Zelfstandig leren, reflecteren, portfolioleren… leuk en aardig, maar hoe doe je dat?

In dit boek wordt beschreven hoe de auteurs op hun school aan de slag zijn gegaan met portfolio’s. Dat heeft geleid tot een goed onderbouwde beschrijving van de mogelijkheden om portfolioleren in te voeren op school.

Werken met portfolio’s kan op vele manieren. Er zijn in Nederland al scholen die portfolioleren volledig hebben ingevoerd (inclusief het afschaffen van cijferrapporten), maar natuurlijk ook veel scholen die portfolio gebruiken ter stimulering van de zelfstandigheid van kinderen of als presentatiemogelijkheid van ontwikkeling van kinderen aan ouders.

Dit boek is een handleiding voor het gebruiken van portfolio’s op deze verschillende niveaus en manieren. De kant van de ontwikkeling van kinderen wordt belicht en heel praktisch worden er voorbeelden gegeven hoe er met portfolio’s omgegaan kan worden. Bovendien wordt inzicht gegeven in de wijze waarop kinderen zelf bezig kunnen zijn met hun eigen ontwikkeling, want dat is waar uiteindelijk de belangrijkste waarde van portfolio’s ligt.

Over de vertaler Celeste Snoek is al ruim 20 jaar werkzaam in het onderwijs, als leraar, locatieleider en coach. Zij is auteur van diverse methodische uitgaven op het gebied van sociale competentie en sociaal-emotionele vorming.

9 789057 882364

ISBN 978 90 5788 2364

ISBN 978 90 5788 2364Bestelnummer 880NUR-code 846

hun manieren van leren

Shirley-Dale Easley en Kay Mitchell

door Shirley-Dale Easley en Kay M

itchellD

e w

aa

rde

van

po

rtfolio

’s

BOportfolio's.indd 2 23-12-2008 12:27:00

AuteursShirley-Dale EasleyKay Mitchell

Vertaling en bewerkingCeleste Snoek

RedactieMarita Nijenhuis

VormgevingGarage BNO

UitgeverJeroen Hoogerwerf

DrukKoninklijk Drukkerij Callenbach, Nijkerk

Oorspronkelijke uitgave©2003, Pembroke Publishers, Canada

© 2009 Kwintessens Uitgevers, Amersfoortwww.kwintessens.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Eerste druk, eerste oplageISBN 978 90 5788 2364Bestelnummer 880

3

Inhoud

Voorwoord | 5

Inleiding | 6

Hoofdstuk 1. Evenwichtig leren en portfolio’s | 81.1 Een evenwicht vinden in de moderne klas | 9

Uit de dossiers: De uitdaging die rapportcijfers opwerpen | 101.2 Evenwichtige prestatiebeoordeling in evenwichtig onderwijs | 141.3 Het belang van portfolio’s bij evenwichtig onderwijs | 19 Hoofdstuk 2. Principes van het werken met portfolio’s | 222.1 Een gedegen basis om succesvol te werken met portfolio’s | 222.2 Veel voorkomende vragen over de organisatie en invoering van werken

met portfolio’s | 23 Uit de dossiers: Het gebruiken van startproeven | 25

2.3 Criteriakaarten ontwerpen: wat de leraar moet weten | 28

Hoofdstuk 3. Het ontwikkelen van een portfolioprogramma | 353.1 Het verschil tussen portfolio’s en werkmappen | 353.2 Introduceren van portfolio’s aan leerlingen | 37

Uit de dossiers: Leerlingen reflecteren op hun eigen leerproces | 433.3 Benodigdheden, tijdsplanning en opslag: Belangrijke overwegingen | 46

Hoofdstuk 4. Wat hoort thuis in het portfolio? | 514.1 Beslissingen nemen ten aanzien van de inhoud van het portfolio | 52

Uit de dossiers: Anders leren in verschillende groepen  |  534.2 Het portfolioprogramma en vakoverstijgende inzetmogelijkheden | 59

Uit de dossiers: Hoe we onze leerlingen hielpen rekenkundige schrijfvaardigheden te ontwikkelen | 64

Hoofdstuk 5. Portfoliogesprekken | 705.1 Praten over het portfolio | 705.2 Oudergesprekken en leerling-geleide gesprekken | 71 5.3 Ouders, portfolio’s en gesprekken | 72

Uit de dossiers: Opmerkingen van ouders over portfoliopresentaties | 765.4 Planning van leerling-geleide gesprekken | 795.5 Het invoeren van leerling-geleide gesprekken | 84

Uit de dossiers: Vijf leraren berichten over hun ervaringen met leerling- geleide gesprekken | 85

