,olot"r,-39 ALI/'#a:l(.t'

JULr 2CI05NTEUWSBRTEF vAN HEr l(NGMG, ALW EN I(TFG / VrnscHrlnr B mnnr pe n Jnan /Drnrrcsrr JAARGANG / r.ruwrnen 4

De uitbarsting van de Keloet in rgrgWelk een schouwspel vertoonde zich aan aller oogen

De ramp is officieel beschreven door dr.G.L.L. Kemmerling, toen'den tijdelij-ken geoloog bij 's lands miindiensten'.Hij leidde de expeditie, die daags na deramp werd georganiseerd, om de om-vang en de oorzaak van de uitbarsting teonderzoeken. Het rapport verscheen inl92l als Vulkanologische Mededeelin-gen No. 2 van de Dienst van het Mijn-wezen van Nederlansch Oost-Indi€. Bijde officiele expeditie sloten zich ookenkele burgers aan, waaronder dr. J.H.Coert, werkzaam bij het Suikerproefsta-tion te Pasoeroean en zijn vrouw. Dr.Coert beschr eef zijn indrukken, aange-vuld met foto's, in een schriftje dat viif-entachtig jaar later is teruggevonden.

PhotographiednI{einzoon Frans van Geer, hydroloog bijTNO-NITG, vond het op zolder bij zijnmoeder: "Mijn grootvader van moederskant, Johan Hendrik (|an) Coert, wasscheikundige en werkte op Java bij hetSuikerproefstation te Pasoeroean. Hij wassterk geinteresseerd in de geologie. Hijging vaker mee op geologische exursies. Ikneem aan dat hij I{emmerling gekendheeft en zo mee mocht met de expeditie.Maar er was ook een zakelijk belang. Hijmaakte ook een officieel rapport op overde schade die de vulkaanuitbarsting aande suikerplantage had aangericht."

Soms loop je bii toevat ergens tegenaan, duikt er iets op uit een ververteden. Ats ie de vijftig gepasseerd bent, zoals uw hoofdredacteur, zieje ouders van jezelf en je teeftijdgenoten wegyallen. Dat teidt onvermiide-tiik tot het opruimen van o.m. alles wat 'op zolder' [igt. Soms zitten.daarjuweeltjes bij zoals het reisverslag van de grootvader van Frans van Geer,een goede collega in de divisie Grondwater en Bodem van TNO-NITG.Frans realiseerde zich getukkig dat hij een zeer uniek documentje in dehand had, dat niet alleen de tand des tiids overleefd heeft, maar zelfseen interneringsperiode in het Jappenkamp. Met verbazing heb ik nietalleen de hoge kwaliteit van de foto's bekeken, maar ook de nauwkeurigebeschrijving ervan door een niet-geotoog. De handgeschreven tekstjes alsfoto-onderschrift deden me aan mijn eigen vader denken, een generatiedie nog leesbaar en verzorgd kon schrijven. Dit pareltje onder de reis-verslagen leek een goede basis voor het hoofdartiket dat nu voor u [igt;ik hoop dat u er net zo van geniet als ik.

Drcn vn,,l Doontr. uooronEDAc-tuR

lees aerder op pagina 2

ffiCoerts persoonlijke verslag vande expeditie 'Toelichting by dephotographie€n van de Kloet-eruptie' en het officiele rapportvan I(emmerling laten schrijnen-de beelden zien. De foto's van

lahar Badak, de modderstroomdie het rivierdal van de Badakgevolgd heeft, tonen het kaalge-schuurde, troosteloze da1, waarde afzettingen van de modder-stroom goed herkenbaar zijn. Op

de achtergrond de I(eloet, metzljnlage westrand waarlangs hetgrootste deel van het kratermeeris leeggelopen. Aan de overkant,langs de randen van de lahar,stiigen stoomwolken op.

Geheimzinnigen heksenketelDe teksten zijn al even boei-end. Coert houdt het bij eenzakelijke verklaring voor defenomenen. Hij beschriift hoeheet de puimsteenbrokken in

=-i=:

t: -+

De Nieuwsbrief is een gezamenlijke uitgave vanhet Koninktijk Nederlands Geologisch Mijnbouwkundig Genootschap (KNGMG), het NWOgebiedsbestuur voor Aarde en Levensweten-schappen (NWO-ALW) en de Kring vanToegepaste Fysische Geografie (KTFG).

Verschijnt 8 maal per kalender.iaarISSN r57z zo3r

HooFDBESTUUR KNGMGDr. A.P. Oost (RIKZ), voorzitterDrs. L. van de Vate (TNO-NITG), secretarisDrs. A.G. Marschall-Wesselingh, penningmeesterDr. R.T. van Balen (VU Amsterdam)Drs. P. Haalebos (Shell SlEP)

Dr. G. Postma (UU)

Dr. N. Weber (KNMI)

REDACTI E

Drs. Th.H.M. van Doorn (TN0"NlTG, Utrecht),KNGMG, hoofdredacteurDrs. M.l.M. van der Meer (NWO-ALW)

Drs. H. van den Ancker (KTFG)

Eindredactie: Drs. A. Nauta annatext@wxs.nl

VORMGEVING EN ADVERTENTIES

Grafisch Atelier Wageningen, H. HarsemaGen. Foulkesweg 72, 67o3 BW Wageningentel. 0317-42588o; fax o3t7-425886e-mail: hh@gaw.nl

DRUK

Drukkerij Modern, Bennekom

VEnnurzrr.rc GENoorscHAP

Vanaf r apriI worden de werkzaamheden overge-nomen door het Koninklijk Nederlands Aardriiks-kundig Genootschap (KNAG). Dit betekent dat hetKNGMG weer de hele week bereikbaar is.

Secretariaat KNGMG:

Postbus 8orz335o8 TC Utrechttel. o3o z53z4rzlfax olo 2535523E-mai[: kngmg@knag.nlpostbanknummer 4051.7 tnv KNGMG Utrecht

ADRES NWO-ALW

Laan van Nieuw Oost-lndi6 3oo2593 CE Den Haag

Postbus 93510,2509 AM Den Haagtel. o7o 344o 6tglfax o7o 38r9o3je-mai[: meerm@nwo.nl

Besruun NWO-ALW

Prof. dr. ir. R. Rabbinge (voorzitter)Prof. dr. P.A.M. AndriessenProf. dr. G.M. LuitenProf. dr. K.l. HellingwerfProf. dr. G.J. KomenProf. dr. ir. H.J. de VriendDr. H. Speelman (vice-voorzitter)Prof. dr. L.E.M. VetProf. dr. ir. P.J.G.M. de Wit

SLurtrrues- EN vERscHTJNtNGSDATA 2005Nr. 5: o5-o8-2oo5 I t4-o9-zoo5Nr. 6: o9-o9-2oo5 I t9-to-zoo5Nr. 7; r4-ro-zoo5 I z3-rt-zoo5Nr. 8: rr-rr-zoo5 I t9-tz-zoo5

KoSTEN LIDMAATSCHAP VAN HET KNGMG

€ 72,5o gewoon lid€ so,* Aio/OiO€ r9,25 studentlidmaatschapHet lidmaatschap is inclusief de Nieuwsbrief en het tijd-schrift Netherlands )ournal of Geosciences,Geologie enMijnbouw. Het lidmaatschap loopt van l januari tot 31december. Opzegging dient drie maanden voor heteinde van het kalenderjaar te geschieden.

Optage: zooo

Deze Nieuwsbrief wordt verspreid aan alle leden van

het KNGMG en van de KTFG en tevens naar ca. 3oogeadresseerden van NWO-ALW.

Losse abonnementen zijn niet mogelijk.

ADVERTENTIES

Voor het plaatsen van advertenties kunt u contact

opnemen met het Bureau van het KNGMG,

tel. o3o-z53z4tz, e-maiI kngmg@knag.nl

of met het Grafisch Atelier i Uitgeverij Blauwdruk,

tel. o3r7-42588o, e'mail; hh@gaw.nI

JAARGANG 2005: TARIEVEN BtJ EENMALTGE PLAATSING

tlr": 625,- 185 x 255 mm

rlz: 35o,- r85 x rz5, 90 x 255 mm

tl4: zto,* r85 x 6o, 90 x 125 mm

tl9 r54,* 785 x 25,9o x 6o mm

bedragen ex tg% btw

l_ kngrng lalwl ktfg Inieuwsbrief juti zoo5 | 2

de lahar, de modderstroom,waren direct na de uitbarsting(ver over de 1000'C), hoeverze afgekoeld waren een weeklater (375'C). Hij meldt dat errookzuilen van een kilometerhoogte zijn waargenomen, datdie stoomwolken "niet uit denberg komen, maar uit demassa, die de oude grondbedekt". Veel gewassen, meldthij, zijn door de drukgolf vande uitbarsting "neergeslagen inde richting van den kratervandaan".Kemmerling laat zich emotio-neel meer meeslepen in eenhartverscheurend stuk tekst:"Plotseling, geheel onver-wachts, was men aan de randvan den lahar Badak, de lahar,die dood en verderf in Blitar enSerengat bracht, aangekomen.Een geweldige emotie maaktezich van een ieder meester,welk een schouwspel vertoondeztch aan aller oogen. I(on menvroeger niet dan langs veleomwegen en na vele moeilijkeklauterpartijen den kraterbereiken, thans kon men vanhieruit reeds, door de kloof-vormige opening van denwestelijken kraterrand, in hetbinnenste van den geheim-zinnigen heksenketel gluren."

Achter de potsBeide boekwerken laten evenduidelijk zien hoe nauwkeurigdestijds waarnemingen werdenopgenomen. De grenslijn vande lahar Badak met het omlie-

gende terrein wordt uitermateprecies bescheven bij een vande foto's in Coerts schrift. "Degrensiyn is voldoende te zien.op de halve hoogte van deachterste tent, gaande achterde schouders van de daarnaaststaande figuur, even boven hethoofd van de zittende figuur enachrer de pols van de figuur inhet midden der photo".Al laat Kemmerlings verslagvan de tocht naar de kraterzich met gesloten ogen als eenfilm 'lezen', hij doet uitstekendonderzoek en trekt snel driebelangrijke conclusies. Hetkratermeer van de Keloet isleeggelopen; alleen een kleinemodderpoel is over, constateerthij. De kraterwanden van devulkaan ziin intacr, nergens iseen nieuwe bres waargenomen.En hij gaat ervan uit dat, ge-zien de soort eruptie, "men inde naaste toekomst geen her-nieuwde uitbarstingen van denG. Keloet behoefde te vree-zen". En daar had hi1 gelijk in.

