Klimaatloop voor een duurzame toekomst Duurzame stemmen ... · DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015-...

1

DECEMBER 2015- nR. 5

DECEMBER 2015 - NR. 5

Klimaatloop voor een duurzame toekomst

Duurzame stemmen over Klimaattop Parijs

‘Verminder polarisatie secularisme en religie’

2 3

DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015- nR. 5

COLOFON

Magazine De Linker

Wang is een uitgave

van stichting De Linker

Wang. ‘Politiek met

compassie’ is het

motto van De Linker

Wang, de religiewerk-

groep van GroenLinks

Redactie: Theo Brand (hoofdredacteur), Bas Joosse (eindredacteur), Anita Broek-huizen, Carin Hereijgers, Maxine Herinx, nadine Huiskes, Matthias Kaljouw, Albert Koot, Yfke nawijn, Wilhelm Lagrouw, Cor Ofman,Bas Roufs, Iris Savelkouls en Ina Scholma-Huisman.

Aan dit nummer werkten mee:Hans Feddema, Ruard Ganzevoort, Farah Karimi, Rebke Klokke, Enis Odaci, Margrietha Reinders, Jonas Slaats, Derk Stegeman en Rogier van der Weijden.Commentaartekening: Maarten Wolterink.Omslagfoto: Klimaatloop in Utrecht,

24 oktober 2015. Foto: Rebke Klokke.Opmaak/vormgeving: Max Prins.Drukwerk: Twigt GrafiMedia, Waddinxveen. Gedrukt op geheel gerecycled FSC-papier.Redactiesecretariaat: Theo Brand, Wagenschuurstraat 14, 8043 XW Zwolle.E: [email protected]: De Linker Wang, Prins Hendrikstraat 143, 2405 AJ Alphen aan den Rijn. E: [email protected]: € 16 (5 nummers).Betalingen en donaties: nL60TRIO0390264393 t.n.v. De Linker Wang o.v.v. ‘Abonnement De Linker Wang’

of ‘Donatie De Linker Wang’. Stichting De Linker Wang: Politiek met compassie. Religiewerkgroep van GroenLinks. Uitgever van het gelijknamige tijdschrift.Bestuur: Ruard Ganzevoort (voorzit-ter), Sijtse van Veen (secretaris), Pieter van Abshoven (penningmeester), Pieter Hartevelt, Tjeerd de Jong en Bas Roufs.E: [email protected]: www.linkerwang.nl. Twitter: @DeLinkerWang.

{VAN DE REDACTIE {EN VERDER

Theo BrandHoofdredacteur

Wies Houweling

Column – Margrietha Reinders

Birgit Meyers over religie

Fotoverhaal: TTIP en CETA

Verslag ‘Do it yourself ’

Column – Enis Odaci

Mirjam Harink

Andere Wang – Ruard Ganzevoort

Preek van de Leek: Farah Karimi

Commentaar – Hans FeddemaRecensie – ‘Djinn’ van Tofik Dibi

Onder Ogen/Agenda

Uitsmijter: Jonas Slaats

Religie engroenepolitiek

KlimaatloopdoorNederlandNegen duurzamestemmen

6

9

10

12

18

19

20

21

22

26

27

28

4

8

14


3

Parijs. Tijdens onze redactievergadering stond de naam van de Franse hoofdstad symbool voor de internationale klimaattop die nu gaande is. Op 13 november waren er in die stad gruwelijke aanslagen die meer dan 130 mensenle-vens eisten. Angst en woede zijn groot, met in het achter-hoofd nog de aanslag op de redactie van satirisch tijdschrift Charlie Hebdo begin 2015, ook in Parijs.

De vijand is niet ver weg en komt met een mitrailleur naar een terras of theater. Hij doet een beroep op de Islam, de godsdienst waar wereldwijd 1,7 miljard mensen zich mee verbonden voelen. In Europa is de Islam juist de religie van veel migranten en vluchtelingen die vaak als vreemd en anders worden gezien. Zo wordt niet alleen onze vrijheid, maar ook de vrede op de proef gesteld.

Erica Meijers van het wetenschappelijk bureau van Groen-Links verbleef in Lyon tijdens de aanslagen, waar ze met collega’s uit Parijs en Istanbul het nieuws volgde. Kort daar-voor had zij haar eerste workshop over religie en groene waarden gegeven tijdens de council van de Europese groene partij. Conclusie was ‘dat er meer gesprek nodig is om de polarisatie tussen seculiere en gelovige visies binnen de groene beweging te verminderen’, vertelt Meijers in dit blad. ‘Erger dan door wat daarna volgde, kon onze poging niet ondermijnd worden. Toch is het gesprek noodzakelijker dan ooit.’

Hoogleraar Birgit Meyer is een toonaangevend religiewe-tenschapper en constateert in dit blad dat religie meer is dan een overtuiging alleen. Ook zij vindt kennis over religie belangrijk. ‘Veel conflicten gaan over de materiële aspecten van religie. Over hoe mensen hun religie als onderdeel van hun alledaagse werkelijkheid uitdragen. Debat hierover hoort bij een democratische samenleving.’

Religie kan een motor zijn van verandering en vernieuwing. Dat blijkt uit de Klimaatloop die dwars door nederland trok. Veel kerken en ook een moskee openden hun deuren voor

de pelgrims die op weg gingen en daarmee een signaal af-gaven naar politici om werk te maken van de klimaatdoelen. Staan deze pelgrims ook symbool voor de miljoenen vluch-telingen die door klimaatverandering huis en haard moeten verlaten? Duurzame ontwikkeling, vrede en gerechtigheid hangen nauw samen.

Parijs staat symbool voor alles wat mis kan gaan. Maar ook voor de positieve keuzes die mensen kunnen maken, hoog-geplaatst of niet. Zij kunnen stappen zetten naar vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping. Daar is geloof voor nodig in de veerkracht van mensen, zoals Farah Karimi verwoordde tijdens de Preek van de Leek in Den Haag. Haar indrukwekkende verhaal staat in dit decembernum-mer. Karimi buigt zich over de vraag hoe we een ‘rechtvaar-dige koning’ kunnen verwachten. niet door af te wachten of juist zaken naar onze hand te zetten. Wel door geraakt te worden en samen met anderen in beweging te komen.

Nieuwjaarsbijeenkomstop 16 januari in Utrecht

Is het goed dat de overheid stuurt op ‘geluk’? Zitten daar geen ongelukkige bijeffecten aan? We staan stil bij deze vragen tijdens onze nieuwjaarsbijeenkomst op zaterdag 16 januari in Utrecht. na een inleiding gaan we in gesprek, waarna we het glas heffen op het nieuwe jaar. Tijdstip: 14.30 tot uiterlijk 17.30 uur. Locatie: par-tijbureau GroenLinks, Oude Gracht 312 te Utrecht. Abonnees en andere geïnteresseerden zijn van harte welkom. Opgeven kan uiterlijk 6 januari via: [email protected].

4 5


5

De nacht van de aanslagen in Parijs bracht ze met collega’s uit Parijs en Istanbul voor de tv door. Slechts een aantal uur daarvoor sloot Erica Meijers haar eerste workshop over religie en groene waarden af, tijdens de council van de Europese groene partij in Lyon. Het interview voor dit artikel was al geweest, maar in een e-mail reageert ze op de gebeurtenissen: ‘Tijdens deze workshop betoogden we dat er meer gesprek nodig is om de polarisatie tus-sen seculiere en gelovige visies binnen de groene beweging te verminderen. Erger dan door wat daarna volgde, kon onze poging niet ondermijnd worden.’ Toch is het gesprek noodzakelijker dan ooit, meent de wetenschapper.

De workshop is een van de eerste publieke manifestaties van het project dat Meijers met haar Ierse collega nuala Ahern (actief bij de Green Foun-dation Ireland) is gestart. Er komt nog een special van de Helling, een boek, en een Europese debatreeks; allemaal over de verhouding tussen religie en de groene politieke waarden. Gebrek aan dialoog en begrip van ge-lovige visies zorgen er volgens Meijers voor dat linkse partijen makkelijk in de val trappen van rechtse frames van religie. ‘De aanslagen in Parijs zullen deze dialoog moeilijker maken. Maar wederzijds respect kan alleen tot stand komen door naar elkaars zorg en hoop te luisteren.’ In het bijzonder denkt ze daarbij aan religieuze minderheden. Zonder hun stem dreigen ook groene en linkse partijen op te gaan in de dominante (seculiere) cultuur en haar bevoogdende houding ten opzichte van religie.

Barbaren‘nog steeds heerst de gedachte dat re-ligie wel uitsterft door secularisatie en emancipatie.’ Ten onrechte, meent de

theologe. Ze wijst op de opkomst van de islam in Europa, maar ook op de verandering die religie ondergaat door religieuze diversiteit en individualise-ring. ‘De plek die religie in de samenle-ving inneemt, is veranderd. Hoe gaan groene en linkse partijen in Europa daarmee om? De ervaring leert: niet. Ze hebben enkel ad hoc standpunten, wanneer religie een politieke kwestie is.’ Meijers en Ahern wisten zes weten-schappelijke bureaus van verschil-lende groene partijen in Europa te overtuigen van het belang hiervan. De afgelopen maanden zijn er lokale po-litici en politiek betrokkenen verspreid door Europa geïnterviewd door me-dewerkers van de wetenschappelijke bureaus. Eind dit jaar, en voorafgaand aan de Europese debatreeks, worden deze interviews gepubliceerd, onder redactie van Meijers en Ahern.

Imaginair vriendjeRode lijn in alle gesprekken is de spanning tussen de erfenis van de Verlichting en geloof. ‘Groene partijen zijn jong, gaan uit van de liberale grondprincipes en zijn opgekomen ten tijde van de secularisering. Emanci-patie staat hoog in het vaandel. Dat is bij GroenLinks niet anders. Voor velen past dat niet bij religie. Tegelijkertijd zijn er groene politici en denkers die hun inspiratie in het geloof vinden.’ Later voegt ze daaraan toe: ‘Tijdens de workshop in Lyon viel het me op dat gelovigen in verschillende landen als Frankrijk, Finland en België zich niet erkend voelden in hun partij. Een Française vertelde dat haar coming-out als lesbische minder moeilijk was dan haar coming-out als christen in de groene partij. Zo kreeg ze bijvoorbeeld te horen dat ze nu toch wel te oud was voor een imaginair vriendje.’

Emancipatie in meervoudHet probleem blijkt om voorbij te gaan aan de vanzelfsprekendheid van de dominante cultuur. Of het nu gaat om

Erica Meijers wil Europese dialoog over religie en groene politiek

‘Verminder polarisatie secularisme en religie’

De kloof tussen seculiere en gelovige visies binnen groene partijen moet overbrugd worden, stelt Erica Meijers. In een Europa-breed project probeert ze deze dialoog nu op gang te brengen. De recente terreur in Parijs maakt duidelijk dat dit gesprek noodzakelijker is dan ooit.

Matthias Kaljouw

ons beeld van religie, of om ons begrip van emancipatie, steeds weer gaan politieke partijen uit van hun eigen voorstellingen. Die doen vaak geen recht aan de eigenheid van religieuze gemeenschappen. Het sterkste wordt dat duidelijk in wat Meijers vertelt over het emancipatie-ideaal van groene partijen. ‘Op een bijeenkomst van de Europese groene partij noemden Italiaanse feministen de hoofddoek onderdrukkend, maar juist deze benadering werd door een Belgische moslima als paternalistisch ervaren. Toen ik haar interviewde voor deze bundel, vroeg ze: Waarom moeten islamitische vrouwen dezelfde emancipatiestrategie hanteren als de feministen in de jaren zestig en zeven-tig? Ze vertelde me dat de hoofddoek voor veel vrouwen juist een symbool van emancipatie is! Omdat zij een hoofddoek dragen, kunnen deze vrou-wen naar de universiteit. En moslima’s zelf zijn er soms juist trots op dat ze tegen de meerderheidscultuur ingaan.’

In dialoog met religieuze minderheden zouden partijen ook ontdekken dat hun begrip van religie een heel eigen geschiedenis heeft. Het gevolg van dit inzicht is voor Meijers dat we oog krijgen voor verschillen in de opvatting van wat religieus is. ‘We gaan met de rituelen van minderheden om alsof ze niet een echt onderdeel zijn van religie, omdat we religie zijn gaan zien als een levensbeschouwelijke overtui-ging. Maar in veel religies speelt het lichamelijke en materiële een grote rol, daar gaat het om gedrag, gebrui-ken, rituelen en voorschriften rondom voedsel en kleding. Dat vind ik een argument om vast te houden aan de vrijheid van godsdienst: deze vrijheid wordt niet volledig gedekt door de vrij-heid van meningsuiting en de vrijheid

van vereniging. Religie is meer dan dat.’Een vergelijkbare ervaring doet zich volgens Meijers voor rond de verhou-ding tussen individu en gemeenschap. ‘Doordat zij uitgaan van de liberale, individuele grondrechten hebben groene en linkse partijen moeite om te accepteren dat mensen zich identifice-ren met een gemeenschap.’ In plaats daarvan benadrukken de partijen het recht om uit gemeenschappen te treden. ‘Maar ik sprak een jurist die daar enorm mee worstelt. Hij is een voorstander van individuele vrijheid, maar zijn geloofsgemeenschap vormt een belangrijk deel van zijn leven, vooral ook als migrant. Geloofsge-meenschappen bieden praktische hulp en een psychisch onderdak. Ze helpen minderheden hun identiteit vorm te

geven.’ Voor deze positieve aspecten is weinig aandacht, terwijl die juist integratie kunnen bevorderen.

Een genuanceerd beeld van eman-cipatie, of de rol van gemeenschap-pen, zou groene en linkse partijen in Europa ook weerbaarder maken tegen het rechts populisme, denkt Meijers. ‘Wanneer we geloofsgemeenschappen wegzetten als keiharde tegenstanders – van bijvoorbeeld emancipatie – verpesten we de ruimte die er is. Dat is natuurlijk koren op de molen van radicaal rechts. Wanneer je in zo’n polarisatie belandt heb je geen weer-stand tegen populistische frames die graag de godsdienstvrijheid uitspelen tegen andere grondrechten. Maar in gesprek met geloofsgemeenschappen

blijkt vaak dat we niet in een grove oppositie hoeven te belanden. Binnen een geloofsgemeenschap bestaan er zoveel kleuren en geuren. Partijen als GroenLinks moeten daar meer feeling voor ontwikkelen.’ Of het nu om de definitie van religie gaat, om de gemeenschap of om emancipatie – er is veel meer contact met religieuze gemeenschappen no-dig, en met gemeenschappen van min-derheden in het algemeen. Dat begint al in de partijen zelf. ‘Partijen die zich in het publieke debat graag opwer-pen als verdediger van minderheden zouden intern ook ruimte moeten scheppen voor minderheden.’

Dominante cultuurDaarnaast pleit Meijers voor gesprek-ken met religieuze gemeenschappen,

zonder dat dat hoeft te leiden tot een partijbesluit, die dienen om het proces van meningsvorming in gang te zet-ten. ‘nieuwe standpunten ontstaan niet op de podia, daar verschuiven zelden de meningen. Echte gesprek-ken moeten we in de luwte voeren. Het politieke debat moet niet over deze gemeenschappen heen gevoerd worden, maar als het hun betreft moeten ze ook gehoord worden. Zij voelen de uitsluitingsmechanismen van de dominante cultuur. Als hoogop-geleide witte burger voel je niet waar het wringt; in politieke partijen is de dominante cultuur vanzelfsprekend.’

