Kennisboom van de bouw in bloei! -...
84
Taskforce Kennisontwikkeling Bouw Kennisboom van de bouw in bloei! Taskforce Kennisontwikkeling Bouw
Transcript of Kennisboom van de bouw in bloei! -...
Taskforce Kennisontwikkeling Bouw
Kennisboom van de bouw
in bloei!
Taskforce Kennisontwikkeling
Bouw
Taskforce Kennisontwikkeling BouwAuteur: Joris Houben
Oktober 2009
Kennisboom van de bouw in bloei!
4
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Inh
ou
dVoorwoord 5
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 6
1. Inleiding 122. Stakeholders analyse 143. De kennisinfrastructuur bouw 184. Agenderende acties 21 4.1 Algemeen 21 4.2 Stuurgroep Kennisinstituten Bouw (Commissie Andersson) 21 4.3 MIA Bouw 23 4.4 3TU Speerpunt Bouw 24 4.5 Strategische verkenning HBO Bouw & Ruimte 25 4.6 Conclusie agendasetting 275. Programma’s en implementatie 31 5.1 Algemeen 31 5.2 FES-ronde 2009 ‘Water, Klimaat, Ruimte, Mobiliteit en Bouw’ 32 5.3 Valorisatieagenda ‘Kennis moet circuleren’ 32 5.4 RAAK PRO 34 5.5 NWO/STW 35 5.6 European Construction Technology Platform (ECTP) 366. Praktijklabs 37 6.1 Algemeen 37 6.2 Praktijklabs kennisagenda bouwprogrammering 39 6.3 Praktijklabs kennisagenda bouwketen 43 6.4 Praktijklabs kennisagenda bouwarbeidsmarkt 50 6.5 Tot slot 56
Bijlage 1. Prioriteiten voor de Kennisagenda Bouwnijverheid 58 (Kennisagenda Commissie Andersson)
Bijlage 2. Kenniscentra en lectoraten bij Hogescholen 76
Bijlage 3. Samenstelling Taskforce Kennisontwikkeling Bouw 82
5
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
VoorwoordMedio 2008 namen Regieraad Bouw en PSIBouw gezamenlijk het initiatief tot instelling van de bouwbrede Taskforce Kennisontwikkeling Bouw.De Taskforce rapporteert in ‘Kennis-boom van de bouw in bloei!’ over zijn werkzaamheden en bevindingen.
De titel van het rapport drukt uit dat er veel in beweging is op het gebied van kennis-ontwikkeling in de bouw. De Taskforce kon haar werk verrichten onder een gunstig gesternte. Er kon volop geprofiteerd worden van de resultaten die beschikbaar kwamen uit initiatieven die parallel liepen in kringen van bedrijfsleven, onderwijs, onderzoek en overheid. Daarom is er niet voor gekozen om een eigen nieuwe kennisagenda te gaan op-tuigen. De Taskforce heeft het juist als zijn taak gezien om al de lopende initiatieven van een bouwbreed, integraal denkraam te voorzien, zodat er meer samenhang in acties zal komen. En dat is hard nodig! Immers, het is mijn vaste overtuiging, dat de doorwerking van nieuw ontwikkelde en bestaande kennis in de bouwpraktijk, een verantwoordelijkheid is van alle partijen in de bouwketen, samen met overheid, onderwijs en onderzoek. Het komt er nu echt op aan dat er samen gewerkt wordt aan de bouwbrede integrale kennisagenda,
die er toe moet leiden dat het ‘oude hokjes-denken’ wordt uitgebannen!
De Taskforce is veel dank verschuldigd aan de Commissie Andersson, het 3TU Speer-punt Bouw onder leiding van prof. Mick Eekhout, de interdepartementale directie Kennis en Innovatie, Stichting Innovatie Alliantie, Hoger Onderwijs Groep (HOG) Bouwen en Ruimte en Stichting Kennis Transfer Bouw (KTB). Het onderhavige rapport is mede het resultaat van het vele werk dat door deze organisaties en vele anderen is verricht.
Het rapport geeft naast concrete aanbe-velingen, ook een doorkijkje in de wereld van de ‘praktijklabs’. Het is zeer de moeite waard om daar kennis van te nemen, omdat daarmee het overtuigende bewijs wordt geleverd dat de Kennisboom van de bouw daadwerkelijk in bloei staat en dus rijke vruchten kan gaan dragen.
Hans BlankertVoorzitter Taskforce Kennisontwikkeling Bouw
6
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
SamenvattingDe kenniswereld van de bouw is volop in beweging. De impulsen die van velerlei zijden zijn gegeven aan de vernieuwing van de bouw, krijgen ook steeds meer doorwerking naar de werelden van onder-wijs en onderzoek. En vice versa. En juist deze wisselwerking geeft dynamiek aan de kennisontwikkeling in de bouw.
Vanuit de Regieraad Bouw en PSIBouw werd in 2008 de Taskforce Kennisontwik-keling Bouw gestart. De taskforce opereert sindsdien onder de vleugels van de Regie- raad Bouw. Doel van de taskforce is het stimuleren van de vernieuwing in de bouw door een efficiëntere en effectievere kennis-ontwikkeling.
De stuurgroep Kennisinstituten Bouw (Commissie Andersson) presenteerde medio 2009 een bouwbrede kennisagenda, mede op basis van onderzoeken uitgevoerd door EIB en EIM. Deze kennisagenda moet in de ogen van de Taskforce Kennisontwik-keling Bouw richtinggevend zijn voor de kennisontwikkeling in de bouw voor de komende jaren. De rode draad in de kennis-
agenda is ‘Duurzaamheid’. Het realiseren van duurzaamheid in al haar schakeringen vereist toepassing van bestaande kennis, maar ook ontwikkeling van nieuwe kennis over producten en processen. Zowel de ontwikkeling van nieuwe kennis als de toe-passing van bestaande kennis in de bouw, kennen vele belemmeringen. Een van de belangrijkste belemmeringen is het gebrek aan integraliteit. Ontwikkeling van kennis over duurzaamheid moet een multidiscipli-nair proces zijn. Realisatie van duurzaam-heiddoelstellingen kan alleen vanuit een benadering van integrale Life Cycle Costs. En deze benadering vraagt integrale organi-satie van het ontwerp-, uitvoerings- en be-heersproces. De huidige versnippering van de bouw- en Installatiesector, zowel in het onderzoek, ontwerp als in de uitvoering, met de daarbij horende belangentegenstel-lingen vormt een belangrijke belemmering voor integraliteit. Toepassing van Bouw Informatie Modellen (BIM) kan hierbij een belangrijk hulpmiddel zijn.
Bouwend Nederland heeft samen met de departementen van V&W en VROM de nota
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen
7
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
‘Voorzet voor de inrichting van een nieuwe kennisinfrastructuur voor de bouw’ (15 mei 2009) samengesteld. Deze nota koos als speerpunt om de verschillende activiteiten van de kennisinstituten, met name CROW en CURNET en mogelijk ook SBR, meer in samenhang te laten plaatsvinden. Hierbij wordt ingezet op het bereiken van meer synergie door het clusteren van de ken-nisinstituten. De werktitel is het ‘Huis van de Bouw’. Het ‘Huis van de Bouw’ moet een kennismakelaar zijn die thema’s op de maat-schappelijke agenda vertaalt voor belang-hebbende partijen, een innovatie-impuls levert en de verbinding vormt tussen ken-nisinstellingen, overheid en bedrijfsleven. Het is niet noodzakelijk dat andere kennis-instellingen (TU’s, TNO) fysiek aanhaken, maar hun kennis moet wel via het Huis van de Bouw ontsloten kunnen worden.De Regieraad schaart zich achter het idee om de kennisinstellingen te clusteren en adviseert om dit met een ‘big bang’ te laten verlopen. De Regieraad Bouw verwijst daarbij naar het succesvolle voorbeeld van Deltares. Het bleek ook daar dat de ‘oude cultuur’ makkelijker los wordt gelaten door alle mensen op een nieuwe locatie samen te laten werken.
De Taskforce Kennisontwikkeling Bouw on-dersteunt de voorstellen van de Regieraad tot clustering van de kennisinstituten. De bepleite krachtenbundeling zou nog een extra dimensie kunnen krijgen als ook ISSO
(als kennisinstituut van de installatiesector) en STABU (als belangrijke speler in de B&U) betrokken zouden worden bij het zoeken naar meer samenhang en synergie. Het zou goed zijn als de strategie die het O&O-fonds Bouw en Infra gaat kiezen, afgestemd zou zijn op de keuzes die ook andere O&O-fondsen (zoals OTIB, OOM, A+O) voor het eigen deeldomein maken. Door gerichte programmasturing kan een bouwbrede kennisontwikkeling van de bouw, vraag-gestuurd tot stand worden gebracht.
De bouwsector kan niet gedijen zonder de vernieuwingsimpulsen die vraaggestuurd bouwonderzoek opleveren. Het 3TU Speer-punt Bouw heeft in april 2009 met zijn start-plan een goede aanpak gepresenteerd voor zijn bijdrage aan de kennisontwikkeling in de bouw voor de komende jaren. Door te focussen op maatschappelijke vraagstukken sluit dit startplan aan op de kennisagenda van de bouw, zoals gepresenteerd door de Commissie Andersson. De dialoog met de sector over de gewenste ontwikkeling van nieuwe kennis verdient prioriteit en kan vorm en inhoud krijgen op basis van het Startplan dat het 3TU Speerpunt Bouw heeft gepresenteerd.
De resultaten van deze acties zullen ook bijdragen aan het referentiekader voor de sturing van middelen voor onderzoek naar de bouw vanuit NWO/STW en internatio-nale onderzoekprogramma’s zoals ECTP.
8
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Inzet van RAAK-middelen (RAAK MKB, RAAK Publiek, RAAK PRO en RAAK Internationaal) in projecten die uitstralen naar de bouw, geeft extra impulsen aan samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen. Hier liggen prima kansen om de verbindingen van het MKB-bouw met de universiteiten en de hbo-instellingen in regionale projecten te verstevigen.
De Rijksoverheid, gepersonifieerd in de interdepartementale directie Kennis en Innovatie, moet een belangrijke bijdrage leveren door voorrang te geven aan het opstellen van een Maatschappelijke Innovatieagenda Bouw(MIA Bouw). Met de MIA Bouw wordt een kader gecreëerd waarbinnen de voor de bouw relevante kenniswerkers vanuit een bouwbrede en integrale visie gaan samenwerken aan de kennisontwikkeling. De Taskforce bepleit krachtig de totstandkoming van de MIA Bouw. Nu de bouwsector, het bouwonder-zoek en het bouwonderwijs initiatieven in eigen kring hebben ontplooid, mag de Rijksoverheid niet achterblijven. Dat geldt zowel voor de agendering via de MIA Bouw, als ook voor de programmerende acties, zoals bij de allocatie van FES-middelen en de inrichting van Valorisatieagenda’s. De bouwsector had grootse plannen met de FES-ronde 2009, zoals die begin dit jaar heeft gespeeld. Inmiddels is duidelijk dat de beoordeling van het voorstel door de Commissie van Wijzen, negatief is uitge-
vallen. Dit standpunt is door het Kabinet overgenomen. Wel is een bedrag van euro 25 miljoen gereserveerd voor een nieuw op te zetten (bouwgerelateerd) programma dat in 2010 van start zou kunnen gaan.De Taskforce benadrukt dat de vernieu-wing van de bouw zeer gebaat is bij de vernieuwing en professionalisering van het opdrachtgeverschap naar de bouw. Ruimte creëren voor dialoog tussen opdracht-gevers en opdrachtnemers, vormt een belangrijke voorwaarde voor proces- en productinnovaties in de bouw.
Het is nodig dat het bouwonderwijs een actieve rol neemt in de valorisatie van kennis naar de bouwsector. Universiteiten en hogescholen moeten zich vanuit het eigen domein (en gezamenlijk) bezinnen op hun rol in het valorisatieproces en naar buiten treden om daar samen met het bedrijfsleven de schouders onder te zetten. De initiatieven van KTB en Hoger Onderwijs Groep Bouwen&Ruimte om door middel van een strategische verkenning tot een vraaggestuurde agendering te komen, verdienen brede steun.
De Valorisatieagenda van het Innovatie-platform verbindt onderzoek, onderwijs, maatschappelijke sectoren en bedrijfsleven in gezamenlijke acties om kennis naar de praktijk te laten doorstromen. De uitwerking van de Valorisatieagenda voor de Bouw is een voorwaarde om deze
9
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
kenniscirculatie ook echt op gang te brengen. De gedachten van de Taskforce over kennisclusters/praktijklabs sluiten prima aan op de ‘ontmoeting- en markt-plaatsen’ waar de Valorisatieagenda over spreekt. De Taskforce doet een beroep op bouwbedrijfsleven en opdrachtgevers om de kennisontwikkeling vanuit een bouw-brede visie ter hand te nemen. Daartoe is het van groot belang dat de kennisontwik-keling een prominente plaats gaat innemen op de agenda’s van Cencobouw en het Opdrachtgeversforum.
De discussie over de manier waarop het beste vervolg kan worden gegeven aan het werk van de Regieraad Bouw houdt de gemoederen van velen bezig. Hoe dan ook is duidelijk dat de ‘Kennisontwikkeling van de Bouw’ hoog op de prioriteitenlijst voor de toekomst hoort te blijven staan. Er liggen legio kansen voor de bouw, die echter alleen geëffectueerd zullen worden als opdrachtgevers en opdrachtnemers de vernieuwing samen blijven aanjagen. De Regieraad Bouw, ondersteund door het werk van de Regionale Regieraden Bouw, is daarbij de afgelopen jaren een effectief vehikel gebleken.
10
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
• Commissie Andersson (vanuit de bouw) en 3TU Speerpunt Bouw (vanuit onder-zoek) geven gezamenlijk een stevige basis waarop overheid en onderwijs met hun strategie zouden moeten gaan aansluiten.
Aanbevelingen• DeKennisontwikkelingen-toepassing
in de Bouw dienen hoog op de agenda van Cencobouw en het Opdrachtgevers-forum te worden geplaatst.
• Initiatievendiegenomenwordenomeen vervolg te geven aan het werk van de Regieraad Bouw II zullen eveneens vanuit het perspectief van de kennis-ontwikkeling in de bouw moeten worden ingestoken. Kennistoepassing en het helpen wegnemen van belem-meringen voor ‘praktijklabs’ verdienen hoge prioriteit.
• Deoverheidkanhetbestezijnbijdrageaan de agendering leveren met een Maatschappelijke Innovatieagenda Bouw (MIA Bouw).
• Deonderwijssectorwordtopgeroepenzich te positioneren door invulling te ge-ven aan de strategische agenda waartoe de Stichting Innovatie Alliantie (SIA) de aanzet heeft gegeven. Hoger Onderwijs
Conclusies• Omeeneffectievebijdragetekunnen
leveren aan het oplossen van maat-schappelijke vraagstukken is het nood-zakelijk dat er een proactieve samenwer-king in de kennisontwikkeling tot stand komt tussen de bouw, de overheid, het onderwijs en het onderzoek.
• DeBouwsectorheeftgeïnvesteerdin de Kennisagenda 2010-2015 door inzet van de Commissie Andersson. In deze kennisagenda spelen de maatschappe-lijke vraagstukken: ‘Mobiliteit en infra’, ‘Woningmarkt’, ‘Energie’, ‘Water’ en ‘Leefbaarheid’ een centrale rol.
• DeCommissieAnderssonkiestverdervoor drie hoofdthema’s ‘bouwprogram-mering, bouwketen en bouwarbeids-markt’ met als rode draad ‘Duurzaam-heid’. Duurzaamheid in de bouw wordt bereikt door integraliteit in aanpak en Life Cycle Costs-benadering.