TunnelDr. Manfred van Bergen,vulkanoloog-petroloog bij deIJniversiteit lJtrecht, kent deKeloet, of I(elud volgens denieuwe spelling. "Deze vulkaanis erg gevaarlijk omdat hij eenkratermeer heeft. Ui tbarstin-gen gaan gepaard met enormemodderstromen. Het meer iszo'n 500 meter in doorsnedeen heeft een diepte van enkeletientallen meters. In 1919 is er

&fbet

-9* lloo*.qo .E-iic.P

veertig miljoen kubieke meterwater weggestroomd. Bij deuitbarsting van 1885 was datzelfs twee keer zoveel."De vulkaanuitbarsting van1919 was de directe aanleidingvoor de Nederlandse overheidom een vulkaanbewakings-dienst op te richten. I(emmer-ling werd de eerste directeur.Bovendien werd er besloten totde aanleg van een tunnel dwarsdoor de kraterwand van deI(eloet, zodat de vulkaan nietmeer vol kon lopen en hetgevaar voor modderstromenzou verminderen.Van Bergen: "het is een van deeerste grote ingenieurswerkengeweest wereldwijd om hetgevaar van een vulkaanuitbars-ting te verminderen, een tech-nisch ingewikkelde operariemet veel onzekere factorenover de kwaliteit en de porosr-teit van het v'ulkanische ge-steente. In eerste instantiewerd de tunnel aangelegdonder de waterlijn van hetkratermeer. Die is tijdens deaanleg ingestort en daar zijn

"9 , if#,4! Ja

doden bii gevallen. Daarna iser een tunnel gemaakt dieboven de wateriijn uitkwam,zodat het meer niet verder volkon stromen. FIet waterniveauwas nog laag door de uitbars-ting. Nog later is er een serletunnels boven elkaar aange-legd. Het heeft wel gewerkt. Bijvolgende uitbarstingen zijnaanzienlijk minder slachtoffersgevallen. De Keloet is trou-wens de enige vulkaan waarooit een dergelijke constructiein deze omvang is uitgevoerd.ril7el is recentelijk een klernerdrainagesysteem aangelegd bijde Galunggung, ook op JavaJom het volume te beperken vanhet kratermeer dat ontstond nade grote uitbarsting van 1982-83."

Kort en hevigDe vulkaanbewakingsdienstheeft in haar bestaan uitste-kend werk verricht. Zij heefteen unieke serie gegevensverzameld over vrijgekomen

1n

kngmg I alw I ktfg lnieuwsbrief zoo5 I 3

ffi

r..,i

Rekening gehouden met de Geologie...Centurion Marcus Caeliushad er de smoor in: hij wasmoe, koud en z'n voetendeden pijn. Hij had natuurliikook nooit nieuwe caligae aanzijn voeten moeten doen bijzo'n lange mars. Zelfs hetergste groentie wist dat nieu-we spiikersandalen altiid pijndeden. De bijvoet en weeg-bree die hij, buiten het zichtvan ziin manschappen, alstiekem onder ziin voeten hadgedaan, hielpen nauwelijkstegen de blaren. En hii hadhet koud! Ondanks zijn wollenbeenwindsels en mantel hadde aanhoudende motregenhem tot op het bot verkild.Hij had maar weinig vertrou-wen in de stadhouder die,hoog te paard, tussen hetXVIIe en XVIII" legioen voorhem uit reed. ftlarcus vond dejurist Publius Varus te naief,te goed van vertrouwen en teeerzuchtig. Meteen schaamdehij zich: het was niet aan hemorn aan Varus te twijfelen..,Maar er gingen geruchten datde stadhouder gewaarschuwdwas door de boomlangeGermanenleider Segestes datArminius hen wilde verraden.Het kon natuudijk ialaeziezijn: iedereen wist dat Sege-stes en diens schoonzoonArminius elkaars bloed welkonden drinken. Toch was hetbeter geweest als Varus Armi-nius niet had laten vertrekkenom ttversterkingen te halentt.Hij zou natuurlijk zijn paard.kunnen bestiigen. Maar watvoor indruk zou dat maken opzijn mannen, die net zo kouden moe waren als hijzell?Links van hem lag een moerasen rechts de vooruitstekendeheuvels waarlangs, viif mannaast elkaar, het drie€neen-halve kilometer lange lint vandrie legioene n zich langzaamvoortbewoog. Hij vloektebinnensmonds. Het was stomom dit smalle pad te nemen invijandetijk gebied: ze kondengeen kant op. Aan de grijzelucht te zienzou het nog langblijven regenen.

Hoog vanafde heuvelrug zagArminius de stoet traag langsde vooruitstekende Kalkriesebewegen. Hij lachte grimmig:hier had hii al die tiid op ge-

wacht. Jaren van zorgvuldigvoorbereiden, van voorzichtigoverleggen met stamhoofdenvan de Cherusken, Bructeren,Nlarsi, Chatten en wie niet.Alles had hij ingezet om henzover te brengen dat zij hemvandaag zouden volgen. Deplek was zorgvuldig gekozen:in het noorden de Holoceneveenmoerassen en aan dezuidkant de Malm-Kalkriese.Het smalle pad tussen beidenwas glibberig dankzij hetovervloedige water uit dekalkrotsen. Hij had rekeninggehouden met de geologie.Hoog in de heuvels stondenzijn mannen te wachten opziin signaal. Hij wachtte ter-wijl de legioenen zich moei-zaam voortbewogen: de val in.rllarcus schrok van het hoorn-signaal, herstelde zich enriep: "Ze komen uit de heu-vels! Soldaten: kwartdraai!Trek je lans!" Verrast, glij-dend en glibberend probeer-den de soldaten zich in slag-orde op te stellen. Sommigenwaren nog bezig de kletsnattelederen beschennhoes vanhun schild te trekken toen deeerste GerT nanen slaags methen raakten, Vaak alleen eenbroek dragend en licht bewa-pend waren ze snel en wend-baar. De vermoeide Romei-nen met hun meer dan .10 kilozware bepakking waren geenpartij voor hen. Links enrechts vielen boomkruinennaar beneden. Paarden enmuildieren rukten zich indoodsangst los, storrndendoor de slagorde en veroor-zaakten nog meer verwarring.ttCornu-blazer, geef hetsignaal voor de aanval!", riepMarcus, om gelijk daarnagetroffen te worden door eenwerpspies. Hij stierf als 66nvan de eersten. Anderenwaren minder fortuinliik: deslachting duurde drie langedagen en aan Romeinse zijd,evielen meer dan 10.000 doden.Keizer Augustus riep uit toenhij van het verlies hoorde:"Vatus, Vartrs geef mij mijn legioe-

nen tetag!" Maar hii kreeg geenantwoord: op de tweede dagvan de slag realiseerde stad-houder Publius QuinctillusVarus zich zijn wanhopigesituatie en stortte zich in zijn

eigen zwaard. Had hij maarrekening gehouden met degeologie....

-**"li* rekening-met de geo-logie houdt ook Minister vanOnderwijs folaria van derHoeven. Na een gesprek over6'lntelligent Designtt (hetgeloofdat de evolutie wordtgestuurd door een scheppen-de kracht) schrijft zii in haarweblog van 1 maart: "Ikzellgeloot eaenmin in 'roeaal'. Watis lam, j ode ndom, c hri ste ndomuerbindt is de gedachte dat er een'schepper' is, hoe die dan ook verdermag wordcrt aangeduid. Ik zien t ogelij k h ede n ont h ie rntee ae rbi n-dingen te scheppen. Die zouden

vooral in het academisch debatgclegd kunrten worden. Als we einslagen om werenschappers aanwersc hi II en de geloo;[sri ch r i nge n m e t

elkaar te uerbinden, kan her uitein-delijh nisschien ze[s wel wordert

toegepast op scholen en in lesscn."Let wel: we hebben het hierover het verbinden van geloofmet de evolutietheorie!Mevrouw: geloof en weten-schap moet je niet willenmengen: ie krijgt daarmeeeen slecht geloof6n slechtewetenschap. De evolutie vanhet leven blijkt prachtig uit deresultaten van de geologie, debiologie en de genetica. Als uzo nodig mensen rnet elkaarwilt verbinden, doe dat danop basis van kennis, die rustop een degelijk fundament!Natuurlijk wordt alles met hetmanteltje der zorgvuldigheidbedekt. Naar aanleiding vanKamen'ragen antwoorddeVan der Hoeven: "Het gaat nijniet om de ID-gedachte als zodanig,tnaar om hcr bredere conrplex waar-uan zij deel uit maakr. Het gaatntij eron dat in de ontmoetiug L)an

culturen en religies meer begrip en

respect aoor elkaars opvattingenwordt betracht. Juist in het Onder-wijs Ligr er een mooie kans om kirt-deren ntet totaa! uiteertlopende

achtergronden met elkaars religieuzeoaert uigingen of cult urcle gewoonlen

en gebruiken kennis te laten ma-Aeir. tt illinistertje, ministertie:u bent een jokkebrok, want uwilde wel daaraan vooraf-gaand een academisch debat,waarvoor ook de evolutie-geneticus Plasterk werd uitge-nodigd, die de invitatie wijse-

Iiik afsloeg. U wilt dus weldegelijk de evolutietheorie terdiscussie stellen, met daarte-genovef een scheppingsver-haal als alternatief. Maarwellicht is er nog ergensanders werk voor u: Armeni€,Bosni6-Herzegovina, Cam-bodja, Indonesi6, Irak, Iran,Israel, Ivoorkust, Koeweit,Kosovo, Moldavie, Monteneg-ro, Paraguay, Ruslandil;t., s".;;in, i.*liil""a,Sri Lanka en Birtna hebbenallernaal een Ministerie vanReligie.

Ook de Raad van TNO liiktweinig rekening met de geolo-gie te houden bij haar plan-nen voor het NITG. Momen-teel lijkt men bezig om aan testuren op een tweedeling vanhet Instituut in een afdelingDiepe Ondergrond en een af-deling Ondiepe Ondergrond.Alles wijst er op dat men vanzins is om een belangrijk deelvan het laatste toch onder be-heer van het Delta-lnstituutte brengen, waardoor de voorde BV Nederland zo essentielesamenhang tussen Diepe enOndiepe Ondergrond verlo-ren dreigt te gaan, Ook be-staat het risico dat het Delta-lnstituut gaat concurrerenmet TNO-NITG en menelkaar kapot maakt. Om ditalles te voorkomen is eentweede brief uitgegaan naareen groot aantal ministers. Entot slot wil ik mii, in Romein-se stiil, richten tot de voorzit-ter van de Raad van Bestuur:"Oh Publius QuinctilLus Huis in 'r

Veld, leen me uw oren! Ik roep L),

een rtobel tnan, op om wel rekeningte houden rnct de Geologie en, in het

bclatry aan hee! her Nederlandse

Rryk, de onzalige tweedeling aanNITG.een halt Loe te roepen.. Meernog: ik roep U op on mer al Uwmoed te strijderr 'uoor een samen-h angen de A ardwete nsc happe n, n u.:en tn de loeQontsl, opdat nrel uuCaesar wanhopig zaL hoeaen tit te

roepen: "Varus, Varas, geef mijtniin Geolopen terup!"

r P OncrALern-

ts | p: /www.KAr kRrr sI -vARL 5scF Aahr.Dr':

F-Tp:lwww7.M,No(w \t i.otl9oB5VL..Df

H_ | p://www2.Mt{ocw.NUBtw NDsLrtDLN,wLt (-

BorK M.isolYLAR=200f &wLLK=9

kngmg ktfg lnieuwsbrief juli zoo5 l4

ffivolumcs matcriaal. de versprci-ding van vulkanische assen,korrelgrootteverdelingen eneigenschappen van alzettingcn.F,r zljn uitgebreide en nauw-keurige metingen verricht overregenval. De temperatuur enhet niveau van kratermerenwerden drie keer per daggemeten, net als de uitstootvan fumarolische gassen. Devorm van de vulkanen werdkeer op keer opgemeten omvroege aanwijzingen voor eenuitbarsting te herkennen. Ende dienst heeft voor eennieuwe generatie goed opge-leide vulkanologen gezorgd,zoals Taverne en Stehn.Van Bergen: "Geologie wastocn bij uitstek ecn beschrij-vende wetenschap en dat werdbuitengewoon goed gedaan.!7ij gebruiken de gegevens nunog om te reconstrueren watvoor soort uitbarsting ergeweest is, hoe hoog de erup-tiekolom was, welke kant hijuitging, wat het totale volumeaan magma wasJ wat debijdrage was van oude lava's opde vulkaan en nieuwe lava's.Ze werkten ongelofelijk nauw-keurig."De vulkaanbewaking is veran-derd. E,en kratermeer wordtniet meer driemaal daags opge-meten, maar technische syste-men, van seismometers totsatellietwaarnemingen, doennu veel van het werk. Daar-naast richt vulkaanonderzoekzich tegenwoordig mecr op deprocessen die zich in de mantel

Kr*lrT"

afspelen op het contact van eenonderduikende plaat en demantel. Indonesi€, met 129actieve vulkanen, is daar bijuitstek geschikt voor. DeUniversiteit Utrecht doet daaruitgebreid onderzoek, net a1s invergelijkbare gebieden rond deMiddellandse Zee.