Erica Meijers (1966) is hoofdredacteur van tijdschrift de Helling, de vierjaarlijkse uitgave van Bureau de Helling, het wetenschappelijk bu-reau van GroenLinks. namens Bureau de Helling is ze ook redactielid van de Green European Journal. De publicatie van Meijers’ en Aherns project is in het Engels, maar een deel van de interviews verschijnt in het nederlands in de Helling. Te bestellen via http://bureaudehelling.nl/tijdschrift/2015-4/groene-partijen-en-religie.

‘Er is veel meer contact met religieuze gemeenschappen en minderheden nodig’

6 7


Wie 55 jaar is, heeft veel veranderin-gen en ontwikkelingen meegemaakt. Dan vraagt dit de aandacht, dan is dat een hot item, soms heb je invloed en soms kan dat niet. Wies zegt: ‘Door de verschillende dingen die ik heb gedaan en heb meegemaakt, met name als predikant en als afgevaardigde in de Wereldraad van Kerken, ben ik een ander mens geworden. Vrijzinniger en met meer oog voor multi-culturaliteit en diverse vormen van spiritualiteit.’

na de middelbare school studeerde Wies, die uit een degelijk maar vrolijk gereformeerd gezin komt, theologie in Amsterdam. ‘De bijbel is er bij mij ingebakken. Misschien heb ik een religieus gen. Maar er zijn veel meer spirituele bronnen. En dan is het be-langrijk om met elkaar te delen wat je vindt en wat je raakt’, vertelt ze. na de studie, nu dertig jaar geleden, ging ze aan het werk als studenten-pastor in Wageningen, een functie die toen nog gefinancierd werd uit een landelijk fonds van de Gereformeerde kerken. Ze sprak over landbouw en duurzaamheid met het kwaad op ma-croniveau als onderliggend thema in de diensten met de vijftig tot zeventig studenten die daar op af kwamen, en in verschillende werkgroepen. Ze nam afscheid van deze universiteit na het organiseren van een symposium over ‘Duurzaamheid in ontwikkelingssa-menwerking’.

SamenwerkingIn het studentenpastoraat werkte ze regelmatig samen met een katholieke en een doopsgezinde collega. Van-wege haar ervaring met dit oecume-nische werk werd ze gevraagd voor

het deputaatschap voor de oecumene en vertegenwoordigde ze nederland vanaf 1998 in de Wereldraad van Ker-ken. ‘Het was heel verrijkend om met mensen te praten die overal vandaan kwamen, onder andere uit de brand-haarden van dat moment: Tsjetsjenië, Zuid-Soedan, noem maar op. In die tijd ervoer ik dat dingen die in onze cultuur heel gewoon gevonden wer-den, in een andere cultuur ongebruike-lijk waren of zelfs afgewezen werden. En andersom natuurlijk. Terwijl het uitgangspunt vaak gebaseerd was op dezelfde bijbel’. Uit deze tijd stamt ook haar internationale betrokkenheid. In haar portefeuille had ze financiën, homoseksualiteit, vrouw in het ambt en het Midden-Oosten, waaronder de organisatie United Civilians for Peace. Een conflict maakte helaas een einde aan deze periode. Daarover vertelt

ze: ‘De Wereldraad wordt gekenmerkt door het zoeken van de dialoog en door verschillen van mening altijd van twee kanten te bekijken. Maar onder druk van Christenen voor Israël heeft mijn kerk, de Protestantse Kerk (PKn), juist dit contact opgezegd.’ Ze kan zich er nog over opwinden. Vanwege het werk van haar man verhuisde Wies naar Amsterdam, waar ze zo’n vijftien jaar gemeentepredikant was. Bij Vrijzinnigen nederland waar ze sinds 2008 werkt als algemeen se-cretaris, is haar werk veel beleidsmati-ger. Het is haar taak om het vrijzinnige geluid te versterken, de organisatie weerbaar te maken en alert te reageren op veranderingen. Dat doet ze samen met twee collega’s vanuit het Landelijk Bureau in Amersfoort. ‘Doordat ik dit werk nu doe, zijn mijn interesses ook gewijzigd’, zegt ze.

InspiratieWies heeft drie jaar niet gepreekt, maar doet dat nu weer één keer in de maand op allerlei plaatsen in het land. ‘Als gemeentepredikant haalde ik inspiratie uit Bijbel en kerk, om door te geven aan anderen. nu hoeft dat niet meer. En wat blijkt? Inspiratie is overal

te vinden en religie ligt op straat’. In de diensten die ze nu verzorgt, werkt ze veel met filmpjes en liedjes die het thema verbeelden. Thema’s zijn bijvoorbeeld omgaan met pech, de mens die als kostenpost wordt gezien en de vluchteling, waar een prijskaartje aan hangt. Ze merkt dat deze manier van werken meestal goed aansluit bij de bezoekers. Die kunnen heel gemakkelijk aan anderen vertellen wat ze gezien en gehoord hebben, en hoe ze daarin geraakt zijn. ‘In de kerk gaat het om het Woord en de dienst is er een van woorden, maar dat spreekt de huidige samenleving niet meer zo aan, we leven in een beeldcultuur.’ Voor De Linker Wang wil ze graag haar denkkracht en bestuurlijke kwaliteiten inzetten: ‘Dingen regelen, meedenken (ik ben altijd zes stappen verder), een stuk schrijven, mensen aanspreken, dat doe ik graag, beter dan met een banier voorop lopen.’ Eerder hielp ze met een project waarbij een huis werd opgeknapt van iemand die in de schuldhulpverlening had gezeten, ‘maar zulke dingen kan ik fysiek niet meer aan.’ In haar brede netwerk heeft ze veel voorgangers uit de Protestantse Kerk en bij bijeenkom-sten blijkt vaak dat die GroenLinks stemmen. Wies vindt het jammer dat ze zich daar niet laten horen, maar realiseert zich dat predikanten terug-houdend zijn wat betreft hun partijpo-litieke voorkeur. Wies mag veranderd zijn, maar haar engagement, de sociale kant van haar geloof en haar dromen en visioenen van een betere wereld, zijn dat niet. Eerder was ze voorzitter van Kerk en Vrede. Wie niet uitgaat van het positieve en het goede van de mensen kan zo’n functie niet vervullen. Je kunt naar mensen kijken en potentiële vrienden en bondgenoten zien of leven met angst in een wereld vol potentiële vijanden. Je kunt naar de wereld kijken als een potentieel goede of als een slechte wereld. Volgens Wies is dat een keuze. Zij kiest voor de potentiële vriend en bondgenoot en wil elk mens op het goede aanspreken. Dit staat lijnrecht tegenover het ´geneigd tot alle kwaad´ uit de catechismus van de protestantse kerken.

In De Linker Wang herkent zij deze drive. Met plezier leest zij in het magazine de inspirerende verhalen van mensen die zich inzetten voor een betere wereld. Verder vindt ze het ontzettend belangrijk om de geheu-gens van mensen steeds op te frissen, door te schrijven over hoe het werkelijk was, bijvoorbeeld in de jaren negentig toen er ook heel veel vluchtelingen en asielzoekers ons land binnen kwamen.

VeranderenDe feiten benoemen vindt ze heel be-langrijk, om te voorkomen dat mensen zich laten meeslepen door angst en populistische propaganda.Als het gaat om De Linker Wang als religiewerkgroep van GroenLinks, wil ze niet overdoen wat de politiek doet en ook niet wat de kerk doet. Als voor-beeld noemt ze het gesprek met vluch-telingen, waarbij De Linker Wang dan juist de insteek bij de spiritualiteit van de vluchtelingen kan kiezen. Een ander voorbeeld is het onderwerp duurzaam-heid waarbij je kunt nadenken over het wereldbeeld dat in die discussie gehanteerd wordt. In het economisch denken is de wereld ‘slechts’ een bron van grondstoffen, waar we uit kunnen

putten voor onze economische wel-vaart. Bij een religiewerkgroep past het wereldbeeld van een aarde waar ook komende generaties gelukkig kunnen leven, ‘een spiritueel verhaal.’De Linker Wang moet een multicul-turele werkgroep worden, vindt Wies. ‘Over vijf jaar moet dat veranderd zijn’, net zoals GroenLinks een multicul-turele partij zou moeten worden. Dat brengt haar op de discussie over zwarte piet, die elk jaar weer de kop opsteekt: ‘Gauw afschaffen en alter-natieven doorvoeren. Je wilt toch geen feest vieren dat andere mensen pijn doet?’

‘Think global, act local’ nu treden er twee vrouwen toe tot het bestuur van De Linker Wang. Wat Wies betreft mogen dat er meer worden. Zo benoemt ze twee concrete onder-werpen om met De Linker Wang aan te werken. Die vallen volgens haar onder ‘Think global en act local’. Bij ‘act local’ gaat het om de gewone dingen waarvoor je kiest, zoals afval scheiden, de voordeur opendoen zonder de angst te laten overheersen, gaan voor multiculturaliteit en voor meer vrou-wen in een bestuur. Bij de perspec-

tiefwisseling van ‘local’ naar ‘global’ realiseer je je dat het er uiteindelijk om gaat hoe jij de wereld wilt zien en waarin jij gelooft. Voor Wies is dat een wereld van vrede. Die droom blijft ze dromen, daar zal ze zich voor inzetten. Daar blijft ze over spreken.

Niet alleen werken, maar ook concreet in actie komen

Wies Houweling droomt van een betere wereld

Ina Scholma-Huisman

Sinds de zomer is Wies Houweling (55) betrokken bij De Linker Wang om toe te treden tot het bestuur. In het dagelijks leven werkt ze als algemeen secretaris van Vrijzinnigen Nederland. Haar motivatie: ‘Ik wil niet alleen werken, maar ook een bijdrage leveren aan een betere wereld’.

‘Inspiratie is overal te vinden en religie ligt op straat’

8 9


99

De Klimaatloop ging op 19 september van start met twee etappes met als eindbestemming Groningen. Vanuit Winsum en Peize vertrok een groep enthousiaste wandelaars. In de eerste energieneutrale kerk in nederland (Centrumkerk Winsum) werden de pelgrims uitgezwaaid door de burge-meester van Winsum en de predikant. De route trok door het Groninger landschap langs de wierden (vanouds de bescherming tegen het stijgende water) en het Oude Reitdiep. Uit Peize vertrok een andere groep pelgrims, waaronder Cordaid-directeur Simone Filippini en Raad van Kerken-secretaris Klaas van de Kamp. De twee groepen ontmoetten elkaar op de Grote Markt van Groningen. Hier spra-ken poolonderzoeker prof. Louwrens

Hacquebord en de Boviliaanse FairCli-mate-manager Samuel Sangüeza over de gevolgen van klimaatverandering in verschillende werelddelen.Op de tweede dag werd in Drenthe gelopen. na kerkdiensten in Vries en Hooghalen vertrokken de wandelaars als gezegende pelgrims richting Assen. Bij het Arboretum Assen werd tijdens een tussenstop nog eens benadrukt hoe belangrijk bomen zijn voor het beheersen van de CO2. De twee groe-pen, in totaal ruim tachtig wandelaars, ontmoetten elkaar bij de Adventskerk.

KlimaatliedOp 3 oktober werd de start van de derde etappe (Alkmaar-Egmond) ingeluid door het carillon op het Alk-maarse Waagplein. Het carillon van de Waag speelde het Klimaatlied, speciaal voor de Klimaatloop gecomponeerd en geschreven door de Alkmaarse beiaardier Christiaan Winter. na een officieel moment met de wethouder Duurzaamheid van Alkmaar en de directeur van Greenpeace Sylvia Bor-ren, trok een lange stoet wandelaars door de binnenstad. Een wandeling volgde, door de bossen, over velden

en door de duinen. Onderweg waren er meditatieve momenten op diverse bijzondere plekken en lunch in de historische Slotkapel van Egmond aan den Hoef. Op de Adelbertusakker (740 na Christus) ontvingen de pelgrims de zegen van Broeder Thijs van de Abdij van Egmond. De volgende dag kregen de wandelaars bij de start in de Willibrorduskerk van Heiloo van de enthousiaste pastoor flesjes om te vullen bij de Mariabron in Heiloo, een van de meest bezochte be-devaartsplaatsen van nederland. Een korte wandeling bracht de deelnemers bij de oude waterput waar de kinderen uit de groep het water uit de diepte ophezen. Bij het bezoekerscentrum van waterleidingbedrijf PWn werd een film getoond over klimaatverandering en vertelde een medewerker over het belang van schoon drinkwater en wat PWn eraan doet om dit ook in Afri-kaanse landen duurzaam te realiseren.

Groene moskeeVanuit de dorpskerk in Olst vertrok op 17 oktober de Klimaatloop richting Deventer. Vlakbij Deventer ontdekten de wandelaars bij de biologische boer-

derij De Oosterwaarde dat hier wordt gewerkt met het jubeljaar, zodat de aarde één keer in de zeven jaar tot rust kan komen. De volgende bestemming was de allereerste Groene Moskee van nederland: de Centrum Moskee in De-venter. Ömer Melikoglu, secretaris van de moskee, gaf een rondleiding met speciale aandacht voor de thema’s rentmeesterschap en dankbaarheid. Van Groene Moskee naar Fairtrade Kerk is het maar een klein stukje lopen: in de Lebuïnuskerk stond de klimaatpelgrims een royale high tea te wachten. Tijdens de afsluitende viering werd namens de groene moskee in Deventer een koran in de ark gelegd, waarmee het interreligieuze aspect van deze etappe nog eens werd benadrukt.Op zondagmorgen verlieten de pel-grims met een gezongen zegenwens de Deventer’ Ichtuskerk met de ark. Via Oxe en Joppe liepen de wandelaars naar de Gorsselse Heide. na de pas-sage van landgoed de Voorst, zagen de lopers niet veel later de Sint Walbur-giskerk in Zutphen opdoemen, waar opnieuw een gastvrij onthaal volgde.

Manifestatie UtrechtMet spatten water op de wang kwam Jan Wessels van Missie nederland op zaterdag 24 oktober de kerk binnen tijdens de landelijke manifestatie van de Klimaatloop. Toch regende het niet. Wessels was één van de dragers die een blok ijs van de ene kerk naar de andere hadden getild. Het zag er stoer uit, met voorop twee draaggroepen en daarachter een lange stoet van ongeveer tweehonderd mensen die volgden. Ze liepen van kerk naar kerk.Reinier van den Berg maakte in de Domkerk met passie duidelijk hoe hoog het water inmiddels is gestegen en bij menigeen tot aan de lippen staat. Tenminste vier miljoen mensen uit de nijldelta zullen als klimaatvluch-teling hun heil elders moeten zoeken. ‘Wat we nu meemaken met de stroom vluchtelingen is nog maar het allereer-ste begin’, profeteerde de weerman. Van den Berg noemde vijf mogelijkhe-den om de ramp die zich voltrekt, niet groter te laten worden. Hij riep op om bij grote reizen de ecologische voet-afdruk te compenseren met concrete

herbeplantingen van groen. Het moet mogelijk zijn minder fossiele brand-stoffen te verbruiken, meer alternatieve energiebronnen aan te spreken, meer producten in kringloop te gebruiken en vanuit ecojustice recht te doen aan internationale verhoudingen.