• DeUniversiteitenvanDelft,Eindhoven en Twente hebben het voortouw geno-
men voor een Kennisagenda vanuit de onderzoekswereld. Het Startplan van het 3TU Speerpunt Bouw sluit door zijn benadering vanuit de maatschappelijke vraagstukken goed aan op de Kennis-agenda van de Commissie Andersson.
11
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Groep Bouwen&Ruimte en Kennis Trans-fer Bouw (KTB) pakken dit initiatief op.
• Opdezewijzewordtvanuitdebouw,deoverheid, het onderwijs en het onder-zoek samen gewerkt aan een integrale, bouwbrede kennisagenda die recht doet aan de rol en de belangen van de deeldomeinen.
• AansluitendopdezebouwbredeKennis- agenda zijn programmerende acties noodzakelijk:
- Vanuit de overheid vanuit de kaders die geboden worden door de Valo-risatieagenda Bouw, de FES-ronde 2009, de besteding van RAAK-midde-len en de inzet van NWO/STW.
- Vanuit de bouwsector door bouw-brede afstemming over besteding van O&O-middelen.
- Vanuit internationaal perspectief moet vanuit Nederland gezamenlijk actief worden ingespeeld op het European Construction Technology Platform (ECTP).
• Belangrijkindekennisontwikkelingis de directe interactie tussen bouw, over-heid, onderwijs en onderzoek. Dit leidt tot de aanbeveling om in programma’s een centrale plek te geven aan action research en action learning in aanslui-ting en naar analogie van de ‘praktijk-
labs’. Het aantal ‘praktijklabs’ zal in de komende jaren stelselmatig moeten groeien om de doorwerking van kennis naar de praktijk tot stand te brengen. De programmerende acties en daarbij behorende subsidies (FES, RAAK, etc.) zijn onontbeerlijk om de vele belemme-ringen te slechten die initiatiefnemers van ‘praktijklabs’ ondervinden.
• Effectiviteitenefficiencyvandekennis-ontwikkeling zullen gebaat zijn bij het tot stand komen van ‘Het huis van de bouw’ waarvoor Bouwend Nederland, VROM en V&W als belangrijke stake-holders, een lans hebben gebroken.
De Taskforce doet, in navolging van de Regieraad Bouw, een dringend beroep op alle betrokken partijen om dit voorstel voortvarend (bij voorkeur ‘big bang’) ter hand te nemen en daarbij alle belangrijke kennisinstituten uit de bouw- en installatiewereld te betrekken.
12
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
De kenniswereld van de bouw is volop in beweging. De impulsen die van veler-lei zijden zijn gegeven aan de vernieu-wing van de bouw, krijgen ook steeds meer doorwerking naar de werelden van onderwijs en onderzoek. En vice versa. En juist deze wisselwerking geeft dynamiek aan de kennisontwikkeling in de bouw.
Vanuit de Regieraad Bouw en PSIBouw werd in 2008 de Taskforce Kennisontwik-keling Bouw gestart. De taskforce opereert sindsdien onder de vleugels van de Regie- raad Bouw. Doel van de taskforce is het stimuleren van de vernieuwing in de bouw door een efficiëntere en effectievere kennis- ontwikkeling. Door het stroomlijnen van de kennisontwikkeling en de daarbij beho-rende budgetten kan kennis effectiever ontwikkeld en verspreid worden.
Als belangrijke taken voor de taskforce werden gezien:• hetopstellenvaneenstrategische
kennisagenda en• hetstimulerenencoördinerenvande
clustering van de kennisontwikkeling.
Eerder hadden de Regieraad Bouw en PSIBouw opdracht gegeven aan AEF om de kennisontwikkeling in de bouw aan een kritische analyse te onderwerpen. De AEF-publicatie ‘Kennis werkt door’ (juni 2008) stelt dat er ten aanzien van kennisontwik-keling veel op gang is gebracht. Een aantal grote en middelgrote ondernemingen geeft zelfstandig en met elan vorm en inhoud aan de vernieuwing. Het aantal vernieuwende bedrijven is echter nog te beperkt. Het belangrijkste element van de vernieuwings-opgave in de bouw is dat ondernemingen lerende organisaties moeten worden om de bouw systematisch te veranderen. Dat betekent dat kennis op de balans moet: bedrijven moeten meer gaan investeren in het opleidingsniveau van hun medewer-kers. Cruciaal daarbij is dat er samenwer-king tot stand komt tussen bedrijfsleven, onderzoekwereld en de onderwijswereld.
Inleiding1
13
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Het bouwonderwijs was overigens in een eerdere fase al onder de loep genomen. Dat gebeurde in de sleutelpublicatie ‘Bouwen aan het vak’, die december 2006 werd uitgebracht door de Regieraad Bouw en PSIBouw.
Voortbouwend op deze ontwikkelingslijnen brengt de Taskforce Kennisontwikkeling Bouw in de onderhavige publicatie verslag uit over zijn werkzaamheden en formuleert aanbevelingen hoe de kennisontwikkeling zich verder kan ontwikkelen als een van de belangrijke dragers van de vernieuwing in de bouw.
14
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Stakeholders analyse2De taskforce heeft bij zijn aantreden een analyse gemaakt van de stakeholders die een rol spelen in de aansturing van het onderzoek en onderwijs van de bouw.Schema 1 visualiseert het speelveld.Opvallend daarbij is dat de inzet vanuit het bouwbedrijfsleven (bovenste helft van het schema) in hoofdzaak gestructureerd is langs de lijnen van de Bouw-CAO’s, die worden afgesloten tussen brancheorganisa-ties van werkgevers en de betrokken vakbonden. Deze CAO’s weerspiegelen de ‘traditionele fragmentatie van de bouwkolom’. Per CAO resulteert dit in fondsvorming op het gebied van Ontwikkeling & Onderzoek, kenniscentra en onderwijsfaciliteiten. Een zekere clustering is in de afgelopen jaren op gang gekomen, maar verloopt moeizaam en met kleine stapjes. De grote brancheorga-nisaties intensiveren geleidelijk aan hun periodiek overleg in Cencobouw. Dat is een belangwekkende ontwikkeling omdat daarmee het gezamenlijk optrekken van ketenpartners wordt bevorderd en er meer
sturing ontstaat vanuit de overall-belangen van de bouwsector in zijn geheel. Aan de onderzijde van het schema zijn organisaties opgenomen die rollen vervul-len vanuit de opdrachtgevers van de bouw, de Rijksoverheid en de kennisinstellingen.
De opdrachtgeverswereld vanuit het publieke en semipublieke en het private domein heeft zijn stem gemobiliseerd in het Opdrachtgeversforum Bouw. Veel koepels van opdrachtgevers hebben een Vernieuwingsakkoord met de Regieraad Bouw ondertekend en sturen op vernieuwing naar de eigen achterban. Door het gezamenlijke optreden van opdracht-gevers in het forum, ontstaat gelijkrichting in acties en ontstaat focus en massa op de voor de bouw belangrijke vernieuwings-thema’s. In het domein van de Rijksoverheid is de centrale rol herkenbaar van het Innova-tieplatform en de daaronder opererende Interdepartementale directie Kennis en
15
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Toch kan worden geconstateerd dat er de afgelopen jaren veel in beweging is gekomen in de bouw.
In verschillende onderdelen van het stake- holdersdomein spelen op dit moment belangwekkende vernieuwingsinitiatieven op het gebied van de kennisontwikkeling. In het vervolg van deze publicatie zal worden stilgestaan bij:• deStuurgroepKennisinstituten
Bouw (Commissie Andersson);• hetMaatschappelijkInnovatie-
programma Bouw (MIA Bouw);• het3TUSpeerpuntBouw;en• deStrategischeverkenning
HBO Bouw en Ruimte.De vier genoemde initiatieven zijn met name gefocust op agendasetting van de kennisontwikkeling.
Simultaan met de aldus opgetuigde agenda’s worden programma’s opgezet voor kennisontwikkeling en implementatie. Als zodanig kunnen worden genoemd.• deFES-ronde2009‘Water,Klimaat,
Ruimte, Mobiliteit en Bouw’• deValorisatieagendavanhet
Innovatieplatform• RAAK-PRO• NWO/STW-programma’s
bouwgerelateerd• ECTP(Europese(Kader)programma’s).
Innovatie. Via de Sleutelgebieden (Innova-tieplatform I) en de Maatschappelijke Inno-vatie Agenda’s (Innovatieplatform II) wordt sturing gegeven aan de kennisontwikkeling in Nederland gericht op het oplossen van de grote maatschappelijke vraagstukken en het versterken van de internationale con-currentiepositie van de BV Nederland. Veel van deze programma’s hebben direct of indirect grote betekenis voor de toekomst van de bouwsector (water, klimaat, energie, mobiliteit, ruimte, etc.)
Rechtsonder in het schema is onder Kennis-instellingen een opsomming gegeven van de organisaties die (voor de bouw) belang-rijk zijn in de kenniswereld in het algemeen, de specifieke kennisinstituten van de bouw en de tijdelijke kennisprogramma’s die bouwgerelateerd zijn. Ook zijn daarin de organisaties geduid die vanuit de onder-wijswereld activiteiten ontplooien die de bouw direct aanbelangen.
Geconstateerd kan worden dat de aldus gepresenteerde stakeholders tezamen de kennisinfrastructuur van de bouw belicha-men. De kennisinfrastructuur weerspiegeld in hoge mate de diversiteit en versnipperd-heid, die zo kenmerkend is voor de bouw-sector.
16
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Bouwend Nederland AFN
VROM
Metalektro Bouw en Infra
FME CMW
A+O Cordares
Kenteq
Sturing kennis en onderwijs in de bouwsector
Fundeon
VHP Metalektro, FNV, CNV, De Unie
Metaalbewerking
Metaalunie
OOM O&O B
Technische installatie
NVKL
FNV, CNV, De Unie
OTIB
Rijksoverheid
Innovatieplatform
Interdepartementale Programmadirectie Kennis en Innovatie
EZ
AWT
Opdrachtgeversforum in de bouw
Vernieuwings-partners RRB
opdrachtgevers
Rijksopdracht-gevers
Uneto-VNI
OCW VenW ...
FES/ICES-KISVNG
IPO
UvW
Aedes
CBZ
Neprom
NVB
VWS
Maatschappelijke innovatieagenda’s
Zorg Onderwijs Energie Water Veiligheid
Flowers & food
High-Tech Materialen Chemie Water Creatieve
industrie
Pensioen/sociale
verzekeringen
Sleutelgebieden
ETP E(C)TP Erabuild
Europa/mondiaal
RGD
RWS
DLG
DVD
HZC, FNV, CNV
Cenco bouw
17
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
8 Fondsen
SH&M
AFN
FNV, CNV, De Unie
Bouw en Infra
Fundeon
O&O B
Rijksoverheid
Interdepartementale Programmadirectie Kennis en Innovatie
FES/ICES-KIS
VWS
Maatschappelijke innovatieagenda’s
Veiligheid
Pensioen/sociale
verzekeringen
Sleutelgebieden
Erabuild
Europa/mondiaal
Hout en Meubel
CBM
Savantis Ecabo / Handel
NBvT
SFA
Afbouw Toelevering en handel Zakelijke dienstv.
NOA VVNH
2 Fondsen
Kennisinstellingen
Fosag NVTB HIBIN BNA ONRI
Kennisinstellingen bouwKennisinstellingen algemeen ICES-KIS gebouwde omgeving
Universiteiten
Hogescholen
Deltares
Wetsus
3TU Speerpunt
HOG B&R
KTB
Betonvereniging
GTI’s
WUR/DLO
TNO
RWS-Instituten
Planbureau’s
TTI’s
KNAW
Regieraden
STW
NWO
SenterNovem
Syntens
Stichting Innovatie Alliantie RIVM
Systeeminnovatie Ruimtegebruik
Gebiedsontwikkeling
Leven met Water
Transitie duurzame mobiliteit
PSIBouw
Klimaat voor Ruimte
Ruimte voor Geoinformatie
Expertise Centrum Ondergrond
Habiforum
CROW
SBR
CUR
ISSO
STABU
EIB
IBR
COB
HZC, FNV, CNV
Cenco bouw
18
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
De kennisinfrastructuur bouw3Om een analyse te maken van de samen-hang en de (gewenste) samenwerking tussen de verschillende initiatieven is de onderlinge positionering van de betrokken stakeholders van belang. Daarbij zal ge- bruik worden gemaakt van een gecom-primeerde versie van het uitgebreidere stakeholdersschema dat hiervoor in deze publicatie werd beschreven.De kennisinfrastructuur is opgebouwd uit vier deeldomeinen van stakeholders. Dat zijn de bouwsector, de overheid, de onder-zoekswereld en de onderwijswereld. Schematisch kan dat als volgt in beeld worden gebracht.
De bouwsector vormt samen met de over-heid, het onderwijs en het onderzoek de backbone van de Kennisinfrastructuur Bouw. De kennisontwikkeling zal op een hoger plan kunnen worden gebracht, als de actoren in de onderscheiden deeldomeinen tot samenwerking komen.
Vanuit elk van de deeldomeinen worden er momenteel acties ondernomen om de samenwerking op gang te brengen en van
nieuwe impulsen te voorzien. Om de acties meer precies te kunnen karakteriseren qua bereik zijn de domeinen onderzoek en onderwijs in het schema verbijzonderd.Het onderwijs in drie niveaus; (V)MBO, HBO en Universitair. Onderzoek naar vier typen onderzoekinstelling; in belangrijke mate door de bouwsector gestuurde kennisin-stellingen aangeduid met Copi’s, HBO-ken-niscentra, GTI’s en Universitair onderzoek.
Beseft moet uiteraard worden dat onder-zoek en onderwijs voor een groot deel plaats vindt binnen de poorten van dezelfde kennisinstellingen. Toch lijkt een onder-scheid in de onderhavige beschouwing niet overbodig, omdat binnen de kennisinstel-lingen de koppeling tussen de onderzoeks-activiteiten en de onderwijsactiviteiten lang niet altijd vanzelfsprekend is.
De hiervoor opgesomde ‘lopende acties’ worden in het vervolg van deze publicatie nader onder de loep genomen en geplaatst in het denkraam van het bovenomschrevenschema. Belangrijk daarbij is een onder-scheid naar acties die gericht zijn op
19
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
‘agendering’ en acties die gericht zijn op ‘programmering’ en ‘implementatie’. Daar-mee wordt zicht gekregen op samenhang van de acties. Het is goed te beseffen dat klassieke line-aire ontwikkelingsmodellen in de innovatie- theorie en -praktijk weinig opgeld meer doen. Mede door de grote vlucht van het internet, kan kennis vrijelijk stromen tussen initiatiefnemers in de verschillende deel-domeinen en is er van een tijdsvolgorde tussen acties vaak geen sprake.De Commissie Andersson signaleert dat ideeën over kennisontwikkeling van met name ‘bouwers’ (zie EIM-rapportage) nogal afwijken van de voorstellen die uit
de kenniswereld en andere gremia voort- komen. Daar is blijkbaar (nog steeds) sprake van de klassiek ‘gap’ tussen onderzoek en praktijk. Geopperd wordt dat dit wellicht verklaard kan worden uit een ‘faseverschil’/’gelaagd- heid’ in het denken over onderwerpen redenerend vanuit:• maatschappelijkevraagstukken(water,
energie, klimaat, gezondheid, mobiliteit, kwaliteit gebouwde omgeving, etc.);
• systemen(rolverdelingpubliek-privaat,regelgeving, arbeidsmarkt, onderzoeks- en onderwijsbestel, etc.);
• processen(aanbesteden,innovatie,ketenintegratie);
HBO
(V)MBO
Opdrachtgevers
Opdrachtnemers
Universitair
HBO
COPI’S
GTI’S
Universitair
Bouwsector
Overheid
Onderzoek
Onderwijs
20
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
• bedrijven(marktonderzoek,acquisitie,rendement, benchmarking, personeels-beleid, lerende organisatie); en
• projecten(organisatievormen,contract-vormen, risicoverdeling, beter samen werken, ict-gebruik, etc.).
