is af-komstig van op het land levendebodembacteriën, die door uit-spoeling van de bodem via rivierennaar zee werden gevoerd. De ande-

DIVERSEN

De afbeelding laat de ligging

van de superrivier zien. De

zwarte stip geeft de positie

van de sedimentkern aan.

kngmg | alw | ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 9

9 november, Vrije Universiteit Amsterdam

Najaarssymposium Nederlandse Kring Aardse Materialen

Op donderdag 9 november 2006 organiseert de Nederlandse Kring AardseMaterialen (NKAM) haar najaarssymposium. Het symposium heeft als the-ma het Precambrium. Het programma is als volgt:

10.00 - 11.00 The Issua belt, Greenland – J.L.R. Touret (Ecole des Mines)11.00 - 11.30 Koffie / thee11.30 - 12.15 Cr and HREE mobility in the Archaean subcontinental mant-

le by HP melts, examples from Otrøy orogenic peridotites,Norway - D. Spengler (Univ. Utrecht)

12.15 - 13.15 Lunch13.15 - 14.00 Titel nog niet bekend. - L.M. Kriegsman (Naturalis)14.00 - 14.45 Structure and evolution of the Svecofennian orogen in

southern Sweden - F. Beunk (VU)14.45 - 15.15 Thee / koffie15.15 - 16.00 The last of the Precambrian and the building of Gondwana

– Neoproterozoic to Cambrian events along the Atlanticmargin of Africa and South America – C.W. Passchier (VU /Univ. Mainz)

16.00 – 16.30 Extraterrestrial Precambrian - W. van Westrenen (VU)16.30 - 18.00 Borrel

Het symposium zal plaatsvinden in zaal 10A-00 op de 10e verdieping vanhet hoofdgebouw van de Vrije Universiteit, Amsterdam. Leden van NKAM,KNGMG en andere belangstellenden zijn van harte welkom. Aanmelding isniet nodig. De lunch is voor eigen rekening. Informatie: Timo Nijland(timo.nijland@tno.nl of 06-53448387) of Frank Beunk(frank.beunk@falw.vu.nl 020-5987371).

15 februari 2007, TNO Bouw en Ondergrond, de Uithof

Tweede Vlaams – Nederlandse Natuursteendag te Utrecht

Gesteenten in het veld zijn voor aardwetenschappers een gegeven. Natuur-steen maakt ook een belangrijk deel uit van ons cultureel erfgoed. Behoud,conservering en vervanging van natuursteen zijn daarom een buitengewoonbelangrijk onderdeel van de instandhouding van de historische binnensteden.Niet uit hobbyisme van de geoloog, of om de tijd stil te zetten. Het immergroeiende aandeel van (cultuur)toerisme en de bedrijvigheid is niet alleen vanbelang voor de economie, maar illustreert ook de interesse van het grotepubliek.

Om de kennis over en interesse voor het belang van natuursteen in monu-menten te verspreiden, werd in 2005 voor de eerste keer de Vlaams –Nederlandse Natuursteendag georganiseerd. Geologen, bouwkundigen, res-tauratoren, steenhouwers, kunsthistorici, chemici en anderen waren te gastaan de KU Leuven, voor een dag die gezamenlijk georganiseerd werd doorde Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), het KoninklijkBelgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) en de KU Leuven van-uit Vlaanderen, en TNO Bouw & Ondergrond vanuit Nederland. Op 15 febru-ari 2007 zal de Tweede Vlaams Nederlandse Natuursteendag plaats vindenin Utrecht. De succesvolle, voor het symposium in Leuven ontwikkelde, for-mule van inleidende lezingen in de ochtend, en een middagprogramma vanverschillende workshops en excursies in de vorm van wandelingen langsnatuursteen, zal ook de basis zijn voor de tweede dag. Op verschillendemanieren zal zo aandacht worden besteed aan zowel de geologische enmateriaalkundige als cultuurhistorische aspecten van natuursteen in monu-menten in Vlaanderen en Nederland. Een greep uit de onderwerpen: Natuur-steengebruik aan de St.-Janskathedraal te ’s-Hertogenbosch, de vervangingvan witte kalkzandstenen uit het Belgisch Eoceen, verwering en vervangingvan tufsteen uit de Eifel, de stenen van het Mergelland, de problematiekvan reserves, winning en ruimtegebruik, restauratiefilosofische en –ethischeaspecten, bewerking van en kleur op natuursteen. De excursies zullenplaatsvinden in de historische binnenstad van Utrecht.