SlotvieringIn diverse kerken kwamen kerkleiders uit verschillende tradities aan het woord. Karin van den Broeke verbond duurzaamheid met gerechtigheid. Ge-rard de Korte sprak in de Catharinakerk over de pauselijke encycliek Laudato si. Hij haalde de integrale ecologie naar voren. Joris Vercammen legde in de Gertrudiskerk een verbinding tus-sen liturgie en klimaat. In het afsluitende panelgesprek in de Jacobikerk kwamen vertegenwoor-digers van Greenpeace, Urgenda, Cordaid en ICCO aan het woord. Vol-gens Faiza Oulahsen van Greenpeace zien overheid en bedrijfsleven fossiele brandstoffen nog steeds als de basis van de economie. Dennis van Berkel van Urgenda wees erop dat we het allemaal moeilijk vinden om anders te denken: ‘We hebben een psycholo-gisch mechanisme om urgente zaken te ontkennen’. Tijdens de slotviering stonden bis-schop De Korte, aartsbisschop Ver-cammen (oud-katholiek), synodevoor-zitter Van den Broeke (Protestantse Kerk), Jan Wessels (Missie nederland) en vice-voorzitter van de Raad van Kerken Kees nieuwerth, eensgezind naast elkaar. Als een zichtbaar teken van de gezamenlijke inzet van kerken voor een duurzame wereld.

.

5

Ze heeft zo’n lief gezicht onder haar lange blauwe sluier: Zuster nazareth uit Aleppo. Haar foto stond op de voor-pagina van mijn krant. Samen met twee medezusters woont ze in die miljoenenstad in Syrië, waar elke dag het gevaar dreigt van sluipschutters of bommen. Aan al-les is gebrek: water, voedsel en stroom. Maar de zusters blijven, in de belegerde en verwoeste straten, om het leed te delen van de mensen om hen heen.

De laatste restjes voedsel worden gedeeld, kleren uitge-zocht, bescherming geboden binnen de muren. Dage-lijks vallen er doden, maar ze gaan niet weg. ‘Tegenover al dat geweld kunnen we niets anders dan naast de men-sen staan’ zeggen ze. ‘Wij willen Gods gezicht zijn.’

In Syrië gaan sinds vier jaar ongeveer 150 mensen per dag dood. Dat is elke dag net zoveel mensen als tijdens die rampzalige aanslag in Parijs, waarbij 127 onschuldige mensen stierven. Voor Westeuropeanen een ondenkbare realiteit. Maar die realiteit komt dichter en dichterbij en daagt onze rechtstaat en humanitaire beginselen onont-koombaar uit. Hoe houdbaar zijn onze liberale idealen over mensen rechten en democratie? Hoe sterk staan we in moreel opzicht, als we onze welvaart en vrijheid beschermen? Welke middelen vinden we verdedigbaar om terrorisme te bestrijden en vluchtelingenstromen in te dammen? Het politieke debat laat tot nu toe weinig ruimte voor idealen van geweldloze weerbaarheid en so-lidariteit met de slachtoffers.

Een boodschap als ‘Heb je vijanden lief en bid voor wie je vervolgen’ lijkt een vorm van waanzin te zijn. Even-als de aansporing om het kwade te overwinnen met het goede. Of het heil te zoeken bij zachtmoedigen, vrede-stichters en bij mensen met honger, dorst en verdriet.

Waarom zou je je hoop vestigen op een God die niet kan voorkomen dat er bommen worden gegooid op weer-loze mensen? Waarom zou je het spoor volgen van een Messias die het keer op keer verliest van de gewelde-naars? ‘Darkness cannot drive out darkness, only light can do that. Hate cannot drive out hate, only love can do that’ zei Martin Luther King. Daarom dus… Het is de weerschijn van het evangelie, de meest krachtige bood-schap tegen de waanzin van geweld.

‘Wij verlaten onze missie niet’ zegt zuster nazareth met die rustige glimlach van haar. ‘Maar we blijven bij de mensen om naast ze te staan.’ Met deze beslissing zet zij jihadi’s en bommenwerpers te kijk. Ze keert haar lin-ker wang toe, met de waardigheid van de weerloosheid.

Margrietha Reinders, predikant te Amsterdam.

ALLES VAN WAARDE IS WEERLOOS

Margrietha Reinders

{COLUMN

MEI 2015- nR. 5

Kerken in beweging voor een rechtvaardig klimaatbeleid

De Klimaatloop dwars door Nederland

Rogier van der Weijden

Dit najaar ontstond er iets moois op de Neder-landse voetpaden: de Klimaatloop. Een lange stroom mensen kwam op gang, met één doel voor ogen: een rechtvaardig klimaatbeleid. De wandelaars wilden met hun moderne pelgrimage een signaal afgeven aan de onderhandelaars bij de klimaattop in Parijs: er moet nu iets gebeuren!

Deelnemers aan de manifestatie

in Utrecht liepen van kerk naar kerk. Foto: Rebke Klokke

Met dank aan Frank Cornet, Jan Vroon-land en Klaas van der Kamp. Na het schrijven van dit artikel trok de Klimaat-loop nog door Gelderland en Zuid-Limburg. In Vaals vond een overdracht plaats: buitenlandse pelgrims liepen verder richting Parijs.

10 11


Wat zegt het winnen van de nWO Spi-nozaprijs prijs over de rol van religie in de huidige samenleving? Birgit Meyer denkt even na en zegt: ‘Het is moeilijk om in de hoofden van de jury te kijken. Ik zie geen direct verband tussen eventueel maatschappelijk nut van mijn onderzoek en de keuze om deze

prijzen aan mij toe te kennen. Bij deze prijzen gaat het puur om de kwaliteit van fundamenteel onderzoek.’

U richt zich in uw onderzoeken op ‘de media van religie’, alles omtrent het verbeelden en tastbaar maken van het heilige. Wat houdt dit in?‘Er zijn veel verschillende manieren om naar religie te kijken. Ik benader religie vanuit een sociaal cultureel per-spectief, dat gericht is op vergelijking. Voor mij verwijst religie naar voorstel-lingen en praktijken met betrekking tot een niet direct tastbare werkelijkheid die, althans in de ervaring van de gelo-vigen, present en ‘echt’ moet worden gemaakt. In mijn visie is religie een bemiddelingspraktijk, waarbij verschil-lende oude en nieuwe media worden ingezet om mensen in contact te brengen met hetgeen ze als het boven-natuurlijke zien en ervaren.’‘In het Jodendom, Christendom en de Islam speelt het boek een centrale rol in die bemiddeling, maar wordt er ook gebruik gemaakt van beelden, objecten en muziek. Dit type religieuze media zijn een geschikte invalshoek om te bestuderen hoe mensen het bovenna-

tuurlijke verbeelden, hoe ze daarmee in contact proberen te komen, welke banden ze ermee en met elkaar onder-houden, en wat de gevolgen ervan zijn voor hun leefwijze. Bovendien kijk je vanuit dit perspectief naar de concrete materiele vormen en praktijken waar-door religies in de wereld aanwezig zijn en er hun stempel op drukken en met elkaar in botsing komen.’

Een belangrijk onderwerp in uw onder-zoeken gaat over beelden. Waarom zijn beelden in religie zo belangrijk? ‘Een belangrijk verschil tussen ver-schillende religies betreft het gebruik en de waardering van beelden. Door de geschiedenis heen is er bijvoor-beeld in het christendom veel discus-sie geweest over religieuze beelden die het heilige representeren. In het kiel-

zog van de Reformatie heeft dit geleid tot de beeldenstorm. De zending heeft het idee dat het gebruik van beelden in inheemse religies een teken van af-goderij is overal in de wereld gepreekt. Maar, alle nadruk op het beeldverbod ten spijt zijn er in het protestantisme, maar ook in de Islam verschillende posities met betrekking tot het gebruik van beelden afbeeldingen van het heilige. Beelden zijn een bijzonder in-teressante ingang voor de bestudering van religie, omdat ze verwijzen naar iets wat niet direct aanwezig is. Een schilderij met Maria, een kruisbeeld, een icoon verwijst naar datgene dat wordt afgebeeld, en roept het, althans voor de gelovigen ook op.’ ‘Interessant vind ik vooral de proces-sen van het vervaardigen van religi-euze beelden en afbeeldingen, waarbij je de transitie van een profaan naar een sacraal object kunt volgen, én de specifieke manieren waarop gelovi-gen zich ten opzichte tot die beelden gedragen, de manier van kijken, de praktijken van devotie.’Meyer heeft in Afrika veel onderzoek gedaan naar lokale opvattingen van het christendom en de populariteit van

pinksterkerken, maar richt zich nu ook op de huidige nederlandse samenle-ving.

Religie verandert en krijgt in Nederland een andere vorm. Hoe kijkt u daar tegen aan? De begrippen secularisatie en ontkerkelijking schieten volgens de hoogleraar tekort. ‘Deze woorden duiden aan dat er een einde komt aan religie, maar dat is niet het geval. Veel mensen zijn op zoek naar spiritualiteit, onder andere door zich één te willen voelen ‘met de natuur.’ Ook al neemt men duidelijk afstand van het christen-dom, mijns inziens is er sprake van een post-christelijk fenomeen waarin eerdere christelijke belevingen nog steeds doorwerken.’‘Er is ook een grote groep mensen die zich afkeert van het Christendom en min of meer overtuigt het atheïsme belijdt, maar wel grote waarde hecht aan immaterieel en materieel chris-telijk erfgoed. Dit zie je terug in het ontzag voor indrukwekkende histori-sche kerkgebouwen en de ophef die allicht ontstaat als deze gebouwen een andere bestemming krijgen, zij het als kroeg of appartementencomplex of als moskee. Ook in onze voor een deel post-christelijke samenleving blijft het christendom present als erfgoed. Dit is een interessant onderdeel van de religiewetenschap. Een term als ontkerkelijking verdoezelt deze toch heel belangrijke manieren waarop het christendom, de afname van kerklid-maatschap ten spijt, doorwerkt in de huidige samenleving.’

Pinksterkerken‘Daarnaast is er uiteraard sprake van diversiteit van religies. Moslims zijn steeds meer aanwezig in de publieke ruimte en laten hun eigen manier de beleving van religie zien. Zij claimen steeds meer hun recht op vrijheid van de uitoefening van hun religie. Ook de evangelicale beweging is aanwezig in het huidige religieuze landschap in nederland. In Afrika heb ik gezien dat de mensen in de pinksterkerken religie heel lichamelijk beleven. Het goddelijke, de Heilige Geest, wordt lichamelijk ervaren en op basis van die

gewaarwordingen waar gemaakt. Hier in nederland zie je terug dat mensen opzoek zijn naar een whow! beleve-nis. Ze zoeken naar aanwezigheid van God met hun eigen lichaam, ze gaan bijvoorbeeld mediteren of wandelen in de natuur. Via mijn onderzoeken in Afrika heb ik een benadering van reli-gie als lichamelijk en fysiek fenomeen ontwikkeld die ook in nederland te gebruiken is.’‘Ik heb op basis van mijn onderzoek in Afrika het concept ‘sensational form’, gewaarwordingsvorm, ontwikkeld. Daarmee probeer ik inzicht te geven in hoe religie wordt beleefd. De notie van gewaarwordingsvorm kan onderzoe-kers alert maken voor de specifieke manieren waarop in een specifieke religieuze setting het goddelijke bereik-baar en betekenisvol wordt gemaakt. Die notie is nuttig voor het vergelijken van religies.’

Is religie volgens u iets dat beschermd moet worden of juist iets dat bestreden of uitgelegd moet worden? ‘Vrijheid van godsdienst is een cen-traal recht in democratische samenle-vingen en dient beschermd te worden. Het is niet de taak van de religieweten-schap om religie te bestrijden. Mijn doel is om het nut aan te tonen van een kijk op religie als een materiële en lichamelijk fenomeen dat we prima empirisch kunnen onderzoeken,’ bena-drukt Meyer. ‘Door het bestuderen van verschillen-de religies kun je meer inzicht geven in wat religie voor mensen betekent. Religie is meer dan geloof alleen, het gaat veel verder. We bevinden ons in nederland in een ingewikkeld proces naar een meer diverse samenleving, waarin de vraag naar de publieke aanwezigheid van religie veel discussie oproept. Veel conflicten gaan over de materiële aspecten van religie. Over hoe mensen hun religie als onderdeel van hun alledaagse werkelijkheid uitdragen. Debat hierover hoort bij een democratische samenleving.’‘Zo zijn er veel vragen over de houding van gelovigen ten opzichte van de omgang met eten (bijvoorbeeld ritueel slachten), met het lichaam (hoofd-doeken) of het gebruik van gebouwen

(nieuwe moskeeën). Juist de felle discussie over hoe de concrete uiting van religie vanuit verschillende posi-ties – seculier, gelovig, anders gelovig - wordt beleefd, benadrukt het belang van onderzoek naar de materiele en lichamelijke kant van religie.’

Nuchter beeld‘Een veel gehoorde mening is dat religie thuis hoort achter gesloten deuren, maar dat is te kortzichtig. Ook de atheïstische positie dat religie achterhaald en onwenselijk zou zijn schiet te kort. Religiewetenschappers trachten om een nuchter, en in zekere

zin afstandelijk beeld te bieden van het complexe fenomeen van religie in al zijn verschijningsvormen. Onze huidige uiterst diverse samenleving is hierbij gebaat.’ Birgit Meyer is blij met de aandacht voor religiewetenschappen en hoopt ook met haar toekomstige onderzoe-ken bij te kunnen dragen aan het debat over religie. niet om antwoorden te geven maar om te laten zien waarom kennis over religie belangrijk is. En hoe je die kennis kunt inbrengen in het zoeken naar manieren van samenleven die passen in een moderne democrati-sche maatschappij.

Birgit Meyer wil de maatschappij en daarom religie beter begrijpen

‘Veel conflicten gaan over hoe mensen hun religie uitdragen’

‘Een veel gehoorde mening is dat religie thuis hoort achter gesloten deuren, maar dat is te kortzichtig. Ook de atheïstische positie dat religie achterhaald en onwenselijk zou zijn schiet te kort.’ Dit zegt Birgit Meyer, hoogleraar religiewetenschap aan de Universi-teit van Utrecht. Ze won onlangs de prestigieuze Prijs Akademiehoogleraren en de NWO Spinozapremie, samen goed voor 3,5 miljoen euro.

Anita Broekhuizen

‘Veel mensen zijn op zoek naar spiritualiteit, onder andere door zich één te willen voelen met de natuur’

12 13


DEMOCRATISCH TEKORT IN ONTWERPVERDRAGEN

VRIJHANDEL

Tot medio 2014 werd over de ontwerpverdragen voor vrijhandel TTIP (EU–VS) en CETA (EU–Canada) geruisloos onderhandeld. De Groene fractie in het Europarlement legde de vinger op de zere plek. Een concept voor TTIP lag ter inzage in een gesloten ruimte. Het conceptverdrag mocht door Europarlementariërs alleen onder geheimhouding worden geraadpleegd. Dat is problematisch voor een verdragsontwerp met vergaande conse-quenties voor wetgeving en beleid op het gebied van onder meer landbouw, productaansprakelijkheid, (voedsel)veiligheidsnor-men, sociaal beleid en milieubeleid.