Het is zeer belangrijk te constateren dat het hier niet per se hoeft te gaan om tegenstellingen in opvattingen. Alle fases/lagen spelen waarschijnlijk voortdurend bij opdrachtgevers en bedrijven, alleen is niet iedereen er even intensief mee bezig. De sector in ieder van zijn geledingen (opdrachtgevers, ontwikkelaars, architec-ten, adviseurs, bouwers, gespecialiseerde aannemers, installateurs, handel, toeleve-ranciers) bestaat uit koplopers, volgers, peloton en achterblijvers. Kunst is om de koplopers uit de relevante geledingen met elkaar te laten samenwerken aan gewenste vernieuwingen. Vervolgens kan kennis uitwaaieren naar grotere delen van de sector. Maar dat gebeurt niet van zelf. Daar ligt dan ook het grote belang van valorisatie. Valorisatie door samenwerking van overheid, onderzoekswereld, onderwijs en bedrijfsleven zoals beschreven in de Valorisatieagenda van het Innovatieplat-form. M.a.w. hoe maak je kennis concreet beschikbaar en toepasbaar voor steeds meer opdrachtgevers en bedrijven in hun bedrijfsvoering en bedrijfsprocessen.Stellingname in de nalatenschap van PSIBouw is dat ‘action research’ en ‘action
learning’ de sleutel vormen voor het ontwikkelen van bruikbare kennis door koplopers en (te zijner tijd als er geen sprake (meer) is van beschermbare intellec-tuele eigendomsrechten) het verspreiden van deze kennis naar volgers en peloton. Natuurlijk moet kennis eerst ‘ontwikkeld’ worden alvorens deze kennis kan worden doorgegeven naar de sector, maar cruciaal is dat ook in de kennisontwikkeling al een actieve rol is weggelegd voor koplopers onder opdrachtgevers en bedrijven. Dat is in de opvatting van PSIBouw dus geen taak die exclusief aan de kennisinstellingen toevalt. Want dan ontstaat de gap, die later zo lastig overbrugd kan worden.
Extra complex wordt het als nog bedacht wordt dat ook iedere individuele opdracht-gever of opdrachtnemer in zijn organisatie te maken heeft met koplopers, volgers, peloton en achterblijvers. Naarmate orga-nisaties groter zijn zal dit interne valorisa-tievraagstuk nadrukkelijker spelen. Ook binnen bedrijven is valorisatie van kennis naar het eigen personeelsbestand en de bedrijfsonderdelen dus voortdurend aan de orde (lerende organisatie).Uiteindelijk zullen investeringen in kennis-ontwikkeling moeten neerslaan in verbete-ring van systemen, producten en processen binnen de organisaties. Dat geldt zowel voor het personeel van opdrachtgevers als voor de bedrijven in de keten van de bouw.
21
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Agenderende acties 44.1 Algemeen
In deze paragraaf zal nader worden inge-gaan op vier actuele initiatieven die gericht zijn op het ontwikkelen van kennisagenda’s van de Bouw.Het betreft:• deStuurgroepKennisinstitutenBouw
(Commissie Andersson);• hetMaatschappelijkInnovatie-
programma Bouw (MIA Bouw);• het3TUSpeerpuntBouw;en• deStrategischeverkenning
HBO Bouw en Ruimte.
4.2 Stuurgroep Kennis-instituten Bouw (Commissie Andersson)
Bouwend Nederland, CNV Hout en Bouw en FNV Bouw - de paritaire organisaties in de bouw en infra- hebben in 2006 het initiatief genomen voor de commissie Reigersman. Deze heeft in februari 2007 een advies uitgebracht over de verbetering van de
kennisontwikkeling in de bouw. De Stuur-groep Kennisinstituten Bouw, onder leiding van Hans Andersson, werkt anno 2009 aan de implementatie van dit advies. Een van de pijlers in het werk van de Commissie Andersson is de kennisagenda voor de bouw. Die kennisagenda zal uitein-delijk leiden tot de keuze voor een beperkt aantal prioritaire thema’s waar de paritaire
Onderzoek
Onderwijs
Bouwsector
OverheidCommissieAndersson
22
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
organisaties de komende jaren de beschik-bare middelen vanuit het O&O fonds Bouw en Infra met voorrang voor zullen inzetten.
Voor het opstellen van de kennisagenda heeft het EIB in opdracht van de Stuurgroep een trendanalyse van de ontwikkeling van de bouwsector opgesteld. Aansluitend hierop ondervroeg het bureau EIM een aan-tal betrokkenen/stakeholders in de sector naar hun reactie op het EIB-rapport. Op basis van de rapportages van EIB en het EIM heeft de Stuurgroep begin maart 2009 enkele GDR-sessies (Group Decision Room) georganiseerd, met diverse deelnemers uit alle geledingen van de bouwsector. Het doel van deze sessies is om gezamenlijk te komen tot:• eendefinitievekeuzeenprioritering
van de thema’s uit de rapportages van het EIB;
• eenheldereargumentatievoorde keuzes.
Het resultaat van de GDR-sessies wordt door de Stuurgroep in zijn eindrapport verwerkt. Zie bijlage 1 voor het rapport ‘Prioriteiten voor de Kennisagenda Bouwnijverheid’.De besturen van de paritaire organisaties zullen vervolgens hun gezamenlijke visie op de meerjarige kennisagenda vaststellen op basis van het eindrapport van de Stuurgroep.
C o n c l u s i e
De bouwsector in zijn volle breedte heeft geïnvesteerd in het opstel-len van een kennisagenda voor de bouw tot 2015 en reikt daarmee aan de overheid, onderzoek en onder-wijs de kennisvragen aan, zoals de sector die ervaart en voor zich ziet. Op basis van de voorstellen van de commissie Andersson worden door de paritaire partners in de bouw voor eind 2009 meer specifieke keuzes gemaakt over de besteding van O&O-gelden Bouw en Infra.Het zou goed zijn als ook de andere O&O-fondsen in de bouw (met name in de installatiesector) tot priori-tering over zouden gaan, rekening houdend met de keuzes die gemaakt worden voor het O&O-fonds Bouw en Infra.
23
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
4.3 MIA Bouw
Vanuitdeoverheidwordtgeïnvesteerdin agendasetting door middel van Maat-schappelijke Innovatie Agenda’s (kortweg MIA’s). Het Innovatieplatform II heeft deze maatschappelijke innovatieagenda’s als instrumentgeïntroduceerdomdenkendvanuit de maatschappelijke problemen waarmee Nederland zich in de toekomst geconfronteerd ziet, gericht te werken aan oplossingen voor die problemen. Tot nu toe zijn er MIA’s opgesteld voor Veiligheid, Gezondheid, Energie, Water, Onderwijs, Duurzame mobiliteit en Duurzame Agro- en Visserijketens. De inrichting van een MIA Bouw is op dit moment onderwerp van gesprek tussen de overheid en de bouwsector. In het schema kan een MIA Bouw als volgt worden geduid.Het MIA Bouw kan een cruciale impuls
geven aan de bouw, het bouwonderwijs en het bouwonderzoek. Immers, de maat-schappelijke betekenis en rol van de bouw bij het oplossen van een groot aantal maat-schappelijke vraagstukken zal het imago en de slagkracht van de bouw aanzienlijk kunnen versterken. Opmerkelijk daarbij is dat de visie om agenda’s en programma’s op te zetten redenerend vanuit maatschap-pelijke vraagstukken, veel weerklank vindt in alle deeldomeinen. Ook in de hiervoor beschreven acties van de Commissie Andersson stonden de maatschappelijke vragen centraal, evenals in het hierna aan de orde te stellen 3TU Speerpunt Bouw en het voorstel ‘Delta in Transition’ dat is ingediend voor de FES-ronde 2009.Bovendien zal een MIA Bouw voor de interdepartementale afstemming van grote betekenis kunnen zijn.
C o n c l u s i e
Het MIA Bouw biedt een uitgelezen kans om de bouw, het bouwonder-wijs en het bouwonderzoek focus te geven op gezamenlijk ervaren maatschappelijke problemen. De bouw kan zich daarmee profi leren als belangrijke partner bij het oplos-sen van de grote maatschappelijke vraagstukken. MIA Bouw zal de ver-binding moeten creëren met de reeds bestaande MIA’s op het gebied van Energie, Water en Duurzame Mobili-
MIABouw
Onderzoek
Onderwijs
Bouwsector
Overheid
24
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
teit. Ook in de FES-ronde 2009 komt de wens van de overheid naar voren om tot een integrale benadering van de thema’s water, klimaat, ruimte, mobiliteit en bouw te komen.
4.4 3TU Speerpunt Bouw
Juli 2007 startte in Delft de voorbereiding van het TU Delft Speerpunt Bouw. Dit werd per augustus 2007 uitgebreid tot 3TU Speerpunt Bouw. Prof. M. Eekhout nam het voortouw bij het optuigen van het 3TU Speerpunt Bouw, waar zo’n 80 hoogleraren en 200 promovendi uit Delft, Eindhoven en Twente deel van uit maken. In het gerela-teerde universitaire onderwijs gaat het om een groep van 5100 studenten. In decem-ber 2008 is het zogeheten Formatierapport gepubliceerd. Pleidooi is om parallel aan de wetenschappelijke Peer Reviews van de on-derzoeksprogramma’s en onderzoekspro-jecten, aan de slag te gaan met een ‘Market Review’ van het voorgestelde onderzoek door het afnemend veld. Dat is nodig, om te bereiken dat de bouwmarkt het vitale en commerciële belang van het universitaire onderzoek meer gaat (h)erkennen.De universiteiten zullen hun onderzoeken open, overtuigend en gericht aan de markt moeten presenteren, aldus Eekhout. Die ‘Market Review’ dient georganiseerd te worden samen met het afnemend veld van de bouw en het liefst toegesneden naar
branches vanwege de grote verschillen in specialistische kennis en de aard van de branches in de bouw. Op de achtergrond spelen bij universitei-ten de beleidswijzigingen t.a.v. de eerste geldstroom, waardoor gelden voor bouw-onderzoek naar universiteiten snel zal ver-minderen. Daarom is haast geboden bij het aanboren van extra middelen uit de tweede geldstroom (NWO, STW) en de derde geldstroom vanuit subsidies en projecten samen met het bedrijfsleven.Eekhout is er van overtuigd dat er in de bouw genoeg belangstelling en geld voor onderzoek beschikbaar is, maar dat de wer-kelijke partnerschappen pas zullen begin-nen als de programma’s van de TU’s veel directer dan tot nu toe onder de aandacht van de bouwsector en zijn opdrachtgevers worden gebracht. De TU hoogleraren staan
3TU Speerpunt
Onderzoek
Onderwijs
Bouwsector
Overheid
25
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
nu als het ware vaak met de rug naar de bouw en de neuzen moeten juist naar de bouw toe gericht worden. De bouw bestrijkt vanuit 3TU-perspectief 4 domeinen: stedenbouw, architectuur, bouwtechnologie en management en 4 hoofdtypen spelers: opdrachtgevers, ontwerpers, uitvoerders en overheden. Elk domein en elk hoofdtype speler moet op eigen karakteristiek worden benaderd. Het is een marketing proces.Aan de TU’s zijn inmiddels valorisatiecentra ingericht om de wetenschappelijke staven te ondersteunen bij het leggen van verbin-dingen naar bedrijven en stakeholders.
C o n c l u s i e
De 3TU’s staan in de startblokken om de kennisontwikkeling aan de universiteiten te verbinden met de kennisbehoefte van de bouw. Het in december gepresenteerde startplan van het 3TU Speerpunt Bouw kan in uitvoering worden genomen, samen met de bouwsector en de overheid.
Het is daarbij goed te beseffen dat onderzoek en onderwijs aan de uni-versiteiten vaak direct aan elkaar ge-koppeld zijn en dat via de komende generaties afgestudeerde ingenieurs (600 per jaar) een belangrijke in-stroom van nieuwe kennis in de bouw kan worden bewerkstelligd.
4.5 Strategische verkenning HBO Bouw & Ruimte
Het bouwonderwijs vernieuwt, zoals ook de bouw vernieuwt. De instroom van hbo-afgestudeerden vormt een van de levensaders voor het kwalitatief en kwan-titatief op niveau houden van het perso-neelsbestand in de bouw. Het is uitermate belangrijk dat de vernieuwing van de bouw enhetbouwonderwijsgecoördineerden in dezelfde richting plaatsvindt. HBO-opleidingen hebben de afgelopen jaren de handschoen van vernieuwing opgepakt, onder aanvoering van de Hoger Onderwijs Groep Bouw en Ruimte (HOG B&R) en Kennis Transfer Bouw (KTB).Mede dankzij deze inzet zijn al een groot aantal ‘bouw en ruimte’-gerelateerde lectoraten(39) en kenniscentra (10) tot stand gekomen. In dit domein spelen klimaat, water, ruimte, mobiliteit en duur-zaamheid een beeldbepalende rol. Daarbij hebben hogescholen binnen een regio een unieke positie omdat ze deel uit maken van netwerken van overheden, opdrachtgevers en opdrachtnemers én omdat ze vaak banden onderhouden met zowel (v)mbo-onderwijs in de eigen regio als universiteiten. Ofwel, vernieuwende kennis waaiert via hogescholen makkelijker uit naar bedrijfsleven en onderwijsomge-ving. HBO onderwijs vormt de verbindende factor en geeft daarmee kansen voor valori-satie van kennis.
26
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
De Stichting Innovatie Alliantie (SIA) is opgericht om het innovatief vermogen van het midden- en kleinbedrijf en van instellin-gen in de publieke sector te vergroten. Versterking van netwerkvorming en kennis-circulatie worden hierbij gezien als be-langrijke instrumenten. SIA wil vanuit de ervaringen die zijn opgedaan een bijdrage leveren aan de methodiekontwikkeling met betrekking tot netwerkvorming en kenniscirculatie. SIA heeft het initiatief genomen om een Strategische verkenning Bouw te laten uitvoeren door HOG B&R en KTB. Op de achtergrond spelen ondermeer vragen rond de positionering van de bouw in de besteding van RAAK-subsidiegelden. Met name de RAAK-PRO regeling is in dit verband interessant omdat daarmee de verbindingen gecreëerd kunnen worden
voor samenwerking tussen hogescholen, GTI’s en universiteiten op het gebied van de bouw naar het bedrijfsleven.
C o n c l u s i e
Vanuit de onderwijswereld spelen de hogescholen een beeldbepalende rol in de vernieuwing van de bouwsector. De hogescholen hebben zich georga-niseerd via HOG B&R en KTB en zijn succesvol in hun samenwerking met andere stakeholders in de kennis-infrastructuur van de bouw. De stra-tegische verkenning van SIA biedt perspectief op intensivering van deze samenwerking.
Onderzoek
Onderwijs
Bouwsector
OverheidSIA-agenda
Bouw & Ruimte
27
4.6 Conclusie agendasetting
Op grond van bovenstaande analyse kan als volgt worden geconcludeerd.• Vanuitalledeeldomeinen(bouw,
overheid, onderzoek en onderwijs) wordt gewerkt aan de Kennisagenda voor de bouw.
• Debouwsector(viaCommissie Andersson) en het 3TU Speerpunt Bouw zijn het meest vergevorderd met het uitwerken van de ideeën.
• Deoverheid(MIABouw)endeonder-wijswereld (via SIA en HBO) hebben acties in voorbereiding die binnen afzienbare termijn kunnen leiden tot visies vanuit het eigen deeldomein op de Kennisagenda Bouw.
Zaak is nu om de agenda’s met elkaar te spiegelen en tot gezamenlijk gedragen programmeringsacties te komen.
Het lijkt voor de hand liggend om de reeds praktisch afgeronde agenderingsacties (van de Commissie Andersson en het 3TU Speerpunt Bouw) allereerst aan een nadere beschouwing te onderwerpen.Als we de Kennisagenda van de Commissie Andersson spiegelen aan het Startplan 3TU Speerpunt Bouw ontstaat het volgende beeld.