Veilige schuilplaatsHoe indrukwekkend de huidigekennis ook is over processendie zich in de mantel alspelenen wat de mogelijkheden ookzljn v an moderne geofysischetechnieken zoals seismologie,het observatievermogen en hettaalgebruik van de oudeNederlandse vulkaanonder-zoekers waren onnavolgbaar.I{emmerlings beeldende be-schrijvingen passen tegenwoor-dig niet meer in een modernwetenschappelijk betoog, maarzijn schitterend: "Vele ingeze-tenen namen dan ook devlucht naar het station, dochwerden verscheidenen op wegdaarheen door den lahar ge-grepen en vonden daarin dedood. Zij, die het stationkonden bereiken, vonden eenveilige schuilplaats in dengereed staanden trein, die totaller geluk door den aanstor-menden modderstroom verhin-derd werd te vertrekken. \7arede trcin reeds onderweggeweest en eerst ter hoogte vander spoorwegbrug door denlahar verrast. dan ware hijzeker in de kali gestort, enallen. dic zich veilig achtten,zouden jammerlijk zijn omge-komen."

de boom liggen, meer dan tweemeter boven de grond, drieforse rotsblokken ingeklemdtussen de takken. Op deachtergrond zljn de restantente zien van een bruggehoofd"welks oorspronkelyke plaatsongeveer net zoo ver linksbuiten de photo valt. Hettweede bruggehoofd is nogverder verplaatst en als eenkleine klomp te zien links naastde meest rechtsche boom." Detekst is misschien iets minderpoetisch dan die van I{emmer-ling. maar met de foto's geefthet een indringend beeld vande verwoestingen van demodderstroom.

AUKJEN NAUTA

DoergakloofDie verwoestende kracht blijktook uit de foto's in het schriftvan Coert. Bij een bezoek aandezelfde streek een jaar voor deeruptie, maakte Coert een fotovan de Doergakloof, een steil,eng dal, volledig begroeid metjong hout. Hij schrijft hetvolgende: "Toen deze opnamegemaakt werd, op weinigedagen na een vol jaar v66r deeruptie, was de geheele kloofdicht met jong hout begroeid".De uitbarsting bracht hem eenjaar later terug op dezelfde pleken hij maakte er weer een foto:"Doordat hier de aankomendemassa plotseling een engedoorgang krygt, heeft zy zichhoog opgestapeld, en is dewand tot wel 40 M. hoogtevolkomen schoongeveegd.Deze beide foto's samen doenmeer dan eenige ander zrenwelke geweldige verwoestingendoor de donderende stroom--,- ^--^^-:^t-, "zlrr darr6LrrLrrL.

Maar ook de foto van een wel-gedane heer in witte tropenkle-ding die voor een ficus elasticaposeert, spreekt boekdelen. In

6kt*b,:l l$;is"i{ q t tnc r.: r.

{i}}".na** Friif .l}r,, V*s i.

RtJ KSMUSEUM VA1\- GEOLOGIE BN MINETtALOCIIE.LEIDHN (HOLLAND) cARHNtuAttKT lrlr'LlLroor- 2b261 - losrRrrLNr\G 50t5tl

G.l .v. ir. r. ha).n 2: lW, 1941.

l.EvroilF 1. Jo-^rt-141t er€,

Rudcll :jtcirLer {liriek,lll-.u'se larklam N6,

-i--!-r-s r-9--q:.-Ll:9. -

Ioi ii.ir sclri: terErt 1l:, Cat 1k ,t no:'niai b-.Caikt rer vo.r de

:rarie rerzd.Flir:t re3i.er,t'n rn :csri-.l.i do,r nljien lir i€. Yclza.eld,

tij ziin dsar ze-r blii ;iee, Ln:.rrt de rerza:eljn t{e]kore aan-

Iiet b.iui3.h :ra,jer:i1r1 is, z.:1s I o{reiRl.ifell z,lli ri-t.gean lei

Ri jkBherbariu'a doorSezon er.ik htb Ur.,qn ferlre!,ie z:itJr en,rijn studie in i:uii.l! ..lierC en

ki4r ir:1929 ontrro'i, toin \i.l a]s l-.iil.r eex excilrsic in hei qebied

va! ce :ie]o.i hie1d. .ei is lj cok l:ir.on zeer aaiienaa , ,13i lret

dcor hen veruaneldo iiateri3ai o! Aeolo,is,)l! ?.bied Eu een .qo,.de lla,rtg

sevonden heeft in het lli ks.xs.ur v& lleofoeie en lincraloaie' Yaar

het oneet{ijfeld ve bchna zal blijkatr te ziin voor ilet onCer-ije van

de Ceoloeie van Inionesid,lL bied lI nljn ver oltschuldla1n{t aan voo. dlii laie Lcd*nken, &t

ad ecn sdr.nlool vm onstdldiltheden te djt-.ri is. irilze .clisertrior

IraB desiiJds op reis ilaer JudDsrr. en de qssisterien, dle het naberlaal

rre'nn ,jl..t kr, .d .-n v.' ,i I I 6 - '. 1 r1l r' t lab-

ileN beleefde erst.n,lio{)-qaciieaa,

A'1. 24i:(l-'.f. Dr. ts. G, lscher.)

A. 52.

kngmg I afw I ktfg Inieuwsbrief juti zoo5 l5

Vulkanen in het Teyters Museum

**l-'-=

De ingang van het museum aan hetSpaarne komt uit op een hal onder eenglazen koepel. Vijfreliefs boven evenzo-veel deuren laten de pijlers zien waarop de

verschillende collecties in het museumoorspronkelijk zijn gebaseerd: godgeleerd-heid, schone kunsten, astronomie, fysicaen paleontologie. Vanuit de hal is er goedzicht op het oudste deel van het museumwaar de zalen met fossielen, natuurkun-dige instrumenten en mineralen in elkaarsverlengde liggen. Rechts daarvan is denieuwbouw waar ruimte is voor de tijde-lijke tentoonstellingen.

Anak KrakatauEen fraai 'doorkiikie' via de 19e-eeuwsecollectie lava's van de Vesuvius, voert debezoeker direct naar het centrum van de

tentoonstelling: de spectaculaire filmbeel-den uit 1923 van de uitbarsting van Anak

I(rakatau, het kind van Ifuakatau. Aan de

wanden volgt eerst wat basiskennis: welkesoorten vulkanen er zlin, hoe vulkaneneruit zien, welke gesteenten erbij horen.Er wordt dieper ingegaan op het modernevuikaanonderzoek van de UniversiteitUtrecht, die in de laars van Italie bewijzenprobeert te vinden dat de Afrikaanse

p1aat, die in het Middellandse Zeegebiedonder Europa schuift, diep in de mantelaan het scheuren is.

Naast de wetenschappelijke belangstellingvoor vulkanen laten de kunstwerken aande wand zien dat ook kunstenaars aleeuwenlang gefascineerd worden door de

dreiging van dit natuurgeweld. Er is eenfel schilderii van Andy Warhol, er hangteen sombere ets van Escher en er is eendonker schilderij van de hedendaagseNederlandse kunstenaar Rein Dool. Schit-terend is de serie houtsnedes van de

Japanner I(atsushika Hokusai die in de

eerste helft van de negentiende eeuw keer

op keer de berg Fuii vereeuwigd heeft. Biieen van de afbeeidingen, 'de tsunami', is

de vulkaan in de verte te zren, achter hoge,omkrullende golven. De schuimkoppen inde golven laten de vorm van de vulkaantelkens weer zien als kieine driehoekjes.

kngrng ktfg lnieuwsbrief f uli zoo5 | 6

De baai van NapelsIn de achttiende en negentiende eeuw washet een goed gebruik dat jonge mannenvan welgestelde komaf hun opvoeding af-rondden met een grote reis door Europa,de 'Grand Tour'. Een bezoek aan Romeen Napels was vaak het hoogtepunt vande reis. Het toerisme werd een bloeiendetak van industrie in deze steden. Eenschilderij met uitzicht over de baai vanNapels en, liefst een rokende, Vesuvius opde achtergrond werd een populair souve-nir. Naast deze 'vedute' - Napels, de baaien de vulkaan laat de tentoonstellingmeer zien: kleine doosjes met de Vesuviusop het deksel en waaiers beschilderd metde vulkaan.Het middendeel van de tentoonstellingricht zich op de wetenschappelijke idee€nover vulkanen door de eeuwen heen.

Zoals Descartes dieer in de zeven-tiende eeuw

van overtuigdwas dat de

aarde langzaamafkoelde en

vulkanisme zagals manier om

hitte kwijt teraken. OfI(irchner, een

Jezuiet, diedacht dat hetbinnenste

van de aardetot in de kern

met sansen .,' u.r,rrrunnl::f:ltt#Jt:tdie Jules Vernes gebruikt zou kunnenhebben in zijn boek 'Naar het middelpuntder aarde', waarin een gezelschap afdaaltin de vulkaan de Sneffels op IJsiand om

uiteindelijk via de Stromboli bij Italieweer aan het aardoppervlak 'uit tebarsten'.

Campi Phlegraeilfilliam Hamilton, rn 17 64 aangesteld alsgezantvan de Britse koning aan het hofvan Ferdinand IV van Bourbon, ontwik-kelde zich in de zevenendertig jaren dat hijin Napels woonde tot een van de grootstekenners van het Italiaanse vulkanisme.Vergezeld van de kunstenaar Pietro Fabrismaakte hij tochten in de omgeving. Samenbekiommen zif de Vesuvius en de Etnaenkele tientailen keren. Hamiltons obser-vaties, samen met de aquarellen vanFabris, hebben voor wellicht het mooisteboek gezorgd dat ooit over vulkanen isverschenen, de'Campi Phlegraei'. Eendigitale versie van het boek ligt op de

tentoonstelling om door te bladeren. Eenechte ligt in de vitrine achter glas.Het voormalig Nederlands-Indie heeft ervoor gezorgd dat Nederlandse weten-schappers al vroeg een grote kenniskonden opbouwen over vulkanen. Debeschrijving van de uitbarsting van deI(rakatau in 1883 van mijningenieurR.D.M. Verbeek, met schitterende teke-ningen van een halve vulkaan nadat deandere helft verdwenen wasr het boek vanI(emmerling over de Keloet en de versla-gen van geologen als Junghuhn, VanBemmelen, Stehn en Neumann vanPadang, geven een goed beeid van hetgrondige onderzoek dat de Nederlandsegeologen daar uitgevoerd hebben.

A[[e zesendertigVulkanen gepresenteerd in zoveel facetten

geologisch, archeologisch, historisch enkunstzinnig tot aan het kitscherige toemaakt dit tot een fascinerende tentoon-stelling. De tegenstellingen tussen modernonderzoek en eeuwenoude idee€n over hetvuurspuwende monster zijn boeiend. Deintrigerende kunstvoorwerpen, de boekenen de souvenirs, de maquettes van deEtna en de stenencollectie van de Vesu-vius, laten nog maar een ding te wensenover: ooit alle zesendertig gezichten op devulkaan de Fuii van I(atsushika Hokusaite mogen bewonderen.

kngrng I alw I ktfg lnieuwsbrief juti eoo5 l7

AUKjEN NAUTA

==-==i:Neeltje Jans - z3 april 2oo5

de website moet binnenkort in de

lucht zijn na een moeizame start.