5.6 Het rendement van een portfolioprogramma en leerling-geleide gesprekken | 90

3

Hoofdstuk 6. Het ‘levenslang leren’ model: Het persoonlijke verhaal van een school | 93

6.1 Nieuwe initiatieven invoeren en continueren | 946.2 Levenslang Leren Model | 94

Uit de dossiers: De weg naar samenwerking – Het verhaal van onze eigen school | 99 Ervaringsverhalen uit Nederlandse basisscholen | 103

Bijlagen | 111Bijlage 1. Leerlijnen | 111Bijlage 2. Ontwikkelingslijnen sociale competentie | 115

Literatuur en bronnen | 124

5

Inleiding

Het is 6 november en ik ben nog steeds bezig met de rapporten. Het is stil in de school. De meeste leraren zijn inmiddels naar huis. De regen beukt tegen de ramen en het is bijna donker. Ik word omringd door toetsgegevens, rapporten van vorig jaar, leerstofvorderingen en documenten. Er heerst een benauwende 

sfeer in de lege school, die me ongemakkelijk maakt. Dat komt niet alleen door het slechte weer, maar ook vanwege de beoordelingen die ik mijn groep 4-leerlingen aan het geven ben. Ik moet verder en ophouden met deze over-peinzingen. Waarom kost het me dit jaar zoveel tijd? Waarom zet ik overal 

een vraagteken bij? Weerspiegelen de stapels toetsen werkelijk wat de kinde-ren weten en kunnen? Komen ze zo wel tot hun recht? 

Kay

6 november. Ik ben op school gebleven om de rapporten van mijn groep 8 af te ronden, maar er zit geen schot in. Het is koud en de wind buiten maakt het er niet beter op. Ik merk dat ik teveel naar de leerlingenrapporten van vorig jaar aan het turen ben en het stoort me. Waarom komen mijn beoordelingen niet dichter in de buurt van hun cijfers van vorig jaar? Waarom zitten daar zoveel afwijkingen in? Ik liep net door de gang en was verbaasd toen ik ontdekte dat 

Kay met hetzelfde probleem worstelde. Wat betekent een ‘goed’? Wat houdt een C+ in? En een ‘voldoende’? Betekent mijn U van uitmuntend hetzelfde als de U die door een andere leraar wordt gegeven? Ik zei: ‘Ik wou dat ik hun werk 

van vorig jaar kon bekijken. We hebben gewoon meer bewijzen nodig.’ Kay knikte en zei: ‘De praktijk is altijd het bewijs.’

Shirley-Dale

We konden op dat moment niet weten dat bovenstaande overdenkingen zouden leiden tot een jarenlange, omvangrijke studie naar het beoordelen van leerlingen met behulp van portfolio’s en leerling-geleide reflecties. Het markeerde het begin van alle onderzoek en arbeid en liep uiteindelijk uit in het opleiden en begelei-den van leraren rond dit onderwerp, zeven jaar lang. De workshops die we gaven kregen de naam: ‘De praktijk als bewijs: Beoordelen door middel van portfolio en leerling-geleide reflectie.’ Zij leidden tot de ontwikkeling van een aantal andere workshops rond hetzelfde thema.