28
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Kennisagenda Bouwarbeidsmarkt
Personeelsvoorziening• Instroom• Uitstroom
Personeelsbehoud• Scholing• Socialeinnovatie
Commissie Andersson
Kennisagenda Bouwketen
Ketensamenwerking• Relatieopdrachtgever-hoofdaannemer• Relatiehoofdaannemer-gespecialiseerdeaannemer• Publiekopdrachtgeverschap• Aanbesteden
Bedrijfsvoering bouwbedrijven• Ketenintegratie• Procesinnovatie
Kennisagenda Bouwprogrammering
Maatschappelijke thema’s• Mobiliteiteninfra• Woningmarkt• Energie• Water• Leefbaarheid
Ontwikkeling bouwproducten• Productinnovatie
Politieke spelregels• Wet-enregelgeving(publiek)
Private spelregels• Normalisatieencertificatie(privaat)
29
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
4 thema’s3TU Speerpunt Bouw
7 Focus Areas / ECTPEuropean Construction Technology Platform
3 specials
Energie Underground Contructions
Leefomgeving
Cities and BuildingsEuropean Green Cars Initiative
3TU Speerpunt Bouw
Gezondheid
Quality of Life
Materials
Networks
EuropeanEnergy - efficientBuildings Initiative
Cultural HeritageFactory of the Future Initiative
Processes and ICT’sMobiliteit
30
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
systeeminnovaties op een gebalanceerde manier in de agendering te betrekken. Meestal zullen beide hand in hand gaan.
Interessant is verder te zien hoe het 3TU Speerpunt de verbindingen legt naar de internationale onderzoekskaders van het ECTP. Uiteraard is het van immens belang bij alle onderzoeksinspanningen van Neder-landse kennisinstellingen, voortdurend de internationale onderzoeksomgeving (waarin 98% van al het mondiale onderzoek zich afspeelt) mee in de beschouwing te betrekken.
Eenmaal zo ver gekomen in de analyse, lijkt het voor de hand liggend om de stake-holders die werken aan agendering vanuit de overheid (MIA Bouw) en het onderwijs (SIA Strategische Verkenning Bouw) op te roepen om verder te borduren op het stra-mien dat Andersson en het 3TU Speerpunt in gezamenlijkheid bieden.
De maatschappelijke thema’s nemen in beide agenda’s een centrale plaats in. Energie, Leefbaarheid en Mobiliteit zijn expliciet herkenbaar in de beide agenda’s. 3TU Speerpunt Bouw voegt daar apart ‘Gezondheid’ aan toe, terwijl de Commissie Andersson ‘Woningmarkt’ en ‘Water’ als aparte thema’s onderscheidt.Een andere directe doorkoppeling die mogelijk wordt vanuit de confrontatie van beide agenda’s, is dat het thema Product-innovatie uit de agenda van Andersson aanhaakt op de technologische insteek, die eigen is aan de Technische Universiteiten en de onderliggende meestal discipline- en technologiegeoriënteerde vakgroepen. Uiteraard wordt in het startplan 3TU ook, zij het in beperktere mate, aandacht besteed aan proces- en systeeminnovaties. Maar er is wel duidelijk sprake van accentverschil-len. De insteek op de maatschappelijke thema’s moet echter voldoende houvast bieden om productinnovaties en proces- en
31
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Programma’s en implementatie 55.1 Algemeen
In dit onderdeel zal worden ingegaan op in voorbereiding zijnde programma’s die interessant zijn voor de kennisontwikkeling in de bouw. Het betreft:• deFES-ronde2009‘Water,Klimaat,
Ruimte, Mobiliteit en Bouw’• deValorisatieagendavanhet
Innovatieplatform• RAAK-PRO• NWO/STW-programma’s
bouwgerelateerd• ECTP(Europese(Kader)programma’s)
Bij ieder van deze programma’s zal hierna kort worden stil gestaan.
HBO
(V)MBO
Opdrachtgevers
Opdrachtnemers
Universitair
HBO
COPI’S
GTI’S
Universitair
Bouwsector
Overheid
Onderzoek
Onderwijs
ECTPRaak - PRO
Valorisatieagenda
NWO/STW
32
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Op advies van de Commissie van Wijzen (CvW) hebben de departementen besloten te werken aan een andere focus en orga-nisatie om te komen tot een invulling van de 25 miljoen Euro die is voorzien voor het onderwerp Water, Klimaat en Ruimte. Gezien de beschikbare middelen zal de inhoudelijk nadruk worden gelegd op geïntegreerdegebiedsopgaveninstedelijkgebied waardoor ook de internationale context eenvoudiger is in te bedden.Organisatorisch zal prof.dr. Rabbinge (Hoogleraar teeltkunde LUW en voorzitter NWO-ALW) met ondersteuning van de NWO-staf, de komende maanden als kwartiermaker opereren om een koepel-document te maken dat de focus van het programma vastlegt. Het nieuwe voorstel moet 14 december 2009 worden ingediend.
5.3 Valorisatieagenda ‘Kennis moet circuleren’
Nederland heeft in toenemende mate een op kennis en creativiteit gebaseerde econo-mie en maatschappij.
Welvaart en welzijn worden steeds meer bepaald door het vermogen om kennis beschikbaar en geschikt te maken en toe te passen in nieuwe producten, processen en diensten. Dat proces noemen we kennisva-lorisatie. Om kennisvalorisatie te stimuleren
5.2 FES-ronde 2009 ‘Water, Klimaat, Ruimte, Mobiliteit en Bouw’
Het kabinet heeft de procedure voor de nieuwe FES-ronde 2009 voor kennis, inno- vatie en onderwijs vastgesteld. Deze FES-ronde, waarvoor maximaal 500 miljoen euro beschikbaar is, is bedoeld om op acht thema’sselectievecontinuïteittebiedenaan FES-projecten, die in deze kabinets- periode aflopen. De acht thema’s zijn: hightech systems en materialen, food & flowers, life sciences & health, water, klimaat en ruimte, ICT, chemie en energie, creatieve industrie, onderwijs.
Er is door de vier SG’s van de departemen-ten VROM, V&W, LNV en EZ de ambitie uitgesproken voor het thema Water, Klimaat en Ruimte, waar mobiliteit en bouw ook onder vallen, te willen komen tot één gezamenlijk programmavoorstel.Bedoelingisdathetvoorsteleengecoör-dineerd vervolg oplevert van de volgende BSIK-programma’s.• LevenmetWater(stopteind2009)• KlimaatvoorRuimte(looptdoortot
eind 2011) • RuimtevoorGeo-Informatie(stopt
eind 2009)• Delftcluster(stopteind2009)• Transumo(stopteind2009)• Habiforum(stoptmedio2009)• PSIBouw(stopteeind2008)
33
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
heeft het Innovatieplatform eind 2008 initi-atief genomen voor de Valorisatieagenda.In de valorisatieagenda ‘Kennis moet circu-leren’ geven de ondertekenaars uit bedrijfs-leven, overheid en kennisinstellingen aan, gezamenlijke initiatieven te willen nemen om kennisvalorisatie in Nederland verder te stimuleren en te professionaliseren.
Onderwijs en (fundamenteel) onderzoek liggen aan de basis van succesvolle valori-satie. Goed opgeleide mensen nemen hun kennis mee naar bedrijven en organisaties waar zij hun werkkring vinden of gebrui-ken deze kennis als nieuwe ondernemer. Onderzoek is de essentiële voedingsbodem voor vele toepassingen. De focus van deze agenda ligt op het stimuleren en creëren van ontmoetings- en marktplaatsen tussen de werelden van onderzoek, onderwijs, bedrijfsleven en maatschappelijke sectoren met als doel de benutting van kennis in het maatschappelijk en economisch verkeer. Open samenwerking en de uitwisseling van mensen en ideeën geven inspiratie en creëren kansen om kennis, creativiteit en ondernemerschap beter te benutten. Dat vergt inspanningen van alle partijen: het gaat om samenwerking en niet om eenrich-tingsverkeer. In die samenwerking moeten kennisdeling, kennisbenutting, vraagstu-ring, ondernemerschap en het wederzijds gebruik van faciliteiten en voorzieningen aandacht krijgen.
De Valorisatieagenda is gebaseerd op het gelijknamige rapport dat in opdracht van het Innovatieplatform en de interdepar-tementale Programmadirectie Kennis en Innovatie is opgesteld. Dit rapport brengt in kaart wat de belangrijkste knelpunten voor valorisatie in Nederland zijn en het reikt op basis van ‘best practices’ uit Nederland en uit het buitenland oplossingen aan. De acties in de Valorisatieagenda kunnen alleen succes hebben als beslissers in kennisinstellingen en bedrijven innoveren, samenwerken en valoriseren een wezenlijk onderdeel van hun bedrijfscultuur en strate-gie maken. Ook voor de bouw zal valorisatie hoog op de agenda moeten komen te staan.OCW wil met de Valorisatieagenda’s vooral kennis van universiteiten naar sectoren brengen. Er is een werkplan in ontwikkeling en de bedoeling is om eind 2009 de eerste programma’s van start te laten gaan. Het geheel gaat varen onder de vlag van een commissie die wordt voorgezeten door AadVeenman.DeCommissieisgeïnitieerd vanuit OCW, LNV, EZ en VWS. Zij gaan een uitvraag doen naar initiatiefnemers die bottom up een valorisatieactie willen optuigen.De bouwsector staat met het Startplan 3TU Speerpunt Bouw klaar om als een van de eerste sectoren een Valorisatieprogramma Bouw te starten.
34
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
5.4 RAAK PRO
Structurele samenwerking tussen een hogeschool en een kennisinstelling, en hun samenwerking met bedrijven en/of publieke organisaties. Dat staat centraal in de RAAK-PRO regeling. Consortia van hogescholen, werkveldpartijen en onder-zoeksinstellingen kunnen in het kader van RAAK-PRO aanvragen indienen met een looptijd van vier jaar en een maximaal budget van € 700.000,- . Voor RAAK-PRO is € 24 miljoen beschikbaar.
RAAK-PRO is er op gericht dat hogescholen een extra impuls kunnen geven aan de kennisontwikkeling binnen hun lectoraten en kenniscentra. Een impuls die de nadruk legt op de verdieping van strategisch geko-zen kennisvelden door middel van meer-jarige onderzoeksprojecten. Daarbij ligt de nadruk zowel op het ontwikkelen van nieuwe kennis, als op het ontwikkelen van onderzoekservaring op de hogeschool.
RAAK-PRO verschaft nadrukkelijk de mogelijk om kennis en kunde van buiten de hogeschool te integreren in de onder-zoekspraktijk van de hogeschool. Afhankelijk van de behoefte wordt deze kennis en kunde betrokken uit het beroe-penveld (bedrijfsleven-mkb en publieke instellingen), of uit de publieke kennisinfra-structuur. De private kennisinfrastructuur is niet uitgesloten, maar het accent zal liggen
op de publieke kennisinfrastructuur. Het betrekken van praktische onderzoeks-kennis en -ervaring uit het beroepenveld kan een onderdeel vormen van de uitvoerende werkzaamheden van het programmateam.Daarnaast legt RAAK-PRO een accent op de samenwerking met onderzoekers uit publieke onderzoeksinstellingen. In RAAK-PRO kunnen ervaren onderzoekers, veelal in deeltijd, werken op een hogeschool. Het gaat niet zo zeer om een ad hoc bijdrage van een externe onderzoeker aan een onderzoeksprogramma van de hogeschool, maar om een meerjarige structurele samen-werking tussen de publieke onderzoeks- instelling en de hogeschool. In deze samen-werking wordt de kennisketen ofwel het kennisnetwerk tussen de hogeschool en de publieke onderzoeksinstelling versterkt. De samenwerking kent de volgende doelen:• hetuitwisselenvaninhoudelijkekennis
tussen de publieke onderzoeks- instelling en de hogeschool;
• hetoverbrengenvanonderzoeks- ervaring naar de hogeschool;
• hetefficiëntgebruikmakenvanonder-zoeksfaciliteiten;
• hetbetrekkenvanstudentenendocen-ten in onderzoeksprogramma’s van de publieke onderzoeksinstellingen;
• netwerkvorming,zowelinhetonder-zoeksveld, als in het beroepenveld (markt/cliëntbase).
Onder publieke onderzoeksinstellingen
35
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
wordt allereerst gedacht aan universiteiten, onderzoeksinstituten, TNO en de GTI’s. In feite gaat het om groepen van onderzoe-kers, die kennis ontwikkelen op basis van publieke middelen. Een TTI kan daar ook onder vallen en in voorkomende gevallen ook een private onderzoeksinstelling. De ontwikkelde kennis, in de vorm van theorieën en methoden, wordt een onder- deel van de onderzoekspraktijk van de hogeschool. Het zorgvuldig borgen van deze kennis en ervaring in kenniscentra en in lectoraten is essentieel.
5.5 NWO/STW
NWO/STW heeft de afgelopen jaren nau-welijks relaties met onderzoek in de bouw. Daarom heeft STW door middel van een brede brainstorm op 23 september 2008 het initiatief genomen om een programma te formeren dat de werktitel draagt ‘Klimaat in de stad’. De sessie werd voorgezeten door TNO Bouw en ondergrond en er werd gesproken over de inhoud van het TNO state-of-the-art rapport ‘Klimaatver-andering in Nederland; Uitdagingen voor een leefbare stad’ van oktober 2008. TNO vermeldt als aandachtsgebieden voor het toekomstig buitenklimaat in Nederland, de klimaatverandering in de stad, de invloed ervan op wonen en werken, op mobiliteit en logistiek, op gezondheid en leefbaarheid en op veiligheid. TNO geeft de ambitie weer
om met research een wezenlijke bijdrage te leveren aan de aanpak van de klimaatver-andering in de stad. Februari 2009 werd er een oploopdebat ge-organiseerd ‘Klimaatverandering in de stad’, waarin de gevolgen van het veranderend klimaat voor de stad, het stadsklimaat zelf centraal stonden. De antwoorden moeten worden gevonden in klimaatrobuuste installaties, gebouwen, wijken en steden. Daaraan gekoppeld zijn aspecten van ruimtelijke ordening en de implementatie van klimaatbelangen in stedelijke gebieden en een aansluiting op de praktijk. Naast de politieke en klimatologische nadruk dient er een bouwkundige, stedenbouwkundige en bouwtechnische aanpak te komen. Het voorlopig programma ‘Klimaat in de stad’ heeft een zware politieke en bestuur-lijke ondertoon en toont een gebrek aan inzicht in de relatie tussen stedelijke ont-wikkeling en klimaat en ruimtelijke schaal- niveaus, waaronder de bouwkundige. Een waardevolle input vanuit het 3TU Speerpunt Bouw ligt voor de hand. Met name de stedenbouwkundige aspecten, de stedenbouwfysica, maar ook het leggen van nadruk op de interface van de gevels van gebouwen in de stedelijke omgeving met buitenklimaat en binnenklimaat kan het STW voorstel ‘Klimaat in de stad’ zeer verrijken.
36
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
5.6 European Construction Technology Platform (ECTP)
Op Europees niveau is er de mogelijkheid voor projectleiders en programmaleiders mee te dingen naar Europese onderzoeks-fondsen. Op dit moment zijn er diverse tenders gaande van het zogenaamde 7e kaderprogramma. In het reeds afgeslo-ten 6e kader was de bouw vrijwel afwezig. Het 8e kader is in voorbereiding. Elk kader beloopt een aantal jaren. Vanuit de bouw bepaalt het European Construction Techno-logy Platform de agenda: www.ECTP.org. Er is een klein aantal Nederlandse leden. ECTP werkt met 7 focus areas (zie ook het schema op blz. 29). Daarnaast zijn er 3 Specials aangekondigd, waarvoor in juli 2009 de tenders zijn uit gegaan.