Met het verdrag kunnen bijvoorbeeld Amerikaanse bedrijven in Europa klachten indienen tegen ‘handelsbelemmerende’ maatregelen. Die klachten kunnen worden ingediend bij een privaat tribunaal dat, voor zover nu bekend, bindende uitspra-ken zou mogen doen en daarmee democratische wetgeving opzij zet. Zo dreigt alweer een democratisch tekort te ontstaan in de Europese Unie. De bevolking ziet dat steeds scherper en de weerstand tegen TTIP en CETA neemt fors toe. In nederland wordt gewerkt aan een raadplegend referendum hierover. Het is niet langer zeker dat TTIP en CETA de eindstreep zullen halen.

1) Johannes Kelder zingt op het Museum-

plein, het eindpunt van de demonstratie op

10 oktober (Foto: Bas Roufs).

2) Demonstrant op het Museumplein

tijdens een manifestatie op 10 oktober 2015

(Foto: Bas Roufs).

3) TTIP is volksschavot (Foto: Bas Roufs).

4) Kollektief Rampenplan kookt biologisch

eten voor demonstraties zoals die in Am-

sterdam op 10 oktober 2015. Dit bord soep

symboliseert de inzet van die organisatie

(Foto: Bas Roufs).

5) Demonstratie op 12 juli 2014 in Londen

(Foto ‘Global Justice Now’ via Flickr Crea-

tive Commons).

6) Op 15 oktober 2014 demonstreerden

Europarlementariërs van de Groene fractie

tegen het gesloten, niet-transparante

karakter van de onderhandelingen over de

TIPP (Foto ‘greensefa’ via Flickr Creative

Commons).

7) ‘Yes, we can stop TTIP.´ (Foto Jakob

Huber via Flickr.com Creative Commons.)

8) Een demonstrante illustreert met deze

tekening andere bezwaren tegen de TTIP

(Foto: Bas Roufs).

9) Democratie eindigt waar TTIP begint.

Wordt wakker (Foto: Bas Roufs).

10) Anti-TTIP graffiti in Malmö, Zweden

(Foto: Johan Jönnson via Wikimedia Crea-

tive Commons).

1 2 3 4

5 6 7 8

9

10

Bas Roufs

14 15


Ik verwacht dat op deze klimaattop scherpere afspraken gemaakt worden dan op de vorige, maar ben bang dat ze minder ver gaan dan noodzakelijk is.

Waarom is de top belangrijk?Het klimaatprobleem is urgent, dat is de laatste maanden goed onder de aandacht gebracht.

Kunnen we niet beter zonder overheden?Er zijn voorlopers onder bedrijven en burgers die uit zichzelf initiatieven ne-men voor hernieuwbare energiebron-nen en energiebesparing. Maar omdat het totaal aan uitstoot nog steeds stijgt, moeten er dwingende afspraken gemaakt worden, zodat niemand kan wachten op wat de ander doet. Dat geldt ook internationaal.

Wat doet u zelf?Zelf bouwen we een energieneutraal huis zonder gasaansluiting in een ecowijk. Dan gebruiken we alleen aardwarmte en zonne-energie. naar mijn werk ga ik met trein, bus en fiets. We eten zo veel mogelijk biologisch en regionaal. In mijn werk houd ik me bezig met Circulaire Economie en in mijn vrije tijd met spiritualiteit en duurzaamheid, onder meer bewust-wording binnen kerken.

Wat is de grootste uitdaging?Zorg voor klimaat en natuur hangt nauw samen met kansen op ontwikke-ling voor armen. De grootste uitdaging zal zijn om dat in samenhang op te pakken. Werken aan duurzaamheid be-gint met een intrinsieke motivatie en het duiden van waarden: hoe kijken we naar onze economie en wat verstaan we onder kwaliteit van leven?(ISH)

CHRISTIAAN HOGENHUISProgrammamedewerker bij de Stichting Oikos, oecumenisch instituut voor kerk en ontwik-kelingssamenwerking, gericht op rechtvaardige en duurzame ontwikkeling wereldwijd.

na Kopenhagen 2009 durf je nau-welijks meer een verwachting uit te spreken. Er zijn wel wat min of meer positieve signalen zoals de VS en China die eindelijk enigszins serieuze nationale klimaatplannen op tafel leggen. Laat ik daarom vooral een hoop uitspreken: dat we minimaal deze plannen vastleggen; en dat er daardoor een sfeer van internationaal vertrouwen ontstaat waarin beloftes ook worden nagekomen.

Waarom is de top belangrijk?Elk jaar dat we langer wachten met ingrijpende maatregelen en een an-dere (economische) koers, wordt het moeilijker klimaatverandering binnen enigszins aanvaardbare grenzen te houden. Dus de Top is - met een ker-kelijke term- een kairosmoment, een moment dat je moet grijpen voordat het voorbij is.

Kunnen we niet beter zonder overheden?We kunnen het klimaatprobleem niet oplossen zonder overheden en dwingende afspraken. Want lang niet iedereen verandert ‘gewoon’ zijn ge-drag als daar niet een noodzaak voor wordt gecreëerd en een gemeenschap-pelijk kader voor wordt aangegeven. Dat geldt voor burgers, maar ook voor overheden en bedrijven.

Wat doet u zelf?Ik zie mij zelf niet als voorbeeldfiguur. Ik probeer net als gelukkig zoveel anderen mijn leven zo duurzaam mo-gelijk in te richten, mét alle onzeker-

heid die er vaak is over wat het meest duurzaam is.

Wat is de grootste uitdaging?Duurzame ontwikkeling draait er in de eerste plaats om mensen weer in con-tact te brengen met hun omgeving, te beginnen dicht bij huis en ze daarvan te laten genieten. Dat ieder ontdekt wat werkelijk van waarde is en wat je om die reden ook anderen gunt en wilt doorgeven aan volgende generaties.(Yn)

MARJOLEIN TIEMENS Eigenaar van GroenGeloven. Vanuit dit bureau werkt ze aan een duurzame en sociale sa-menleving die recht doet aan de draagkracht van de aarde.

Mijn hoop is dat bij de Klimaattop vergaande maatregelen en afspraken gemaakt worden. Mijn verwachting is echter dat er op papier iets moois verschijnt, maar dat de praktijk weer-barstig zal zijn. Ik ben bang dat de macht van het bedrijfsleven te sterk is. Ik hoop op de beweging van onderaf, bijvoorbeeld grootschalige boycots tegen vervuilende bedrijven.

Waarom is de top belangrijk?Het klimaatprobleem is mondiaal, daarom is internationale afstemming nodig. Maar dat neemt niet weg dat ie-der land voor de hele wereldbevolking een eigen verantwoordelijkheid heeft. Vervuiling stopt niet bij de grens.

Carin Hereijgers,

Yfke Nawijn en

Ina Scholma-

Huisman

14


Vervolg op pag. 16

Negen duurzame stemmen over de Klimaattop in Parijs

MARJAN MINNESMADirecteur van Urgenda, een stichting die Nederland van onderop wil verduurzamen.

De top gaat niet voldoende opleveren. Daar moeten we niet depressief van worden, maar juist daarom samen de schouders eronder zetten, om meer te doen dan overheden weten af te spre-ken. Huizen energieleverend maken, anders gaan reizen, OV en elektrisch vervoer bijvoorbeeld, minder vlees eten. En bedrijven kunnen zowel meer energie besparen als meer energie duurzaam opwekken.

Waarom is de top belangrijk?De top creëert wel momentum: we moeten nU in actie komen en veel sneller overstappen op zon, wind en andere vormen van duurzame energie. Door deze top is daar aandacht voor en gaan hopelijk steeds meer mensen beseffen dat klimaatverandering het grote probleem is van deze eeuw.

Kunnen we niet beter zonder overheden?De afspraken tussen overheden zijn onderdeel van de oplossing, maar zeker niet genoeg. Ook burgers en bedrijven zijn nodig. Alle drie!

Wat doet u zelf?Zelf liep ik de bijna zeshonderd kilo-meter naar Parijs om aandacht voor het onderwerp te vragen.

Wat is de grootste uitdaging?We kunnen binnen twintig jaar om-schakelen naar 100 procent duurzame energie en in nederland 150 duizend banen creëren en innovatie stimule-ren. Dat levert een energievoorziening op die drie miljard euro goedkoper is dan doorgaan met fossiele energie-bronnen en we zijn dan onafhankelijk geworden. Wat willen we nog meer?(CH)

JAN JUFFERMANSLid van het Platform Duur-zame en Solidaire Economie (PDSE), lid van de Werkgroep Voetafdruk Nederland en van Transition Town Boxtel. Van 1978 tot 2010 werkte hij bij De Kleine Aarde.

Gezien de vele goede ontwikkelingen is mijn hoop op een redelijke afloop wel gegroeid, zoals de mondiale actie voor fossielvrije gemeenten, universi-teiten en andere organisaties (zie www.gofossilfree.org/commitments) maar bijvoorbeeld ook de Alaska-speech van Obama en de klimaat-activiteiten van paus Franciscus.

Waarom is de top belangrijk?We moeten de wereld wel wakker schudden. nu al vallen er per jaar al 400 duizend klimaatdoden, en in totaal zelfs 4,9 miljoen doden door het gas, kolen- en oliegebruik; een ware ecocide!

Kunnen we niet beter zonder overheden?Omdat we snel moeten handelen is de rol van overheden cruciaal. Zij kunnen nog zorgen voor een jaarlijks verlagend plafond voor de uitstoot van klimaatgassen. Daar bestaan twee plannen voor: Tradable Energy Quotas en CapGlobalCarbon.

Wat doet u zelf?Zelf ben ik actief bij diverse organi-saties en onlangs heb ik mijn huis (1974) gas- en fossielvrij laten maken, met onder meer 23 extra zonnepa-nelen op het oost-dak en een lucht-warmtepomp. En al ruim 35 jaar heb ik geen auto meer en eet ik ook geen vlees meer. Dat bevalt me uitstekend.

Wat is de grootste uitdaging?We moeten duidelijk maken via alle media dat duurzame ontwikkeling voor alles en iedereen beter is, en noodzakelijk voor de kwaliteit van leven voor volgende generaties. Een kwestie van mensenrechten!(CH)

MARTINE VONKLector Ethiek en Technologie, Saxion hogeschool. Ze promo-veerde aan de VU bij het Insti-tuut voor Milieuvraagstukken en het Blaise Pascal Instituut. Eerder was ze voorzitter van Time to Turn.

De internationale Klimaattop in Parijs (30 november t/m 7 december) is bij het verschij-nen van dit nummer in volle gang. De Linker Wang legt naar aanleiding van de Klimaat-top vijf vragen voor aan negen uiteenlopende mensen die inhoudelijk betrokken zijn bij duurzame ontwikkeling en de klimaatverandering.

16 17


Kunnen we niet beter zonder overheden?Het mooiste zou zijn dat de zorg voor het milieu voor iedereen tot in de haar-vaten is doorgedrongen. Dan zouden dwingende afspraken en regels niet nodig zijn.

Wat doet u zelf?Zelf heb ik geen auto, ik ben zuinig met energie, heb zonnecollectoren, eet biologisch en lokaal geproduceerd voedsel. Ik draag onze levensstijl uit door anderen erover te vertellen en te laten zien dat je er gelukkig van wordt.

Wat is de grootste uitdaging?De grootste uitdaging is om duidelijk maken dat duurzaam leven vreugde schept. Het brengt mensen weer dich-ter bij elkaar. We gaan weer nadenken over de zin van het leven. Leven vanuit waarden: leven gericht op de ander, niet op jezelf. Leven vanuit een besef dat we verbonden zijn met elkaar en met de natuur. We kunnen niet zonder elkaar.(Yn)

JAN JORRIT HASSELAARVoorzitter van de werkgroep Ecologische Duurzaamheid van de Raad van Kerken in Ne-derland.

Een grote doorbraak van Parijs is nu al de participatie van alle landen en zeer veel bedrijven. Daarbij is het tijd voor een perspectief van hoop in plaats van angst en doemscenario’s, zonder de urgentie uit de weg te gaan.

Waarom is de top belangrijk?In lijn met de encycliek van paus Fran-ciscus kun je zeggen dat ons wereld-beeld ons in de weg staat om bevrij-dend perspectief te zien. We kunnen daarmee aan de slag met een lerende samenleving, waarin de overheid faci-literend is. Iets als een woestijntocht zoals in het Exodus-verhaal, dat Martin Luther King inspireerde tot zijn bood-schap van ‘I have a dream’. In dezelfde context had hij ook makkelijk een verhaal kunnen houden van ‘I have a nightmare’.

Kunnen we niet beter zonder overheden?Het begint bij mensen, maar overhe-den spelen een belangrijke rol.

Wat doet u zelf?Zelf probeer ik zoveel mogelijk duurzaam te leven. En als neder-landse kerken hebben we onlangs een ‘Inspiratie Tafel’ georganiseerd met als thema ‘We have a dream’. Vele actoren waren daarbij aanwezig: bedrijven, multinationals, overheid, wetenschap, onderwijs, media, religies, kunsten. Het was een eerste poging om samen tot meerwaarde en inspiratie te komen en het niet alleen te verwachten van de overheid.

Wat is de grootste uitdaging?Duurzame ontwikkeling begint bij een perspectief van hoop dat vertaald kan worden in onderwijs. De paus wijst in zijn encycliek niet voor niets op het belang van educatie van jong en oud. De uitdaging is om dit leerproces met elkaar vorm te geven als bron van vreugde, hoop en bevrijdend perspec-tief, en niet in de nu vaak dominante termen van angst en apocalyps.(Yn)

MARJAN BOSCH Woont op Franciscaans Mili-euproject Stoutenburg, was in Amsterdam medeoprich-ter van de Klimaat & Geloof-groep en is betrokken bij de Klimaatloop.

Verwachting en hoop liggen vaak dicht bij elkaar, maar in dit geval ben ik geneigd het uit elkaar te halen: mijn hoop is groot, mijn verwachting gema-tigd. Mijn verwachtingen waren hoog gespannen maar insiders temperen dat enthousiasme.

Waarom is de top belangrijk?De speech van Obama en Laudato Si van Paus Franciscus stemden me eerder dit jaar even heel optimistisch. Zou het nu werkelijk zo ver zijn dat ‘de hele wereld’ deze aarde zal proberen te sparen?!

Kunnen we niet beter zonder overheden?Wat ik hoop is dat de regeringsleiders hun nek durven uitsteken. Dat ze blijk zullen geven van wijsheid en inzicht: het zou me enorm goed doen als ze werkelijk doordrongen blijken van de urgentie en dat zij noodzakelijke rigou-reuze stappen gaan zetten.

Wat doet u zelf?De beweging die dit jaar op gang kwam, met de ‘People’s climate march’, de Klimaatloop, de Climate Miles, People’s pilgrimage, de bussen vol van Milieudefensie richting Parijs… dat stemt me hoopvol. In het Francis-caans Milieuproject leven we zoveel mogelijk duurzaam en door mijn be-trokkenheid bij de organisatie van de Klimaatloop, draag ik mijn steentje bij.

