1

Karijn Bonne

Onderzoek naar hoe meisjes divers ondernemerschap zien in Vlaanderen

2019Karijn Bonne

2

3

Management summary .........................................................................................

Voorwoord..............................................................................................................

1. Inleiding ...........................................................................................................

2. Methodologie ...............................................................................................

3. Resultaten ................................................................................................

3.1Definitievaneenondernemer...........................................................

3.2Drempelsendriversvoorondernemerschap....................................

3.3 Rolmodellen........................................................................................

4.Conclusies.......................................................................................................

5.Bibliografie.......................................................................................................

Bijlage1Kwantitatievevragenlijst......................................................................

Bijlage2Interviewgids........................................................................................

Inhoud4

7

8

10

13

15

15

19

21

24

25

25

4

Management summary

Diversondernemerschapisdeelgewordenvanhethedendaagseeco-systeemenvervulteenbelangrijkeeconomischeensocialerolvooretnischegemeenschappen.Vrouwenmet een niet-EU achtergrond kunnen als alternatief voor discriminatie op dearbeidsmarkthuneigen jobcreëren.Zestarteneenonderneminguitnoodzaakomeeneigeninkomentegenererenen/ofomhundroomnatestrevenenzohogeroptekomenindemaatschappij.

Daaromwerd#SheDIDIT,eendoorAMIFgesubsidieerdproject,opgestartomjongemeisjesmetdiverseherkomsttestimulerenondernemerschapinbredezinalstoekomstperspectieftezien.

Eerstwerdeenkwalitatievestudiegevoerdnaardrempelsendriversvoorvrouwelijkdiversondernemerschap. Zes focus groepen (N = 61) vonden plaats in oktober en november2018.Webereikten14nieuwkomers,23respondentenmeteenmigratieachtergronden24autochtonerespondenten.DeresultatengevenexploratieveinzichteninhoejongemeisjeskijkennaardiversvrouwelijkondernemerschapinVlaanderen,hiervoorgebruikenwehetkruispuntdenkenmetfocusopgenderenetniciteit.

Met betrekking tot gender werden enkel hindernissen gepercipieerd, geen voordelenwerdentoegeschrevenaanvrouwelijkondernemerschap.Bijnaallerespondentenvondenmoederschapenondernemerschapeenmoeilijkecombinatieenzoudennietmeteenvooreeneigenbedrijfgaanindienzekinderenhebben.VoormeisjesafkomstiguitSub-SaharaAfrikazijnkinderenneteenaanwinstenbijnaeenvoorwaardeomtekunnenondernemenomdatzijdehuishoudelijkeklusjesovernemen.Voor nieuwkomers en meisjes met een migratieachtergrond kan een gebrek aanzelfvertrouwenendeangstomnietserieusgenomentewordenalsvrouwhentegenhoudente ondernemen.

Indienwenaaretniciteitkijken,danzienwedateengebrekaansteunvanfamilie,angstvoor discriminatie en culturele drempels enkel vermeld werden door meisjes met eenmigratieachtergrond.Voornieuwkomerszijn taal,eengebrekaannetwerkenfinancieelverantwoordelijkzijnvoordefamilieredenenomnietteondernemen.

Verrassendgenoeguittenmeisjesmeteenmigratie-achtergrondmeerpositieveredenenomvooreenzaaktegaandanhindernissenomhetniettedoen.Socio-economische vooruitgang, financiële onafhankelijkheid, sociale erkenning (doorouders, familie en maatschappij), marktopportuniteiten, zelfvertrouwen opkrikken,discriminatie op de arbeidsmarkt aanvechten en tegelijkertijd job opportuniteiten vooranderen creëren, een rolmodel zijn en, tenslotte, iets terugdoen voor demaatschappijdrijftdezejongemeisjesmetandererootsomteondernemen.Ditzijnhoofdzakelijkniet-economischedriversomteondernemen.

5

Management summary

Totslotmerkenwedatondernemendeouders,voornamelijkvaders,mogelijkeculturelemoeilijkhedenvoorhundochterskunnenhelpenoverwinnen.Vooral autochtonemeisjes gaven ondernemende rolmodellen uit de eigen familie: eenvader,eenbroerofgrootvader.

Hetkruispuntdenkenhelptonstebegrijpenwaaromhetbelangrijk isomverschillendewaarden mee te nemen in het aanbod van startup diensten die zich op vrouwelijkeondernemersrichten,zekerineensuperdiverslandalsBelgië.

Inhet#SheDIDITproject,wordendeinzichtenuithetonderzoekmeegenomenindetopicsvandecoaching-ennetwerkeventsalsookvoordetips&tricksdieviaderolmodelleninhetspelvoormiddelbarescholenleerlingenwordenaangereikt.De talentpool met ondernemende diverse meisjes kan peercoaching stimuleren enadviserendenmotiverendwerkennetvoordiemeisjesdieinhunfamilieondernemenderolmodellen moeten missen.

Afsluitend, het onderzoek bevestigt het belang en de noodzaak aan rolmodellenvoor deze meisjes: voorbeelden van ondernemende vrouwen met een diverseachtergronddie jongemeisjeshetgevoelgevendatookzij ambitieusmogenzijnenondernemendedromenhebben.

She did it, so can I

6

7

Voorwoord

Ditonderzoekisdeelvanhet#SheDIDITprojectgesubsidieerddoorAMIFenuitgevoerddoorMarkantvzw,MuslinkedendeArteveldehogeschool.

Webedankengraagallemeisjesdiehunmeningdeeldenviadegesprekkenomonsopdiemanierinzichtentegevendiehet#SheDIDITprojecteenverdereboostkunnengeven.

8

1InleidingIndeliteratuurwordthetbegripondernemerschapopverschillendemanierengedefinieerd.Wij kiezen voor de Europese definitie van het EntreComp kader dat ondernemerschapdefinieertals:

“Entrepreneurship is when you act upon opportunities and ideas and transform them into value for others.