Het ‘European Energy-efficient Buildings Initiative’ is naar de bouw gericht, terwijl het ‘Factories of the Future Initiative’ wel-licht ook interessant is. De Nederlandse deelnemers in de Energy Efficient Building Association zijn TNO, ECN, TUE, Akzonobel Decorative Paints, Philips, BAM en Intron. Een brede betrokkenheid van de Neder-landse bouw bij ECTP lijkt geboden. Via Deltaneth wordt reeds enkele jaren voorwerk gedaan om succesvol te kunnen opereren in de richting van de Europese Kaderprogramma’s. Het is zaak om in het voortraject ruim te investeren, zodat in de tweede instantie succesvol getenderd kan worden. Deze tenderprocessen zijn ingewikkeld, vereisen een uitgebreide voorbereiding en een solide, vaak inter-nationale consortiumvorming.
37
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Praktijklabs 6lopende initiatieven die zeer goed passen in de doelstellingen die met de praktijklabs worden nagestreefd.Het is interessant te bezien in hoeverre deze initiatieven aansluiten op de ideeën rond de kennisagenda bouw, die in dit rapport worden beschreven.In het navolgende passeren een aantal initiatieven kort de revue en wordt de relatie gelegd naar de kennisagenda bouw. Ze worden gepresenteerd als good prac-tices. Het overzicht heeft niet de pretentie compleet te zijn. Er is geen systematisch onderzoek verricht om de praktijklabs te inventariseren. Via actuele berichtgeving en informatie die kan worden gevonden op de sites van de praktijklabs, is het volgende overzicht tot stand gekomen.
6.1 Algemeen
In de publicatie ‘Kennis werkt door’ werd een krachtig pleidooi gehouden voor het inrichten van praktijklabs. Uitgangspunt van een praktijklab is dat kenniswerkers gezamenlijk met bedrijven en opdracht-gevers gaan werken aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken in concrete praktijksituaties. Als voorbeelden werd daarbij verwezen naar het duurzaamheids-lab waarmee de gemeente Almere naar buiten treedt. Een ander aansprekend voorbeeld is het Stadshavensproject in Rotterdam waar bouwen op en aan het water een van de centrale thema’s vormt.De valorisatieagenda spreekt in dit verband over ‘ontmoetings- marktplaatsen’ waar praktijk en theorie met elkaar tot interactie komen en zo bijdragen aan een verhoging van het kennisniveau van bedrijven en opdrachtgeversorganisaties.
Inmiddels zijn er in Nederland meer van dergelijke initiatieven van de grond geko-men of zijn partijen doende om praktijk-labs voor te bereiden. Ook zijn er al langer
Bouwbrede kennisagenda (Commissie Andersson)
38
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
Kennisagenda Bouwprogrammering
Praktijklabs• DuurzaamheidslabAlmere• RotterdamClimateInitiative/ Nationaal Centrum voor Water• GreenOffice2015• AVANTISEuropeanScienceandBusinessPark• ArnhemOndergrondseHoofdstadNederland• ComposietenlabInHollandDelft• ConvenantA2• PioneeringTwente• PortResearchCenter• VogelwijkHellevoetsluis• BoostenComplexMaastricht
Kennisagenda Bouwarbeidsmarkt
Praktijklabs• MaintenanceEducation Consortium• OpleidingswoningLimburg• OpleidingenCentrum Ondergronds Bouwen• CompanytoCollege(C2C)• ProjectTalentenProgramma Bouw (PtP Bouw) • Baanbrekersindebouw• Bouwtalent• LeerportaalBouw• Lectoratenen kenniscentra bij Hogescholen Praktijklabs
• PraktijkplaatsParticulier Opdrachtgeverschap Almere
• KennisplatformDuurzame Staalconstructies
• Onderzoekslabbehoud architectenbranche
• BIMcaseweek• ASPARI(AsphaltPaving
Research&Innovation)• King
• BestuurlijkPlatformProfessioneel Opdrachtgeverschap• SlimBouwen• BOUWREFLECTIE• Roges• ConceptueelBouwen• CentrumvoorInnovatie
van de Bouwkolom• Booosting• LivingBuildingConcept
Kennisagenda Bouwketen
39
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
ontwikkeling en daadkrachtige uitvoering zodat de stad in 2025 klimaatbestendig is. De komst van het Nationaal Centrum voor Water versterkt deze ontwikkelingen: lokale innovatiekrachten worden gekoppeld aan de nationale watersector. De kracht die hieruit ontstaat, resulteert in een sterkere profilering voor de Nederlandse watersec-tor en extra economische meerwaarde. Het Rotterdam Climate Initiative (RCI) is een ambitieus klimaatprogramma waarin vier partijen een samenwerking zijn aangegaan: de gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rot-terdam NV, DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs. De doelstelling van het RCI is de meest ambitieuze van Nederland: vijftig procent minder CO2 in 2025 t.o.v. 1990, voorbereiding op klimaatverandering en versterking van de Rotterdamse economie. Het Rotterdam Climate Initiative biedt een platform waar overheid, organisaties, bedrijven en inwoners samenwerken.www.rotterdamclimateinitiative.nl
Green Office 2015 Green Office 2015 is een innovatieve visie op én een concreet plan voor de ontwik-keling van duurzame kantoren in binnen-stedelijke gebieden. Green Office 2015 waardeert gebieden die door infrastructuur worden doorkruist op tot multifunctionele gebieden, waar wonen, werken en recreë-ren op een natuurlijke wijze zijn verweven.
6.2 Praktijklabs kennisagenda bouwprogrammering
Duurzaamheidslab AlmereHet begrip duurzaamheid moet in Almere de komende jaren op verschillende terrei-nen betekenis krijgen. Dit naar aanleiding van de recent gepresenteerde Almere Principles. Die bestaan uit zeven basisvoor-waarden waarop Almere duurzaam door moet groeien naar 350.000 bewoners. De principles zijn gebaseerd op de Cradle to Cradle theorie van de Amerikaan William McDonough. Het duurzaamheidslaborato-rium is bedoeld om de Almere Principles concreet te maken.De gemeente Almere trekt voor het duur-zaamheidslaboratorium de komende twee jaar 570.000 euro uit. www.almere.nl
Rotterdam Climate Initiative en het Nationaal Centrum
voor WaterHet Nationaal Centrum voor Water bouwt voort op bestaande ontwikkelingen in Rotterdam, zoals Rotterdam Climate Proof, Stadshavens en de Rotterdam Climate Cam-pus. In Rotterdam wordt klimaatadaptatie met het programma Rotterdam Climate Proof (onderdeel van Rotterdam Climate Initiative) voortvarend opgepakt met toon-aangevend onderzoek, innovatieve kennis-
40
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
AVANTIS European Science and Business ParkAVANTIS Science and Business Park is het eerste grensoverschrijdende duits-nederlandse bedrijvenpark. De ligging in de Euregio Maas-Rhein, tussen Aken en Heerlen biedt ondernemingen en beleggers uitstekende mogelijkheden met bijzondere kansen op de markt.
Het doel van AVANTIS is om nieuwe techno-logieën de ruimte te geven en om synergie tussen research, ontwikkeling en internatio-naal management mogelijk te maken. De grens is geen obstakel meer, maar een kans voor innovatieve, moderne ondernemingen uit heel Europa. Actuele voorbeelden tonen buitengewoneinitiatieven en ontwikkelingen: Het World Trade Center (WTC) Heerlen-Aachen, wereldwijde handelsorganisatie ter bevor-dering van de internationale economie, is op AVANTIS gevestigd net als de grootste zonnecellenfabrikant in Nederland, Solland Solar Energy. Dit bedrijf was de eerste onderneming, die een perceel precies op de grens kocht. Door de holdingstructuur, waaronder een Nederlandse BV en een Duitse GmbH wer-den opgericht, kunnen zowel Nederlandse als ook Duitse werknemers eigen con-tracten krijgen. De opening van E-Avantis medio mei 2006 was een aanvullend signaal voor de toenemende betekenis van het thema nieuwe energie.
Green office 2015:• iseenconcreetconceptvooreen
innovatief en duurzaam kantoor- gebouw van 50.000 m2
• iseenflexibelgebouwdatindeloopder tijd tal van functies kan vervullen;
• levertenergieopzonderconcessiestedoen aan het comfort;
• verweeftwonen,werkenenrecreërenop een natuurlijke manier met elkaar;
• verbindtenvitaliseertbinnenstadenperiferie;
• istoonaangevendophetgebiedvaninnovatieve technieken en concepten;
• iseendoordachtconceptdatnaadloosaansluit op de beleidsplannen van de overheid inzake ruimtelijke ordening;
• wordtintegraalontworpen;• iseennieuwekwaliteitsnormvoor
toekomstige gebiedsontwikkelingen. Met dit project tonen de participanten aan dat integraal ontwerpen meerwaarde ople-vert ten opzichte van de traditionele manier van werken. Alle partijen clusteren en delen hun gezamenlijke kennis en expertise, ma-ken deze toegankelijk en verrijken daarmee de bouw- en installatiesector met ideeën voor duurzame gebouwen. Tevens levert dit project aanbevelingen aan de overheid op over wet- en regelgeving.www.greenoffice2015.nl
41
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Arnhem: ondergrondse hoofdstad van Nederland
De gemeente Arnhem zet zich al vele jaren in om ondergrondsruimtegebruik te stimu-leren op het eigen grondgebied. Inmiddels zijn een aantal praktijkprojecten gereali-seerd zoals het Centraal station Arnhem, ArtEZ Hogeschool en de Rijnboog Arnhem.De gemeente Arnhem werkt samen met COB, SKB en Stadswerk. COB wil in de complexe omgeving van ondergrondse projecten deskundigheid samen bundelen. Dit betekent het succesvol verbinden van verschillende disciplines, zoals architec-ten, ingenieurs en juristen. Maar ook het slechten van drempels, zoals tussen de civiele bouw en de installatietechniek. En tussen de ontwerp- en bouwfase, en de beheerfase hierna. En ten slotte, verbinden van verschillende partijen: opdrachtgevers, bouwers, adviseurs en bewoners. Verdiepte COB als kenniscentrum zich in de beginjaren vooral in ondergronds bouwen, inmiddels ligt de nadruk op de verbinding met ondergronds ruimtegebruik in bredere zin. COB als netwerkorganisatie verbindt partijen om intelligente en betrouwbare oplossingen te bieden. Oplossingen voor vraagstukken waar de ondergrond een rol in kan spelen op het gebied van ruimtelijke ordening, mobiliteit, veiligheid en milieu. www.cob.nl
De tweede onderneming, die hun gebouw precies op de grens heeft gerealiseerd is Naebers Elektrotechniek. Hier werd een Nederlands bedrijf samen gebracht met een Duitse dochter. Aandeelhouders van Avantis zijn onder-meer de gemeenten Heerlen en Aken. De universiteiten en Hogescholen in de regio spelen een belangrijke rol in de ontwikke-ling van Avantis. www.avantis.org
Composietenlab InHolland Delft
Het composietenlab van Hogeschool InHolland Delft is een zeer goed uitgerust, hightech laboratorium op het gebied van composiet materialen en constructies. De focus ligt op vezelversterkte kunststoffen die een duurzame en lichtgewicht oplos-sing kunnen bieden in een breed scala aan toepassingen.Het composietenlab is er voor studenten èn ondernemers. Voor research & develop-ment kunnen ondernemers terecht in het uitstekend geoutilleerde lab. Daarnaast worden er cursussen verzorgd voor onder-wijsinstellingen en bedrijfsleven over het gebruik en de toepassing van composiet-materialen.www.inholland.nl/composietenlab
42
coördinerenenuitvoerenvaninnovatieve,strategische onderzoeksprojecten gericht op toepassing in het Rotterdamse haven- en industriegebied ter versterking van de internationale concurrentiepositie.www.prc.tudelft.nl
Vogelwijk HellevoetsluisDe herinrichting Vogelbuurt in Hellevoet-sluis heeft geleid tot een hele mooie wijk, waar het ‘oude’ dorpsgevoel weer is terug-gekeerd. Het gevoel voor saamhorigheid is teruggekomen door de bewoners verant-woordelijk te maken bij de herinrichting van hun eigen wijk. Tot nu toe was er onvol-doende aandacht voor de eindgebruikers en dat leidde tot problemen. De Vogelbuurt stamt uit de jaren zestig en zeventig en telt 450 woningen met ongeveer duizend inwoners en meer dan veertien verschil-lende nationaliteiten. In het kader van de Stedelijke Vernieuwing kwamen in de wijk een aantal flats voor renovatie of sloop in aanmerking. Bij wijze van experiment is be-sloten de bewoners van begin tot eind bij de ontwikkeling van plannen voor hun wijk en vooral de openbare ruimte te betrekken. TNO Bouw en Ondergrond en de Univer-siteit van Tilburg waren in opdracht van PSIBouw gezamenlijk verantwoordelijk voor de procesaanpak en de bewoners- begeleiding. Voor het project zijn de Martinus Groep en BTL Realisatie een samenwerking
Twentse bouwers samen in project ‘Pioneering’
Op initiatief van het Innovatieplatform Twente is de bouwsector aan de slag gegaan om te komen tot een innovatie-programma. In dit project, ‘Pioneering’, zijn op dit moment al ruim 50 ondernemin-gen actief bezig met innovatie in de bouw. Uniek, want normaal gesproken zijn de bedrijven elkaars concurrenten. Komende jaren investeren bedrijven, regio Twente, Provincie Overijssel en kennisinstellingen met elkaar in het project Pioneering. Het doel is om in Twente de meest dynami-sche en concurrerende bouwsector van Nederland te creëren. De drijvende kracht is ondernemerschap: natuurlijk van de bedrijven, maar vooral ook van de kennis-instellingen binnen het project Pioneering zoals Saxion en Universiteit Twente. Op dit moment zijn een aantal zogenoemde ‘werkplaatsen’ opgestart waarbij de bedrij-ven met elkaar samenwerken aan concrete innovatievraagstukken. Een voorbeeld is de bijdrage aan het verlichtingsplan van de IJsbaan Twente. www.pioneering.nl
Port Research Centre Rotterdam-DelftHet Port Research Centre Rotterdam-Delft is een samenwerkingsverband tussen het Havenbedrijf Rotterdam N.V. en de Tech-nische Universiteit Delft. Het genereren,
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
43
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
veren van PSIBouw. Bij de officiële afsluiting van dit project werd in Utrecht een intentie-verklaring getekend voor de oprichting van het kennisplatform.‘Samen op weg naar een sterke keten’, zo luidde het motto van de ketenpartijen (opdrachtgevers, opdrachtnemers en toeleveranciers ) in het PSIBouw-project. Daarin bouwden zij aan verbetering van het systeem om risico’s, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid beter met elkaar te (ver)delen. In het verleden opereerden zij onafhankelijk van elkaar, met schijnbaar tegengestelde belangen en uiteenlopende visies over gewenste ontwikkelingen in hun markt. In het project Professionaliseren staalconserveren zochten de partijen inte-grale samenwerking om meer duurzame staalconstructies te verkrijgen. Centraal in het project stonden de nood- zakelijk geachte vernieuwingen van inkoop-strategieën, bouwconcepten, rolverdeling en samenwerkingsprocessen. In het platform werken vertegenwoordi-gers van de ketenpartijen, te weten het Opdrachtgeversoverleg Staalconserveren (OGOS), de brancheorganisaties Bouwen met Staal (BmS), de Sectorvereniging Metaalbescherming (SVMB/FOSAG), de Vereniging van Verf- en Drukinktfabri-kanten (VVVF) en de kennisinfrastructuur; wetenschap (TU’s) en Ingenieursplatform Staalconserveren. www.staalplaza.nu
aangegaan onder de naam Combinatie Vogelbuurt. www.vogelbuurt.eu
6.3 Praktijklabs kennisagenda bouwketen
Praktijkplaats Particulier Opdrachtgeverschap AlmereAlmere wil met de Praktijkplaats Particulier Opdrachtgeverschap het mogelijk maken dat inwoners hun eigen huis kunnen bou-wen. Er blijkt behoefte aan een kenniscen-trum om de groei van kavels die via Particu-lier Opdrachtgeverschap worden bebouwd op te vangen. Mensen hebben steeds meer behoefte aan expertise en begeleiding, zo bleek bij de bouw van de kavels in de Noorderplassen. De praktijkplaats wordt de plek in Nederland waar door allerlei experts wordt samengewerkt om particulier op-drachtgeverschap tot wasdom te brengen.www.almere.nl
Kennisplatform duurzame staalconstructiesDe partijen in de keten staal en staalconser-veren richten een kennisplatform op om de samenwerking in hun branche te continu-eren. In de afgelopen drie jaar trokken de ketenpartijen gezamenlijk succesvol op in het project Professionaliseren staalconser-
44
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
vallen er geen onnodige gaten in de plan- en gedachtevorming over de inrichting van Nederland.www.vrom.nl
BIMCaseweekSinds 2007 wordt de BIMCaseweek geor-ganiseerd op initiatief van een groot aantal partijen dat belang stelt in de doorontwik-keling van de toepassing van het Bouw In-formatie Model in de bouw. Naast Bouwend Nederland en BNA traden ondermeer RWS, RGD, PSIBouw, Brinkgroep en STRUKTON als hoofdsponsor op.