Ook is het KNGMG secretariaat af-

gelopen jaar ondergebracht bij het

KNAG. De inspanning om ons als

een beroepsvereniging breed te

profileren en opini6rend bezig te

zijn werpt haar vruchten af: de dis-

cussie rond TNO-NITG is daar een

voorbeeld van. Tevens zijn er ver-

gevorderde besprekingen met

KNAG en de universiteiten om te

trachten om postacademisch onder-

wijs voor Aardrijksl<unde docenten

nationaal verder vorm te geven.

Ook binnen EFG heeft KNGMG een

weer aantal acties oP gang

gebracht (meer aandacht voorbestuurlijke aanpak activiteiten;bescherming landschaPPelijke

waaroenJ.

Voor het lopende iaar zoo5 zal

KNGMG de nieuwe website active-

ren, met uw hulp de ledenwerving

stevig ter hand nemen en zoweI

naar de [eden toe als naar de

maatschappii proberen nog meer

aan de weg te timmeren.

Een van de aanwezigen attendeert

het Bestuur op het ontbreken van

het verslag van de iaarvergadering2oo4. Het Bestuur zegt toe ditalsnog formeel af te handelen.

4. Financieel jaarwerslag

De penningmeester geeft een toe-

lichting op het financidLe iaarver-slag zoo4. De financi6te situatie

blijft, aLhoewel niet verder verslech-

terd, een punt van voortdurende

zorg. Er dient dan ook een strikte

begrotingsdiscipline te worden

gehanteerd.De heer W. Steenl<en signaleert dat

de kosten voor het secretariaat ge-

stegen zijn van 3oolo naa( 37o/o van

de totale uitgaven. Omgerekend is

dit ca. EUR z8ltid. Hij acht dit exor-

bitant hoog en stelt een motie voor

waarin het Bestuur wordt gevraagd

een goedkoper aLternatief te zoe-

ken. De secretaris [icht toe dat

reeds vanuit de in zoo4 gehouden

workshop is gezocht naar een

sterl<e serviceverbetering van het

secretariaat. Verschillende mogetiik-

heden, ook met lagere kosten, zijn

onderzocht. Uiteindelijk is aan de

KNAG voor r,5 jaar de oPdracht

verstrekt het secretariaat op profes'

sionele wijze te voeren, zodat

faarvergadering en Buitendag KNGMG

De keuze van de sedimentologi-

sche kring voor Neeltje Jans als

locatie voor de Buitendag zoo5

was perfect. Niet alleen was de

organisatie door o.a. Jelmer Cleve-

ringa, George Postma en Paulien

Veen prima geregeld maar ool( het

mooie, heldere weer deed de aan-

wezigen volop genieten van ditfantastische deel van de Ooster-

schelde. De opkomst was net zoals

in zoo4 mager (ca. 3o) en het

bestuur zal dan ook lcritisch naden-

l<en over de opzet van de Buiten-

dag zoo6.Het programma was zodanlg aan-

trekkelijk dat het tijdschema zo nu

en dan in de verdrukking kwam.

Gestart werd met het formele deet:

de jaarvergadering.

1. OpeningDe voorzitter Albert P. Oost oPent

de vergadering en heet de aanwezl-

gen (ca. 3o personen) hartelijkwelkom. Hij is verheugd dat verte-

genwoordigers van de Belgisch-

Luxemburgse Unie van Geologen

gevolg hebben gegeven aan de

uitnodiging om aan het informele

deel van het programma mee te

doen. Hij hoopt dat dit contact de

bekendheid over en weer zaI ver-

groten. De voorzitter van deze

organisatie geeft een globaat over-

zicht van de punten waaraan ge-

werkt wordt. Afgesproken wordt

om regelmatiger dingen samen te

doen.

2. MededelingDe voorzitter doet enkete pral<ti-

sche mededelingen over het

verdere verloop van de dag.

3. Jaarverslag HB, Kringen en

CornmissiesDe voorzitter blikt in zijn presenta-

tie aan de hand van het jaarverslag

2oo4 terug op het afgeloPen iaar'De actieve werving onder en com-

municatie met studenten is oP

gang maar l<an beter. De vernieuw-

naast een hoge bereil<baarheids-

graad ook een transparante en

financieeI actuele administratiegerealiseerd wordt. Medio zoo6

wordt de balans opgemaakt, zoweL

voor wat betreft de kwaliteit als

ten aanzien van het kosLenniveau

(prijs/kwatiteitanalyse). Het Bestuur

zegt toe in de jaarvergadering zoo6

Le komen met zowel een evaluaLie

van de KNAG-inzet als met resulta-

ten van onderzoeK naar goeoKope-

re alternatieven.De kascommissie bestaande uit

W.J.E. van de Graaff en C. van

Baaren hebben de kascontrole over

de jaarrekeningen 2oo3 en 2oo4 en

de begroting zoo5 uitgevoerd. Zij

spreken hun waardering uit voor

het intensieve en succesvolte werl<

van de penningmeester, mevr.

Lydia Marchal-Wesselingh, om het-

derheid te l<rijgen in uitgaven en

inkomsten. Daarmee kan het Be-

stuur ged6chargeerd worden voorhet gevoerde beleid over 2oo3 en

2oo4. Het verslag van de kascom-

missie wordt door C. van Baaren

aan de secretaris overhandigd.

Enl<ele leden die ruim achterstallig

waren met het betaten van hun

contributie zijn geconfronteerd met

een royement; dit heeft reeds en

zal verder leiden tot inning van

achterstallig getd. De voorzltterbedankt de lcascommissie voor hun

i nzet.

5, Overdracht secretariaatPer r april jl. is het secretariaat

overgedragen aan het bureau van

de KNAG. Carotine Stamhuis, die

vele jaren het secretariaat op ple-

zierige wijze heeft gevoerd, is

tijdens het Staring-symposium daar-

voor door de voorzitter in het zon-

netie gezet. De KNAG biedt uitste-

l<ende bereikbaarheid gedurende de

werkdagen, een professioneel admi-

nistratief beheer en een vaste con-

tactpersoon. Medio zoo6 zal de

nieuwe situatie worden gedvalueerd

6. KNGMG WebsiteDe heer H. Monen verzorgt een

demo van de nieuwe KNGMG web-

site. Zeer binnenl<ort zal deze voor

iedereen beschikbaar zijn, maar

ook actief bruil<baar voor actuele

inbreng van informatie van o.a. de

kringen. De site wordt veeI meer

een levend geheel dan voorheen.

Naast een openbaar deel, zutlen

ook onderdelen alleen voor leden

bereikbaar zijn.

7. NAC 2006

Door tijdgebrek kon dit agenda-

punt niet behandeld worden.

8. BestuurswisselingenDe voorzitter introduceert enkete

nieuwe bestuursleden:. Hans de Bressen (lid) als oPvot-

ger van George Postma (beiden

aanwezig). Giovanni Bertotti (tid) ats opvol-

ger van Ronald van Balen

(beiden niet aanwezig)

t* kngmg Ialwl ktfg Inieuwsbrief juti zoo5 | 8

::= =:,i:==:.=ii=:..=*

. Nanne Weber (tid) als opvolgervan Jeroen van Dongen (beiden

niet aanwezig). Lydia MarchaL-Wesselingh

(penningmeester) als opvolgervan Renate van der Weijden(beiden aanwezig)

De voorzitter bedankt de aftreden-de leden, in het bijzonder George

Postma, voor hun vaal< tomelozeinzet en wenst de opvolgers veel

succes toe in hun nieuwe functie.Zelf verkiest hij eveneens af te

treden; naar een geschikte opvo[-ger wordt gezocht.

9. RondvraagEr zijn geen vragen.

10. SluitingDe voorzitter sluit de vergadering,bedankt iedereen en geefl hel slarl-schot voor een uiterst interessante,

maar vooraI ook gezeliige dag.

De uitgenodigde BeLgisch-Luxem-

burgse collega's l<regen uitgebreiddc pelcpenheid zirh tp nrcsenteren

met een lezing van hun voorzitterProf. dr. D. DeCoster. De Belgisch-

Luxemburgse Unie van Geologen(BLUG-UBLG) werd opgericht inr9B2 en lell ca. roo leden. lij zijnvooral een beroepsvereniging en

geen wetenschappelijke groeperingzoals Geologica Belgica. Een goed

overzicht van hun activiteiten is te

vinden op www.btug-ublg.beDr. J.H. van den Berg verzorgde een

boeiende Lezing over de geologie

van de Oosterschelde met o.a.

inzicht in de gevolgen van mense-

Lijke ingrepen zoals de zandwinning.

Verder werd een bezoek gebracht

aan de pijier Schaar r van de storm-

vloedkering en konden diverse expo-

sities en het museum worden

bezocht. De dag werd afgesloten met

een diner op een voortreffetijke loca-

tie in Veere.

ALBERT 0osr EN LEo vAN orn Vnrr

me vrienden ritueel beg,raven op de

Joodse begraafplaats te Utrecht,

dirht bij het graI van zijn vader. de

bekende fysicus prof. dr. L.S.

Ornstein. Op zondag ro apriI is inde Leeuwenbergh te Utrecht een

herdenkingsbijeenl<omst gehouden,door enl<eie honderden vriendenen bel<enden bijgewoond. Wij ver-

liezen in Thijs Ornstein een dier-bare vriend en de geologische ge-

meenschap een kieurrijl<e, oncon-ventionele en veeizijdige geoloog.

Drs M.A.M. Ornstein overleden

Na een naandenlang ziekbed is op

: apriI j.1.. op 7:-jarige leeftijd,Matthijs Alexander Manne (Thiis)

Ornstein te Utrecht overleden. Thijsstudeerde geologie aan het voor-malige Geologisch Instituut van de

Universiteit van Amsterdam, waarhij in r96o doctoraal-examen deed.