The value that is created can be financial, cultural, or social."(Bacigalupo, Kampylis, Punie, & Van den Brande, 2016).

Deze definitie omarmt verschillende types van ondernemerschap, intrapreneurshap ensociaalondernemerschapingerekend.Ondernemerschapiseenwaardevolleeconomischeenzelfssocialekatalysatorindemaatschappij,zekervoorbepaaldedoelgroepen(Volery,2004p39).

Ineendiscriminerendearbeidsmarktkanzelfstandigondernemenalsalternatiefdienenvoorwerkzoekendenmeteenniet-EUorigineofnationaliteit.Nietenkeldeeerstegeneratiemigrantenmaarookdetweedegeneratiemetniet-EUherkomstheeftinBelgiëeenlageretewerkstellingsgraadinvergelijkingmetdebuurlanden.Meerspecifiekzienwebinnendetweedegeneratiemetniet-EUherkomstdatdevrouwelijketewerkstellinglaagtblijft.Hethebbenvankinderenblijkeneensterkerenegatieveinvloedoptewerkstellingtehebbenopvrouwenvanniet-EUherkomstdanbijBelgischeofvrouwenmetEUorigine (Corluy,Haemels,Marx,&Verbist,2015).Daarbovenopishetvoorvrouwenmeteenhoofddoeknogmoeilijkeromdearbeidsmarktteintegreren(Weichselbaumer,2016).

DesondanksblijveninBelgiëvrouwelijkeondernemersondervertegenwoordigd.InBrusselbijvoorbeeldzijnenkel28%vanalleondernemersvrouwenvanwie29%eenniet-Belgischeherkomst hebben. Vrouwelijke ondernemers met Poolse, Marokkaanse, Portugese, Turkse ofRoemeensenationaliteitzijnzelfsmindervertegenwoordigddandiegenenmetDuitse,Spaanse,FranseofeenGrieksenationaliteit.

InAntwerpenisenkel20%vandeondernemersmeteenniet-EUnationaliteitvrouwelijk(Terlien, 2017). Nochtans hebben migranten met niet-EU herkomst als groep geenspecifiekeeigenschappendiehenmindergeschiktzoudenmakenomhuneigenbusinessop te zetten.Dezeeigenschappenzijn enkel relevantop individueel niveau (Onderzoeknaarondernemerschaponderstatushouders,2018).

Daarom stellen we ons de vraag wat vrouwen met migratie-achtergrond eventueeltegenhoudt om te ondernemen? Tlaiss (2014) verwijst naar de institutionele theoriewaarin, naast andere factoren, het macro-socio-cultureel kader etnisch vrouwelijkondernemerschapuitlegt. Volgens dit kader komenmacro-socio-culturele factoren tot uiting via discriminerendegendersocialisatieendeframingvangenderrollenindemaatschappijdiebeperkingenvoorvrouwencreërenenaldusdrempelsenuitdagingentotvrouwelijkondernemerschapversterken.

Inleiding

9

DeauteurfocustopvrouwelijkondernemerschapindeArabischewereldwaarculturelewaarden een sterk onderscheid maken in gender rollen en discriminerende genderstereotypesderolvanvrouwenverminderen.Daardoorblijftondernemerschapgepercipieerdalseenexclusievemannelijkejobdienietgeschiktisvoorvrouwen(Tlaiss,2014).

Een recente Belgische studie (Terlien, 2017) toont volgende drempels voor etnischevrouwelijkondernemerschapaan:

Moeilijke toegang tot (zakelijke) netwerken

Moeilijkheden met financiële resources

Kennis en persoonlijke coaching

Beperkte rolmodellen

Vrouwen die zichzelf niet als ondernemers percipiëren.

Daarom wil het AMIF gesubsidieerde project #SheDIDIT (2018-2019) jonge meisjesin Vlaanderen met niet-EU nationaliteit empoweren tot ondernemerschap volgens deEntreCompdefinitie.Hetprojecthooptomjongemeisjestestimulerentoteenondernemendecarrièreviaeenbusinessspelvoormiddelbarescholen,eenrolmodellencampagneencoachingsessiesvoorpotentiëlevrouwelijkeondernemers.

Eerst werd een drempelonderzoek bij jonge meisjes gevoerd gebaseerd op hetkruispuntdenken. Vrouw zijn, een andere afkomst hebben vbMarokkaans of Turks entegelijkertijd ondernemer zijn vraagt om flexibel om te gaan met hun verschillendeidentiteiten(Essers&Benschop,EnterprisingIdentities:FemaleEntrepreneursofMoroccanorTurkishOriginintheNetherlands,2007).

Verderzienweookdatvooralmannelijkesocialenormenaandebasisliggenvaneensocialeondernemersidentiteit.Echter,vrouwelijkondernemerszijnvaakechtgenotenenmoeders,rollendieverstrengeldzitten in traditionelevrouwelijkesociale identiteiten (Chasserio ,Pailot,&Poroli,2014).Daaromfocussenweonsinditonderzoekopgenderenetniciteitwanneerwedevisieopondernemerschapbijjonge,aldannietmetmigratieachtergrond,meisjes onder de loep nemen.

Inleiding

10

Eenexploratiefonderzoekwerdgevoerdviafocusgroepenbij61jongeren,59meisjesen2 jongens,tussen11en29jaar(M=18,17jaar)uitverschillendescholeninVlaanderen.De focusgroepenvondenplaats inoktoberennovember2018 in vier klassenvaneenmiddelbareschool,tweegroepenmetstudentenvandeArteveldehogeschoolenééngroepmetmeisjesvaneenjeugdhuis(zietabel1voordedemografischegegevens).

Inéénklaswildentweejongensdeelnemenaandediscussie,indeandereklassenwarener teveel jongensenkozenweervoorzeuitdegroeptewerenzodatdemeisjes inallevrijheidkondenpraten.