In de BIMCaseweek staat het proces van samenwerken centraal en niet het project. De doelstelling is enerzijds om te ervaren hoe optimaal kan worden gewerkt met en rond een BIM. Anderzijds heeft de BIM-Caseweek een publicitaire waarde: het promoten van het werken met een BIM. BIM is daarbij een aanjager die samenwerken in de bouwketen beter mogelijk maakt. Door dergelijke veranderingen zal de bouwsec-tor meer leidend dan volgend worden en betere prestaties aan haar opdrachtgevers kunnen leveren.Tijdens de demonstratieweek passen opdrachtgevers en opdrachtnemers uit de bouwsector in hun eigen rol de nieuwste ontwikkelingen toe. Doel daarbij is om zo geïntegreerdmogelijkmet(digitale)infor-matie om te gaan. Daarbij zal het uiterste
Tijdelijk Onderzoeklab tot behoud talent architectenbranche De Rijksgebouwendienst heeft plannen gepresenteerd voor een tijdelijk Onder-zoeklab, waar (deels) werkloze ontwerpers vooronderzoek kunnen verrichten naar actuele ruimtelijke opgaven. Zo blijven zij actief betrokken bij de vakuitoefening. Daarnaast zullen er ontwikkelcompetities georganiseerd worden om het binnenste-delijk bouwen te bevorderen, zal de traditie van ideeënprijsvragen en meervoudige op-drachten nieuw leven worden ingeblazen en wordt conceptontwikkeling voor het nieuwe wonen in wijken gestimuleerd.Deze extra impuls aan het ontwerp, ruim-telijk onderzoek, het integraal denken en concrete ruimtelijke ontwikkelingen wordt ondersteund door de BNA, het College van Rijksadviseurs, de ministeries van VROM en WWI, de gemeenten Rotterdam, Den Haag en Utrecht, Neprom, Aedes, Stimulerings-fonds voor Architectuur, TU Eindhoven en TU Delft.De maatregelen zijn ingeven door de gedachte dat de huidige ontslagen onder ontwerpers niet tot een verloren generatie mogen en hoeven te leiden. De huidige economische crisis kan als ‘time-out’ benut worden om te reflecteren op ruimtelijke opgaven, te investeren in talent en toekom-stige planvorming. Zo blijft het ontwerp in de ruimtelijke sector goed op orde voor de periode na de economische tegenwind en
45
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
op dit moment duidelijke stimulansen voor verbetering en innovatie. De veranderde marktomstandigheden hebben geleid tot een nieuwe dynamiek in de sector. De bedrijven herkennen de veranderde marktomstandigheden en investeren meer in Onderzoek en Ontwikkeling. Zo werkt men aan nieuwe producten en diensten om zich te kunnen onderscheiden in de markt (stiller asfalt, betere doorstroom, fijnstof absorptie). Belangrijke toegevoegde waarde in ASPARI is dat er gewerkt wordt vanuit een internationaal netwerk waar-door technologische ontwikkelingen naar Nederlandwordengehaaldengeïntrodu-ceerd worden in de bedrijfsprocessen van de asfaltwegenbouw. Studenten vervullen een actieve rol in het onderzoek en kunnen na hun afstuderen met up to date kennis en ervaring aan de slag. www.aspari.utwente.nl
Bestuurlijk Platform Professioneel Opdrachtgeverschap Op 10 juli 2009 is het bestuurlijk platform op initiatief van de Regieraad Bouw op-gericht door koplopers op het gebied van professioneel opdrachtgeverschap. Het platform bestaat uit gemeentelijke bestuur-ders, burgemeesters en wethouders. Doel van dit platform is het verder profes-sionaliseren van opdrachtgeverschap bij gemeenten. Inkoopsamenwerking vormt
gevergd worden van de mogelijkheden van digitale uitwisseling van informatie. De grenzen van het mogelijke worden opgezocht t.a.v.:• functioneelspecificerenentoetsen
van het ontwerp in een BIM• gebruikvanBIMvoorarchitectuur,
sterkte én installaties• rekenenopbasisvanBIM,oa.kosten
en energiegebruik• (bouw)logistieken-planning
gekoppeld aan BIMKennis en ervaring worden aan het publiek en de deelnemers getoond en daarmee toegankelijk gemaakt voor een brede doelgroep. www.bimcaseweek.nl
ASPARI (asphalt paving research & innovation)Professionalisering Asfaltwegenbouw is een initiatief dat is genomen vanuit de Universi-teit Twente na consultatie van verscheidene toonaangevende bedrijven en instellingen uit de asfaltwegenbouw sector. Onderne-men in de asfaltwegenbouw heeft door de veranderingen van de afgelopen jaren een geheel ander risicoprofiel gekregen. De bedrijven in deze sector hebben meer vrij-heid in de keuzes van mengsel, constructie en uitvoeringswijze. Het opent de weg naar meer concurrentie op onderscheidende kwaliteit, maar brengt ook een verschuiving van risico’s met zich mee. Al met al zijn er
46
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
ProRail en Rijkswaterstaat verder te ontwik-kelen en te verbeteren. King wordt onder-steund door Traverse, een organisatie die gespecialiseerd is in kennismanagement op het terrein van de inrichting en gebruik van de bebouwde en natuurlijke omgeving. De King-aanpak is even simpel als doeltref-fend. Schering en inslag is het. Inslag staat voor de ontwikkeling van kennis binnen een project. Ieder project heeft immers zijn eigen unieke leerervaringen die om concretisering en kennisdeling vragen. Dit in combinatie met ‘de schering’: het naast elkaar leggen, vergelijken en confronteren van de kennis van de afzonderlijke projec-ten. De schering zorgt voor projectoverstij-gende kennis. Schering en inslag vormen gezamenlijk het totale kenniskapitaal. De ene keer vastgelegd in boekvorm, artikelen en websites, de andere keer onderdeel van zich steeds verder ontwikkelende Commu-nities of Practice.King richt zich op 14 grote infrastructuur-projecten. Met ieder project wordt een afzonderlijke kennisagenda bepaald. Deze agenda formuleert de onderwer-pen die voor verdere kennisontwikkeling binnen het project in aanmerking komen. Vervolgens sluit King met ieder project een kennisakkoord. In dat akkoord wordt onder meer vastgelegd op welke kennisdomeinen het project een actieve rol zou willen en kunnen spelen. Bovendien wordt afgespro-ken hoe de verdere wisselwerking vorm
hierbij een belangrijk onderdeel. De be-stuurders gaan hiervoor een aantal acties ondernemen. Denk hierbij aan het delen van kennis en het houden van projecteva-luaties zoals het uitvoeren van collegiale toetsingen van grote projecten. Zo wordt gekeken naar het effect bij diverse aanbe-stedingsstrategieën. Ook zal het platform als klankbord fungeren voor het flankerend beleid van wet en regelgeving over profes-sioneel opdrachtgeverschap. De Regieraad Bouw, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en PIANOo Expertise-centrum Aanbesteden ondersteunen dit platform. www.regieraadbouw.nl
KingKennis in het groot (King) is een samenwer-kingsprogramma van Rijkswaterstaat en ProRail. King richt zich op de ontwikkeling en uitwisseling van de kennis over project-management die wordt opgedaan bij de realisatie van grote infrastructuurprojecten. Het doel van King is om met deze kennis de kwaliteit van het projectmanagement van
47
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
een langere exploitatieperiode en een hogere restwaarde. Daarnaast is Slimbouwen een herbezinning op materiaal- en volumegebruik hetgeen samen met de levensduurverlenging ten opzichte van het traditionele bouwen, een spectaculaire reductie van de milieube-lasting met zich meebrengt (ca. halvering van gewicht, constructiediktes productie-energie, CO
2 uitstoot, transport, afval en
fijnstof). www.slimbouwen.nl
BouwreflectieDe rollen van opdrachtgevers en opdracht-nemers in de bouw veranderen. De op-drachtgever neemt meer afstand van het bouwproces. Bij de opdrachtnemer komen meer initiatieven, risico’s en verantwoor-delijkheden te liggen, maar hij krijgt ook meer kansen. Bij deze veranderingen horen nieuwe contractvormen die vragen om een nieuwe professionele opdrachtgever, maar ook om een andere professionele en klantgerichte opdrachtnemer. De praktische uitvoering daarvan vormt een uitdaging voor de beide partijen. De human factor is een kritische succesfactor voor het slagen van een project. De samenstelling van het best samenwerkende bouwteam is bepa-lend voor succes.Reflectoren - collega’s uit de eigen orga-nisatie - geven bij de uitvoering van een contract feedback aan de projectteams
moet krijgen. Het gaat dan om zaken zoals de bijdrage die het project moet leveren, welke capaciteit daarvoor nodig is en of het project op alle kennis domeinen kan en wil meedoen. www.kennisinhetgroot.nl
Slim BouwenDe huidige manier van bouwen is niet langer houdbaar. Door de veranderende omgeving is de bouw ambachtelijk gebleven en daarmee uitgegroeid tot een weinig efficiente bedrijfstak. De bouw geldt bovendien inmiddels als een grote milieuvervuiler. Slimbouwen is een antwoord op deze problematiek. Innovaties op bedrijfsniveau zijn niet meer voldoende en Slimbouwen is daarom een visie op een integraal niveau. Daarbij wordt voor alle partners in de bouw een samenhangende oplossing geboden om tot noodzakelijke vernieuwingen te komen. Het fysiek en organisatorisch ontkoppelen van leidingen (installaties) blijkt de sleutel tot een efficienter en dus economischer bouwproces te zijn. Door de installatietech-niek een eigen plek te geven in het proces en in het gebouw, wordt industrieel bou-wen mogelijk gemaakt en blijven gebou-wen voor meerdere functies bovendien in de toekomst aanpasbaar (flexibiliteit).Dat betekent een aanzienlijk hoger aan-vangsrendement, lagere exploitatiekosten
48
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
• aanbiederslerendenkenvanuithetbelang van hun klanten en niet vanuit hun eigen (bestaande) voortbrengings-proces zodat zij los kunnen komen van stereotype rolpatronen: aldus ontstaat ruimte voor aanbodinnovatie.
Stichting Roges probeert bovenstaande concreet en toepasbaar te maken door de bedoelde innovaties rechtstreeks te koppe-len aan commerciële kansen. Het doel van de stichting is het creëren van de ‘perfecte match’ tussen vraag en aanbod: de klant ‘verrast’ de aanbieder met een innovatieve vraag, de aanbieder ‘verrast’ de vrager met een innovatief antwoord. Roges onderhoudt verbindingen met de wetenschaps- en onderwijswereld: prak-tijkkennis moet verder ontwikkeld worden en ook in onderwijsprogramma’s terecht komen. www.roges.nl
Conceptueel BouwenHet Netwerk Conceptueel Bouwen wil ertoe bijdragen dat Conceptueel Bouwen de meest toegepaste vorm van bouwen wordt. Door publiciteit, marketing, kennisuitwis-seling en ontsluiten van het aanbod aan concepten.Bij traditioneel bouwen brengt een op-drachtgever een aantal partijen bij elkaar om een unieke oplossing te realiseren. Die manier van bouwen voldoet niet langer. De bouw is te complex geworden. Het aantal
van opdrachtgever en opdrachtnemer. De reflectieteams zijn tweekoppig. Eén reflector is afkomstig uit de organisatie van de opdrachtgever en één uit die van de op-drachtnemer. Zij opereren als duo en stellen zich onpartijdig op.De reflectoren houden op het project het team van opdrachtgever èn opdrachtnemer regelmatig een spiegel voor op het gebied van houding, gedrag, communicatie en samenwerking. Zo staan zij de projectlei-ding bij in het beheersen van het samen-werkingsproces. Zij hebben ten opzichte van de projectleiding geen hiërarchische positie, maar zijn ondersteunend. Naast het geven van feedback kunnen de reflectoren ook praktische adviezen geven op het gebied van samenwerking en com-municatie.Stichting Bouwreflectie organiseert de inzet van de reflectoren vanuit zijn on-afhankelijke positie. www.bouwreflectie.nl
RogesStichting Roges werkt aan de professiona-lisering van het opdrachtgeverschap in de bouw. Roges wil:• vragersinrelatietothuisvestingspro-
cessen leren denken vanuit hun eigen belangen en waarden zodat zij los kunnen komen van stereotype benade-ringen van de aanbiedersmarkt; aldus ontstaat ruimte voor vraaginnovatie.
49
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
jecten een vanzelfsprekend onderdeel wordt van de bedrijfsvoering van alle geledingen van de bedrijfskolom in de bouwsector. Het bevorderen van de duur-zaamheid van bouwprocessen en bouw-producten en van maatschappelijk verant-woord gedrag van alle bij het bouwproces betrokken partijen staan daarbij centraal. Verder wil de stichting bereiken dat er een betere afstemming komt van opeenvol-gende werkzaamheden in de bouwkolom. Dit kan door een meer integrale benadering door alle betrokken partijen bij het bouw-proces vanaf de ideeënfase tot de fase van amovatie en hergebruik. Verder beoogt de stichting optimalisatie van het recycling-proces in de bouwsector, het bevorderen van vitale architectuur, meer samenwerking in de bouwkolom en verbetering van het imago van de bouwsector.www.bouwkolom.org
BooostingOp 31 augustus 1988 is Booosting opge-richt vanuit een gecombineerd initiatief van industrie, industrieel ontwerpers en architecten.Booosting heeft zich als doel gesteld het proces van vernieuwing en verbetering in de bouw wezenlijk te versnellen; daarvoor wil zij ideeën en projecten op het gebied van Onderzoek, Ontwerp en Ontwikkeling initiëren en faciliteren.Door haar structuur en de stimulerende en
participanten is enorm toegenomen. Het aantal keuzemogelijkheden is verveel-voudigd. Het lukt niet langer om ieders expertise zodanig in te brengen dat een optimale oplossing ontstaat. Het gevolg: een inefficiënt proces, hoge faalkosten en een oplossing die niet volledig voldoet. Door de ketenpartners te organiseren rond concepten ontstaat duurzame samenwer-king en worden kwalitatief hoogwaardiger producten en processen gerealiseerd. www.conceptueelbouwen.nl
Centrum voor Innovatie van de BouwkolomHet Centrum voor Innovatie van de Bouw-kolom is een moderne brancheorganisatie van bedrijven in de bouwkolom. Uitgangs-punt is: lage contributie en veel profijt voor de deelnemende bedrijven. Binnen het Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom vinden bedrijven innovatiekennis, diverse adviesmogelijkheden op marketing-, com-municatie- en organisatiegebied. Tevens organiseert het Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom regelmatig trainingen en netwerkbijeenkomsten. Hierbij ligt het accent op het leggen van (netwerk)relaties en het werken aan versterken van de innovatie en de samenwerking van deel-nemende bedrijven.