In datzelfde jaar trad hij in dienstvan de Geologisch Mijnbouwkun-dige Dienst van Suriname, waar hij

drie jaar werkzaam was als veld-geoloog en, onder andere, het

derde grote beauxietvoorl<omen

van het land ontdekte (in het

Bal<h uysgebergte).Van Suriname maakt hij de overstapnaar de Anglo American Corpora-

tion, waarvoor hij drie jaar als resi-

dent geotogist in Tanzania en Kenya

werl<te en de ontdekl<ing van het

rweede diamantveld van Tanzania(Kahama) op zijn naam bracht. Na

achtereenvolgens nog 66n jarige

dienstverbanden als chief-geologistbii Harvey Aluminium in Guinee en

de African Beryl Corporation in

Kenya, werd hij in ry69 staflid van

lQOlAlQOlAkzo Nobet. Bij dat

concern is hij tot zijn pensioneringin r995 werkzaam gebleven, achte'-eenvolgens in diverse technisch-

commercidle functies bij de Chemie-

en Zoutchemiedivisies in Amsterdam

en Hengeto (tg6g-tgll), ats direc-

teur van de Akzo-hoLding te Sao

Paulo in Brazilidt (t977-t985) en aLs

manager corporate sitepolicy in de

centrale concernstaf van Akzo N.V.

te Arnhem 3985-tgg).Na zijn pensionering was hij de

oprichter, en tot zijn doodmanager, van de Toque Trade &

Business Consultancy, een tech-

nisch-commercieel adviesbureau(op koslenbasis) voor kleine mijn-bouwondernemingen in Brazilid,

Indonesi€, Somaliland en Kenya

in feite een soort priv6 ontwil<l<e-

lingshutp. Hij was adviseur van de

Minister of Water & Minera

Resources van de niet-erl<ende

Republiek Somaliland.Thijs was mede-oprichter (in 1986)

en eerste voorzitter (tot r99r) van

de Stichting Geologisch InstituutAmsterdam, de vereniging van oud-studenten van de opgeheven Facul-

teit Geologie & GeofiTsica van de

UvA. In r988-r99o was hij 66n van

de oprichters van het Artis GeoLo-

gisch Museum te Amsterdam, het

initiatief van enl<ele alumni om nog

iets te redden van de beLangrijl<e

collecties van het voormatigeGeologisch Instituut die door het

toenmalige universiteitsbestuurnaar de schroothoop dreigden te

worden verwezen. Tot zijn dood is

hij tid van het curatorium van ditmuseum gebleven.Ook cultureel en maatschappeLijl< in

brede zin was Thijs Ornstein actief.Zo was hij in ry96-t997 voorzittervan de werl<groep ouderenbeLeid

van de VVD [e 's Gravenhage en in

7998-2007 voor de VVD lid van de

Gemeenteraad Utrecht. Sinds r995was hij vice-voorzitter van de Maat-

schappij voor Wetenschappelijl<

Onderzoel< in de Tropen (Treub

Maatschappij), sinds zoor [id van

de Commissie van Aanbeveling en

projectduwer van de StichtingSabanapeti (lnstituut voor Afro-Surinaamse Marron cultuur, l<unst

en geschiedenis), sinds zoorbestuursLid van de Stichting Merl<az

voor restauratie van het voormaligCentraal lsradlitisch Weeshuis teUtrecht en vestiging van een JoodsrulIureel cenlrum en synagoge Ie

Utrecht (in februari van dit jaar offi-cieeI geopend), en sinds zooz lidvan de Raad van Advies van de

Stichting MOWIC (Monumenten van

de West Indische Compagnie).Vooral voor diverse projecten in

het binnenland van Suriname heeftThijs zich zeer ingespannen. Hij

had daar vele vrienden. Door hetGroot Opperhoofd van de Ndyul<a

Marons is hij begiftigd met de

Gaanman Gazon Matodja Daa.

In november zoo4 is Thijs doorH.M. de Koningin benoemd totO[[icier in de Orde van Oranje

Nassau. Hij was toen al ziek en de

onderscheiding is hem in kleingezelschap door de Burgemeestervan Utrechl thuis uitgereil(t.Thijs was gehuwd en heeft tweezoons en een dochter. Hij is op 4apriI in bijzijn van famitie en intie-

':=. '

kngrng I alw I ktfg Inieuwsbrief juli zoo5 l9

HARRY N.A. PRTETM

*=Es=====

Oil Industry Academia DayProf. Dr. Harry Doust (Faculteit van

Aard- en Levenswetenschappen,VU)

kwam vorig jaar met het briljante

idee een evenement vanuit de

LJnited Kingdom, georganiseerd

door The GeologicaI Society aldaar.

over te brengen naar Nederland.

Dit evenement geeft studenten de

mogetijkheid hun resultaten uit hun

stages te presenteren aan een

breed publiek van studenten,bedrijven en instanties. Hel is een

uitmuntende kans voor studenten/net afgestudeerden om andere

Aardwetenschappers uit anderehoeken van de maatschappij te

ontmoeten en vice versa. Om ditsuccesvolLe evenement naar Neder-

land te brengen en binnen Neder-

Land de communicatie tussen deze

groepen te bevorderen nam hij

contact op met Dr. Wiekert Visser.

toenmalig president van de Petro-

leum GeoLogische Kring, en de

Utrechtse Geologen Vereniging. De-

ze verenigingen waren zeer onderde indrul< van dit idee en waren

bereid hier veel tijd en energie in

stel<en; voorgenomen werd het

evenement te specialiseren op af-

studeerprojecten met onderwerpendie interessant kunnen zijn voor de

olie-industrie. Het vernieuwende

karakter van deze dag ligt in de

actieve roL, die de studenten op

zich zullen nemen, zij doen name-

liik dit keer de presentaties! Dit is

een groot verschiI vergeleken met

de huidige conservatievere manie-

ren waarop men contact wil bevor-

deren tussen student en bedriifzoals loopbaandagen en bedriiven-presentaties.

0m zoveel mogelijk Aardweten-

schappelijke studenten uit Neder-

land aan te kunnen spreken werd

de Oil Industry Academia Day geor-

ganiseerd onder de naam van de

Nederlandse Geologische en Mijn-

bouwkundige Studenten Organisa-

tie, NGMSO (overkoepelend orgaan

bestaande uit de MijnbouwkundigeVereeniging, GeoVUsie en de

Utrechtse Geologen Vereniging), in

samenwerking met de PGK. Op

donderdag 24 maarl kregen dertien

studenten/net afgestudeerden de

kans zich te presenteren voor werk-

zame geologen van Wintershall,

SheLl, Gaz de France, Panterra,

Argo, NAM en Total E&P in het

auditorium van het TN0-NITG

gebouw in Utrecht. De studenten

kregen vijftien minuten de tijd voorhun presentatie en de tijd voor vijfminuten discussie. De presentaties

werden beoordeeld door een jury,

met vertegenwoordiging vanuit de

verschillende bedrijven, om de

beste presentatie te kunnen belo-nen met een prijs van Wintershall

ter waarde van 2oo euro.Een zeer verfrissend programma

met veel variatie was het resultaat,interessante projecten over ver-

schillende aspecten van de geolo"

gie l<wamen naar voren. Er werdgesproken over reconstructie van

de atluviale architectuur van het

Coevordenveld in Nederland, maar

ook de evolutie van het Murcia-

Cartagena bekken in Spanje. Het

nut van Linken van geofusica, geo-

logie en petrofysica werd aan de

orde gesteld, het modelleren van

de evolutie van normale breuken in

carbonaten en het corrigeren van

seismische landdata. Verder werd

het publiek geinformeerd over de

wonderlijke weretd van oolden en

de bodemcondities in diep water

om Geohazards te voorl<omen.

Na een lang overleg van de jury

werd de prils voor de beste presen

tatie, uitgereikt door Bert de Wijn

."" i ,:-g=€L

==

Thema's ESF EUROCORESDe European Science Foundation(ESF) wil graag uitgebreide voor-

stetlen ontvangen voor thema's

voor nieuwe EUR0C0RES. Euro-

cores is een steunvorm waarbij

nationale research councils samen-

werken in een programma, waarbii

=*€ =€===€E=58=F€

ExamenVriie Universiteit ArnsterdarnAsrdzssetensrh*S:Pe nC. van der Land

ITC EnschedeApplied {}e*72hysicsKifle Damtew lessema, Ethiopid

Getachew Ebuy Tedla, Ethiopiti

Ge *l.agi c *E E ngineerinl'MD. Zillur Rahman, Bangladesh

Indra Kumar Chhetri, Bhutan

Nancy Ramirez Castro, Costa Rica

Yohannes Belete Kurabachew,

Ethiopid{}e a t* gi c al ilesor.rveefrlIercage'neent andEnuir orzntental (ie ologyWendyfraw Alemu Wetdegiorgis,EthiopidTarel< Sabri At-Akkari, Libi6

Saman Thilakasiri Kalubandara,

Sri Lanka

de ESF de beoordeling en priorite-

ring van de voorstelten verzorgt.

De ESF zat ongeveer 5 themavoor-

stellen honoreren voor verdere

ontwikkeling. De deadline voor

voorsteLlen is r5 juni zoo5.

Meer informatie www.esf.org/

eurocores

Mine r efi Ites** rce E xlt E rtr at ia*arzd Ea*lecstianEnton Bedini, Albani6Berhe Gebreselassie Abera, Ethiopid

Daniel Luis lbraimo, Mozambique

Edward lsabirye Mugaddu, Uganda

Gepromoveerd0p 5 mei j[. is Marco van Hattum

gepromoveerd op het proefschrift"Provenance of Cenozoic sedimen-

tary rocks of northern Borneo" aan

de Royal Holloway University ofLondon onder begeleiding van Prof.

Robert Hall en Dr. Gary Nichots.

Dr. Marco van Hattum

SE Asia Research Group

Geotogy DepartmentRoyal Holloway University ofLondonEgham, Surrey TWzo oEX

UNITED KINGDOM

kngmg ktfg Inieuwsbrief juli eoo5 110

i,i:,=:i:=j

van Wintershalt tijdens de borre[,

gewonnen door joris Eggenhuisen,

die dit waarschijntijk niet verwachthad, gezien hij pLotseling van de

borrel was verdwenen. Gelukkighebben we hem nog wel l<unnen

vinden; onze winnaar bleel< aI weersnel achter zijn bureau te zijn ge-

kropen. Joris is bezig met Tiln

afstudeerproject bij de onderzoel<s-groep SedimentoLogie aan de

Universiteit Utrecht. Het doel van

zijn onderzoek is het verkrijgen van

een kwantitatief inzicht van de

invloed van klimaatpulsen en

zeespiegelfluctuaties op erosie en

sedimentatie in het fluvialegedeelte van heI sedi.nenlairesysteem. Om dit te bestuderenheeft hij een zD-numeriek sedi-

menttransportmodel ontwil<l<eld. De

waterafvoer en sedimenttoevoerl<unnen hierin gevarieerd worden,zodat klimaatpulsen l<unnen

worden gesimuleerd. Daarnaast kan

dr Leen Krook

Op 1/ maart zoo5 overleed ptotse-

ling onze oud-cotlega Leen Krookop 75-jarige teeftijd. Na zijn studiefysische geografie aan de Universi-

teit Utrecht deed hij geofusisch

opsporingswerk op Nieuw-Guinea

ten behoeve van de ertsexploratie.Nadien werkte hij voor de GeoLo-

gisch Mijnbouwkundige Dienst(GMD) van Suriname waar hij 66n

van de grondleggers was van het

sediment-petrografisch [aboratoriumaldaar. Als 66n van de eerste'softrocl<ers' in de hoofdzakelijk petro-

grafische staf van de GMD hietd hij

ool< de kust in het modeL migreren

onder de verschillende omstandig-heden van zeespiegelfluctuaties en

sedimenttransport naar de l<ust

toe. Sommige uitl<omsten van ditmodel zijn zeer verrassend en

vereisen nog grondig onderzoek en

revisie van de basisconcepten van

de stratigrafie. Fen voorbeeld hier-

van is dat de tijd die nodig is een

systeem in evenwicht te brengen

na een verandering niet afhankeLijk

is van de grootte van de amplitudevan de onstabiliteit van het

systeem.

Danl<zij de enthousiaste reacties

van studenten, bedrijven, algestu-deerden en Al0's en natuurlijk de

organisatie zaI de Oil Industry Aca-

demia Day zeker over twee jaar

weer worden georganiseerd.