Nadere informatie, volledig programma en aanmeldingsformulier zijn tevinden op: www.tno.nl/natuursteendag. Specifieke informatie is te verkrij-gen door een e-mail aan Wim Dubelaar (wim.dubelaar@tno.nl) of Timo Nij-land (timo.nijland@tno.nl).

PERSONALIA

AdreswijzigingDr.Q.J.W.A. (Quintijn) ClevisHellendoornseberg 43524 LG Utrecht

M. (Maartje) FransenCartesiusdwarsstraat 19-I2562 SW Den Haag

Drs. P.W. (Paul) Huibregtse32, Jalan Tr 2/1Tropicana Golf & Country Club47410 Petaling JayaSelangor D.E.Malaysia

Drs. J.H. (Herald) LigtenbergAbeelhout 39408 DH Assen

Drs. T.J.M. (Thomas) van der LindenKloksteeg 453512 EZ Utrecht

Dr. J. MarksKort Galgewater 162312 BR Leiden

Adres gezochtDr. H.J. van HeijstVan Blankenburgstraat 202517 XP Den Haag

re is afkomstig van in zee levendeoerbacteriën. De verhouding vandeze stoffen is een maat voor aanvoer van materiaal vanaf hetland.

Tussen 17.000 jaar en 19.500 jaargeleden blijkt er veel meer materi-aal vanaf het land te zijn afgevoerdnaar de plaats waar de sediment-kern zich oorspronkelijk bevond.Dat ontdekten de onderzoekersbij hun analyses op het NIOZ, eeninstituut van de Nederlandse Orga-nisatie voor WetenschappelijkOnderzoek (NWO). Volgens henwijst dat op de ligging van eenEuropese superrivier. In die periodewarmde het klimaat namelijk weerop en begonnen de ijskappen tesmelten. Dit resulteerde in de vor-ming van grote hoeveelhedensmeltwater, bodemerosie en afvoervan organisch materiaal via deKanaalrivier naar de Golf van Biskaje.

Doordat de zeespiegel op hethoogtepunt van de laatste ijstijdveel lager was dan nu, lag de posi-tie van de sedimentkern toen heeldicht bij de riviermonding. Maar inde sedimentlagen jonger dan17.000 jaar troffen de onderzoekersineens nauwelijks meer organischestoffen van landbacteriën aan. Zijconcluderen daaruit dat met hetstijgen van het zeeniveau de rivier-monding zich terugtrok door hetKanaal in de richting van de huidi-ge Noordzee. Daardoor viel derivierinvloed plotseling weg. Dietransformatie van superrivier naareen zee zonder veel rivierinvloedheeft zich binnen een eeuw vol-trokken. Volgens de onderzoekersis dat ongekend snel voor zulkegeologische processen.

Dertig miljoen extra nodigvoor aard- en levens-wetenschappen(NWO Onderzoeksberichten 14 september)Het NWO-gebied Aard- en Levens-wetenschappen (NWO-ALW) over-handigde op 14 september in Natu-ralis zijn plannen voor de periode2007-2010 aan minister Van derHoeven (OCW). Voor uitvoering vandie plannen is een verdubbelingvan het ALW-budget noodzakelijktot jaarlijks 60 miljoen euro, metdaarnaast een bijdrage van 33,5miljoen euro van andere partijen.NWO-ALW zet de komende jaren inop het vergroten van de ruimtevoor onderzoekers. Het weten-schapsgebied wil het honorerings-percentage voor het Open ALW-Programma – vrije competitie zon-der inhoudelijke voorwaarden –verhogen naar veertig procent.Daarnaast wil ALW de mogelijkheidscheppen dat onderzoekers pro-gramma’s bestaande uit meerdereprojecten in het Open ALW-Pro-gramma kunnen indienen, de zoge-heten Top-Subsidies. Voorts wilALW meer posities in de succesvol-le Vernieuwingsimpuls en wordthet Meervoud-programma voortge-zet.