De doelstelling is het bewerkstelligen dat integraal denken en werken bij bouwpro-
50
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
huidige projectmatige denken en hande-len door procesmatig denken en handelen gedurende de hele levenscyclus van de gebouwde objecten. Het Living Building Concept impliceert een totale omkering van de keten, waardoor de sector in zijn geheel wordt gevitaliseerd. Het ‘u vraagt, wij draaien’ in de traditionele bouwarrangementen maakt plaats voor ‘wij draaien en u kunt kiezen’. LBC Introductie: Sneller, beter, goedkoper.www.livingbuildingconcept.nl
6.4 Praktijklabs kennisagenda bouwarbeidsmarkt
Maintenance Education Consortium gaat voor het Topkenniscentrum MaintenanceDe Stichting Maintenance Education Consortium (MEC) gaat in samenwerking met de industrie een ‘Topinstituut Main-tenance’ ontwikkelen naar analogie van het ‘Topinstituut Logistiek’. Het MEC heeft de ambitie een Topkenniscentrum voor alle onderhoudsectoren te realiseren, waarbij de gehele beroepskolom met elkaar samen- werkt en er een logische samenhang bestaat tussen de diverse opleidingen, tot en met wetenschappelijk onderwijs. Maintenance is van groot belang om de kapitaalintensieve industrieën voor
activerende initiatieven die zij ontplooit heeft Booosting een unieke positie binnen de bouw verworven. Aangeslotenen wordt de gelegenheid geboden om hun eigen bouwwereld te vergroten door ervaringen te delen, ideeën op te doen en banden aan te gaan met aanpalende disciplines.www.booosting.nl
Living Building ConceptDoor de adoptie van een modern markt-denken in de bouw, staat het Living Buil-ding Concept lijnrecht tegenover de traditi-onele aanpak in de bouwsector. De praktijk toont een grote afstand tus sen opdrachtge-vers en opdrachtnemers. Opdrachtgevers, veelal niet de gebruikers, schrijven precies voor wat opdrachtnemers moeten leveren. Het Living Building Concept is een verza-meling vooronderstellingen over een nieuw systeem en een nieuwe manier van werken in de bouwsector en is gebaseerd op de werking van de normale consumenten-markt. Dit heeft enkele belangrijke voorde-len. De afstand tussen de gebruiker en de innovatieve producent is zo klein mogelijk. Door de snel veranderende wereld, is de afstemming van vraag en aanbod zeer dynamisch. De te leveren producten hebben een relatief korte levensduur die gepaard gaat met hoogontwikkeld duurzaam hergebruik van onderdelen. De kern van de beoogde verandering van de bouwsector is de vervanging van het
51
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Opleidingswoningen LimburgOp diverse plaatsen in Limburg (en inmid-dels ook in de rest van het land) worden zogenoemde opleidingswoningen gere-aliseerd. Door studenten gezamenlijk de Opleidingswoning te laten bouwen, komen ze op een bijzondere wijze in contact met de praktijk van het werkveld. Bij de bouw van deze woningen zijn naast studenten van de Hogeschool Zuyd ook leerlingen van het ROC Gilde Opleidingen betrokken. Aanleiding om hiermee aan de slag te gaan was dat bouw- en installatie-bedrijven steeds opnieuw constateerden, dat het onderwijs niet aansloot bij de praktijk. Als de jongens en meisjes van school kwamen waren ze onvoldoende vakbekwaam. Dat was de reden dat par-tijen de handen ineen hebben geslagen en projecten zijn gestart waarin niet alleen leerlingen op VMBO-niveau maar ook MBO-HBO niveau werden betrokken.’ Drie jaar lang zijn ze nu bezig en alle deelnemende partijen zijn enthousiast. Het initiatief slaat aan alle kanten aan. Voor de studenten die zo’n woning gaan bouwen is het een geweldige ervaring. En het is natuurlijk compleet anders dan op school een muurtje metselen wat later weer wordt afgebroken. De reacties van de leerlingen is ook vaak dat ze het gevoel hebben dat ze nu pas écht iets leren. Het is een compleet andere manier van onderwijs. Ook voor de leerkrachten zijn de praktijkprojecten een
Nederland te behouden. De regio Zuid West Nederland kenmerkt zich door de aanwezigheid van duurzame, hoogwaar-dige en kapitaalsintensieve bedrijvigheid in de sectoren luchtvaart, procesindustrie, energie, maritiem en infrastructuur. Het biedt de regio enorme kansen voor nieuwe business en werkgelegenheid. De omvang van de totale maintenance-markt wordt geschat op € 12 miljard en biedt aan circa 100.000 mensen werk. 25% van hen is HBO-opgeleid. Er is jaarlijks een structureel te-kort van 2,5% nieuwe instromers, nodig om aan de vervangingsvraag te voldoen. Goed geschoolde medewerkers en continue inno-vatie zijn voorwaarden voor een innovatief en krachtig bedrijfsleven. En daar speelt het MEC, met de ontwikkeling van het exper-tisecentrum, op in door samen met het bedrijfsleven in Zuid West Nederland het ‘Topinstituut Maintenance’, analoog aan het ‘Topinstituut Logistiek’, te ontwikkelen. Doel is een volledig onderwijsbouwwerk van beroepsonderwijs (VMBO-MBO-HBO-WO) te realiseren, met lectoren en kennis- kringen voor diverse disciplines binnen maintenance en een bijzondere leerstoel. Door kennis te ontwikkelen, delen en toe te passen maakt het MEC de vertaalslag naar de dagelijkse praktijk. Zo ontstaat innova-tiekracht, hoogwaardigheid en duurzaam-heid in het bedrijfsleven.www.worldclassmaintenance.com
52
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
uitkomst. De praktijk verandert immers heel snel. Voor leerkrachten is het soms lastig om alles bij te benen en nu blijven ze door de rechtstreekse contacten met bouwbedrijven en projecten up to date.www.opleidingswoning.nl
Opleidingen Centrum Ondergronds Bouwen COB werkt intensief samen met TU Delft, TU Eindhoven en met Hogeschool Zeeland.Doel is om met de praktijkkennis van het COB-netwerk invulling te geven aan projectonderwijs, curriculavernieuwing, af-studeerprojecten en onderzoek en ontwik-keling. Hierdoor ontstaat een wisselwerking tussen kennisontwikkeling in het hoger onderwijs en de vragen en ervaringen uit de praktijk. COB vindt het belangrijk om nieuwe kennis zo snel mogelijk binnen het onderwijs aan studenten aan te bieden. Op die manier dwingt het onderwijs een eigen rol af binnen de kenniseconomie. De Technische Universiteit Delft heeft sinds 1995 de leerstoel Ondergronds Bouwen. De leerstoel is opgezet om de studenten TU-breed op de hoogte te stellen van het interdisciplinaire karakter van ondergronds ruimtegebruik. De leerstoel verzorgt twee colleges (‘ondergronds bouwen’ en ‘sleuf- loze technieken’) en begeleidt afstudeer-ders op diverse terreinen van het onder-gronds bouwen.Aan de Technische Universiteit Eindhoven
draait het masterprogramma Construction Management & Urban Development met als vast onderdeel het vak Ondergronds Bouwen. Reden van het vak is dat de belangrijkste bouwkundige operaties in stedelijke gebieden zullen plaatsvinden: verdiept en verhoogd, gezien de toene-mende economische activiteiten en de schaarse ruimte.Het hbo biedt uitgelezen mogelijkheden voor praktijkgerichte opleidingen op het gebied van ondergronds ruimtegebruik. De Hogeschool Zeeland werkt samen met hogescholen in Den Bosch, Rotterdam en Tilburg, met COB en met het bedrijfsleven, om onderwijsprojecten te ontwikkelen en uit te voeren. Dit komt mede tot stand in de kenniskring van het lectoraat - het Centre Applied Research Underground Space (CARUS). www.cob.nl
Company to College (C2C)Company to College is een platform van professionals uit bedrijfsleven en overheid die bijdragen leveren aan onderwijs op het gebied van bouw, techniek en manage-ment. Via de website www.companyto-college.nl worden vragen van onderwijs-instellingen gematched met het aanbod vanuit de bouwpraktijk. Company to College is een organisatie van professionals die zich inzetten voor een goede aansluiting tussen onderwijs
53
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Baanbrekers in de bouw De opleiding Baanbrekers in de Bouw geeft professionals uit de driehoek opdracht- gever, opdrachtnemer en adviseur de gelegenheid om via ‘action based learning’ innovatieve ideeën te vertalen naar hun eigen werk. Baanbrekers in de Bouw is de opleiding voor aanstormend talent van de bouw en is mede op initiatief van Regieraad Bouw en PSIBouw ontwikkeld. De opleiding kent een aantal inhoudelijke doelen voor de dursisten: • samenlerenzijinzichttekrijgenin
rollen en belangen in innovatieve projecten.
• Zekrijgeninstrumentenaangereiktom succesvol innovaties te implementeren.
• Zelereneroveractueleinnovatiesuit hun sector, door in gesprek te gaan met ervaringsdeskundigen.
• Zevergrotenhunnetwerk,datuitein-delijk de basis vormt voor samenwer-kingsverbanden.
• BaanbrekersindeBouwbestaatuit 7 fases, met een doorlooptijd van 8 maanden. Na 8 maanden starten de Communities of Practice.
www.baanbrekersindebouw.nl
en praktijk. Company to College verzorgt gastcolleges, cursussen en studentbegelei-ding voor ieder onderwerp op het gebied van bouw, techniek en management. C2C heeft een uitgebreid bestand aan gastdocenten via partnerorganisaties, persoonlijke netwerken en de site. www.companytocollege.nl
Project Talenten Programma Bouw (PtP Bouw)Het driejarige Projecttalentprogramma van PtP Bouw biedt startende academici en HBO-ers de kans om interessante project- ervaring op te doen bij verschillende spe-lers in de bouwketen. Voor de verdieping van hun kennis, volgen de pas afgestudeer-den een MBA-opleiding gericht op keten- integratie in de bouw. Door het talentprogramma krijgen de trai-nees een goed inzicht in wat er bij verschil-lende partijen in de keten speelt. Mede hierdoor leren ze denken in termen van ketenintegratie. Via het talentprogramma wil PtP Bouw onder meer een bijdrage leveren aan een nieuwe cultuur in de bouwsector en het stimuleren van keten-integratie. Na afloop van het talentpro-gramma stromen de trainees als goed opgeleide sollicitanten met interessante praktijkervaring door naar de sector. PtP Bouw neemt jaarlijks ongeveer 12 net afgestudeerden in het programma op. www.ptpbouw.nl
54
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
BouwtalentBouwTalent is een initiatief van Bouwend Nederland. BouwTalent brengt MBO- en HBO-onderwijs, opdrachtgevers en uitvoe-rende partijen in de bouw (ingenieursbu-reaus, architecten, woningbouwcorporaties, aannemers, etc.) bijeen. BouwTalent kent drie doelen:• hetverbeterenvandeaansluiting
tussen onderwijs en bedrijven; • hetbevorderenvankenniscirculatie
tussen onderwijs en bedrijven; • hetbevorderenvaninstroomvan
midden- en hoger kaderpersoneel in de bouw.
BouwTalent is een opleidingsinfrastructuur van werkgevers. BouwTalent voorziet in re-gionale stichtingen waarin werkgevers par-ticiperen om gezamenlijk de verantwoor-delijkheid te nemen voor het opleiden van het toekomstige personeel in de bedrijfstak op mbo-4 en hbo niveau. In BouwTalent wordt samengewerkt tussen bouwbedrij-ven, ontwikkelaars, ingenieursbureaus en corporaties. Het is de bedoeling op termijn een uitbreiding te realiseren naar de instal-latiesector. BouwTalent heeft uiteindelijk tot doel om jaarlijks zo’n 1000 studenten op hbo-niveau en 1500 leerlingen op mbo-4 niveau aan zich te binden. Daarnaast zal BouwTalent zich na de aanloopperiode ook richten op TU-studenten en op zittend personeel bij werkgevers dat zich via op- of bijscholing wil richten op midden– en hoger kaderfuncties.
Met behulp van BouwTalent kunnen deel-nemers (leerlingen, studenten, afgestudeer-den, zij-instromers en zittend personeel) zich bedrijfstakbreed oriënteren op mid-den- en hoger kaderfuncties. De deel-nemers zijn gebonden aan BouwTalent via stage- en arbeidscontracten en rouleren op uitleenbasis breed over de vele disciplines die behoren tot het netwerk van bedrijven en organisaties van BouwTalent in de regio. Voor hun scholing werkt BouwTalent actief samen met de regionale mbo- en hbo- scholen. Een structurele dialoog via kennis- kringen moet waarborgen bieden voor een betere aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven. Daarnaast maakt het duale systeem van opleiden intensieve interactie tussen school en werkgever noodzakelijk. Er lopen diverse aansprekende Bouwtalent-initiatieven zoals Jobsscore in Oost-Nederland, 2-jarige avondopleiding bij Hogeschool Zuyd, duale opleidingen mbo-BOL4 en Hbo in Noord Holland, etc.www.bouwtalent.nl
55
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i!
Leerportaal BouwOm HRM in de bouwsector naar een hoger niveau te tillen, hebben Fundeon en Leer-portaal BV de handen ineen geslagen. Met laagdrempelige, op maat gemaakte, onder-steuning willen ze de HRM van bouwers en ontwikkelaars verder professionaliseren.Fundeon werkt samen met Leerportaal Bouw bv. Deze laatste partij heeft de appli-catie Leerportaal ontwikkeld, bedoeld om het competentiegericht leren toe te passen in bedrijven. Op basis van een competentie-analyse kan worden vastgesteld welke com-petenties medewerkers moeten bijspijkeren om goed te kunnen functioneren op het gewenste niveau.Voor Fundeon is Leerportaal vooral relevant voor de adviseurs die door heel Nederland leerbedrijven begeleiden bij onder meer de opleiding en bijscholing van medewerkers. Het project van Fundeon en BouwtaaK krijgt de steun van PSIBouw. www.fundeon.nl
Lectoraten en kenniscentra bij HogescholenHet Hoger Beroepsonderwijs is als geen andere onderwijsvorm in staat kennis te ontwikkelen die direct relevant is voor de beroepspraktijk en de maatschappij. Toege-paste kennis die blijk geeft van creativiteit, innovatievermogen en oplossingsgericht-heid. Dit geldt ook voor de veertien hoge-scholen die één of meerdere opleidingen aanbieden in het kennisdomein van de Gebouwde omgeving. Zij participeren in de Hoger Onderwijs Groep Bouw & Ruimte (HOG B&R), een communicatieplatform dat projecten stimuleert en draagvlak creëert.De HOG heeft een naslagwerk gemaakt (‘Overzicht lectoraten domein Built Environment 2008-2009’, te downloaden via www.hbo-bouwenruimte.nl/ lectoraten-hog.pdf) waarin wordt be-schreven hoe lectoraten in het domein Bouw en Ruimte werken, wat er allemaal gebeurd en op welke actuele maatschap-pelijke vraagstukken de lectoren van de opleidingen Bouwkunde, Bouwtechnische Bedrijfskunde, Civiele Techniek, Ruimtelijke Ordening en Planologie, Verkeerskunde en Geodesie zich richten.De lectoren vormen in veel gevallen de spil in de kenniscentra die zich op Bouw en Ruimte focussen. In de bijlage 1 zijn een aantal kenniscentra kort beschreven qua doelstellingen en aanpak.www.hbo-bouwenruimte.nl
56
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei!
als in de praktijk nieuwe paden worden betreden. Vernieuwingsprogramma’s kunnen experimenteerruimte creëren en met subsidies wordt geholpen bij het afdekken van aanloopkosten van vernieu-wingstrajecten. Regelingen (zoals bv. FES en RAAK) geven vaak op projectniveau de aanzet tot samenwerking tussen bedrijven en kennisinstituten. Daarmee ontstaan samenwerkingsrelaties die kunnen uit-groeien tot meer duurzame samenwerking en daarmee krijgt valorisatie een extra dimensie.