Derespondentenzijnheterogeenquanationaliteit,herkomstenhunverblijfsduurinBelgië.Wefocustenopdriehomogenegroepen:

Autochtonen: a. 6de middelbaarEconomie-ModernetalenleerlingenuitSint-GabriëlcollegeinBoechoutb. 6demiddelbaarEconomie-ModernetalenleerlingenuitdeMakzinKnokke

Nieuwkomers:a.OKANleerlingenuit3HofstedeninKortrijkb.OKANleerlingenuitGroenkouterinGentc.1ste en 2dejaarstudentenInternationalBusinessManagementvandeArteveldehogeschool

Meisjes met een niet-EU herkomst (hoofdzakelijk 2de generatie):a.1stejaarstudentenBedrijfsmanagementstudentenvandeArteveldehogeschoolb.MeisjesverbondenaanhetjeugdhuisBazzzinBerchemc.6demiddelbaarleerlingenuitdeMakzinKnokke

1

2

3

2Methodologie

Demografische gegevens

Geslacht Gemiddelde leeftijd

2

59

±17-18jaar

Nationaliteit

Nieuwkomer (niet-EU28)

Migratieachtergrond (Niet-EU28)Autochtoon

Methodologie

11

1

2

3 4

Thema's die besproken werden:

Eén of beide ouders ondernemer (in België of in het thuisland)

Landen vnn herkomst

EU28

Niet EU28

Methodologie

34,48%wel

65,52%niet

België23

Marokko 18

Burundi 1

Irak 1 Somalië1 Iran/Afghanistan1

Honduras 1

Kameroen 1 Japan 1 Liberia 1 Venezuela1

Ghana3 Turkije 2 Indië1Syrië4

Nederland1

Watisondernemerschap(ooksociaalondernemerschapenintrapreneurshap)?Wie is een ondernemer?

Waaromzouiemandondernemenenwaaromniet?a. Inhetalgemeen(“iemand”)b. Focusopdrempelsvoormeisjesc. Focusopdrempelsvoormeisjesmetandereherkomstd. Focusopjongemeisjes

Wieishunondernemendvoorbeeld(rolmodel)enwaarom?

Willenzijzelfondernemenindetoekomst?Waaromwelenwaaromniet(3redenen)?

Eensemigestructureerdeinterviewgidswerdgebruiktbijdediscussie(ziebijlage2).Nadeinleidingwerdderespondenteneerstgevraagdomeenkortekwantitatievevragenlijstintevullen(ziebijlage1)metenerzijdseenaantaldemografischegegevenszoalsnationaliteitenherkomst,leeftijd,enoféénvandeoudersondernemeris.

Anderzijdswerddemeningovereenaantalstellingengevraagdopeen5-puntLikertschaal van “helemaal niet akkoord” tot “helemaal akkoord. Volgende stellingenwerdenvoorgelegd:

1. Ondernemerzijniseenmooiecarrièrekeuzevooreenmeisje/vrouw

2. Voor meisjes met andere roots is het moeilijker om ondernemer te worden

3. Ikzouvriendinnenaanradenomondernemerteworden

4. Mensenmetandererootshebbenhetmoeilijkeromondernemertezijn

5. Jongens hebben het gemakkelijker om hun droom te realiseren dan meisjes

12

Omdatnietiedereenvertrouwdwasmethetbegripondernemerschapenomdatsommigerespondenten, de nieuwkomers (N=14), niet perfect Nederlandstalig waren werdenbijkomendemethodengebruiktomhetgesprektefaciliteren.Zowerd voor de eerste vraagover hoe zij ondernemerschap zien een reeks foto’s vanmensen voorgelegd, random foto’s verschillend in geslacht, herkomst en beroepen.Derespondentenwerdgevraagdomdemensenopdefotointedeleninaldannietondernemers.Ookfoto’svansocialeondernemersenintrapreneursbehoordentotdeselectie.

Eenshetvoorelkedeelnemerduidelijkwaswatondernemerschap inhoudt,werdgepolstnaarondernemerschap inde familie. Indienhetantwoordpositiefwasopdevraagnaarondernemers bij respectievelijk ouders, grootouders, broers of zussen mochten derespondentenrechtstaanenwerdoverlopenoverwiehetgingenwatdiepersoonpreciesdeed.Voordetweedevraagoverhetwaaromiemandzouondernemenwerdbijkomstigaandeopenvraagenreekskaartjesvoorgelegdmetopelkkaartjeenmogelijkeredenomaldanniet te ondernemen. De woorden werden afgeleid van literatuur over ondernemerschapinhetalgemeen, vrouwelijkondernemerschapenetnisch (vrouwelijk) ondernemerschap.

Methodologie

13

Tenslottewerdbijdenieuwkomersgevraagdomovereenimaginairelijntespringenindienzezichzelfalstoekomstigeondernemerzagen.

Resultaten

Defocusgroepenwerdenopgenomen,getranscribeerdendanthematischgeanalyseerd.

Dit onderzoek wil inzichten verwerven in de manier waarop intersectionaliteitondernemerschapvoedt.Wemaaktengebruikvanthematischeanalyseomdeverschillendeidentiteitsniveaus die gepaard gaan met gender, etniciteit en ondernemerschap naarboventebrengenbijjongemeisjes.

Vooreerstbesprekenwederesultatenvandekortekwantitatievevragenlijstdievoorgelegdwerdaanallerespondentenbijhetbeginvandegroepsdiscussie.Daarnagaanweinopderesultatenuitdefocusgroepen.

Uit het kwantitatief onderzoek blijkt dat ongeveer van 1 op 3 respondenten één ofbeideoudersondernemeris.Vande24autochtonerespondentenhaddener11éénofbeide ouder in een zelfstandige activiteit.Meestal ging het om de vader in beroepenzoals advocaat, apotheker, aannemer, detailhandelaar (kledingwinkel, bloemenwinkel),takeldienst,groothandeletc.