Thema’sNWO-ALW zet daarnaast in op‘wetenschap voor de samenleving’.Het ontwikkelt thematische pro-gramma’s gericht op de Geodyna-mica en Geohazards, Klimaat,Water, Zee en Kust, Biodiversiteiten Ontwikkelingsbiologie. Ook par-ticipeert NWO-ALW in brede NWO-thematische programma’s als Her-senen en Cognitie, Duurzame Aar-de, Systeembiologie en Nano-wetenschap en Nanotechnologie. ALW heeft met partners als deministeries van LNV, VROM enV&W nieuwe programma’s lopenop uiteenlopende terreinen. Dezepassen goed in de NWO-strategiegericht op wetenschap voor desamenleving. In de komende perio-de wil ALW ook zulke programma’sontwikkelen met andere partijen.

Onderzoek in UitvoeringDe plannen van ALW werden gepre-senteerd tijdens de opening van depermanente zaal Onderzoek in Uit-voering van Naturalis, het natuur-historisch museum in Leiden. Dezaal, een initiatief van NWO enNaturalis, is gewijd aan actueelNederlands onderzoek en wil

enthousiasme overbrengen voorwetenschap, de prikkel om te ont-dekken en te zoeken naar antwoor-den op vragen over onze leefomge-ving. Onderzoekers vertelden tij-dens de opening ter plekke of inkorte filmpjes over hun werkomge-ving en over hun onderzoek.

U kunt de folder (W)aarde metLeven met daarin in het kort deplannen van NWO-ALW voor deperiode 2007-2010 of de heleImplementatienota 2007-2010downloaden via http://www.acts-nwo.nl/nwohome.nsf/pages/NWOA_4X6JWF

Nadere informatie: Dick van derKroef (NWO, plv. directeur Aard- enLevenswetenschappen), tel: 070-3440708; e-mail: kroef@nwo.nl

Twee miljoen voor zee- en kustonderzoek(NWO Onderzoeksberichten 14 september)Minister van der Hoeven (OCW)stelt twee miljoen euro per jaarbeschikbaar voor zee- en kuston-derzoek. Deze toezegging deed deminister tijdens de presentatie vande plannen van het NWO-gebiedAard- en Levenswetenschappen(NWO-ALW) voor 2007-2010, don-derdag 14 september in Naturalis.NWO-ALW is initiatiefnemer van hetnieuwe Nationaal Programma voorZee- en Kustonderzoek. Dat pro-

gramma stelt het wetenschapsge-bied, geheel in lijn met de NWO-strategienota, in staat om de krach-ten van universiteiten en kennisin-stellingen te bundelen en in over-leg met vakdepartementen enandere partners actueel maatschap-pelijk onderzoek te initiëren.Het Nationaal Programma voor Zee-en Kustonderzoek richt zich op eenbetere voorspelling van de kustont-wikkeling, de rol van kringlopen enstofstromen in relatie tot waterkwa-liteit, draagkracht voor een duurza-me opbrengst van het ecosysteem,verandering in de biodiversiteit, derol van zee en oceaan in klimaat-verandering en de effecten daarvanop het mariene systeem. NWO-ALWinvesteert een miljoen euro per jaarin het programma. NWO-ALW werkte reeds met mede-werking van Rijkswaterstaat, hetministerie van LNV en de kennisin-stellingen een pilotprogramma uitvoor onderzoek naar de verande-rende draagkracht van het ecosys-teem in de Noordzee, de Wadden-zee en de Nederlandse Delta. Dezeplannen worden gepresenteerd tij-dens de Noordzeedagen, die Wage-ningen IMARES en het NederlandsInstituut voor Ecologie (NIOO) op 5en 6 oktober in Vlissingen organi-seren.