Yvot'tte ScHnvrmnrrn

vrcr-pnrsroerur NGMSO

zich voornamelijl< bezig met de

sedimenten en geomorfologie van

de kustvlakte en het savanne-gebied. 0ok de vorming van

bauxiet had zijn grote belangstel-ling en hierover heeft hij verschil-Lende publicaties het licht doen

zien. Het was dan ook niet verwon-dertijk dat hij na zijn contractpe-riode bij de GMD enige tijd werk-

/aam was bij de Amerikaanse firma

Reynolds die in West-Suriname een

bauxietexp Ioratiepro gram ma

uitvoerde.Tot zijn grote ergernis had de toen-malige exploratie manager ats

motto: "bauxite is where you findit" en toen er dan ook geen

bauxiet werd gevonden was de

verbintenis spoedig afgeLopen. In

t976 werd hij als sediment-petro-graaf aangetrokken door het Insti-tuut voor Aardwetenschappen van

de Vrije Universiteit Amsterdam,vooraI om het zware mineralen-onderzoek te ontwikkelen. Drie jaar

later promoveerde hij meI zijn

proefschrift over de gecombineerde

erosie-sedimentatiegeschiedenisvan Suriname tijdens het Neogeen

aan de hand van zijn sediment-petrografische analyses, een sedi-mentbudgetstudie avant-[a-lettre. In

Jo€ls in gebiedsbestuurAard- en Levenswetenschappen

Mevr. prof. dr. M. (Marianne) Jodts

is per r april zoo5 benoemd als lidvan het gebiedsbestuur Aard- en

Levenswetenschappen (ALW). Haar

benoeming getdt voor een periode

van drie jaar. Jo6[s volgt prof. dr.

P.M.G. Luiten op.

Marianne Jodts is hoogLeraar zodlo-gie aan het Swammerdam Institutefor Life Sciences aan de Universiteitvan Amsterdam. Zij promoveerde in

t984 aan de Universiteit Utrecht en

werl<te daar Iot 199r, eerst als

research assistent en vanaf 1986

als Christiaan & ConstantijnHuygens Fellow. In r99r werd JoEts

universitair hoofddocent aan de

Universiteit van Amsterdam. Vanaft997 is zij hoogleraar zoblogie aan

het Swammerdam Institute for Life

Sciences aan deze universiteit.

Jodls is lid van verschiltende vereni

gingen, waaronder de Royal

Academy of Arts and Sciences. Ze

ontving reeds z3 beurzen, waaron-der de eerder genoemde Christiaan

& Constantijn Huygensprijs en een

Pioniersubsidie. Jodts heeft tot op

heden rr8 wetenschappelijke arti-l<elen gepubliceerd.

de Maarseveense plassen.

Hij was een begeesterd docent diejarenlang de cursussen in de Kwar-

tairgeologie van Nederland en de

sediment-petrografi e heeft verzorgd.

Maar het meest kwam hij in zijn

element bij het begeteiden van vetd-

werl<en. Gedurende vele jaren heeft

hij het eerstejaars geologisch vetd-

werl< medebegeleid. De afstand totde student hield hij klein, maar enig

imponerend gedrag was hem niet

vreemd. Zo vond hij er zijn plezier in

om de studenten te choqueren doorde wei in te stappen, een bosiepaardebloemen te plul<ken en die

dan gezapig in hun bijzijn op tesmuLLen. Leen was een echte natuur-

liefhebber, iemand die zich kon

verwonderen over alle ontwikkelin-gen en gedragingen in die natuur en

iemand die niet begreep dat een

ander daar geen betangstelling voorkon hebben. Die liefde voor de

natuur is wat hij tot zijn vreugde en

tot het einde heeft kunnen doorge-

ven aan zijn kleinkinderen.

JEF VANDE\BERGHE, T;1E9 WoN6 bN

PIETER AUGUSTINUS

3i€ t=€11€13===S#

de toenmalige val<groep Kwartair-geoLogie en Laaglandgenese parti-

cipeerde hij in vete onderzoeks-projecten via zijn zware mineralen-expertise. Zo leverde hij essenti6[ebijdragen aan het bepalen van de

herkomsl van de dekzanden in

Nederland en de ouderdom van de

aftapping van de Moezel in hetMaas'bel<ken. Eind ry93 werd hijgepensioneerd, hetgeen hem ool<

in de gelegenheid stelde om

enthousiast mee Le werken als een

van de redacteuren van het in 1998

verschenen boek: 'The history ofearth sciences in Suriname'.Voor degenen die het geluk gehad

hebben hem te kennen zaI Leen

l(rook altijd als de wondere verte[-ler bijblijven van duizend-en-eendromen, belevenissen en wetens-waardigheden. Hij kon daarbij rijl<e"

lijk putten uit zijn ervaring in de

oerwouden van Nieuw-Guinea en

Suriname. Maar zijn inspiratiebrondaartoe beperken zou hem danigonrecht aandoen want Leen was

een zeer belezen persoonlijkheid.

Hij was ook een actieve sportbeoe-fenaar: Fietsen en hardlopen overlange afstanden en voorat ool<

lange afstanden zwemmen, Iiefst inaLle vroegte in het koude wateT van

lnieuwsbrief

Terug naar Armero

Armero ligt in het midden van Colombia,ten westen van Bogota, oP zo'n 50 kmafstand van de vulkaan de Nevado delRuiz. Op 13 november 1985 werd Armerogetroffen door een lahar, een alles vernieti-gende modderstroom, veroorzaakt dooreen vulkaanuitbarsting van de Nevado delRuiz. De plaats werd van de kaart wegge-

vaagd. Van de ongeveer 28.000 bewonerskwamen er tiidens deze ramp meer dan24.000 om het leven. Na deze ramp ver-loor Leo Alblas alle contact met vriendenuit Armero. Een zoektocht van twintig jaar

had echter een verrassend resultaat.

Hoogste vulkaanArmero ligt aan de doorgaande weg vanBogota naar Ibague, een belangrijke ver-binding voor het goederenverkeer inColombia. De stad ligt aan de rivier de RioLangunillas. De Nevado del Ruiz is de

hoogste vulkaan van Colombia' Hii is meerdan 5000 meter hoog en is bedekt metsneeuw en iis. De vulkaan ligt op ongeveer500 km van de evenaar.Het is een actieve vulkaan die in het verle-den tijdens reiatief kleine vulkaanuitbars-tingen meerdere malen dodeliike modder-stromen heeft veroorzaakt. Een modder-stroom in I 595, veroorzaakt door een

vulkaanuitbarsting die onder andere doorde Rio Lagunillas raasde, resulteerde in de

dood van 636 personen. In 1845 eiste een

enorme modderstroom in het bovenstegedeelte van de Rio Lagunillas meer danduizend doden. Deze modderstroom raas-

de voort over meer dan 70 km alvorenszich te verspreiden over de vlakte in hetIagere gedeelte van de rivier'Na 1845 werd de stad Armero gebouwd

bovenop de afzettingen van de modder-stroom van de vulkaanuitbarsting van1845. Armero groeide uit tot een stad metmeer dan 27 .000 inwoners' Maar op 13

november 1985 herhaalde de geschiedenis

zich voor de derde keer. Een nieuwe erup-tie veroorzaakte wederom een dodelijkemodderstroom, die weer door de RioLangunillas raasde. Ditmaal eiste de

modderstroom het leven van meer dan24.000 inwoners.

13 november 1985Eind 1984 begon de Nevada del Ruiz meeractiviteit te vertonen. Er waren aardbevin-gen, er ontsnapte gas vanuit de krater en er

waren kieine stoomexplosies. Er was geen

team van vulkanologen beschikbaar dienaar de vulkaan Nevada del Ruiz kon gaan

om deze te observeren en om bii eventuelecalamiteiten te kunnen waarschuwen. Nabijna een jaar, waarin de activiteit van de

vulkaan bestond uit kleine aardbevingenen stoomexplosies, vond er in de middagvan l3 november 1985 een grote explosieplaats, gevolgd door een asregen overArmero.De bewoners van Armero bleven kalm,mede door de geruststellende berichtenvan de burgemeester van Armero en de

priester van de kerk. Later op de middagdrong het Rode Ifuuis aan op een evacuatievan de stad, maar toen de asregen ophield,werd de evacuatie afgeblazen' \Wat de be-woners echter niet wisten, was dat juist ophet moment dat de rust was weergekeerdin Armero, er lava begon te stromen uit de

krater. Deze veroorzaakte het smelten vande ijskap op de toP van de vulkaan'De bewoners van Armero hadden geen

idee wat er op dat moment gaande was.

Smeltwater vermengde zich met pyroclas-tisch materiaal en vormde zo een serie vanhete modderstromen. Met een snelheidvan ongeveer 50 km per uur bereikte deze

:.;+o

modderstroom Armero, twee uur nadat de

eruptie begonnen was. Binnen een paar

minuten werd de stad door de modder-stroom volkomen weggevaagd of begraven.

Was het te voorkomen geweest?Er bestond in 1985 geen waarschuwings-systeem. De autoriteiten in Colombialieten zich niet overtuigen dat er werkelijkeen bedreiging was voor de gemeenschap-pen die rond de Nevado del Ruiz woon-den. Er waren in Colombia geen weten-schappelifke instrumenten aanwezig om de

vulkaan te observeren. Er waren ook geen

geologen die bekend waren met het ge-

bruik van deze wetenschappeliike instru-menten. Pas in de loop van 1985 kwamener seismografen om de vulkaan te moni-toren,Een maand voor de ramp was er een kaartverschenen van het Geologisch Instituut(Ingeominas) in Colombia, waarop de

gevarenzones aangegeven waren als ermodderstromen zouden ontstaan bii een

eventuele uitbarsting van de Nevado delRuiz. Er werd medegedeeld dat er dooreen kleine uitbarsting van de Nevado delRuiz een modderstroom kon ontstaan dieeen groot gevaar zou opleveren voorArmero.Deze informatie werd door regeringsverte-genwoordigers in de wind geslagen als te

alarmerend. Zij wilden de bevolking vanArmero niet evacueren voordat het echtnoodzakeliik zot ztin. Vlak voor de uit-barsting van de vulkaan, op 12 november1985, bezocht een groep deskundigen de

l<tater. Z1i zagen toen geen enkele aanlei-ding voor direct gevaar en stelden geen

evacuatie voor. De volgende dag kwamen

kngmg lalwl ktfg Inieuwsbrief iuti zoo5 I 12

meer dan 24.000 bewoners van Armeroom het leven door die verkeerde inschat-+i-^ -^- l^^ ^^-.i^*rrrr5 !!rr ud5 LLruLr.Een dag na de ramp kwamen de eerstehulpverleners aan in Armero en troffen ereen verschrikkelijk beeld aan van een mas-sa van bomen, auto's, doden en gewondeoverlevenden in een zee van grijzemodder.

Terug in ArmeroNa de ramp van 13 november 1985 wasalle contact met Armero verbroken. Hetwas voor velen onzeker wat er met familie,vrienden en kennissen gebeurd was.Ondanks alle pogingen om informatie in tewinnen na 1985, was ook voor mij hetcontact met Armero verbroken. Ondanksmijn zoektocht naar overlevenden, duurdehet ongeveer twintig jaar voor ik een tekenvan leven kreeg van vrienden uit het verle-den; vrienden die dood gewaand waren. Infebruari 2005 keerde ik terug naar Colom-bia om mijn doodgewaande vrienden weerte ontmoeten en terug te gaan naarArmero.VanafBogota, gelegen op zo'n 2800 mhoogte, per bus naar Armero, is bij helderweer de vulkaan de Nevado de Ruiz tezien. Na een reis van ongeveer zes uurkom je aan in Armero, of wat er nog vanover is aan. Armero bestaat nu uiL eenvlakte begroeid met gras en struiken, hieren daar een kruis ter herinnering aan dier-baren die tijdens de ramp zijn omgeko-men. Van de Rio Langunillas, die vroegereen echte rivier was, is slechts een kleinstroompje over.De belangrijkste verbindingsweg, die nogsteeds dwars door Armero loopt, is eenvan de weinige herkenningstekens. Langsdeze weg zijn de ruines van onder anderehet lokale ziekenhuis nog aanwezig. Hetziekenhuis werd tot aan de eerste verdie-

ping begraven door de modderstroom van13 november 1985. Op de plaats waar hetouderlijk huis van vrienden stond, zijnnoch het huis, noch familieleden, of ookmaar iets van de inboedel, teruggevonden.Het is nu slechts een met gras begroeidstukje grond. Armero is en zal niet meerherbouwd worden. De plaats van de rampis tot nationaal monument uitgeroepen.