7

De eerste stap was om onze collega’s te overtuigen van het feit dat de huidige ma-nier van beoordelen niet strookte met de veranderingen die we zagen in lesgeven en leren. In deze beginfase van onze zoektocht dachten we nog dat het gemakkelijk zou zijn om andere leraren te overtuigen. We dachten dat we leraren eenvoudigweg nieuwe manieren om te beoordelen aan hoefden te leren. Destijds hadden we niet door dat, om de manier waarop we beoordelen te veranderen, we ook onze uitgangs-punten over leerstofoverdracht zouden moeten veranderen. Al onze grondbeginselen zouden moeten veranderen. We organiseerden vijf workshops in onze school, waarbij we het ‘collectief onder-zoek’-model hanteerden. In deze opzet is elke deelnemer gelijkwaardig en krijgt de gelegenheid iets bij te dragen. We ontdekten dat leraren, net als onze leerlingen, zich allemaal op verschillende niveaus bevinden ten opzichte van leren. Ze zijn ook allemaal op een ander niveau qua bereidheid om nieuwe initiatieven te aanvaarden. Door elkaar te steunen bij onze eerste pogingen, geschikte literatuur te verzamelen voor verdere studie en het uitnodigen van gastsprekers tijdens open bijeenkomsten, vatten we genoeg moed om het proces in de klaslokalen op te starten. Stapsgewijs, in zeven jaar tijd, werd het beoordelen met behulp van portfolio’s en uiteindelijk ook leerling-geleide reflectie in de hele school geïmplementeerd.De interesse voor onze manier van werken nam gestaag toe in onze stad en provin-cie en we werden gevraagd om workshops over portfoliobeoordeling te geven aan mensen van allerlei pluimage. Inmiddels hebben we op locatie ruim 1500 leraren, bestuurders, ouders, PABO-studenten en internationale pedagogen deze workshops mogen aanbieden. Opnieuw bleek dat alle opvoeders in verschillende leerfases zaten en andere niveaus van inzicht hadden. Het is in onze bijeenkomsten zeer belangrijk dat we de deelnemers aan kunnen spreken op hun eigen niveau. Om dit te bewerk-stelligen bieden we hun de gelegenheid om te brainstormen en hun vragen op te schrijven. Deze vragen vormen vervolgens de focus van de presentatie. Uit de hon-derden vragen die we in de loop der jaren hebben verzameld en geanalyseerd blijkt, heel opmerkelijk, dat dezelfde thema’s zich keer op keer herhalen. We hebben deze kwesties uitgezocht en de meest gestelde vragen op een rij gezet, zodat leraren meer inzicht krijgen in hoe de implementatie van portfoliobeoordeling vorm kan krijgen.In ons boek De waarde van portfolio’s: Wat, waar, wanneer, waarom en hoe, zoeken we stuk voor stuk de antwoorden op al die vragen. Al onze, zeer praktische, oplossingen zijn grondig onderzocht, in de klas uitgeprobeerd en gebaseerd op onze jarenlange ervaring op dit gebied, als leraren en als workshopleiders. Gedurende dit hele pro-ces hebben we onze eigen groei en ontwikkeling gedocumenteerd in persoonlijke logboeken. Dit boek beschrijft de stappen om een portfoliotraject te implementeren als integraal deel van het onderwijs. We behandelen het belang van het ontwikkelen en gebrui-ken van criteriakaarten in een klas. Tevens laten we voorbeelden zien van werk van kinderen die daarmee hun ontwikkeling en vooruitgang tonen. Daarnaast kijken we naar diverse manieren om oudergesprekken te voeren. Dit boek kan worden gebruikt als handleiding om de ontwikkeling van een team voor schoolbrede implementatie te bevorderen. Wij hebben ook citaten uit onze logboeken toegevoegd, zodat de lezer ons kan vergezellen op onze reis, manoeuvrerend langs de obstakels en meegenietend van de successen onderweg. In dit boek willen we benadrukken dat het niet alleen belang-rijk is om de filosofie achter deze aanpak te begrijpen en te onderschrijven, maar ook om te volharden op den lange duur. Dit is de belangrijkste sleutel tot succes!

7

Zelfstandig leren, reflecteren, portfolioleren… leuk en aardig, maar hoe doe je dat?

In dit boek wordt beschreven hoe de auteurs op hun school aan de slag zijn gegaan met portfolio’s. Dat heeft geleid tot een goed onderbouwde beschrijving van de mogelijkheden om portfolioleren in te voeren op school.

Werken met portfolio’s kan op vele manieren. Er zijn in Nederland al scholen die portfolioleren volledig hebben ingevoerd (inclusief het afschaffen van cijferrapporten), maar natuurlijk ook veel scholen die portfolio gebruiken ter stimulering van de zelfstandigheid van kinderen of als presentatiemogelijkheid van ontwikkeling van kinderen aan ouders.

Dit boek is een handleiding voor het gebruiken van portfolio’s op deze verschillende niveaus en manieren. De kant van de ontwikkeling van kinderen wordt belicht en heel praktisch worden er voorbeelden gegeven hoe er met portfolio’s omgegaan kan worden. Bovendien wordt inzicht gegeven in de wijze waarop kinderen zelf bezig kunnen zijn met hun eigen ontwikkeling, want dat is waar uiteindelijk de belangrijkste waarde van portfolio’s ligt.

Over de vertaler Celeste Snoek is al ruim 20 jaar werkzaam in het onderwijs, als leraar, locatieleider en coach. Zij is auteur van diverse methodische uitgaven op het gebied van sociale competentie en sociaal-emotionele vorming.

9 789057 882364

ISBN 978 90 5788 2364

ISBN 978 90 5788 2364Bestelnummer 880NUR-code 846

hun manieren van leren

Shirley-Dale Easley en Kay Mitchell

door Shirley-Dale Easley en Kay M

itchellD

e w

aa

rde

van

po

rtfolio

’s

BOportfolio's.indd 2 23-12-2008 12:27:00