Nationale kennisinfrastructuurHet ministerie wil mede via NWO-ALW nationale regie in het zee- en

kustonderzoek bevorderen. In deafgelopen twee jaar hebben ver-schillende commissies geadviseerdom de afstemming en aansturing inhet mariene onderzoeksveld inNederland te verbeteren. Ook sig-naleerden zij een kwalitatief sterken maatschappelijk relevant onder-zoeksveld. Op initiatief van NWO isdaarom, vanuit actuele uitdagingenop het gebied van veiligheid, eco-nomische opbrengst, natuurbe-scherming, waterkwaliteit en ruim-telijke ordening, een voorstel vooreen Nationaal programma voorZee- en Kustonderzoek gedaan. Deversterking van de nationale ken-nisinfrastructuur voor zee en kustslaat zo een brug tussen onderzoeken beleid. Nederland kan, als kop-loper in zee- en kustonderzoek,daarmee een internationale agen-dabepalende rol spelen.Met het programma worden verde-re verbindingen aangebracht tussenfundamenteel en toegepast onder-zoek. Door de oprichting van eenDelta Instituut en Wageningen IMA-RES is reeds een bundeling bij hettoegepaste marien onderzoek ingang gezet. Ook het fundamenteleonderzoek bij het Koninklijk Neder-lands Instituut voor Onderzoek derZee (het NWO-instituut NIOZ), hetNIOO (een onderzoeksinstituut vande Koninklijke Academie vanWetenschappen), en de universitei-ten wordt versterkt.

kngmg |alw| ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 10

NWO

Minister Maria van der Hoeven verricht een proefje in het DNA-lab van de nieuwe zaal ‘Onderzoek in Uitvoering’ in Naturalis

Foto

: Nat

ural

is

kngmg | alw | ktfg |nieuwsbrief september 2006 | 11

TENTOONSTELLINGENVAN DE VOORZITTER

Tot en met 5 november 2006, Natuurhistorisch Museum Rotterdam

Draakjes met veren – Vliegende dino’s uit China

Tot en met 4 maart 2007 – Kunsthal Rotterdam

Dinosaurussen! Betreden op eigen risico

Deze tentoonstelling is eerst tezien geweest in het Natuurhisto-risch Museum Maastrricht

Natuurhistorisch Museum Rotterdam, Westzeedijk 345, 3015 AA Rotterdam.Tel: 010-4364222; info: www.nmr.nlen www.nhmmaastricht.nl

Foto: NHMM

Het is statistisch aantoonbaardat geologen een uitzonderingzijn, een kleine minderheid temidden van de horden ingeni-eurs, artsen, juristen, gogenen andere hoger opgeleiden.Naar schatting vertegenwoor-digen we minder dan 1promille van de afgestudeer-den. Geen wonder dus datvrijwel niemand ons kent,herkent, of weet wat we doenen waartoe we op deze aardezijn gekomen. Door dezeuitzonderingspositie zijn weuiteraard ook onbegrepen.Dit blijkt wel uit de vaak aangeologen gestelde vragen ofaardrijkskundeleraar wel eenleuk vak is, met die jeugd vantegenwoordig, dan wel of hetspannend is om als archeo-loog oude ruïnes op te gravenof ook, zoals mij vele malenoverkwam of theologen nogwel aan de bak komen met hetterug lopend kerkbezoek. Onbegrepen ook door diege-nen die ons wel kennen. Ikherinner me een voorval inFrankrijk, waar we als explor-anten de interesse haddengewekt van onze PrésidentDirecteur Général. Die wildewel eens weten hoe dat inelkaar stak, die geologie. Dusnamen we hem mee op eenveldtocht en lieten hem ondermeer een fraaie antiklinezien. We stonden op een brugover een noord–zuidlopenderivier en keken noordwaarts..Te linkerzijde helden deontsloten kalken duidelijknaar het westen en op deandere oever – u raadt het –naar het oosten. Een schitte-rende, overtuigende antikline,waarvan de top was weggesle-ten door de rivier. De PDG –geen idioot, hij was Polytech-nicien, erkend als de hoogstevorm van menselijk leven inFrankrijk – kon zich de stip-pellijn die de flanken moestverenigen niet voorstellen enbleef met ongeloof naar onskijken. “Ces géologues, ilsn’ont pas les pieds sur terre”mompelde hij en sleet zijnverdere leven in onbegrip.Onbegrepen dus. Het klinkt