6.5 Tot slot
In het voorgaande is een impressie gegeven van een groot aantal lopende vernieu-wingsinitiatieven waarbij kenniswerkers samen met partijen uit de bouw invulling geven aan innovatieve praktijkprojecten. In deze zogenoemde ‘praktijklabs’ komen theorie en praktijk bij elkaar en wordt concreet gewerkt aan de introductie van nieuwe kennis in de bouwpraktijk en ontstaat inspiratie voor onderzoekers en onderwijsmensen om vraaggestuurd on-derzoek en onderwijs tot stand te brengen. Door de samenwerking snijdt het mes zo aan twee kanten.De gepresenteerde praktijklabs laten zien dat er op alle deeldomeinen van de Kennis-agenda activiteiten worden ontplooid Dat is een goed teken, want daarmee wordt ontwikkelde kennis daadwerkelijk naar de werkvloer gebracht. Het aantal praktijklabs is de afgelopen jaren sterk toegenomen. In veel gevallen gaat het dan om projecten van ‘koplopers’ in de vernieuwing. Door praktijklabs worden vernieuwingen in de praktijk gedemonstreerd en zullen daar-door makkelijker navolging krijgen door de ‘volgers’. En daarmee wordt de basis gelegd voor een bouwbrede vernieuwing op alle onderdelen van de Kennisagenda. Een kanttekening is daarbij zeker nog op zijn plaats. De innovatiepraktijk van alle dag maakt (helaas) telkens weer duidelijk hoeveel belemmeringen er zich voordoen
57
58
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
Prioriteiten voor de Kennisagenda
BI
JL
AG
E 1
59
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
60
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
3
61
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
4
62
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
5
63
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
6
64
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
7
65
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
8
66
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
9
67
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
10
68
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
11
69
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
12
70
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
13
71
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
14
72
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
15
73
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
16
74
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 1
17
75
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
18
76
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
BI
JL
AG
E 2 en expertise gebundeld op het gebied van
de inrichting en verandering van de leef- omgeving. Het Kenniscentrum richt zich - uitdrukkelijk samen met opdrachtgevers - op het vinden van antwoorden en oplos-singen voor leefomgevingvraagstukken en werkt vanuit een gebiedsgerichte, multi- disciplinaire visie.
Het KCL is onderverdeeld in acht vakge-bieden die allen met de leefomgeving te maken hebben.1. Brandveiligheid in de gebouwde
omgeving (vacature)2. Duurzame Energievoorziening
(lector Gilijamse) 3. Duurzame Leefomgeving
(lector de Bruijn)4. Gebiedsontwikkeling en Recht
(lector Van den Hof)5. Governance (lectoren Wempe en
Van Hulten)6. Regionale Ontwikkeling (lector Bijleveld)7. Risicobeheersing (lectoren Rodenburg
en Molag)8. Vernieuwend ondernemen in de bouw
(lector Van der Veen)
Overzicht Kenniscentra/ Lectoraten:• KenniscentrumLeefomgeving;
Saxion Hogescholen• Lectoraatvernieuwendondernemen
in de bouw • KenniscentrumGebouwdeOmgeving:
Hogeschool Utrecht• Euregionalekennispoort:
Hogeschool Zuyd• EnergieKenniscentrum:
Hanze Hogeschool Groningen:• Kenniscentrumgebiedsontwikkeling:
Hanze Hogeschool Groningen• Lectoraatondergrondsruimtegebruik:
Hogeschool Zeeland • LectoraatVerkeerenStedenbouw:
NHTV Breda• LectoraatMechatronica:
Avans Hogeschool • KenniscentrumTransurban:
Hogeschool Rotterdam• Anderebouwgerelateerdelectoraten
Kenniscentrum Leefomgeving; Saxion HogescholenHet KCL maakt deel uit van Saxion Hoge-scholen. In het Kenniscentrum is alle kennis
Kenniscentra en lectoraten bij Hogescholen
77
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
regionaal vormgegeven door de oprich-ting van een Kenniscentrum ‘Vernieuwend Ondernemen in de Bouw, gekoppeld aan het lectoraat, waarin samenwerken ROC van Twente, Saxion Hogescholen en Universiteit Twente (vakgroep Construction Manage-ment & Engineering, leerstoel Markt- & Organisatievormen in de Bouw).Samen met de lectoraten Duurzame leef-omgeving, Duurzame Energie, Regionale ontwikkeling, Governance en Law wordt deelgenomen in het Cluster Bouw van het Innovatieplatform Twente.
Kenniscentrum Gebouwde Omgeving Hogeschool UtrechtBinnen het Kenniscentrum Gebouwde Omgeving werken een aantal lectoraten samen. De verbindende factor van de lectoraten is sustainability, het denken in de ‘life cycle’:
• Deinitiatieffase:hetvoortrajectvandeontwikkelingen, van beleid naar realisatie, Lectoraat Regie Stedelijke Vernieuwing. Lector Huffstadt.
• Derealisatiefase:hetstroomlijnenvande interne processen en systemen in de bouw en infra, Lectoraat Nieuwe Cultuur in de Bouwketen. Lector Pries.
• Defasevaninstandhouding:beheerenonderhoud, Lectoraat Monumentenzorg in de praktijk. Lector Brinkman. En een nieuw in te richten lectoraat, comple-
Deze acht vakgebieden, lectoraten ge-noemd, zijn de verantwoordelijkheid van een lector. Die lector stuurt het lectoraat aan en geeft leiding aan hogeschooldocen-ten en studenten in een zogenoemde kenniskring. In die kenniskring wordt toege-past onderzoek verricht. Zo snijdt het mes aan twee kanten: opdrachten uit de praktijk worden samen met de opdrachtgever in een multidisciplinaire onderzoeksopzet gegoten en uitgewerkt en vertaald in prak-tische (onderzoeks)resultaten.
Het lectoraat ‘Vernieuwend Ondernemen in de Bouw’ richt zich met haar activiteiten op de sector Bouw. Het lectoraat is er op gericht om bouw-ondernemingen te ondersteunen om kennisgedreven productontwikkelende bouwondernemingen te worden. Het Lectoraat heeft drie hoofdlijnen van aandacht: 1. Product- en procesontwikkeling; 2. Klant- en Ketenbenadering; 3. Ondernemen en bedrijfsmatig
organiseren. Het lectoraat opereert in samenspraak met een groeiende groep innovatieve bedrijven die de hele bouwketen vertegenwoordigen en met de overige kennisinstellingen in de regio. De samenwerking tussen lectoraat, overige kennisinstellingen en bedrijven, wordt
78
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
Energie Kenniscentrum: Hanze Hogeschool GroningenHet Energie Kenniscentrum beschikt mo-menteel over twee lectoraten die invulling geven aan het onderzoeksplan van de leading lector Energietransitie, (lector Van Gemert). Het gaat om de lectoraten Energietransitie en Energietoepassingen. Lectoraten zijn verantwoordelijk voor de learning apart together-relaties (LAT-rela-ties) van de hogeschool bestaande uit de volgende doelgroepen: • In-huis:studenten,docenten,manage-
ment, beleid • Buitenhuis:bedrijven,overheden,
instellingen, intermediairen, kennis- instellingen
• Regionaal,nationaaleninternationaal
Kenniscentrum gebiedsont-wikkeling: NoorderRuimte Hanze Hogeschool GroningenIn het Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling zijn de lectoraten Mariene Wetlands Studies (lector Revier), Ruimtelijke Transformaties (lector Van den Berg) en Vastgoed (lector Van Genne) gebundeld. De lectoren heb-ben elk hun eigen invalshoek en expertise. Voor het lectoraat Ruimtelijke Transforma-ties is dat watergericht bouwen, duurzaam ontwikkelen en hergebruik & reconstructie. Voor Mariene Wetlands is dat natuurlijk waterbeheer, duurzame recreatie en veilig-heid. Het lectoraat Vastgoed richt zich
mentair aan Monumentenzorg in de praktijk, lectoraat Vernieuwend Vast-goedbeheer.
Euregionale kennispoort: Hogeschool ZuydKennis delen is kennis vermenigvuldigenHogeschool Zuyd is een Euregionale kennis-poort. Zij wil haar kennis delen en verme-nigvuldigen door kennisrelaties met haar omgeving op te bouwen. De hogeschool doet dit door de inrichting van expertise-centra. Een expertisecentrum is een ont-moetingsplaats voor Hogeschool Zuyd en bedrijven en instellingen.
De hogeschool kent drie voor het domein bouwen en ruimte direct relevante lectora-ten:• GebouwdeOmgevingenRegionale
Ontwikkeling (lector Rovers)• InnovatieBouwprocesenTechniek
(lector Ravesloot)• NieuweEnergie(lector Klimman)
Het lectoraat Innovatie Bouwproces en Techniek is een gezamenlijk initiatief van Avans Hogeschool en Hogeschool Zuyd.
BI
JL
AG
E 2
79
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
onder andere op de waarde die gebruikers toekennen aan hun omgeving door o.a. doelgroepenonderzoek en kopersmotieven.
Lectoraat ondergronds ruimtegebruik: Hogeschool ZeelandHogeschool Zeeland heeft vijf lectoraten: Duurzaamheid & Water, ICT, Ondergronds Ruimtegebruik, Ondernemen & Innoveren en Veiligheid.De bouw van de Westerscheldetunnel was voor Hogeschool Zeeland aanleiding om stevig in te zetten op het onderwerp ondergronds bouwen en meer in het alge-meen op ondergronds ruimtegebruik. Sinds eind 2002 kent deze hogeschool dan ook een lectoraat ondergronds ruimtegebruik (lector Admiraal). Na de instelling van de kenniskring gaan beide nu verder onder de naam Centre Applied Research Under-ground Space (CARUS).
Lectoraat Verkeer en Stedenbouw: NHTV BredaWe zijn mobieler dan ooit. Files, parkeerpro-blemen en vertraging zijn het gevolg. Ook steden groeien en de vraag naar kwalita-tieve gebiedsontwikkeling neemt toe. Hoe vinden we duurzame oplossingen waarin zowel aandacht is voor mobiliteit als voor verblijf en beleving? Het lectoraat is een samenwerking met CROW, een kennisplat-
form voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte.Het lectoraat Verkeer en Stedenbouw (lector Spapé) streeft naar kwalitatieve ge-biedsontwikkeling waarin de vakgebieden verkeer en stedenbouw goed samenwer-ken. Het lectoraat doet onderzoek, ontwik-kelt onderwijs en bouwt aan netwerken om samenwerking te stimuleren. Daarnaast ontwikkelt het lokaal instrumenten ter bevordering van deze samenwerking.
Lectoraat Mechatronica: Avans Hogeschool Avans Hogeschool, ROC Midden-Brabant en het Midden-Brabant College namen in 2004 samen met het regionale bedrijfsleven en onder auspiciën van het Platform Promotie Techniek het initiatief tot de ontwikkeling van een doorgaande leerlijn Mechatronica. Daarmee was en is Midden-Brabant op dit gebied een toonaangevende regio in Nederland. Om de ontwikkeling en versprei ding van mechatronicakennis te stimuleren is een lectoraat ingesteld.Voor en met studenten, bedrijven, over-heden en maatschappelijke organisaties ontwikkelen kennispartners nieuwe kennis. Kennis die voor het bedrijfsleven en de overheid interessant is en voortdurend een krachtige impuls geeft aan de vernieu-wing van de opleidingen. Lectoren spelen samen met hun kenniskringen een cruciale rol in de kennisontwikkeling van Avans
80
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
Hogeschool en ROC Midden Brabant. Het lectoraat Mechatronica is in nauw overleg met en ondersteuning van de FEDA tot stand gekomen.
Kenniscentrum Transurban: Hogeschool RotterdamDe Hogeschool Rotterdam is naast een opleidingsinstituut ook een kennisinstelling voor strategische beroepsvraagstukken uit de Rotterdamse regio. Voor het instituut voor Bouw en Bedrijfskunde is het kennis-centrum Transurban hierbij de verbindende schakel.
Het kenniscentrum richt zich specifiek op de grootstedelijke vraagstukken van Rotterdam: de aanpak van de stedelijke vernieuwing, de kansen en bedreigingen die de wateropgave biedt, de transitie van haven en stad, de logistieke processen van producten en diensten en de ontwikkeling van stedelijke infrastructuur en mobiliteit.
Aan het Kenniscentrum Transurban zijn vijf lectoraten verbonden: 1. Stedelijke Infrastructuur en Mobiliteit
(lector Verheijen) 2. Stad en Water (lector Dircke) 3. Stedelijke Vernieuwing
(lector Schrederhof) 4. Gebiedsontwikkeling en Transitiema-
nagement (lector Machielse) 5. Logistics (lector Blessing)
Er bestaan nog plannen voor lectoraten ‘Haven en stad’ en ‘Maatschappelijke en Duurzaam Vastgoedontwikkeling en - beheer’. Het doel van Kenniscentrum Transurban is:• innauwesamenwerkingmetde
beroepspraktijk nieuwe kennis ontwik-kelen in onderzoeks- en onderwijs- projecten;
• dezekennislatencirculerennaarzowelhet bedrijfsleven/overheid als naar het onderwijs
• endedeskundigheidbevorderenvanpersoneel (van bedrijven en de onder-wijsinstelling) en van studenten.
Andere bouwgerelateerde lectoratenHogeschool INHolland (Duurzame Inrich-ting van de Gebouwde Omgeving (lector Kaan))
Hogeschool van Amsterdam (Meervou-dig Intensief (Duurzaam) Ruimtegebruik MI(D)R(lector De Bois); Vastgoedeconomie (vacature);Water in en om de stad (lector Kluck))
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (ZorgGericht Bouwen (lectoren Vroon en Nelissen))
NHTV internationale hogeschool Breda (Transport en Logistics (lector Proper))B
IJ
LA
GE
2
81
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in b
loe
i
Haagse Hogeschool (Grootstedelijke ontwikkeling (lector Smit); Ondernemen en Innoveren (lector Harkema); Pedagogiek van de beroepsvorming (lector Meijers))
Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (Wa-ter Services Management) (lector Veenstra))
Christelijke Hogeschool Windesheim (Area Development (vacature); Constructief Ontwerpen (lector Jongenelen))
82
Ke
nn
isb
oo
m v
an
de
bo
uw
in
blo
ei
Samenstelling Taskforce Kennisontwikkeling Bouw
VoorzitterHans BlankertVoorzitter Regieraad Bouw
LedenAart van GelderAdviseur RvB Imtech NV, Bestuurslid Uneto-VNI
Guus HoefslootVoormalig Voorzitter Raad van Bestuur Heijmans N.V.
John KerstensVoorzitter FNV Bouw
Ton NelissenBestuur O&O fonds
Ed NijpelsVoorzitter ONRIBij enkele vergaderingen vervangen door Paul Oortwijn, directeur ONRI
Henk Klein PoelhuisVoorzitter AFN
Sandra SchruijerHoogleraar organisatiepsychologie
Ad SmaalLid Regieraad Bouw
Joop SistermansVoorzitter AWT, Lid klankbordgroep Kennis werkt door
Alex VermeulenVROM Rijksgebouwendienst
Arend van WijngaardenVoorzitter CNV Hout en Bouw
SecretarisJoris Houben
BI
JL
AG
E 3
Colofon
Auteur
Joris Houben
Vormgeving
Van Lint Vormgeving, Zierikzee
Schema’s
Patricia Pons
Fotografie
Van Lint Vormgeving
Druk
Quantes, Rijswijk
Gouda, september 2009
• Postbus 420 • 2800 AK Gouda • T 0182 - 540 626 • F 0182 - 540 627 • [email protected] • www.regieraadbouw.nl •