CongresDit jaar zal er tijdens het tiende CongresoColombiano de Geologia, dat gehoudenwordt in Bogota van 26 - 29 juli, eenforum zijn over "Armero 20 jaar later". Indit forum zal sediscussieerd worden over

het verleden, heden en toekomst vanvulkanische en geologische bedreigingen inColombia. Voor Armero komt dit te laat,het verleden zal noch in het heden ofin detoekomst herleven. Armero is geschiedenisgeworden: deze bijna vergeten ramp, dieplaatsvond op 13 november 1985, was deop vier na grootste ramp als gevolg van eenvulkaanuitbarsting.

LEo ALBLAS

(ronrares@ ensvnrr.rur)

I

=.;

ADVERTENTIE -

PanTerra Geoconsultants is a

geoscience consultancy group in The

Netherlands, prcviding seruices to the

international Oil & Gas lndustry.

Since 1988 PanTetra Geoconsultants

has built an lndustry reputation

for quatity, reliability and client focus,

emphasising teamwork, creativtty and

achievement in an employee friendly

and p rofe ssio n a I e nv i ro n m e nt.

GEOCONSUTTANTS BVPanTerra's expansion in the dynamic Oil & Gas Industry is opening up

several positions with exciting growth opportunities for permanent,

contract or consultant staff in the following fields:

G EO SC I EN CE CO N SU LTAN CY

SEI SM T C T NTERP RETATT O N

GEOSC' ENCE STAF F SECOA'D MENT

FOR FURTHER DETAILSPLEASE CHECK OUR WEBSITEOR CONTACT US:Greg van de BiltP a nTe rra Geocon sultants B. V.

Weversbaan 1-3, 2352 BZ Leiderdorp, NLTel. +31 (0)71 5813505 - Fax. +31 (0)71 3010802E-m a i I : jobs@pante rra. nl - We bsite : ww. pa nte rra. n I

Armero voor en no de romp van t3 november t985

kngrng I alw I ktfg lnieuwsbrief .futi zoo5 113

: :',-ir.:==,:

Nieuw bestuur NKAMTijdens de atgemene ledenvergade-ring van de NederLandse Kring

Aardse Materiaien (NKAM) oP ro

mei zoo5 bij de Nuclear Research

& Consultancy Group te Petten is

het bestuur van de NKAM als votgt

samengesteLd:

Dr. T.G. Nijtand, TNO, voorzitterDrs. F. Beunl<, Vrije Universiteit,

secreta fl5

Dr. R.P. l(uijper, Economics, Energy &

Natural Resources, penningmeesler

Dr. J.H.L. Voncken, TU Delft,

webmasterProf.dr. L.M. Kriegsman, Naturalis

Dr. M.R. Drury, Universiteit Utrecht

W.P. de RoeverpriisDe Nederlandse l(ring Aardse Mate-

rialen (NKAM) heeft de W.P. de

Roeverprijs ingestetd voor de beste

M. Sc.-scriptie in een van de ver-

schillende discipiines die tezamen

de l<ristallijne geotogie vormen.

Hieronder vallen de mineralogie,petroiogie, economische geotogie

en delfstofkunde, vull<anologie,geochemie en structureLe geologie,

alsmede toegepassingen van die

wetenschappen in industrie en be-

drijfsleven. Ool< scripties betreffen-

de bijvoorbeeld de biomineralogiekomen in aanmerl<ing, voor zover

interactieprocessen meI vaste stof-

fen daarin een rol spelen, atsook

de archeometrie.De W.P. de Roeverprijs is ver-

noemd naar prof. dr. Willem PauL

de Roever Q9t7 - zooo). De Roever

studeerde aan de Universiteit van

Amsterdam bij prof. Hendrik A.

Brouwer, en promoveerde daar in

1940 op een proefschrift over Timor

in toenmalig Nederlands-lndid. Na

terugl<eer uit Indonesi€, na de

oorlog, werd hij achtereenvolgens

aangesteld als docent bij de UvA

en als lector in Leiden, waarna hij

in r955 tot aan zijn pensionering

naar de UvA terugkeerde als hoog-

leraar petrotogie, mineralogie en

mineralogische l<ristallografie.

Prof. De Roever Leverde verschitlen-

de, internationaat betangrijke bii-

dragen aan de (metamorfe) petro-

logie. Een van deze biidragen is de

herl<enning van relicten en andere

niet-evenwichtstexturen in meta-

morfe gesteenten, in het bijzonder

in glaukofaangesteenten, en daar-

mee aan de opeenvolging van ver-

schillende metamorfe facies in de

tijd, door hem 'pLurifacidle meta-

morfose' genoemd (t947, t95o,1964). Dit concept is door latere

generaties verder ontwikkeld totmetamorfe facids series en P-T-t-

paden. Een andere betangrijke bii-

drage van prof. De Roever was de

hypothese dat alpinotype peridotie-

ten tel<tonische fragmenten van de

aardmantel zijn, en geen ultrabasi-

sche lava's in z.g. 'eugeosynclinate'

bekkens, zoals daarvoor veronder-

stetd (r957).

De W.P. de Roeverprijs zal eenmaalper twee jaar worden uitgereikt, en

omvat een geldbedrag van 750Euro en een oorkonde. Studenten

en/of hun begeleiders worden

opgeroepen scripties in te zenden

aan de NKAM, per adres van haar

secretaris (F. Beunk, Faculteit Aard-

en Levenswetenschappen, Vrije

Universiteit, De Boetelaan ro85,

1081 HV Amsterdam).lnzending dient te geschieden in

hard copy in drievoud, voor Iaugustus 2oo5. De scriptie dient tezijn beoordeeld gedurende z4

maanden voorafgaande aan r juli

zoo5. Voor nadere details l<an men

terecht op de website van de

NKAM, www.nl<am.n[, alwaar bin-

nenl<ort het regelement van de

prijs beschikbaar zal ziin.

Research MasteroP-leiding Geosciences ofBasin and Lithosphereteaccred itee rdVoortbouwend op de sterke onder-

Toekspositie van Aardwetenschap-

pen in Nederiand, dat met ISES

(lntegrated SoLid Earth Sciences,

waarvan de Vrije Universiteit pen-

voerder is) een van de zeven top-

onderzoel<sscholen in Nederland in

huis heeft, is de masteroPleiding

Geosciences of Basin and Litho-

sphere door het QANU geaccredi-

teerd en kan per september zoo5

officieel van start. Deze research'

master kent een grote internationate

component (de student studeert

minimaal 30 ects aan een van de

partnerinstituten). Internationale

bedrijven en onderzoeksinsteLLingen

waar geologen werl<en, hebben hun

medewerkin g toegezegd.

De nieuwe masteropleiding gaat

over de relatie tussen fenomenen

aan het aardoppervlal< en plaattel(-

toniel<. Plaattel<toniel< heeft vull<a-

nen, aardbevingen en gebergten

1i€:ii:=E

NKAM-excursie

De Nederlandse Kring Aardse

Materialen (NKAM) organiseertdit jaar een excursie van 13 toten met 18 september naar net

noordelijk Massif Central, waarin

drie thema's aan de orde zutlen

l<omen:

. Het Variscisch basement met

een trac6e langs een Progradeparautochtone metasedimentaire

serie langs de Sioute (Noordelijk

Massif Centra[), met metamor-

fose en partieeI smelten, defor-

matiel(enmerken, synorogenegranietintrusie en -kenmerl<en,

kaotienmijn, greisenstockwerk

een opwerl<ingsbedrijf in postor-

ogene granietstock.. Neogeen en Kwartair vulkanisme

bij de Limagneslenk, Mont Do16

en de Chaine des Puys.. Neogeen-l(wartaire [andschaps-

ontwilckeling.

naar het Massif Central

De excursie wordt geleid door

Frank Beunl< en l(ees Linthout (VU).

We overnachten in twee landetijke'Gites de France'en in een hotel in

Clairmont-Ferrand. De heen- en

terugreis gaat per trein naar Clair-

mont-Ferrand. LokaaI vervoer wordtgeregeld en is inbegrepen.

De ronceptbegroting voor betalen-

de Nl(AM-leden is als votgt.

Per persoon:

Wij zullen de excursie laten door-gaan als zich tenminste ro deelne-

mers opgeven.

Het bestuur verzoekt deelnemers

zich zo spoedig mogelijk oP te ge-

ven bij de secretaris van de NKAM:

De inschrijftermijn sluit op 8 iuti a.s

Frank Beunl<

I nstituut voor AardwetenschappenVrije UniversiteitDe Boelelaan ro85

ro8r HV AmsterdamE-mai[: franl<.beunk@falw.vu.nl

Internationaal vervoer:LokaaL vervoer:Verblijfl<osten:Totaal

€ 22o

€ 1oo

€ 16o

€ 48o

Voor gewone deelnemers en

studenten zullen gedifferentieerde

tarieven gehanteerd worden om

deelname van de laatsten te stlmu-

leren. Niet ats betalend NKAM-lid

bel<ende belan gsteLlenden betaten

€ roo extra.

kngrng ktfg Inieuwsbrief juti zoo5 | l4

tot gevolg (opheffing), maar ookdalende gebieden, de bekkens.Daarin verzamelt zich water en

sediment dat bij doorgaande dalingeen vele kilometers dil< pal<ket

afzettingen kan vormen. Op grotediepte kan door de hoge druk en

temperatuur olie en gas ontstaan.0ok is er grondwater te vinden in

dit soort bekkens.De opteiding bestudeert hoe de

diepere aardkorsl en bewegingenaan het oppervlak met eLkaar

samenhangen, hoe warmte uit hetbinnenste van de aarde de motoris achter veeI van deze processen

en bestudeert de randvoorwaardenvoor de vorming van l(oolwaterstof-voorkomens (olie en gas). Daar

wordt de expertise op specifiel(evakgebieden nog aan toegevoegddoor de samenwerking met andere

internationale topuniversiteiten op

dit gebied: Universit6 de Rennes,

Universite Paris 6/Pierre et Marie

Curie. Ecitvcis University (Budapest,

Hongarije) University of Gent(Belgid), Norwegian University ofScience and Technology (Trond-

heim, Noorwegen), University ofBergen (Noorwegen), RWTH Univer-

sity of Technology (Aaken, Duits-

land). Instroom is mogelijk voorstudenten met een bacheloroplei-ding in de (technische) aardweten-schappen.

Vanuit het bedrijfsleven is duide-lijke interesse voor afgestudeerdenvan deze opleiding en zijn stage-mogelijkheden vastgelegd meI de

meest belangrijke werl<gevers van

geologen (onder andere Shett,Norsl< Hydro, Institut Franqais du

Petrole, Total en f NO-NITG).

Duurzame energie kanflink in kostprijs dalen(Uit NIY/O Onderzoek Berichten8 mei 2005)Het Nederlandse energiebeleidheeft tot doel dat 1Z procent van

de elektriciteit in zoz.o afkomstig isuit hernieuwbare bronnen. Promo-

tieonderzoek van Martin lungingertoont aan dat dit mogelijk is legen

aanzienlijk [agere l<osten dan nu

het geval is. Ook kan het votgenshem financieel voordeliger zijn om

een gedeelte van de doelsteLling

buiten Nederland te reatiseren, om-

dat daar bijvoorbeeld meer ruimtevoor windturbines of meer biomas-sa beschikbaar is. Junginger promo-veerde op r3 mei aan de Universi-

teit Utrecht.