Bij de respondenten in Knokkewaren er veel kinderen van ondernemers enmeerderewaarvan zowel vader alsmoeder op zelfstandige basis werkten. In het focusgesprekbleekookdatbijdezegroep respondentenhetondernemerschapzeersterkaanwezigwasindefamiliezowelbijbroersen/ofzussenalsgrootouders. Bijdemeisjesmeteenmigratie-achtergrondwarenerrelatiefgezienhetminsteaantalondernemendeouders,slechts5vande23.Bijdenieuwkomers,tenslotte,hadden5vande14respondentenondernemendeoudersmeestaldevaderensteedsinhetthuislanddusvoordekomstnaarBelgië.

3Resultaten

14

Beroependiehiergenoemdwerdenwarentaxichauffeur,elektricien,detailhandelaar,garagistofveearts.VooraldenieuwkomersuitSyriëenIrakhaddenzelfstandigevaders.

Hierondergevenwedegemiddeldescoresweervandestellingenweeropeen5-puntenLikertschaalvan1ishelemaalnietakkoordtot5ishelemaalakkoord.

Ondernemer zijn is een mooie carrièrekeuze voor een meisje/vrouw

Voor meisjes/vrouwen met migratie-achtergrond is het moeilijker om ondernemer te worden

Ik zou vriendinnen aanraden om ondernemer te worden

Mensen met migratie-achtergrond hebben het moeilijker om ondernemer te worden

Jongens/mannen hebben het gemakkelijker om hun droom te realiseren dan meisjes/vrouwen

1 Helemaal niet akkoord 5 Helemaal akkoord

4,39

1 Helemaal niet akkoord 5 Helemaal akkoord

3,52

1 Helemaal niet akkoord 5 Helemaal akkoord

3,52

1 Helemaal niet akkoord 5 Helemaal akkoord

3,16

1 Helemaal niet akkoord 5 Helemaal akkoord

2,90

Resultaten

15

Volgensderespondenteniseenondernemeriemanddiezelfstandigwerkt,zijn/haareigenbaasis,eenmissieheeft,eenlangetermijndoelstellingnastreeft,metpassiewerkt,actieonderneemtviaeengoedondernemersplan,vannietsstart,impactcreëerteneenverschilmaakt.Hijofzijiscreatief,eendromerdiehoogmikt,zelfvertrouwenheeft,verantwoordelijkheidneemt,beslissingendurfttenemen,erblijftingelovenondanksalleseninzijn/haareigenonderhoudendatvandefamiliekanvoorzien.Eenondernemerheefteenbepaaldeattitude“I’m the boss” enistrotsdathij/zijinstaatvoorheteigengelukenstraaltdatookuit“ikhebmijneigengeluktgemaakt”.Hoewelerconsensuswasoverwateenondernemerisvoorhen,werddeondernemendeattitudeentrotsvooralgenoemddoornieuwkomersenmeisjesmeteenmigratie-achtergrond.

Ineersteinstantieblevenderespondentenviadeopenvraagoverwatondernemerschapvoorhenis,hangeninderelatiefklassiekevisieopondernemerschapnamelijkeencommercieelbedrijf.Echter,doorhetbevragenvanondernemendefamilieleden,werdhetvoorhenstillaanduidelijkdatboerenbijvoorbeeldookondernemerszijn.Ook de oefeningmet de foto’s bracht in demeeste gesprekken de discussie op gang of eenzangerofeensporteraldannieteenondernemeris.

Tenslotte waren de meeste respondenten er toch van overtuigd dat indien de persoonverantwoordelijkwasvoordeopstart,debeslissingenenvolledigeverantwoordelijkheidopzichnamendaarvoordanookinkomstenverdiende,hijofzijookeenondernemerwasookalwashetvaneen(sport)schoolbijvoorbeeld.Echter,zewarennietovertuigddatiemandookondernemendkonzijnineenjob.Intrapreneurshipzienzijnietalsondernemen,althansdemeesterespondenten.

Insommigegroepenwaserweldiscussieoverhetverschiltusseneenmanagereneenondernemerenvooraldiegenenmeteenstudentenjobzagenweldegelijkhetverschilenbegrepenookgoeddatondernemersweldegelijkuitvoerendwerkopdewerkvloermoetendoen.Wevermoedendatvoorsommigerespondentenhunjongeleeftijdenhetgebrekaanwerkervaringineenbedrijfscontexthunvisieopintrapreneurshipbepaalt.

Vooralautochtonemeisjesennieuwkomerswarenvanmeningdatdrempelstotondernemerschapevenveelgeldenvoormeisjesalsvoorjongens.

Barrièresdievernoemdwerdenvooriedereenzijn:beperktetoegangtotkapitaal,hogewerklastmetveelstress,jobonzekerheid,angstvoorverantwoordelijkheid,gebrekaanhulp,veelrisico,

laagpensioen,enveeladministratie.

3.1 Definitie van een ondernemer

3.2 Drempels en drivers voor ondernemerschap

Drempels voor ondernemerschap

16

Autochtonerespondentenvermeldennogdekansopfaillissementenvooralkinderenvanondernemerspraattenvanuithuneigenervaringenuitgebreidoverhetmoeilijkeevenwichttussenwerkenprivé voor zelfstandigen.Dit uit zich in teweinig tijd voordekinderen,hetmeenemenvanwerknaarhuis (“hetstoptnooit”), stresshebbenengeenbetaaldevakantie.Volgenshenishetharderwerkendanalswerknemer.

Over de combinatie kinderen en ondernemerschap werd lang gedebatteerd onder demeisjeswaarbij demeestenvanmeningwarendat kinderenhenzou tegenhoudenomeen zaak op te starten. Ze zouden te weinig tijd kunnen vrijhouden voor hen, zoudennietgenoegbetaaldzwangerschapsverlofhebbenendurvenhetrisicoopeenonstabielinkomenniet tenemeneenserkinderenzijn.Eénrespondentgetuigdedatkinderendegroeikanbelemmeren,zeverwijsthierbijnaarhaartweeondernemendezussen:

“De drempels voor hen waren vooral hun gezin, dat hield hen tegen om door te groeien. ...