Wat is de grootste uitdaging?Al die mensen met verschillende achtergronden die elkaar vinden en met hun voeten hun stem laten horen, ik vind het inspirerend. Al die informa-tie die de ronde doet: het wordt echt steeds lastiger om de klimaatveran-dering te ontkennen of voor je uit te schuiven. En dan kan het bijna niet anders of het zal doordringen achter die gesloten deuren van de COP21. Wie horen kan zal horen!(CH)

REINIER VAN DEN BERGMeteoroloog, werkzaam bij weerinstituut MeteoGroup Nederland en specialist in klimaatverandering.

Ik hoop dat er historie wordt geschre-ven. Dat kan als er bindende interna-tionale afspraken worden gemaakt voor handel en industrie, transport en energieopwekking, om de transitie naar een echt duurzame samenleving en economie te bespoedigen.

Waarom is de top belangrijk?Het is ‘alle hens aan dek’ als het gaat om het vertragen van de opwarming van de aarde. ‘Verbeter de wereld, be-gin bij jezelf’ zet voor dit onderwerp niet genoeg zoden aan de dijk.

Kunnen we niet beter zonder overheden?nee, want zoals ik al zei: het is ‘alle hens aan dek’.

Wat doet u zelf?Zelf probeer ik de bewustwording te vergroten door wekelijks lezingen te geven over klimaatverandering en duurzaamheid. Verder ben ik bezig met de oprichting van Ecoland.tv, ben één van de oprichters van kerkstroom en probeer duurzaam te leven. Met behulp van wind wek ik (op afstand) veel stroom op.

Wat is de grootste uitdaging?In nederland kunnen we veel doen door de zeven miljoen huizen die ‘zo lek zijn als een mandje’ klimaat-neutraal maken. Dat kost veel tijd en

geld, maar levert energiebesparing en werkgelegenheid op. nationaal en internationaal moet er zwaar worden ingezet op het opwekken van duurza-me energie, gekoppeld aan energieop-slag, en op termijn gekoppeld aan alle vormen van vervoer over de weg.(ISH)

LIESBETH VAN TONGERENTweede Kamerlid namens GroenLinks, portefeuille: klimaat en duurzaamheid. Was eerder directeur van Greenpeace Nederland.

Het stemt mij hoopvol als ik zie dat grote vervuilers, zoals de Verenigde Staten en China, stappen zetten naar schonere energie en minder uitstoot. Het is tijd voor een concreet, ambiti-eus Klimaatakkoord.

Waarom is de top belangrijk?na de geflopte top van Kopenhagen hebben we heel wat in te halen. Met de huidige reductievoorstellen loopt de gemiddelde temperatuur zeker op met 3° Celsius, terwijl die absoluut met niet meer dan 2° Celsius zou mogen stijgen.

Kunnen we niet beter zonder overheden?De overheid moet zichzelf aan afspra-ken houden, bedrijven uitdagen tot innovatie en ze tot energiebesparing en CO2-reductie dwingen. Bindende

afspraken zijn nodig om overheden en bedrijfsleven te houden aan hun verplichtingen.

Wat doet u zelf?Zelf probeer ik zo duurzaam mogelijk te leven. Als ik vlees eet is het biovlees. En ik koop, als het kan, biologische en lokale spullen. Meestal ga ik met de trein naar mijn werk en in mijn woon-plaats stap ik vooral op de fiets.

Wat is de grootste uitdaging?Als burgers kunnen we ook veel voor elkaar krijgen. Zonnepanelen op het dak leggen, biologische producten kopen. Dat gebeurt al en toont aan dat mensen duurzaam willen leven. Er zou niets meer in de winkel moeten liggen dat verwoestend is voor onze planeet.(ISH)

16 17


Vervolg van pag. 15

Negen duurzame stemmen over de Klimaattop in Parijs

18 19


Hij vertelt uit eigen ervaring hoe hij eerst één iemand in huis nam. ‘De zolderkamer was leeg, die had ik niet nodig. Al snel diende zich iemand aan die daar kon verblijven. De studeerka-mer gebruikte ik ook niet zoveel, daar was plek voor iemand anders. Het groeide aan. Op een gegeven moment sliep er ook eentje in de eetkamer op een matras.’ Op één moment had hij veertien mensen in huis. ‘Het is heel lastig, ik raad het niemand aan. Hoe-wel het wel verrijkend is.’‘Taal is er nooit genoeg’, zegt Van Hooijdonk op de vraag wat er nodig is. ‘Hoe meer mensen de taal kunnen leren, hoe beter het is.’ nourdin Zalen (Catharijnehuis Utrecht) sluit zich bij dat standpunt aan. ‘Als mensen de taal leren, kunnen ze hun weg vinden in de samenleving.’ Uit de zaal komt de

reactie dat alleen de taal niet genoeg is. ‘Er komt nog zoveel na’, vertelt iemand die zelf taalcursussen geeft. ‘Wij zien soms mensen die negen jaar geen nederlands gesproken hebben, omdat niemand hen op de galerij aan-sprak. Daar wil ik me voor inzetten, niet alleen voor dat eerste, er komt een heleboel na.’Er is behoefte aan succesverhalen in de media, stelt Zalen. negatieve verhalen zijn er volop, de positieve verhalen sneeuwen daar bij onder. ‘Van mensen die echt vrijwilligerswerk doen, deelnemen aan de samenleving en een positieve bijdrage leveren.’ Maar ze zijn er wel. Bijvoorbeeld in Zaanstad, waar een tentenkamp voor vijfhonderd vluchtelingen is en waar bijna geen onrust is. In Groningen biedt een stichting een simpele cursus aan aan vluchtelingen. ‘Dat is echt gewoon dingen zien en nadoen’, legt één van de aanwezigen uit.

OpvangEen aantal regio’s in nederland staat te boek als krimpregio: de bevolking neemt af. ‘In Zeeland staan vijftien-duizend huizen leeg. Moet je daar

niet wat mee?’ vraagt Ofman zich af. De structuur in de krimpregio’s is er vaak nog. Als in de woningen weer mensen gehuisvest worden, is dat ook goed voor de omgeving. Een aantal gemeenten en woningcorporaties in Limburg heeft een plan ingediend bij het kabinet om woningen terug te kopen. Daar kunnen niet alleen statushouders in gehuisvest worden, maar bijvoorbeeld ook mensen die op de woningmarkt tussen wal en schip vallen. Gastgezin voor een vluchteling wil onder andere dat vluchtelingen vrijwil-ligerswerk kunnen doen. ‘Die mensen willen heel graag iets teruggeven’, legt hij uit. Zalen vult aan dat vrijwilligers-werk nu een grijs gebied is. Dat heeft te maken met verzekeringen. ‘Iedereen kan bedenken: van niets doen word je

lamlendig. Daardoor worden mensen juist passief’, reageert Voortman. ‘Do it yourself: wat kun je zelf doen?’ Volgens Vink is er vooral behoefte aan mensen die iets gaan doen, Zalen wil dat er begonnen wordt met een menswaardige benadering van vluch-telingen. ‘Mensen vluchten voor hun leven. Benader iemand als een mens. Dan haal je ook de sterke kanten naar voren’, zegt hij. Voortman sluit zich bij beide aan, terwijl Ofman en Van Veen oproepen tot een gastvrije benadering en het zoeken van samenwerking.

In januari en in november was Parijs het strijdtoneel tussen de ‘Westerse manier van leven’ en de ‘radicaal religieuze manier van leven’ van ISIS. Het is erg verleidelijk om te blijven steken in dit onderscheid tussen ‘wij’ (de goeden) en ‘zij’ (de slech-ten). Het maakt de wereld overzichtelijk en houdt het onder-scheid tussen moslims en niet-moslims in stand.

Zo eenvoudig is de wereld niet. We zouden ook een begin kunnen maken met de erkenning dat onze handelingen in het Midden-Oosten op zijn minst hebben bijgedragen aan het monster dat ISIS heet. Terroristen wordt geen strobreed in de weg gelegd om aan wapens te komen. Onder de publicitair handige vlag van het ‘verjagen van dictaturen’ is er een om-vangrijke wapenhandel in Irak, Syrië en wijde omstreken. De ene keer staat nederland op nummer 3 in de lijst van wapenex-porteurs, de andere keer op nummer 7. Wat nederland in een dergelijke top-10 te zoeken heeft, ontgaat mij.

Wapens brengen geen democratie. Wapens kunnen wel be-vrijden, zoals Europa eerder bevrijd is geraakt van de nazi’s. Maar de tijden zijn veranderd. Van enige militaire coördinatie in het Midden-Oosten is geen sprake en de vijand is bijzonder diffuus. Sjiieten vechten tegen soennieten, het Westen wil in die regio de dominantie bewaren ten opzichte van het Oosten en kiest daarom voor militair spierballenvertoon, en de econo-mische belangen kruisen elkaar op Irakees en Syrisch grond-gebied. En niemand wordt bevrijd.

Dat is geen mening. Het bewijs is voor iedereen zichtbaar: mil-joenen mensen zijn op de vlucht. niet alleen voor ISIS, maar ook voor de drones, de bommenwerpers, de tanks en natuur-lijk de staatsapparaten zelf. Miljoenen mensen worden in de buurlanden opgevangen, maar bij gebrek aan perspectief op terugkeer, trekken deze vluchtelingen verder. Ze komen naar Europa.

Het is een Bijbels beeld: de exodus. Lange slierten van mensen trekken door de woestijn op weg naar het Beloofde Land. Daar wacht hen vaak een warm welkom, maar vaak ook niet. Wan-neer wij de oorzaken en gevolgen van die vluchtelingenstroom niet zien, rest ons alleen de primaire reactie: er is een Vreemde in ons midden. En dat roept oer-emoties op: angst, wantrou-wen, zelfs haat, aangejaagd door populisten die bestaan dank-zij dergelijke emoties.

Mensen vergeten de oorzaken. Zij worden geconfronteerd met de Vreemdeling en een reeks van aanslagen. En dat is de grootste les van de aanslagen op Parijs: wij moeten waken voor kunstmatig onderscheid. Dat maakt ons lui en biedt geen perspectief. Alles heeft zijn oorzaak, ook de aanslagen in Pa-rijs, hoe pijnlijk ook om te erkennen… Laten we hopen op een vredevol 2016.

Enis Odaciemail: [email protected]

HET JAAR VAN PARIJS

Enis Odaci

{COLUMN 19


Zes panelleden lieten tijdens de bijeen-komst hun licht schijnen over wat nodig is. Eén van die dingen is een regionale ‘taakstelling’ voor statushou-ders. Iedere gemeente moet een aantal mensen met een verblijfsvergunning huisvesten. Dat aantal is heel speci-fiek. Minder mag niet, meer ook niet. De gemeente Ede heeft bijvoorbeeld haar taakstelling voor dit jaar, 182 mensen, al gehaald, maar mag niet nog extra mensen opvangen, vertelt Sijtse van Veen, actief bij Vluchtelin-genwerk Ede. Tweede Kamerlid Linda Voortman wil toe naar een regionale taakstelling in plaats een gemeen-telijke. ‘Het gaat uiteindelijk om het resultaat’, zegt ze.

Gesleep met mensenLot van Hooijdonk, GroenLinks wethouder in Utrecht, vindt dat het

over moet zijn met ‘het gezeul’ met mensen. De achthonderd mensen die in Utrecht een woning moeten krijgen, kunnen overal vandaan komen. ‘Uit Tytsjerkstradiel of Venlo bijvoorbeeld, terwijl wij hier in ons eigen centrum ook tweehonderd mensen hebben zitten die wachten op een woning. Waarom zeg je niet één en één is twee’, aldus Van Hooijdonk.Een eind maken aan het gesleep is voor iedereen beter, stellen ook andere panelleden. ‘Als je in een plaats komt en er zijn mensen die je daar gastvrij ontvangen en een band opbouwen, is het voor allebei niet motiverend als ze na een paar weken weer op een andere plek zitten’, stelt Jan Willem Vink, actief bij Gastgezin voor een vluchte-ling. Deze organisatie mobiliseerde ruim 25 duizend gezinnen die zich als gastgezin willen inzetten voor een vluchteling. Voortman denkt dat het wel mogelijk is om dat ‘gezeul’ te verminderen. Alleen ontbreekt bij een meerderheid van de Tweede Kamer op dit moment de politieke wil om dat ook echt aan te pakken. Ze schetst de reis die vluch-telingen afgelegd hebben voor ze in nederland aankomen. ‘De drive om

hier te zijn is echt enorm. Dat kun je volgens mij gebruiken om mensen snel de taal te laten leren, snel te laten inburgeren’, stelt ze. Vink wil zich hardmaken voor de parti-cipatie van nederlanders. ‘Zij kunnen een grote rol spelen, maar het kan wel efficiënter’, stelt hij. Die efficiencyslag kan gemaakt worden als de mensen die hulp nodig hebben, op één plaats blijven. Als een vluchteling binnen een paar weken weer vertrokken is, heeft de hulp niet veel zin. ‘Dat doe je mis-schien twee of drie keer.’

Zelf doenDoor het hele land klinkt de vraag ‘wat kan ik doen als individuele burger?’ Veel gemeenten verwijzen inwoners met die vraag door naar organisaties als vluchtelingenwerk. Ook in Ede gebeurt dat. Daar zijn volgens Van Veen dusdanig veel aanmeldingen, dat niet alle nieuwe vrijwilligers ingezet kunnen worden. Om opgeleid te wor-den, moeten er vluchtelingen zijn die begeleid moeten worden en die zijn er onvoldoende. Een veelgehoord idee is het in huis ne-men van een vluchteling. Cor Ofman raadt dit mensen niet direct aan.

Bijeenkomst ‘Do it yourself ’ over vluchtelingenopvang

Goede opvang: een menswaardige benadering

De opvang van vluchtelingen: ook Nederland draagt zijn steentje bij. Veel mensen willen ook individueel helpen. Maar wat kunnen ze doen? Die vraag stond centraal tijdens een bijeenkomst van De Linker Wang, op 14 november in Utrecht. Een verslag.

Bas Joosse

‘Mensen vluchten voor hun leven, benader hen als mens’

20 21

DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015- nR. 5MAART 2015- nR. 1DECEMBER 2015- nR. 5

{EEN ANDERE WANG 21

Ruard Ganzevoort

Vaak komen ze niet in de krant. De tallozen die bood-schappen doen voor een oude buurman, taalles geven aan vluchtelingen, als vrijwilliger de dorpsbibliotheek draaiend houden, of helpen snoeien in het natuur-gebied. Ze worden niet uitgenodigd voor praatpro-gramma’s op radio of TV. Er worden geen reportages over hen gemaakt. Misschien krijgen ze na twintig jaar trouwe dienst een koninklijk lintje, maar ook daar moe-ten ze de bekende nederlanders voor laten gaan.

Gerard Reve schreef er al over in zijn gedicht over zuster Immaculata die in stilte zorg verleent terwijl de actie-voerders, ‘ongewassen apen’, ’s avonds al op TV zijn. Hij sluit dat gedicht af met de woorden ‘Toch goed dat er een God is’. Want er zit iets helemaal scheef als de grote schreeuwers voortdurend de aandacht vangen en de stille werkers nooit de erkenning krijgen.

nu ben ik politicus genoeg om te beseffen dat verande-ring vaak alleen tot stand komt als er ook in de publieke opinie iets verandert en daarvoor is het dan weer nodig dat ongewassen apen en bekende nederlanders zich in dat publieke debat mengen. Politiek is altijd voor een deel inhoudelijke argumentatie en voor een deel het be-invloeden van het grote publiek. Wie alleen dat laatste doet, noemen we populist. Wie alleen het eerste doet, bereikt weinig.