erg smartelijk, maar de klei-ne prijs van onbegrip wordtruimschoots vergoed dooronze exclusiviteit. In de olie-industrie, waar ik mijn broodverdiend heb, werden geolo-gen weliswaar beschouwd alswereldvreemde, ongrijpbare,overbetaalde geldverslinders,maar ook als artiesten, tove-naars, erudiete allesweters.Kortom, als heel bijzonder.Een exclusief gezelschap,waarmee alleen de bevoor-rechten konden of mochtenomgaan. De geologen werk-ten dit mystieke imago graagin de hand door over hun vakvoornamelijk in geheimtaalte spreken.Geologie is echter niet alleenuitzonderlijk, onbegrepen enexclusief, maar ook onge-hoord boeiend en nuttig. Dathoef ik u, lezers, niet uit teleggen. maar het verbijste-rende is dat vooral nut ennoodzaak van de geologie ende aardwetenschappen in hetalgemeen in politieke enonderwijskundige kringenniet beseft wordt. Geologie isop zijn best een bijvakje, eenaardigheidje, een krulletjeaan het gebouw der weten-schappen.In de Canon Natuurweten-schappen ( “Wat iedereNederlandse burger zoumoeten weten” StichtingExactueel, maart 2006),waarin bijna honderd essen-tiële onderwerpen wordengenoemd, komt het woordGeologie niet voor. Hetwoord ‘aarde’ éénmaal, bijaardbevingen. Lekker span-nend.Het is één van de moeilijkuitvoerbare doelstellingenvan het KNGMG om hetbelang van de Aardweten-schappen uit te dragen.Wellicht zijn er mogelijkhe-den om de jeugd te interesse-ren voor ons vak en hetbestuur beraadt zich of hetInternationale Jaar van deAarde (2008) hier bij eengoed aanknopingspunt zoukunnen zijn. U hoort hierspoedig meer over.

Uitzonderlijk, onbegrepen en exclusief

Zes unieke fossielen uit China – uithet museum in Beijing – laten zienhoe uit vleesetende dinosauriërsuiteindelijk de vogels ontstonden.Van kleine dinosauriërs met eenvacht, via de viervleugelige Micro-raptor, tot vogels met én zondertanden, geven de Chinese fossie-len, aangevuld met materiaal uit decollecties van de Natuurhistorischemusea van Maastricht en Rotter-dam een beeld van de ontwikkelingvan de vliegkunst.

Indrukwekkende levensgrote bewe-gende dinosaurussen, een reusach-tige zandbak waarin kinderen zelfnaar fossielen kunnen graven eningenieuze skeletten veranderen deKunsthal in een hands-on JurassicParc. De groots opgezette familie-tentoonstelling brengt de bezoeker

oog in oog met de levensgrotedinosaurussen. Betreden op eigenrisico…

Kunsthal Rotterdam, Museumpark,Westzeedijk 341, 3015 AA RotterdamTel: 010 44 00 301; info:www.kunsthal.nl