Ik denk als je wil ondernemer zijn als vrouw moet je een paar dingen opofferenof taken kunnen doorschuiven naar je man.”

Voor meisjes uit Sub-Sahara Afrika zijn kinderen een pluspunt, zo getuigen sommigenieuwkomers.Zijmoeten immershelpen inhethuishoudenwatdecombinatiewerkengezinjuistmogelijkmaakt:

“Als je mama of papa gaat naar werk, jullie komt terug van werk, jij moet een maaltijd maken voor jouw papa of mama om te eten. In Afrika is zo, anders niet, dan slaan.”

Voorsommigenieuwkomerswarenkindereneenmotivatieomhardtewerkenomhentekunnengevenwatzenodighebben,maardanmoesthetaantalkinderenbeperktzijntottweeofhunleeftijdalwathogerliggenzodatdecombinatiehaalbaaris.Slechtsenkelerespondentenzagendevoordelenvanflexibelwerkenalszelfstandigealsdémanierommoederschapenondernementecombinerenbijvoorbeeldomdatjedanzelfkanbeslissennietopwoensdag(namiddag)tewerken.

Tenslottegetuigdenkinderenvanondernemersdathetvooralmoeilijkiswanneerbeideouderszelfstandigwerkenomwillevandeconstantestressdiethuisvoelbaaris,dedrukophetinkomenwanneerdezakennietgoedlopenendeweinigetijdvoordekinderen.Demeesterespondentengavendanookaanenkelondernemertewillenworden,alsvrouw,indiendepartnereenvastejobhad.Voorsommigerespondentenkonookhunpartnerofdezorgvooroudershentegenhoudenomeeneigenzaaktestarten.

Indienweinzoomenopondernemerschapvanvrouwenmetandereherkomst,vermelddenenkelnieuwkomersenmeisjesmeteenmigratie-achtergrondeengebrekaanzelfvertrouwenofnietauserieuxgenomentewordenalsvrouwelijkeondernemeralsdrempel.

“Over het algemeen, in zaken worden mannen serieuzer genomen dan vrouwen.”

17

Verderishetvoornieuwkomersenmeisjesmeteenmigratie-achtergrondsoms moeilijk een evenwicht te vinden tussen het respecteren van deculturelenormenenwaardenenhetwillenvolgenvanhuneigenlevenspad.ZogetuigteenmeisjemetSomalischenationaliteitdatzeheelgraagmodelwilwordenlater,maarhaarvaderdatnietzietzittenomdatzijalsmoslimmeisjewordtverwachteenhoofddoektedragen.TochkijktzeenormopnaarhaargrotevoorbeeldHalimaAden,deeersteAmerikaansedeelnemervaneenmissverkiezingmeteenhoofddoekdiehettotdehalvefinaleschopt.

De respondente vraagt zich luidop af hoe ze haar vader kan tevreden stellen en tochhaardroomkannajagenzoalsHalimaAdendeed.Eenanderenieuwkomergetuigthoemoeilijkhetisomjeeigendingtekunnendoenwanneererbepaaldeverwachtingenuitdegemeenschapzijnnaarjoutoe:

“Als je hebt jouw cultuur en de mensen van jouw land zeggen je mag niet dees doen of dees doen, dan is dat een beetje moeilijk voor jou.”

Alsdefamilienietachterdekeuzevoorondernemenstaat,zullenzehennietondersteuneningevalvan(financiële)nood.Enindiendeondernemerinspeuiteenarmergezinkomtkunnenzenietopeenfinancieelduwtje inde rug rekenenbij opstart.Familie kanookaansturenopeenjobinloondienstmeteenvastmaandelijksinkomen,ditwerdzoweldoormeisjesmeteenmigratie-achtergrondalsautochtonemeisjesverteldwaarbijdemotivatievandeoudersvoornamelijkdezekerheidvaneenvastinkomenis.Sommigenieuwkomersmerktenzelfopdatzeeerdervooreenstabiel loonviaeen jobzoudengaanindienzefinancieelmoetenbijdragenaanhunfamilie(inhetthuisland).Eenbedrijfbetekentnamelijkeenonzeker inkomenenvaak indebeginjarenhelemaalgeeninkomen.

“Familie kan positief zijn als ze je onderneming steunen. Maar soms moet jij je familie ondersteunen, vooral als ze in ontwikkelingslanden

wonen. Vaak kan familie een barrière zijn om te ondernemen.”

Tenslotte, vrezen voornamelijk nieuwkomers enmeisjesmet eenmigratie-achtergronddiscriminatie van stakeholders zoals leveranciers, klanten of financiële instellingen.Volgenshengaathetvooralomeengebrekaanvertrouweneigenaanhetomgaanmetmensen met andere roots.

Verder was men er ook van overtuigd dat in sommige beroepen klanten meervertrouwenhebben in eenmandan in een vrouwbijvoorbeeld in advocatuur. Vrouweninmannenberoepenzoalsvrachtwagenchauffeurkanmoeilijkzijnmaarnietonmogelijk,wantomgekeerdzienderespondentenookmannenintypischevrouwenberoepenzoalsmake-upartistofkapper.

Zoals eerder vermeld heeft ongeveer één derde van de respondenten ondernemendeouders,heelvaakdevader.Ditwasvooralhetgevalvoorautochtone respondentenennieuwkomers.Wemerktendateenondernemendevadereventueleculturelebelemmeringenkunnenoverstijgen.EenSyrischmeisjegetuigt:

“Mijn papa zegt aan mij, jij wil iets doen? Doe dat!” Als iemand zegt niet dat, je moet niet luisteren.”