En toch zullen we het vooral moeten hebben van die stille krachten. natuurlijk is het belangrijk wat er ge-beurt in het parlement, de gemeenteraden en provinci-ale staten. En natuurlijk worden daar de besluiten geno-men die de structuren van onze samenleving bepalen en veranderen. Daarmee is echter nog geen buurman geholpen, geen wilg geknot. Uiteindelijk zijn het al die gewone mensen met hun stille bijdragen die zorgen dat gebeurt wat er gebeuren moet.

Discussies over een grote of kleine overheid vind ik daarom niet zo heel erg interessant. Of we het nu ver-zorgingsstaat noemen of participatiesamenleving maakt me ook niet zo heel veel uit. Het moet in al die politieke vergaderzalen steeds gaan om de vraag of en hoe we mogelijkheden scheppen voor mensen om hun leven zo goed mogelijk te leiden en iets voor elkaar te betekenen. En dat dan niet alleen in de wijken van mensen die het goed hebben en voor wie alle kansen klaar liggen, maar ook voor mensen die het minder getroffen hebben.

Dat is namelijk wel het risico van de veranderingen die nu gaande zijn. Mede onder druk van de financiële nood van de afgelopen jaren stootte de overheid allerlei taken af – vooral in zorg en welzijn – in de hoop dat mensen dat zelf weer zouden gaan overnemen. En op veel plaat-

sen gebeurt dat ook. In de praktijk blijkt dat mensen vaak graag zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leven en ook bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen voor anderen. Maar in de meest kwetsbare wijken lukt dat juist niet. Daar waar zorg en onderlinge hulp het hardst nodig zijn, is het het moeilijkst te organiseren. De participatiesamenleving kan daardoor makkelijk een hobby van de kansrijken worden.

In religieuze tradities zijn vaak verhalen te vinden die ons herinneren aan waar het echt om gaat: in stilte goed doen voor de ander die je op jouw levensweg tegen-komt. Het bijbelse verhaal van de – opnieuw naamloze – barmhartige Samaritaan bijvoorbeeld. Hij ging niet op pad om goed te doen en hij was al helemaal niet door de overheid gestuurd. Maar toen hij op zijn pad een gewonde man tegenkwam, was hij bereid zich te laten storen, onderbreken, aanspreken. Hij nam de verant-

woordelijkheid op zich voor deze onbekende medemens die hulp nodig had.

In diezelfde bijbel komen we ook een verhaal tegen dat politici zou moeten waarschuwen. Onder Jezus’ leerlin-gen ontstaat op een bepaald moment een machtsstrijd. Wie is hier de belangrijkste? Wie staat het dichtst bij de macht? Voor kijkers van televisieseries als Borgen, House of Cards en De Fractie een herkenbare strijd. En al gaat het er in de wandelgangen van het parlement of de gemeenteraden vaak een stuk minder spannend aan toe, de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die gevoelig-heid voor macht en roem hoort bij de politiek. Het past echter niet bij de wereld die Jezus voor ogen had en die hij het hemels koninkrijk noemt. In dat visioen zijn macht en eer betekenisloos. Daar is de grootste mens klein en de kleinste groot. Daar zitten bedelaars op de troon en gaan machtigen op de knieën. En om zijn woorden kracht bij te zetten, neemt hij zelf de rol van de dienstknecht op zich en wast hij de voeten van zijn volgelingen.

Voor mij zijn zulke verhalen een herinnering aan de juiste verhoudingen. Aan de stille krachten die de we-reld leefbaar houden, ook – juist – als die door geweld uiteengereten wordt. Aan de dienstbaarheid van zuster Immaculata. En aan de zelfoverschatting van machtheb-bers en ongewassen apen.

Prof. Dr. Ruard Gan-

zevoort is voorzitter

van De Linker Wang.

Een vriendin die lid was van het jongerenpanel van UnICEF, vertelde Mirjam over de nationale Jeugdraad. In de nieuwsbrief stond een wedstrijd aangekondigd: een essay schrijven over je toekomstplannen en hoe die zouden veranderen als je zou moeten vluchten. Mirjam deed ‘voor de aardig-heid mee’.

In haar essay schreef ze: ‘Mijn keuzes

en moge-lijkheden

zijn ein-deloos, mijn dro-men zijn

grenze-loos.

Als ik zou moeten vluchten, zijn er geen keuzes meer.Er is vaak maar één keuze en dat is de keuze die ervoor zorgt dat je overleeft.’Ruim twintig kandidaten deden mee aan de wedstrijd, van de drie finalisten won Mirjam. De eensgezinde jury noemde haar essay ‘inspirerend’ en ‘anders dan de anderen’. Een bos bloe-men en het jeugdambassadeurschap vielen haar ten deel.

BetrokkenOver haar betrokkenheid bij het onder-werp vertelt Mirjam: ‘Ik ben geboren in Congo. Mijn ouders werkten daar voor De Verre naasten en voerden allerlei projecten uit. Toen ik drieënhalf was zijn we in nederland gaan wonen. In mijn opvoeding heb ik Jezus leren kennen. Wat Hij deed voor ons en hoe Hij zich voor anderen heeft ingezet.

Ik denk dat Jezus ons de opdracht geeft om te doen waar je goed in bent, om op die manier anderen te helpen. Vreemdelingen worden in de bijbel expliciet genoemd als mensen om oog voor te hebben. Helpen is meestal heel erg leuk, maar ook als het minder leuk is, probeer ik door te zetten. Dat is iets wat ik van Jezus heb geleerd’.na Congo is Mirjams vader directeur geweest van Vluchtelingenwerk noord nederland: ‘Hij is nog altijd erg bij het onderwerp betrokken en daardoor weet ik er best wat van.’

FeitenMirjam vindt het belangrijk dat jonge-ren op de hoogte zijn van de feiten. Als er geroepen wordt: ‘Er zijn hier zoveel vluchtelingen’, wil ze die misvatting corrigeren met het feit dat de meeste vluchtelingen in de eigen regio worden opgevangen.Sinds de zomer is ze betrokken bij de uitvoering van projecten, die eerder zijn bedacht. Zelf mocht ze al gastles-sen geven op middelbare scholen: ‘Ontzettend leuk om met allerlei jongeren te spreken over zo’n groot thema als de vluchtelingenproblema-tiek. Maar dan kom je er ook achter

dat het thema klein en tastbaar is, want hoe ga je om met die Syrische jongen op de voetbalclub?’

DialoogIn de korte periode dat Mirjam jeugdambassadeur is, is de vluchtelin-genstroom een ‘hot issue’ geworden. Ze merkt dat jongeren wel eens moe worden van het onderwerp, dat ze zich afsluiten en onverschillig worden. Maar eigenlijk is ze blij als jongeren in elk geval iets vinden, ook al willen ze dat vluchtelingen per direct terug gestuurd worden en er een hoge muur om nederland gebouwd moet worden: ‘Die hebben in elk geval nagedacht en met hen kun je nog een dialoog aangaan. Ik probeer respectvol met hun opvatting om te gaan, maar vraag wel waar zij hun mening op baseren. Vaak komt er dan een leuk gesprek op gang.’

SamenwerkenMirjam werkt samen met een heel gevarieerde groep qua opleiding, afkomst en religie. ‘We zijn ontzettend respectvol naar elkaar en iedereen heeft de ruimte om te geloven wat hij wil. Juist door onze verschillen vullen we elkaar enorm aan in ons gezamen-lijk doel, de wereld een beetje mooier maken. Ik probeer altijd te kijken naar de sterke punten van mensen en probeer hen lief te hebben, wie ze ook zijn en wat ze ook geloven. Dat past bij het christelijk geloof. Maar het leuke is dat mijn boeddhistische, islamitische en hindoeïstische vrienden dezelfde boodschap krijgen vanuit hun religie.’

Jeugdambassadeur Mirjam Harink wil de dialoog aangaan

Vluchteling: een eind aan grenzeloze dromen

Ina Scholma-Huisman

Mirjam Harink uit Heerde is sinds juni dit jaar de eerste jeugdambassadeur voor vluchtelingen van de Nationale Jeugdraad. De scholiere uit Havo 5 schreef een essay over haar toekomstplannen en hoe die zou-den veranderen als ze moest vluchten. ‘Als ik moet vluchten, zijn er geen keuzes meer.’

De nationale Jeugdraad (nJR) is een koepelorganisatie van landelijke jongerenorganisaties voor jongeren tussen de 12 en 30 jaar. De nJR moe-digt jongeren aan om te laten zien waartoe zij in staat zijn, van bij hen in de buurt tot de Vn aan toe. Daar-naast adviseert de nJR overheden en andere organisaties over jeugdbeleid.

‘Het vluchtelingenprobleem is ook klein en tastbaar’

Voeten wassen

‘Natuurlijk is het belangrijk wat er gebeurt in het parlement. Daarmee is echter nog

geen buurman geholpen, geen wilg geknot’

22 23


geregistreerd te worden. Zij wist niet of, en zo ja wanneer, zij verenigd zou worden met haar man in Duitsland. Een andere jonge Syrische vrouw met twee kinderen was twee uur eerder aangekomen. In een staat van opluchting dat zij en haar kinderen het overleefd hadden, kon ze nog steeds niet bevatten dat zij het hadden gehaald. Haar man is in de bloedige Syrische burgeroorlog overleden. Beide vrouwen vroegen mij, hoelang ik dacht dat de wereld de wreedheden in Syrië kan aanschouwen zonder er iets aan te doen. Hun persoonlijk leed achtten ze als klein leed vergeleken met wat in hun land gaande is. Waarom stopt niemand het bloedvergieten? Waar zijn de leiders die opkomen voor vrede?

De chaos van LesbosDe Afghaan Hamid en zijn negen-hoofdige familie was bijna veertig dagen eerder uit Kaboel vertrokken, via Pakistan, Iran, Turkije en vervolgens naar Griekenland. Hamid wil weten waarom de wereld niet begrijpt dat na meer dan 35 jaar buitenlandse inter-venties in Afghanistan het land tot op het bot ziek, verwond, wantrouwend en hopeloos verdeeld is. nog steeds is zijn land gegijzeld door extremisme en bruut geweld. Hamid en zijn gezin moesten weg omdat het leven daar zo onveilig is. Geen toekomst en per-spectief voor kinderen. Waarom neemt niemand verantwoordelijkheid voor de gevolgen van een situatie waar zovele mogendheden van buiten er aan had-den bijgedragen?Er zijn vele burgers, vrijwilligers, medewerkers van hulporganisaties, mijn eigen collega’s die proberen in de chaos van Lesbos orde te scheppen en de nood van honderdduizenden mensen iets te linderen. Zij vragen luid en duidelijk, wat te doen aan deze onhoudbare situatie? Waarom zien wij geen leiders die verantwoordelijkheid nemen en de weg wijzen hoe orde op zaken te stellen?We leven in een tijd van verwarring en onzekerheid, waar iets onbekends of iets dat vreemd oogt, wantrouwen oproept. Vanzelfsprekend geachte, gemeenschappelijke waarden zijn diep aangetast. In tijden waarin geweld en

terreur overal kunnen toeslaan, waarin hebzucht en egoïsme voor velen de nieuwe ‘deugden’ zijn. In deze verwar-rende tijden waar het prediken van haat gelijk gesteld is aan de vrijheid van meningsuiting, in deze tijden hebben we meer dan ooit behoefte aan wijze, samenbindende en inspirerende leiders. Rechtvaardige leiders!Ik geloof niet in een koning die van godswege komt en orde op zaken stelt. De roep om de komst van een recht-vaardige koning klinkt in mijn oren als wachten, handen ten hemel en niets doen, niets veranderen, niets bewegen. Want de redding komt van boven. En dat was voor mij een reden voor woede! Een voor velen heilige tekst die oproept tot afwachten?In mijn werk word ik dagelijks gecon-fronteerd met oorzaken en gevolgen van problemen als massale migratie, vluchtelingenstromen, conflicten, ge-weld en religieus extremisme. Oorza-ken als armoede, extreme ongelijkheid, uitbuiting en uitsluiting, wapenhandel, tirannie en mensenrechtenschendin-gen of de gevolgen van klimaatver-andering. Stuk voor stuk complexe problemen.

Het zijn geen exclusieve problemen van onze tijd maar ze zijn nu veel complexer. De omvang en snelheid van onze communicatiemiddelen zijn ongekend. Met smartphones en internet zijn we wereldwijd met elkaar verbonden.

Gedwongen migratieIk mis leiders die opstaan en deze complexiteit verwoorden. Waar zijn de rechtvaardige leiders die ten aanzien van de komst van vluchtelingen op-staan en zeggen, dat migratie van alle tijden is? Migratie op zichzelf is noch goed, noch kwaad. Het is verbonden met de menselijke natuur. Met onze nieuwsgierigheid. Met onze perma-nente wens om de eigen situatie te verbeteren.nieuwe landen, samenlevingen, continenten zijn opgebouwd, tot bloei en grote hoogtes gebracht door migranten. Het geld wat tegenwoordig migranten terugsturen naar Afrika is een veelvoud van alle bedragen voor ontwikkelingssamenwerking. nog belangrijker dan het geld, is de macht van de verbeelding die tot bloei komt bij achterblijvers die het succes van de emigranten zien.

Ik had niet verwacht en het is nooit mijn ambitie geweest om te preken op deze kansel in de Haagse Klooster-kerk. Toch ben ik dankbaar voor de uit-nodiging en de mogelijkheid om deze ‘Preek van de leek’ te verzorgen. Leek? Ja, dat ben ik zeker wat betreft kerk en christelijk geloof. Maar mijn betrok-kenheid en permanente strijd voor een rechtvaardige wereld en ook mijn lot als een vluchteling die meer dan dertig jaar in ballingschap leeft, drijft mij om met u deze dienst te delen.