AGENDA

13 oktober 2006Bijeenkomst Verkenning OnderzoekDuurzame Energieconversie overkernsplijting en schoon fossiel,KNAW, Kloveniersburgwal 29,Amsterdam. Deelname aan de bij-eenkomsten is gratis, maar u dientzich wel via het inschrijfformulieraan te melden (http://www.knaw.nl/CFdata/agenda/mailform.cfm?id=43)Informatie: Liesbeth Noor, tel: 020-5510830; e-mail: liesbeth.noor@bureau.knaw.nl.Voorstudie: WetenschapsverkenningDuurzame Energieconversie (pdf),http://www.knaw.nl/cfdata/verkennin-gen/uitvoering.cfm?verkenning=36

18 oktober 2006PGK Meeting, lecture by Ms IngridKroon (TNO), KIvI building, Prinsessegracht 23, the Hague, see www.pgknet.nl

20/21 october 2006PGK and Sedimentological Society,Fall excursion to ENCI quarry (province of Limburg), seewww.pgknet.nl

24-27 oktober 2006International Science ConferenceRapid Climate Change, Birmingham,UK. Info: http://rapid.nerc.ac.uk/rapid2006/ic06call.php, or http://www.noc.soton.ac.uk/rapid//rapid2006/submitabs.php.

1 november 20069e Symposium Vening MeineszOnderzoekschool voor Geodynami-ca (VMSG). Lokatie: TU Delft, zaal AFaculteit Luchtvaart-en Ruimtevaart-techniek, Kluyverweg 1, Delft, 10.00- 18:00 uur. Informatie: http://vmsg.geo.uu.nl/Symposium/ Aan-melding: VMSG bureau, tel: 030-253 5031.

2 november 2006Uitreiking van Waterschoot van derGracht penning en Staring lezing. Ziepag. 5 en 8 van deze Nieuwsbrief.

3 november 2006De Paleobiologische Kring organi-seert in samenwerking met defaculteit Aard- en Levensweten-schappen van de Vrije Universiteit

UNIVERSITEITEN

INTERNET

V.A.M.C. Erens (bachelor) S. Eygenraam (bachelor) N.M.J. Geerlings (bachelor) S.A.M. den Hartog (bachelor) I. van Hees (bachelor) M.J. van Hees (bachelor) E. van der Heijden (bachelor) L.J. Heijnen (bachelor) F.M. Hennekam (bachelor) R. Hoendervoogt (bachelor) M.H. van der Hoeve (bachelor) R. Hoogland (bachelor) D. Kemperman (bachelor) F.L. Krijnen, (bachelor) J.B.Kruyswijk (bachelor) M.R.Leeuw (bachelor) V.P.M. de Leeuw (bachelor) O.K.Madsen, (bachelor) M.B. Mulder (bachelor)J.W.M. Ogink (bachelor) M.K. Peters (bachelor) A.S.M. Pots (bachelor) S.C. Put (bachelor) D.L. Roerdink (bachelor) Y.A. Schavemaker (bachelor) S.I.L. Stoffels (bachelor) M. den Toom (bachelor) A.M.M. van der Voort (bachelor) S. Voûte (bachelor) K.P. van der Wielen (bachelor) H.J.S. Wijtema (bachelor) L.Wubben (bachelor)

Amsterdam een symposium overactuele ontwikkelingen in de studievan de evolutie van de mens.Plaats: Vrije Universiteit Amster-dam. Zie ook pagina 8 van dezeNieuwsbrief.

9 november 2006NKAM Najaarssymposium ‘Precam-brium’. Vrije Universiteit, Amster-dam. Info: timo.nijland@tno.nlZie ook pagina 9 van deze Nieuws-brief.

24 november 2006De 17e reünie van Stichting Geolo-gisch Instituut Amsterdam, aanvang18.00 in de Oosterkerk, Kleine Wit-tenburgerstraat 1 te Amsterdam.Lezing: Salomon Kroonenberg.Voor meer informatie, zie de web-site op www.sgia.nl of bel Igor van der Wal (secretaris), tel 023-5259245 (avond).