18

EneenmeisjemetzowelIraansealsAfghaanseafkomstwienstweezussenondernemenzei:

“Nee dat was bij ons echt geen issue. Papa is zelf nog ondernemer geweest en hij is altijd voorstander geweest om je idee te volgen. Hij heeft nooit gezegd doe dat niet. Ik denk dat het bij ons geen big deal zou zijn mocht ik zeggen tegen mijn papa ik wil mijn

eigen zaak beginnen. Hij zou nog eerder zeggen "moet ik je helpen?” “

Drivers voor ondernemerschapVolgens de respondenten zijn criteria voor ondernemerschap enerzijds gelinkt aanpersoonlijke eigenschappen zoals zelfkennis, slim zijn, zelfvertrouwen, sterk zijn,doorzettingsvermogen, assertiviteit, charisma, eerlijkheid, gedisciplineerd, innovatief,extravert,creatief,verantwoordelijk,contentieus,sociaaleneengoedharthebben(altijdvriendelijkzijntegendeklanten,nietdiscrimineren).

AnderevoorwaardenomeeneigenbedrijfoptestartenzijnvolgenshenhetNederlandsheelgoedbeheersenendenodigekennishebbenaldannietindevormvaneendiploma.

Volgenssommigerespondenteniseendiplomageenabsolutevoorwaardeomtekunnenstarten,zekennenvoorbeeldenvandrop-outszoalsBillGatesdietochsuccesvolzijn.

Andererespondentenzijnervanovertuigddateendiplomabetekentdatdestarterreedsbepaaldekennisheeftdiehij/zijkangebruiken.Maarervaringsgericht leren tijdenshetopstartenofondernemenwordtookalsmotivatiegenoemd.Redenenomzelfstandigtewordenkunnenookzijn:eendroomnajagenenmetpassiewerken,veelgeldverdienen(enkel sommige meisjes met een migratie-achtergrond), het familiebedrijf overnemen(enkelautochtonemeisjes), job tevredenheid,eigenbaaszijn,flexibeleurenhebbenenveelsocialecontactenhebben

Hetopstartproceskanondersteundwordendoorondernemendeoudersdiestimulerenenadviseren,ondernemendeoudershebbenwerddoorautochtonemeisjesookalsredengenoemdomzelf teondernemen.Ophunbeurtgavendeze respondentenookaandatzedanzelfietshaddenomdoortegevenaanhuneigenkinderen.Eénrespondente,eennieuwkomer,getuigt:

“Well, off course if you’re in the same country, you have the connections because you grow in that environment. I know a Belgian student, he’s son of entrepreneurs here. I

am 29 years old and only now I am discovering all these books on entrepreneurship. And I noticed that he is 20 years old and already read lot of these books. To me it’s

like wow, he already has the mentality because his parents surely told him this is what you should know, what you should read, what’s important. "

19

Voor meisjes met een migratie-achtergrond is discriminatie op de arbeidsmarkt eenbijkomenderedenomalszelfstandigehuneigenjobtecreëren.Eenbijkomendvoordeelisdatzezo tochmethunhoofddoekkunnenwerken.Verderwerdhogeropgerakenenjezelfkunnenbewijzenviaeeneigenzaakenkelvernoemddoormeisjesmeteenmigratie-achtergrond:

“Daardoor als je geen job vindt ga je wel heel gemotiveerd zijn om zelf iets te doen, om te gaan tonen aan die mensen "kijk, ik heb het zelf gedaan, ik doe het beter”

Echter, volgens sommige respondenten heeft ondernemen enkel aanzien wanneer dezaakgoeddraait. Andere, voornamelijk autochtonemeisjes uit het ondernemersmilieu,respondenten zijn danweer vanmening dat een ondernemer sowiesomeer erkenningkrijgtdaniemanddieinloonverbandwerktomwillevanhethardewerkendeerkenningdiedaaraanwordttoegekend:

“Ondernemen wordt beter bekeken door de mensen omdat je meer moeite hebt moeten doen”

Verderzijnmeisjesmeteenmigratie-achtergrondookgemotiveerdomdanalswerkgeverzelfkansentecreërenopdearbeidsmarktvooranderemeisjeszondertediscrimineren.ZezienookmarktopportuniteitenzoalseenrespondentediemomenteelvoorkinesiststudeertverteltdateerstegeneratiemoederspraktischnooitnaardekinesistgaanomdaterweinigvrouwelijkekinesistenzijndieookArabischsprekenenwaarbijzezichcomfortabelkunnenvoelen.ZeiservanovertuigddatzedezebehoeftekaninvullenalsvrouwelijkekinesistediezelfeenhoofddoekdraagtenArabischspreekt.

Tenslotte is ietsgoeddoenvooranderendoor impacttecreërenmethunbedrijf,ofwellokaalofwelinhetthuisland,evenbelangrijkalsergeldaanverdienen.

Hoewel niet elke respondent een rolmodel kon benoemen, zijn dit demeest vermeldeondernemendeberoemdhedennaarwiezeopkijken:HalimaAden,Malala,OprahWinfrey,AngelinaJolie,AliB,AdilElArbi,VirgilAbloh,JaneGoodall,KylieJenner,BillGatesenEllenJohnson-Sirleaf.Dichterbijderespondentenwerdenookfamilieledenopgesomdzoalseenbroer(zanger,voetbalcoach in Ghana), zus (logopediste), een overledenmoeder (rechter in Burundi),vader (advocaat, apotheek), grootvader (instrumentenmaker) en neef (piloot in Syrië).Familieledenalsrolmodelwerdeneerdervernoemddoorautochtonerespondenten.

Inhetalgemeenwaarderenvooralmeisjesmeteenmigratie-achtergrondinderolmodellenhunzelfvertrouwenendoorzettingsvermogen

“je mag nooit zeggen, ik ga het niet kunnen” of “wat heb ik minder dan anderen”

3.3 Rolmodellen

20

Succesvol doorzetten om een droom terealiserenzekervanuiteenunderdogpositie,zoalsindeAmerikaansedroom,bijvoorbeeldHalimaAdenofOprahWinfreywerderggeapprecieerddoormeisjesmeteen migratie-achtergrond en nieuwkomers. Ook wereldwijdiets bereiken alsmeisjemet een hoofddoek zoalsMalalawerdnaaropgekeken,medeomdatzevechtenomdesituatievananderenteverbeterenzoalsookJaneGoodall,AngelinaJolieenEllenJohnson-Sirleaf. Allen voorbeelden die vernoemd werden door nieuwkomers enmeisjesmeteenmigratie-achtergrond.