Duurzame elektriciteit kan een sig-nificante bijdrage leveren aan dered uctie van broeil<asgasemissies

en aan de verminderde afhankelijk-heid van fossiele brandstoffen.Vooral de snetheid waarmee deproductiel<osten van elektriciteit uitwindturbines op land l<unnen da-

len, is tot nu toe in de meeste be-rel<eningen en energiemodeLlen fors

onderschat, stett drs. Martin Jungin-ger (Copernicus Instituut) in zijnproefschrift 'Learning in renewableenergy technology development'.Ook de l<osten van etektriciteit dieafkomstig is van windparken opzee kunnen tot 2o2o met 25 tot 39

procent dalen. Hiervoor is weI de

bouw van een aantal pilot plantsnoodzakelijk, evenals een verbe-terde kennisuitwisseling voor de

ontwikkeling van deze technolo-giedn op Europees niveau. Hetzelf-

de geldt voor geavanceerde centra-

les die met een hoog rendementbiomassa vergassen voor eiel<trici-

teitsproductie. De promovendus

adviseert dan ook om leerproces-

sen en kennisuitwisseling voordeze technologieiin op Luropeesniveau meer te stimuleren.

lunginger maal(t in zijn onderzoekgebruik van de zogenaamde [eer-

curve-benadering, die de kosten-ontwil<keting van een product ofeen technologie beschrijft als func-

tie van de cumulatieve productie.Onderzoekers kunnen hiermee in

het verleden behaalde kostenreducties l<wantificeren en mogelijketoekomstige l<ostenreducties analy-

seren. Junginger heeft voor diverseduurzame elektriciteitstechnolo-giedn een kwalitatieve analyseuitgevoerd om te bepalen welke

leermechanismen verdere kostenre-ducties kunnen bewerl<steltigen.De promotie is uilgevoerd aan de

Universiteit Utrecht via het UtrechtCentrum voor Energie-onderzoek en

maakt onderdeel uit van het pro-

gramma Accelerated lmplementa-tion of a Renewable ElectricitysuppLy in the Netherlands (AIRE)

dat wordt gefinancierd door het

NWO/SenterNovem Stimuleringspro-gramma Energieonderzoek. Ditprogramma is een gezamenlijkinitiatief van SenterNovem en het

NWO-gebied Maatschappij- en

Gedragswetenschappen, bedoetdom bdta/gammakennis te ontwikke-len ten behoeve van de transitienaar een duurzame energievoor-ziening.

Meer informatie: drs. M. Junginger,Universiteit Utrecht, CopernicusI nstituut, tel: o3o- 2537 6t3,m. junginger@chem.u u.n I

Promotie r3 mei, promofor pro[.dr.W.C. Turkenburg, copromotor dr.

A.P.C. Faaij.

.=:,i .I.3,g;=i ;iAdreswijzigingDrs. L.M. BouwerHestiastraat 8o

to76 DM

Amsterdam

Dr. C.E. ten BrinkDe Wilderen 17

558rAD Waalre

Dr. Fraukje M. BrouwerPetroiogie - FALW

Vrije Universiteit AmsterdamDe Boetelaan ro85ro8r HV Amsterdam

Drs. Aart J. Dronkersp/a ExxonMobil

rz45o Greenspoint Drive,

GP6 - Room 5o9Houston, Texas 77o6o, U.S.A.

Drs. W. FliermanRo<ta\/earctrrrt )^- 1

ro56 HG Amsterdam

Dr. j.P.T. Foeken

Scottish Universities EnvironmentalResearch Centre (SUERC)

Ranl<ine Avenue

Scottish Enterprise Technology Park

East Kilbride, G75 oQF, Scotland

Prof. G.J.B. Germs

Millennium Parl< RetirementVillage, House 79

Private Bag X6o7

0udtshoorn66zo South Africa

lr. T.H. van der Harst

Shetl Gabon-DPE

Expat mailPostbus 245

z5or CE Den Haag

Drs. B. Heesbeen

Wittenburgergracht r35ror8 MX Amsterdam

Dr. R. JonkExxon Mo bilDevelopment Company

AngoLa OBO, GP6 75t

rz45o Greenspoint Drive

Houston TX 77o6oUSA

M. Koenen

Bolwerk zo

384 AE Amersfoort

Marloes KortekaasDepartment of Geology -

nrafornf,r\/ arionroc

Lund UniversitySijtvegatan 12

SE-zz36z LundZweden

kngmg I alw I ktfg Inieuwstrrief juli zoo5 | 15

ffi

reDr. L.J. van Marlep/a Shelt Exploration & ProductionCompany (SEPCO)

EXP-W Exploration ConsultantsWoodcreek Office

zoo N Dairy AshfordHouston TX 77o79-tt97USA

22 juni 20A5Onthulling van het vierde aardkun-dig monument van de provincieNoord-Holland: het Naardermeer.

Het onthullen, door gedeputeerde

van milieu, A. Moens, krijgt eenptaats bij de viering van het roo-jarig bestaan van de VerenigingNatuurmon umenten.

I7 - 21 juti Z{}il-$rL ^

.' It7'n Caribbean Geological Conferen-

ce in San Juan, Puerto Rico zoo5.Correspondence: Johannes H. Schel-

lekens, General Coordinator, rTth

Caribbean Geological Conference,

Department of Geology, Universityof Puerto Rico, P.O. Box 9ot7,Mayagiiez, Puerto Rico 00681. For

information: tell fax:787 265 3845,e-mai[: Geoconf@uprm.edu

7 - 12 augustus ZfiASThe 8th lnternationaI Conference on

Fluvial Sedimentology wil[ be held

in Detft, The Netherlands. The ICFS

is held every 4 years (since ry77)and seeks to stimulate the exchan-ges of ideas among a communityof scientists with common interestsin rivers and their deposits, bothmodern and in the geological

record. For more information,please refer to the ICFS website:http://www.Sthfluvconf.tudelft .nl, ore-maiI to: Organizing.committee@Bthfluvconf.tudelft.nl '

1$ september 2f)$SNederlandse Geologische Vereniging

bij het NITG: mineralen uit Scandina-

vid. www.geoLogischevereniging.nl

11-14 septernbev 2$05zznd AnnuaL Meeting of the Society

for Organic Petrology (TSOP), Louis-

ville, Kentucky USA. Info: Dr. JamesHower, Center for Applied Energy

Research, University of Kentucky,

z54o Research Park Drive, Lexing-

ton, KY 4o5n-84ro. Te[: (85il zSl-

Drs. A.J.M. van MierloCornelis Aarnoutsstraat 101

7106 ZE Amsterdam Z0

Dr. A. van der Molenp/a Norske Shell

Postboks 4oTanager 4o98Noorwegen

oz6t; fax (85il zSl-q6o; e-mai[:

hower@caer.uky.edu Further details:http://igs.i n d ia n a. ed u/tso pzoo5

tr3-16 septewzber 2085lV International Symposium ProGE0

on the Conservation ofthe Geological

Heritage, Braga, Portugal. For more

information visit the website http://www.dct. um in ho. pt/cct/p rogeo2oo5/

1..3 * 1 8 septewtber' 2$A5NKAM najaarsexcursie Auvergne.Inlichtingen en aanmeLding (voor

8 juli zoo5): bij Frank Beunk,

franl<.beunk@falw.vu.nl, tel: o2o-

4447311.Zie ook pagina r4 van

deze Nieuwsbrief.

2-7 septernber 2805Symposium Nederlands Centrum

voor Luminescentiedatering,TUDelft. Meer informatie is tevinden op www.ncl-lumdat.nl

Qktaber 2{}{}5Vijfdaagse cursus Introduction toVolcanology and Volcanic Textures,

door het Geotogical Institute of theTU Bergakademie Freiberg, Duits-

land. Info: www.geo.tu-freiberg.de/dynamo/CVT.htm

I n*aerzzbey 28fi5laartijks Symposium van de VeningMeinesz School voor Geodynamica

te Utrecht. Meer informatie t.z.t op

h t t p ://www. ge o. u u. n l/v m s 91

t6 naventher 2$05NKAM najaarssymposium'Mineralo-gie van ertsen en sLakken', TU Delft,

Delft ; inlichtingen: t.nijland@

bouw.tno.nl, tel: o6-53448387.

2$ naremzh*t'208-5Nedertandse Geotogische Vereni-ging bij het NITG: het Belgische

KaLloo in de schijnwerpers.www.geologischeveren i ging.n I

Dr. J.C. VarekampVia Pietta 4Bologna 4;^726, llaly

Drs. B.J. WoltersLeliestraat 41738 CN Waarland

Adres gezochtDrs. .J.W.M. Peeters

Falkenstrasse zo28r95 Bremen

Duitsland

l.J.A. SpiltekomSchooLholm r5 B

97rr JD Groningen

Drs. M.E.Vonk

Lorentzstraat 128

zo4r SG Zandvoort

OverledenDrs. M.A.M. Ornstein

Domplein z5

3512 JE Utrecht

Nieuw LidA.L. Nauta (Ks)

Warande 39

37o5 ZC Zeist

Drs. M. van Breukelen (Kp)

FALW / VU

De Boetelaan ro85ro8r HV Amsterdam

lr. E.J. Schoute (G)

Meent 38 D

3o11 JL Rotterdam

Dr. W. van Westrenen (G)

FALW / VU

PetrologieDe Boelelaan ro85roSr HV Amsterdam

M.J. JansenApollovlinder zz

374 RK Bilthoven

Nederlands Centrum voor Luminescentiedatering: www.nct-[umdat.nlNederlandse Geologische Vereniging: www.geologischevereniging.nlGeologisch tijdschrift van de NGV met inhoudsopgave vanaf 1947:

www.grondboorenhamer.geologischevereni gin g.n I

Elektronisch geologisch tijdschrift van de NGV met meer dan 5oo artikelen:www.geonieuws.geologischevereniging.nlGeologisch Aktiviteiten Centrum: www.gac.geotogischevereniging.nlNGV bibtiotheek: www.geo.uu.nVngv/bibtiotheel</bibliotheek.htmlnhoudsopgave Grondboor & Hamer met totaaloverzicht van :997 tlmzoo3: http://www.geo.uu.n L.n gvigrondboor-hamer/grond boor-hamer.htmNGV-Geonieuws: www.geo.uu.n/ngvigeonieuws/geonieuws.htm, eLektro-

nisch geotogisch tijdschrift, met bijna 5oo artikelen verzorgd door prof. dr.

A.J. (Tom) van Loon.

Nederlan dse K rin g Aa rdse Materialen : http://www. n kam.n I

FacuLteit Aardwetenschappen van de Universiteit Utrecht: www.geo.uu.nl -.www. geo. u u. n /n gv/gron d b o o r-h ame r/gro n d b o o r-hamer. htm : d e i n h o ud s -

opgave van Grondboor & Hamer is uitgebreid met het totaaloverzicht van

de jaren ry97 Ilm zooj.Faculteit voor Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije UniversiteitAmsterdam : http ://www.falw.vu. n I

Technische Aardwetenschappen, Technische Universiteit Delft:www.ta.tudelftwww.pgknet.nlStichting Weten: www.weten.nlwww.oertijdmuseum.n I

www.waterland. net\nhvPrice of clean water: The EU Water Framework Directive:http://e u ro pe.eu.int/water/water-framewo rk/in dex_e n. htm I

European Union of Geosciences (Strasbourg conference):www.co n gres-scientifiq ues.com/ro cc/

www.holtandinbeeld.nlhttp://www. kn aw. n /h ein eke n p rizesllectu res. htlmNathan E. Carpenter, PaleoPubtications: www.paleopubs.comwww.nrm.se/highlat/index.htlmwww.uba.uva.n/universiteitsm useum