30 november 2006NSG (Netherlands Research Schoolof Sedimentary Geology) AnnualSymposium on Sustainable Earth,from 11.00 h onward at the TNO-NITG building, Princetonlaan 6, Uithof, Utrecht. Info: http://www.geo.vu.nl/~nsg/symnsg.htm

7-9 december 2006Third Symposium on PreservingArchaeological Remains in situ(PARIS3), Inst. voor Geo- and Bio-

archaeologie, Vrije UniversiteitAmsterdam, The Netherlands. Informatie: www.falw.vu.nl/paris

8-9 december 2006Paleobiologische Kring excursieMessel groeve (Eoceen, Duitsland)en symposium ‘Life and death inthe hothouse’ in samenwerkingmet het Senckenberg Museum teFrankfurt. Registratie en informatie:http://www.bio.uu.nl/~palaeo/Paleobiologie/

14 December 2006Christmas Lecture by SalomonKroonenberg on climate changeand associated natural and geo-technical hazards, Societeit HetNoorden, Delft. Info: http://www.itc.nl/~ingeokri/ingeokring.htm

2-9 februari 2007Geologische excursie van hetKNGMG naar Oman m.m.v. Geo-Training & Travel.

9 februari 2007GeoVUsie Loopbaandag, VUAmsterdam.

15 februari 20072e Vlaams-Nederlandse Natuur-steendag. Info: wim.dubelaar@tno.nlof timo.nijland@tno.nl, www.tno.nl/natuursteendag Utrecht. Zie ookpagina 9 van deze Nieuwsbrief.

Universiteit van AmsterdamFysische geografie30 augustusM.L. Schijf (bachelor)J. Stoffels (bachelor)A.J. de Vreng (kandidaats)W. van Gorp (doctoraal)20 septemberA.J. Bos (kandidaats)B. Hoogendoorn (kandidaats)A.T. Kamminga (kandidaats)M.P. Moerland (kandidaats)T. Nieman (kandidaats)W.S. Stoops (kandidaats)M. de Boer (doctoraal)F.H.A. Cammaert (doctoraal)H. Molenaar (doctoraal)D.I. Truijens (doctoraal)

Universiteit UtrechtAardwetenschappen 29 augustusJ. Bartol (bachelor) S.J. Batenburg (bachelor) W.G.M. van der Bilt (bachelor) S. Bode (bachelor) J.P. Boer (bachelor) E.K. Brederode (bachelor) S. Cottaar (bachelor) W.B. Doorn (bachelor) D. Duijsings (bachelor)

KNGMG: http://www.kngmg.nl/Nederlandse Kring Aardse Materialen: http://www.nkam.nlPetroleum Geologische Kring: http://www.pgknet.nlIngenieurs-Geologische Kring: http://www.itc.nl/%7Eingeokri/GAIA: http://www2.vrouwen.net/gaia/Palynologische Kring: http://sheba.geo.vu.nl/~palkring/wat_is_PK.htmGeochemische Kring: http://www.kncv.nl/website/nl/page313.asp?color=3Paleobiologische Kring: http://www.bio.uu.nl/~palaeo/Paleobiologie/index.htmAardwetenschappen Universiteit Utrecht: http://www.geo.uu.nlAardwetenschappen Vrije Universiteit Amsterdam: http://www.falw.vu.nlAardwetenschappen Universiteit van Amsterdam:http://www.studeren.uva.nl/aardwetenschappenCentre for Technical Geoscience - Graduate Courses un Technical Geoscience: http://http://www.ctg.tudelft.nlBodem, Water en Atmosfeer: http://www.weksite.nl/bsc/bodem_water_tekst.htmlNederlands Centrum voor Luminescentiedatering: http://www.ncl-lumdat.nl/Nederlandse Geologische Vereniging, NGV: http://www.geologischevereniging.nlGeologisch tijdschrift van de NGV: http://www.grondboorenhamer.geologischevereniging.nlStichting Geologische Activiteiten, GEA: http://www.gea-geologie.nl/Studievereniging GAOS (UvA): http://www.svgaos.nl