HetnajagenvaneendroomomdaarmeejepassietekunnendoenzoalszangerBrihang(broervaneenrespondente)ofVirgilAblohdietocheerstingenieursstudiesvolbrachtomzijnouderstevredentestellenendaarnasuccesvoldemode-industrieinging.

VerderwerdeneenaantalrolmodellenopgesomddieblijvenhardwerkenondankszehunbroodalheelgoedverdienenzoalsGertVerhulstofKylieJenner.Blijven doorzetten ook al gaat het maanden niet goed werd geapprecieerd door eenautochtonerespondentwiensbeideoudersondernemerszijninde(ruime)bouwsectordieerggetroffenwastijdensdefinanciëlecrisis.Ookhettelkensopnieuwdesprongwagenzoals eenautochtone respondente verteldeoverhaar vaderdie als serial entrepreneurtelkensopnieuwapothekeninslechtepapierenovernamomzeterugfinancieelgezondtemaken.Verder,vannietstotietsheelgrootszoalsBillGatesrealiseerdemetMicrosoftwerdnaaropgekekendooreenautochtonerespondente. Opmerkelijkwashetvoordemeeste respondenten langnadenkeneerzeeen rolmodelkunnenvernoemenensommigen,ongeveeréénderde,konerhelemaalgeenbenoemen.Eénrespondente,metmigratieachtergrond,merkteopdatjebij“eenondernemer”meteenaanhetclichévaneenietsoudereblankemanzoalsBillGatesdenktendateropmerkelijkweinigvrouwelijkerolmodellenzijnlaatstaandiversevrouwen.

3.4 Ondernemende carrière

Weslotendegesprekkenafmethunpersoonlijke toekomstvisieopondernemerschap,zienzijzichzelflateralsondernemerofniet.Redenenomnietteondernemenzijnonderandereeengebrekaanzelfvertrouwen,risico’swillenvermijden,nietstressbestendigzijn,nietambitieuszijn,bangzijnnietteslagen,jobonzekerheid,geenverantwoordelijkheidwillennemen,geenvrijetijdhebben,geentijdvoorkinderenhebbenencollega’smissen.Ondanksveleredenendiederespondententegenhoudenomteondernemen,antwoorddenmeerrespondentenpositiefopdevraagofzijeenondernemendecarrièrevoorzichzelfzagen.Indienwe focussen op de respondentenmet eenmigratieachtergrond danwaren hunredenenomeeneigenzaakoptestarten:oudersenfamilietrotsmaken,eenrolmodelzijnvoorjongerebroersenzusseninhetbijzonderenmeisjesinhetalgemeen,succeskennenals vrouw en hiermeenaar buiten komen, zelf in het onderhoud van het gezin kunnenzorgenonafhankelijkvanhunmanensocialeimpactkunnencreëren.

21

Tenslotte was inspelen op marktopportuniteiten een goede reden om zelfstandig tewordenzoalseenvrouwelijkekinesistvoorMarokkaansevrouwenofeendagverblijfvoorkinderenvanoudersmeteenmigratie-achtergrond.Methunhoofddoekkunnenwerkenals ondernemer werd als bonus vermeld. Afgezien van etnische achtergrond van derespondentenzijnditdemeestvernoemderedenenomondernemerteworden:eigenbaaszijn, ietsnalatenvoordekinderen, dromennajagen, anderen inspireren, ondernemendeoudershebben,vanthuisuitkunnenwerkenenjobtevredenheidnastreven.

Dezebevindingengevenexploratiefinzichtinhoejongemeisjesdriversendrempelstotdiversvrouwelijkondernemerschapervaren.

Met betrekking tot gender werden enkel hindernissen gepercipieerd, geen voordelenwerdentoegeschrevenaanvrouwelijkondernemerschap.Tochkandeflexibiliteitvaneenzelfstandigeberoepvoordeligzijnvoormoeders.Opeen#SheDIDITnetwerkeventgetuigdeeenonderneemsterhaarkinderenelkedagtekunnenafzettenenafhalenenhaaragendaaftekunnenstemmenaandenodenvanhetgezin.Eigenbaaszijnbetekentimmersookeeneigenagendabeheer.VoormeisjesafkomstiguitSub-SaharaAfrikazijnkinderenneteenaanwinstenbijnaeenvoorwaardeomtekunnenondernemenomdatzijdehuishoudelijkeklusjesovernemen.Bovenopmoederschapkaneengebrekaanzelfvertrouwenendeangstomnietserieusgenomentewordenalsvrouwdezerespondententegenhoudenteondernemen.

Indien we naar etniciteit kijken, dan zien we dat een gebrek aan steun van familie,discriminatie en culturele drempels enkel vermeld werden door meisjes met eenmigratie-achtergrond.Voornieuwkomerszijntaal,eengebrekaannetwerkenfinancieelverantwoordelijkzijnvoordefamilieredenenomnietteondernemen. Verrassendgenoeguittenmeisjesmeteenmigratie-achtergrondmeerpositieveredenenom voor een zaak te gaan dan hindernissen om het niet te doen. Socio-economischevooruitgang, financiële onafhankelijkheid, sociale erkenning (door ouders, familie enmaatschappij), marktopportuniteiten, zelfvertrouwen opkrikken, discriminatie op dearbeidsmarktaanvechtenentegelijkertijdjobopportuniteitenvooranderencreëren,eenrolmodelzijnen,tenslotte,ietsterugdoenvoordemaatschappijdrijftdezejongemeisjesmet andere roots om te ondernemen. Dit zijn hoofdzakelijk niet-economische drivers om te ondernemen, zoals eerder werdbeschrevenineenonderzoeknaarras,etniciteitenklassebijetnischeondernemersindeVS(Valdez,2011).