Veerkracht van mensenIk geloof in de veerkracht van mensen en ik geloof dat we door onze keuzes, ongeacht waar we onze inspiratie vandaan halen, een betere wereld een stapje dichter kunnen brengen. Door wie we zijn, hoe we leven en wat we voor elkaar doen.Mijn eerste ontmoeting met een vluchteling, een oorlogsvluchteling, is bijna 35 jaar geleden. In een park in Teheran kwam ik in gesprek met een meisje van elf. Zij was daar met haar ouders, broers en zussen. Het gezin was afkomstig uit het Zuiden van Iran. Ze waren de oorlog tussen Iran en Irak ontvlucht. Ze waren met vele andere vluchtelingen ondergebracht in een half afgebouwde flat om de hoek van mijn ouderlijk huis. Kort daarna ont-moette ik een groep jonge mannen uit Afghanistan die de bezetting van hun land door de Sovjet Unie ontvlucht waren en bescherming zochten in mijn vaderland, Iran.Twee jaar later was ik zelf vluchteling. Mijn vlucht uit Iran voerde mij door Iraans Kurdistan. Ik was op de vlucht en ik was zwanger. Ik kon het medelij-den zien in de ogen van de Koerdische

vrouwen die mij met mijn dikke buik onderweg zagen. Ze hadden naast hun gastvrijheid ook een advies: ‘noem je kind Avareh’, dat betekent ‘de ont-heemde’. Mijn zoon heet Homam: ‘vrij mens’.Sindsdien ontmoette ik veel vluch-telingen: in Pakistan, Congo, Darfur, Zuid Soedan, Oeganda, in Palestina, Libanon, Jordanië en in nederland. De opvang is meestal erbarmelijk. Het half afgebouwde flat om de hoek van mijn ouderlijke huis in Teheran staat voor mij symbool voor al die barakken, tenten, woestijn- en straathoeken waar vluchtelingen moeten leven.Ik kwam gisteren terug uit Grie-kenland. Ik was op Lesbos en zag honderden mannen, vrouwen, kin-deren, babies op de vlucht. Uit Syrië, Afghanistan, Eritrea. Palestijnen, Liba-

nezen - en ook Iraniërs. Veel verhalen heb ik gehoord. Sommige mensen waren lang onderweg, anderen korter. Oud en jong. Gezond en ziek. Man en vrouw. Maar één ding hadden ze gemeen: Ze hadden veel angst en gevaar doorstaan. Kosten nog moeite gespaard, de koude en onvoorspel-bare zee getrotseerd om hun doel te bereiken.Om Europa te bereiken. Om zich veilig te voelen. Om een betere toekomst voor hun familie en kinderen op te bouwen. De opvang op Lesbos is alles behalve hartelijk en de omstan-digheden daar zijn erbarmelijk. Toch overheerst de opluchting, het gehaald te hebben en de hoop op betere tijden is overal voelbaar.Het is een constante factor in de geschiedenis: vluchten is geen keus. Oorlog, tirannie, uitsluiting en onrecht zetten mensen aan tot vlucht. In Griekenland zag ik heel veel kinderen en babies die nu ontheemd zijn. Zij verdienen het, vrije mensen te worden.De voorbereidingen voor deze dienst heb ik als confronterend ervaren, met momenten van aarzeling, twijfel, woede en hoop. Ik ben niet met de Bij-

bel opgegroeid. Wel ben ik me er goed van bewust dat er vele gemeenschap-pelijke verhalen bestaan in de Bijbel en de Koran, waarmee ik ben opgegroeid.Ik aarzelde en twijfelde of ik wel in staat zou zijn na decennia van be-wuste afstand tot geloofsovertuigingen een onbevangen inspiratie op te doen uit een Bijbelse tekst. Ik heb de tijd genomen en geprobeerd weer terug te gaan naar de inspiratiebronnen uit mijn jeugd. Teksten en verhalen die mij blij, verdrietig en woedend maak-ten. Troost en hoop boden. Het was mooi om weer geraakt te worden door oud-Perzische dichters, soefi’s en - ja - ook religieuze teksten:

Er zou van godswege een koning,een koning komen - een koning!Om orde te stellen op zaken.

Een vooraankondiging. Een wens. Een verwachting. Een verhaal…

We leven in tijden van verwarring. We kijken niet meer op als we horen over een zelfmoordaanslag of een bomex-plosie in Bagdad, Kabul, Peshawar, Beiroet of nairobi. Waarbij al sinds jaren onschuldige burgers op markten, in moskeeën en op straten om het leven komen. In november werden in Parijs onschuldige burgers gedood. Haat en geweld, die zo dichtbij komt, brengen angst en vrees mee. Het beïnvloedt ons dagelijks denken en handelen. We lopen rond met veel vragen waarop we geen antwoord weten. De dringendste vraag: Waarom gebeurt dit en wat moeten wij doen? Tijdens mijn bezoek aan vluchtelin-genkampen op Lesbos hoorde ik ook steeds weer deze vragen: ‘Waarom?’ en ‘Wat te doen?’Vertwijfelde vluchtelingen die na een gevaarlijke reis onder mensonterende omstandigheden worden opgevangen door een van de rijkste continenten ter wereld vragen zich af waarom zo weinigen hun noodsituatie begrijpen. Waarom zijn er zovelen die hen liefst direct weer zien vertrekken terug naar de tirannie waaruit ze gevlucht zijn?Hoda is een jonge Syrische vrouw, die uitgeput en vermoeid met haar baby van één maand, zat te wachten om

Farah Karimi sprak de ‘Preek van de Leek’ uit in Den Haag

‘Waar is de rechtvaardige koning?’

Farah Karimi – directeur van Oxfam Novib en voor-malig Tweede Kamerlid voor GroenLinks – hield op 22 november de ‘Preek van de Leek’ in Den Haag. Zij boog zich over Psalm 72 in de bewerking van Huub Oosterhuis: de roep om de rechtvaardige koning. Ze ging de dialoog aan met deze tekst. Welk leiderschap hebben we nodig, in deze tijden van oorlog, crisis en onzekerheid?

‘Twee jaar later was ik zelf vluchteling. Ik was op de vlucht en ik was zwanger’

Vervolg op pag. 24

Farahnaz Karimi

(15 november 1960)

is een Nederlandse

ex-politica van Iraanse

komaf. Zij was tussen

1998 en 2006 namens

GroenLinks lid van de

Tweede Kamer. Sinds

2008 is ze algemeen

directeur van de

ontwikkelingssamen-

werkingsorganisatie

Oxfam Novib. Op 22

november jl. hield ze

de ‘Preek van de Leek’

in de Kloosterkerk in

Den Haag waarvan

de tekst op deze pa-

gina’s staat te lezen.

Tijdens de viering

(bijeenkomst) werd

onder meer ook een

klassiek Perzisch lied

ten gehore gebracht.

Alles over Preek van

de Leek Den Haag is

te vinden op: http://

www.preekvandeleek-

denhaag.nl.

24 25


Er zou, als dauw over rozen,genezing zijn voor de zieken,grote schoonmaak van zielenvrijkoop van kostbaar bloed:uittocht uit slavenhuizentirannen van hun troneneen thuisland voor de ontheemdeneen taal van vrede en hoop.

Ik kan geen mooier beeld schetsen dan met deze zinnen. Maar om dat te rea-liseren moet niet ‘wachten’ het motto zijn maar: ‘neem je eigen verantwoorde-lijkheid’. Een hand reiken naar de ander en leiderschap tonen en deze opeisen. niet morgen, niet in de verre toekomst, nee dit is de wereld die wij vandaag nodig hebben. In mijn werk zie ik niet alleen de pro-blemen en de ellende. Ik zie ook dat het streven naar een wereld vrij van wreed-heden, tirannie en domheid een ideaal is van zovelen in zovele samenlevingen.

Mijn hoop is dat deze gedeelde idealen van een rechtvaardige wereld ons allen beweegt om verantwoordelijkheid te nemen.Vrijwilligers die ’s nachts langs de kilometers lange kust van Lesbos patrouilleren om vluchtelingen bij hun aankomst uit de zee te vissen, hen een deken aanrijken en wegwijs maken naar de kampen. Oegandese maatschap-pelijke organisaties die vluchtelingen uit Zuid Soedan in noord Oeganda helpen om het draad van hun leven weer op te pakken. De Congolese boeren die zich verenigen en vreedzaam verzet bieden tegen barbaarse rebellen en soldaten in hun gevecht om goud en diamanten. Vrouwen in Tunesië die waakzaam vanaf de eerste dagen van de jasmijnrevolutie hun rechten hebben verdedigd en in

dialoog zijn gegaan met fundamenta-listische groepen die het niet zo nauw nemen met vrouwenrechten.Deze mensen en nog vele andere, al-lemaal met veel moed en hoop, laten zien dat we een verschil kunnen maken met onze keuzes. Dat we principieel en moreel kunnen leven en handelen.Ik ben opgegroeid met het gedachte-goed van de sjia. Vooral één van de vijf zuilen van het sjiitisch geloof heeft mijn leven ingrijpend beïnvloed: streven naar ‘Edalat’, rechtvaardigheid. In het bijzonder werd ik geïnspireerd door de interpretaties van Ali Shariati voor mijn eigen handelen. Zijn oproep en gebed om bevrijd te raken van de vier ‘gevan-genissen van de mens’: zijn dierlijke natuur, de gevangenis van de eigen levensgeschiedenis, de benauwdheid van zijn sociale omgeving en de grillen van zijn ego. Ali Shariati zegt het zo: ‘We moeten niet toegeven aan de morele ramp van deze tijd: dat wat als pragmatisme gezien wordt, in werkelijkheid blind opportunis-me is. Een houding die zo breed wordt gedeeld dat ieder, die dit niet omarmt, voor onaangepast wordt aangezien.’

Waar zijn de leiders die zeggen dat gedwongen migratie altijd ongewenst is? Gedwongen te moeten vluchten is pijnlijk. Ballingschap is verlies. Wie legt uit dat oorlogen en schendingen van mensenrechten tot vluchtelin-genbewegingen leiden? Dat na de grootste verschrikking van onze tijd, na de tweede wereldoorlog, we als een daad van beschaving met elkaar heb-ben afgesproken dat vluchtelingen en slachtoffers van geweld en vervolging, recht hebben op bescherming? Dat deze bescherming een collectieve ver-antwoordelijkheid is van ons allemaal?Het is een schande dat in de afgelopen jaren meer dan 31 duizend mensen zijn overleden of vermist geraakt op hun weg naar Europa. Op hun tocht naar veiligheid en een beter leven. Dat had-den wij moeten zien te voorkomen.Welke politieke leider staat er voor dat we veilige manieren moeten vinden om

mensen die bescherming nodig heb-ben hiernaartoe laten komen? Legale wegen, zodat niet vrouwen, kinderen, baby’s de barre en gevaarlijke tochten op zich moeten nemen. Omdat wij een eerlijke bijdrage moeten leveren aan de collectieve inspanning van de rijke en veilige landen om het hoofd te bieden aan dit vluchtelingenvraagstuk.Welke leider verklaart dat we onze be-schaving hoog moeten houden en dat we deze meten aan hoe we met kwets-baren omgaan, met onze ouderen, met onze kinderen, met zwakkeren in onze samenleving en met ontheemden die in nood bij ons bescherming zoeken?

Rijkdom achter hoge murenWaar blijven de leiders die opstaan en vertellen dat we gelukkig in een van de rijkste en veiligste landen ter wereld le-ven? Dat deze rijkdom niet beschermd kan worden door hoge muren. nee, de

beste bescherming voor onze manier van leven is om ook veiligheid en wel-zijn te bevorderen elders in de wereld.Welke leider legt uit dat het gooien van bommen alleen, de situatie nog erger maakt? Wrok en haat worden verder gevoed. Een oorlog heeft nog nooit een probleem opgelost. Ik zoek en vind zo weinig dat hoop geeft. Ik zoek en vind veel bange leiders. Ik kijk om me heen en zie veel rattenvangers, en zo weinig rechtvaardige leiders. Is het te veel verlangt van menselijke leiders, om op die manier verantwoordelijk-heid te nemen?Dat het wel kan, laat - tot op zekere hoogte - een vrouw zien. Een vrouwe-lijke leider inspireert mij. Een vrouw, die toevallig vandaag haar tiende verjaardag als Duitse bondskanselier viert: Angela Merkel. Zij probeert in deze moeilijke en bange dagen moreel en principieel te handelen.

Er zou van godswege een koningeen koning komen - een koning!Om orde te stellen op zaken:onkreukbare rechtspraak voor allen,opgetild de vernederden,vreemdeling geëerbiedigd,mensenrechten gewaarborgd:van godswege een koning.

Vrede de bergen de dalenvrede het graan op de akkerschoven gerechtigheid, broodop de planken der armen.Er zou een helper, een godmens -arme, je schreeuwde om hulp,nu is je helper gekomenvrouwe, hier is uw helpman.

Er zou, als dauw over rozen,genezing zijn voor de zieken,grote schoonmaak van zielenvrijkoop van kostbaar bloed:uittocht uit slavenhuizentirannen van hun troneneen thuisland voor de ontheemdeneen taal van vrede en hoop.

Er zou een gezalfde komenop de rug van een ezeltjeoveral heen waar mensenworden geschonden - hij zouhun wonden verbinden, hun ogendoen op-lichten, hij zoude wanhopigen zoeken:hij zal ons zoeken en vinden.

Vrede de kopermijnenvrede de olieveldenvrede de zwanenmerenvrede de regenwoudenzou het worden godweet -vrede de naam van de koningmoge zijn koninkrijk bloeien,vrede voor jou en voor jouzou het worden en blijvenmensen tot rust gekomenpleinen hemelse vrede,amen zou het, ja amen.

Wij die dit zingen, wat zullenwij hopen, huilen en smeken?

Kom toch haastig, vandaag nogen dood zal niet meer zijn.

Syrische vluchte-lingen in Wenen, september 2015.

Foto: Josh Zakary, Flickr.com, Crea-

tive Commons.

‘Welke leider legt uit dat het gooien van bommen alleen,

de situatie nog erger maakt?’

Psalm 72 (Huub Oosterhuis)

Vervolg van pagina 23

26 27

DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015- nR. 5OKTOBER 2013 - nR. 5

GEMISTE VREDESKANS


26 {COMMENTAAR

De Finse ex-president Ahtisaari is de bron van een voor de vluchtelingensituatie van nu onthutsend bericht over een Russisch vredesplan in 2012 inzake Syrië. Poetin toonde zich toen bereid president Assad te laten vallen, mits dit elegant gebeurde. Ik herinner me dat het toen ook even in de media was. Vandaag, nu Rusland mee bombardeert in Syrië, er zelfs soldaten heen stuurt en As-sad zelfs Poetin bezoekt in Rusland om hem te bedanken voor zijn steun, lijkt dit een utopie.

We zien een hegemoniestrijd tussen grootmachten. Een wedijver die ooit leidde tot de vorig jaar herdachte bloe-dige Eerste Wereldoorlog. Het haantjesgedrag rondom Oekraine – ‘rebellen stiekem helpen’ (Poetin) of ‘via sancties eigen rechtertje spelen’ (Westen) - om dat land toch maar in hun invloedsfeer te krijgen of te houden, lijkt de oorzaak.

Poetins argument is dat ‘terreurgroepen als de IS zonder samenwerking met het Syrische regime niet zijn te verslaan’. In termen van oorlog plausibel, als men vergeet dat Assad staat voor onderdrukking en bombar-dementen op de eigen bevolking en al steun krijgt van sjiitische Iran. Poetins visie en de vluchtelingenstroom zijn een indicatie van de impasse van nu. Een impasse die het Westen - ook als we de dramatische gevolgen van militaire interventie van Bush en Blair in 2003 even vergeten - over zichzelf afriep. Dit omdat zij in 2012 het Russische vredesplan afwees met de naïeve visie, als zou Assad door de rebellen binnen een of twee maanden gedwongen zijn z’n paleis te verlaten. Assad elegant laten vertrekken op basis van onderhandelingen vond het Westen daarom onnodig.

Het Westen koos voor het ‘laten uitvechten’ en wees het plan mede ook af gezien de bepaling daarin, dat het dan zou stoppen met het leveren van wapens aan de rebel-len. Redelijk, daar Rusland dat dan ook zou doen, dus van zijn kant Assad wapens onthouden. Redelijk, gezien het grote drama, dat er na 2012 nog zat aan te komen.

Waarom ging het Westen in vredesnaam niet in op dit vredesplan? Een momentum laten voorbij gaan is po-lemologisch een doodzonde. Elke oorlog moet immers uiteindelijk uitlopen op onderhandelen. Ernstiger is dat het voorbij laten gaan van een momentum zich daarna wreekt. Ten eerste is de relatie met Rusland nu slechter en ten tweede zijn er in Syrië sinds 2012 tweehonderd duizend doden extra en ten derde enkele miljoenen vluchtelingen. Hoe bizar, als we die extra vluchtelingen hier nu liefst niet al te hartelijk ontvangen.

Dr. Hans Feddema is religieus-antropoloog, polemoloog en publicist.

Hans Feddema

{RECENSIE

Het hoge woord is eruit. Tofik Dibi is homo en heeft er meteen ook maar een boek aan gewijd. Zijn coming out kan een opsteker zijn voor de neder-landse Marokkaanse jongeren (en ouderen) om ook uit de kast te komen.De geschiedenis herhaalt zich. Als gereformeerde jongen liep ik begin jaren zeventig rond met gevoelens die je geen naam kon geven. Ik had geen herkenningspunten, geen rolmodel, geen voorbeeld. Ja, een anonieme bijdrage van een gereformeerde homo (‘Homo sum’) in een boekje uit 1961, De homosexuele naaste, dat ik pas onder ogen kreeg toen ik hem als pastoraal werker in de Jordaan op een huisbezoek ontmoette. Ja, een boekje van twee anonieme dominees (‘Ook wij zijn homofiel’) uit 1971. Maar dat ging niet over hun eigen coming out. En een boekje (‘Ik ben niet meer zo’) uit 1974, van een ‘bekeerde homofiel’, maakte ook niet echt blij. En indertijd het enige voorbeeld van een openlijke homoseksueel, de acteur Albert Mol, was niet echt een ijkpunt, laten we wel wezen. Ook al woonde ik sinds 1974 samen met een vriend en kon ik daarmee in de eigen Amster-damse wijkgemeente mee voor de dag komen, elders in nederland was het voor homotheologen onmogelijk om in de Gereformeerde Kerken aan de bak te komen. Pas in 1987 deden we daarover een boekje open (‘Wie ben ik dat ik dit niet doen mag?’). En ach, hoelang heeft Ruard Ganzevoort erover gedaan?

Tofik Dibi beschrijft hoe een taboe werkt binnen de moslimcultuur waar homoseksualiteit haram is. Als je geen gids of leidraad hebt, blijf je steken in een groot geheim. De angst voor de afwijzing van ‘ze’ (familie en vrienden) en het spannende van ‘het’ (homoseksualiteit), een uitweg vinden voor gevoelens, waar je je vanuit je tra-ditie voor schaamt, waar je tegen moet vechten. Hoe zwaar kan een cultuur op je drukken, zelfs als je geboren bent in Vlissingen en getogen in Amsterdam.

Je zou denken: als student durf je er toch voor uit te komen? nee dus. Als politicus dan, in de meest homovrien-delijke partij? Ook niet. Hij leidt een dubbelleven. Kinky seks in new York, ja. In het geheim contact zoeken via internet. Bang voor ontdek-king.

Uiteindelijk heeft Dibi de moed gehad om ermee in de openbaarheid te tre-den. Zijn verrassend gelovige worste-ling met de traditie, met Koranteksten, zijn zoeken naar een uitleg die bevrijdt. Het is dus goed dat hij zich nu als rolmodel opwerpt voor moslims die in de kast zitten. Dat is hard nodig, zolang bijna weke-lijks Afrikaanse moslims én christenen zich op mijn spreekuur in het Wereld-huis melden met het geheim dat ze in eigen kring én bij de InD niet konden delen. We zijn er nog lang niet. De eerlijke ontboezeming van Dibi is een grote stap vooruit.

Tofik Dibi, Djinn, Uitgeverij Prometheus, 2015.

COMING OUT NA GELOVIGE WORSTELING

Cor Ofman

{AGENDA


{ONDER OGEN

8 december: Op het tweede gezicht: het vluchtelingendebatGesprek tussen Paul Scheffer, Hilbrand nawijn en Tamar de Waal over het vluchtelingendebat, verder dan de eerste indrukken. Wat zijn de feiten? Hoe blijft het debat zuiver? Hoeveel mensen kunnen we opvangen? Locatie: De Rode Hoed, Keizersgracht 102, Amsterdam. Tijdstip: 20:00 uur. Meer informatie en aanmelden: www.rodehoed.nl

8 december MensenrechtenlezingMedemenselijkheid verplicht!? Lezing door Eduard na-zarski, directeur van Amnesty International nederland. Mensenrechtenlezing Breda is een initiatief van Stichting Zinsverband en Amnesty International. Tijd: 20.00 uur (kerk open vanaf 19.00 uur). Locatie: Lutherse Kerk, Vee-marktstraat 11, Breda. Entree: € 7,50 online via www.zinsverband.nl.

15 januari Oecumenelezing 2016Prof. dr. Christa Anbeek verzorgt deze lezing met als thema ‘Religie als levenskunst. Laveren tussen geluk en kwets-baarheid’. Welke rol speelt religie in de 21e eeuw? Anbeek is bijzonder hoogleraar Remonstrantse theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Organisatie: Raad van Kerken in nederland. Locatie: Geertekerk, Geertekerkhof 23 te Utrecht. Aanvang: 15.00 uur. Aanmelden: [email protected]. Kosten: 10 euro (studenten gratis).

16 januari: Nieuwjaarsbijeenkomst De Linker WangTijdens de nieuwjaarsbijeenkomst staan we stil bij de vraag of het een goed idee is dat de overheid stuurt op ‘geluk’. Zitten daar geen ongelukkige bij-effecten aan? na een in-leiding gaan we hierover met elkaar in gesprek, waarna we het glas heffen om het nieuwe jaar. Tijdstip: 14:30 - 17:30 uur. Locatie: partijbureau GroenLinks, Oude Gracht 312 te Utrecht. Opgeven via [email protected].

17 tot 24 januari Week van gebed voor de eenheid‘Het woord is aan jou’ is het thema van de Week van Gebed voor de eenheid. Christenen door heel nederland organiseren bijeenkomsten met de teksten die in Letland zijn gemaakt. Het is de bedoeling dat het thema ook cen-traal staat in de viering die op zondagochtend 17 januari op televisie is te zien (via EO/IKOn), live vanuit de Immanuel-kerk te Maassluis.

22 januari Knooppunt Kerken en ArmoedeBijeenkomst waarop inspirerende diaconale initiatieven tegen armoede in nederland centraal staan. Twee inleiders spreken kort over hun visie op de kerkelijke inzet tegen armoede. Zeventig praktijkvoorbeelden staan in de bundel ‘Betrokkenheid troef’. Het eerste exemplaar wordt overhan-digd. Tijd: 13.30 - 16.30 uur. Locatie: Opstandingskerk, Het Kant 1 te Houten. Deelname is gratis. Aanmelden kan tot 17 januari via www.knooppuntkerkenenarmoede.nl.

Uw bijeenkomst in de agenda? Mail naar: [email protected]

27

Ab Harrewijn Prijs zoekt nominatiesDe Ab Harrewijn Prijs, vernoemd naar de voormalig voorzitter van De Linker Wang die in 2002 overleed, zoekt ook in 2016 mensen die zich op bijzondere manieren inzetten voor hun medemensen aan de rafelrand van

de samenleving. In 2015 ging de prijs van 5000 euro naar Helma du Pont uit Breda, die een digitaal platform ontwikkelde waarop mensen anoniem een factuur kunnen betalen voor een ander. nomineren voor de prijs kan tot 1 maart 2016. Meer informatie over de prijs en over de wijze van nomineren is te vinden op www.abharrewijnprijs.nl.

Etiket voor Palestijnse productenOp producten die gemaakt worden in de Palestijnse gebieden komt het etiket made in Palestina te staan. Dit heeft de Europese Commissie beslo-ten. nu staat erop de producten nog made in Israël. Volgens de organisatie moet duidelijk zijn waar een product vandaan komt. Ook een groep van

vijfhonderd Israëli’s steunt de actie van de Europese Commissie, zij zien de stickers als een erkenning van het Palestijnse grondgebied en een eerste stap naar vrede.

Ineke Bakker nieuwe voorzitter IKV ‘Ik wil naast mijn werk in Den Haag voor Stek, waar problemen van ar-moede en radicalisering heel concreet zijn, ook bijdragen aan versterking van het wereldwijde vredeswerk.’ Met deze woorden motiveert Ineke Bakker haar besluit om voorzitter te worden van het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV). naast IKV is ook de Pax Christi Ledenraad opdrachtgever van vredes-organisatie PAX. Van 1995 tot 2007

was Bakker algemeen secretaris van de Raad van Kerken in nederland. ‘Ik denk dat het nu belangrijk is om ver-bindingen te leggen met bijvoorbeeld de Pelgrimage voor Gerechtigheid en Vrede van de Wereldraad van Kerken. Verder wil ik graag relaties leggen met vredeswerkers uit andere religieuze tradities.’

28


28 {DE UITSMIJTER


Hoezeer aanhangers van Daesh (IS) zich ook van een islamitische reto-riek bedienen, hun schrikbewind en aanslagen zijn niet los te koppelen van andere motieven die verbonden zijn met bredere geopolitieke realiteiten. De eerste verslagen van ooggetuigen die de aanslagen op 13 november in Parijs overleefden, maakten dat op-nieuw snel duidelijk. Zo kwam radio-presentator Pierre Janaszak heelhuids weg uit de Bataclan. Terwijl hij zich in de wc’s verschuilde, hoorde hij de gijzelnemers zeggen: ‘Het is de schuld van Hollande, het is de schuld van je president. Hij had maar niet moeten tussenkomen in Syrië.’

Dit brengt de getuigenis van de Franse journalist Didier François in herinnering. Hij werd tien maanden lang gegijzeld door Daesh en in 2014 vrijgelaten. In een interview vertelde hij dat zijn gijzelaars vaak tegen de gevan-genen predikten. Maar, zo stelt hij: ‘Ze probeerden meer in onze hoofden te hameren wat zij geloofden dan dat ze ons iets over de Koran bijleerden. Het heeft niets met de Koran te maken. We hadden niet eens een Koran ter beschikking en ze wilden er ons ook geen geven.’ In het Franse magazine ‘Slate’ voegde hij daar aan toe: ‘Ze zijn religieus vanuit hun standpunt maar wij voerden nooit theologische discus-sies. Onze gesprekken waren vooral politiek.’Ook het ‘radicaliseringsverhaal’ van de Kouachi broers, de daders van de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo, laten eenzelfde patroon zien. Toen ze jong waren, bezochten ze zelden de moskee en waren ze meer geïnteresseerd in cannabis dan in de Koran. Toen Cherif Kouachi in 2005, vlak voor hij naar Irak wou afreizen, gearresteerd werd op verdenking van het beramen van terroristische daden,

stelde hij in zijn verklaring: ‘Ik was klaar om op het strijdveld te sterven. (…) ik raakte daarvan overtuigd toen ik op tv de onrechtvaardigheden zag. Ik bedoel daarmee de martelingen die de Amerikanen de Iraki’s aandeden.’ De verklaringen gaven ook aan dat Cherif tot de conclusie was gekomen dat ‘jihad gerechtvaardigd is in elke plaats op aarde waar onrecht heerst; wat in Irak gebeurde was in zijn ogen zo’n onrecht.’Het huidige conflict in Irak is nu eenmaal niet het gevolg van een oude vete tussen religieuze fracties; het rees op uit de brokstukken van een land dat totaal verwoest werd door meerdere opeenvolgende oorlogen –waarbij Westerse grootmachten steeds opnieuw betrokken waren.Dat radicaliseren geen oorzaak maar

vooral het gevolg is van geweld, valt dan ook steeds moeilijker te ontken-nen. Ook in de andere delen van de ‘Oorlog tegen terreur’ wordt dat dage-lijks duidelijk. Het veelvuldige gebruik van drones in Afghanistan en Pakistan, bijvoorbeeld, zorgt niet voor het beteu-gelen van terrorisme. Het zorgt voor een toename van ‘terroristen’.Dat komt terug in de verklaringen van de Pakistaans-Amerikaanse Faisal Shahzad, die opgepakt werd voor hij op 1 mei 2010 in Times Square een bomauto wou laten ontploffen. Tijdens zijn proces vroeg de rechter hem hoe hij in staat zou kunnen zijn om de dood van zoveel onschuldige kinderen op zijn geweten te hebben. Zijn antwoord luidde: ‘de drones in Af-ghanistan en Irak zien geen kinderen, zij zien niemand. Ze doden vrouwen, kinderen – iedereen. Het is oorlog en in oorlog vermoordt men mensen. Ze vermoorden moslims… Ik ben een deel van het antwoord aan de V.S. die moslimlanden en de moslimgemeen-schap terroriseert. In hun naam wreek ik die aanvallen. Amerikanen trekken zich het lot van hun eigen mensen aan, maar niet van mensen die elders

in de wereld sterven.’Het sluit aan bij uitspraken van Mi-chael Flynn, een voormalige directeur van zowel de Defense Intelligence Agency (de inlichtingendienst van het Amerikaanse ministerie van defensie) als JSOC (één van de belangrijkste eenheden in de militaire antiterrorisme operaties van de VS). Enkele maanden geleden debatteerde Flynn met jour-nalist Mehdi Hasan in het Aljazeera-programma Head to Head. Daarin gaf hij onomwonden toe dat de ‘oorlog tegen terreur’ weinig effect heeft.niettemin besloot de Franse regering om slechts twee dagen na de aansla-gen van vrijdag 13 november om de stad Raqqa te bombarderen met twaalf gevechtsvliegtuigen. De kans dat er evenveel onschuldigen om het leven kwamen als in Parijs, is reëel. Alleen lijken journalisten daar in hun bericht-geving over deze luchtaanvallen niet erg om bekommerd.Zo houden we de vicieuze cirkel vak-kundig in stand. Men staart zich blind op de specifieke religieuze achter-grond van één partij in het conflict die in naam van Allah mensen vermoordt. Maar in naam van democratie en men-senrechten worden eveneens dagelijks heel wat onschuldigen vermoord.

Het gangbare discours van ‘de Oorlog tegen terreur’ is moeilijk te volgen. In conflictgebieden als Irak, Syrië, Afghanistan, Jemen en Pakistan, wie zijn daar ‘de goede soldaten’ en wie zijn ‘de slechte terroristen’? Zeker is, dat miljoenen mensen geterroriseerd worden – door zowel mannen met als zonder baarden. De vraag is niet hoe we religieus extremisme tegen gaan, de vraag is hoe we de cirkel van geweld doorbreken.

Jonas Slaats is theo-

loog en auteur van het

boek ‘Soefi’s, Punkers

& Poëten’. Dit artikel

is ook gepubliceerd

op de website www.

nieuwwij.nl.

‘In naam van democratie en mensenrechten worden dagelijks heel wat onschuldigen vermoord’

Radicalisering: oorzaak of gevolg?

Jonas Slaats

Klimaatloop voor een duurzame toekomst Duurzame stemmen ... · DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015-...

Documents

Transcript of Klimaatloop voor een duurzame toekomst Duurzame stemmen ... · DECEMBER 2015- nR. 5 DECEMBER 2015-...