4Conclusie

22

Tot slot merken we dat ondernemende ouders, voornamelijk vaders, mogelijkeculturele moeilijkheden voor hun dochterskunnen helpen overwinnen. Een Zweedse studie vonddat ondernemerschap bij ouders de mogelijkheid totondernemendekinderenverhoogttot60%(Lindquist,Sol,&VanPraag,2015).

EenanderestudiebijstudentenineenoverheidsuniversiteitinTurkijevondookdatondernemendeouderstotdebeïnvloedendefactorenhorenomzelftegaanondernemen(Gurbuz&Aykol,2018).Bij de respondenten werden vooral bij de autochtone meisjes ondernemenderolmodelleninhetgezin,vaders,eenbroerofgrootvader,gerapporteerdensommigeondernemendevadersbijdenieuwkomersuithetMidden-Oosten.Inhetgezinblijkeninderdaadvooraldevaderseenprimaireroltespelenbijhetaldannietondernemenvanhunkinderen(Kirkwood,2007).

Hetkruispuntdenkenhelptonstebegrijpenwaaromhetbelangrijk isomverschillendewaarden mee te nemen in het aanbod van startup diensten die zich op vrouwelijkeondernemersrichten,zekerineensuperdiverslandalsBelgië.

Inhet#SheDIDITproject,wordendeinzichtenuithetonderzoekmeegenomenindetopicsvandecoaching-ennetwerkeventsalsookvoordetips&tricksdieviaderolmodelleninhetspelvoormiddelbarescholenleerlingenwordenaangereikt.De talentpool met ondernemende diverse meisjes kan peercoaching stimuleren enadviserendenmotiverendwerkennetvoordiemeisjesdieinhunfamilieondernemenderolmodellen moeten missen.

Afsluitend,hetonderzoekbevestigthetbelangendenoodzaakaanrolmodellenvoordezemeisjes:voorbeeldenvanondernemendevrouwenmeteendiverseachtergronddiejongemeisjes het gevoel geven dat ook zij ambitieusmogen zijn en ondernemende dromenhebben.

“She did it, so can I”.

23

24

5Bibliograf ie

Bacigalupo,M.,Kampylis,P.,Punie,Y.,&VandenBrande,G.(2016).EntreComp: TheEntrepreneurshipCompetenceFramework.Luxembourg:PublicationOfficeoftheEuropeanUnion.Chasserio,S.,Pailot,P.,&Poroli,C.(2014).Whenentrepreneurialidentitymeetsmultiplesocialidentities :Interplaysandidentityworkofwomenentrepreneurs.InternationalJournalofEntrepreneurialBehavior &Research,20(2),pp.128-154.Corluy,V.,Haemels,J.,Marx,I.,&Verbist,G.(2015).Thelabourmarketpositionofsecond-generationimmigrants inBelgium.NationalBankofBelgium.Essers,C.,&Benschop,Y.(2007).EnterprisingIdentities:FemaleEntrepreneursofMoroccanorTurkishOriginin theNetherlands.Organizationstudies,28(1),49-69.Essers,C.,&Benschop,Y.(2009).Muslimbusinesswomendoingboundarywork:ThenegotiationofIslam, genderandethnicitywithinentrepreneurialcontexts.HumanRelations,62(3),403-423.Gurbuz,G.,&Aykol,S.(2018).EntrepreneurialintentionsofyoungeducatedpublicinTurkey.JournalofGlobal StrategicManagement,2(2),47-56.Kirkwood,J.(2007).Ignitingtheentrepreneurialspirit:istheroleparentsplaygendered?InternationalJournalof EntrepreneurialBehavior&Research,13(1),39-59.Levin,T.B.,Masurel,E.,&Nijkamp,P.(2003).Diversityinentrepreneurship:ethnicandfemalerolesinurban economiclife.InternationalJournalofSocialEconomics,30(11),pp.1131-1161.Lindquist,M.,Sol,J.,&VanPraag,M.(2015).WhyDoEntrepreneurialParentsHaveEntrepreneurialChildren? JournalofLaborEconomics,33(2),269-296.Moos,A.&.(2018,April27).Heteindevaneengeweldigavontuur.OpgehaaldvanMedium:https://medium. com/@addFLAVR/het-einde-van-een-geweldig-avontuur-d0d4cefa2e22Terlien,M.(2017).Mindherbusiness.Ondernemeninkruispuntperspectief.Brussels:Ellavzw.Tlaiss,H.A.(2014).HowIslamicbusinessethicsimpactwomenentrepreneurs:insightsfromfourArabMiddle Easterncountres.JournalofBusinessEthics(129),859-877.Valdez,Z.(2011).Thenewentrepreneurs:howrace,class,andgendershapeAmericanentreprise.Stanford UniversityPress.Weichselbaumer,D.(2016).Beyondtheveil:Discriminationagainstfemalemigrantswearingaheadscarfin Germany.Austria.

Bijlage 1

Bijlage 2

Materiaal:post-its,kaartjesmetkernwoorden,foto’s(ppt),grotevellenpapier,digitalerecorderInleidingIkbenKarijn,ikwerkopdeArteveldehogeschoolinGentopdeopleidingBedrijfsmanagement.Wijwerkenaan#SheDIDIT,hetprojectwilondernemendemeisjesmetdiverserootsindekijkerzetten.Julliezijnookmeisjesmetandereroots,daaromwilikgraagjulliemening.Jemaghetkomende1,5uzeggenwatjedenkt,erisgeenjuistoffoutantwoord.Praatajbnietdoorelkaar,ikmoetnogeenverslagmaken.Anonimiteitverzekerd.Magikhetgesprekopnemen?Informedconsentlatenondertekenen.

Vragenlijst Eerst kwanti laten invullen (pre test impactmeting)Ouders ondernemer? (hier of thuisland)Nationaliteit

InterviewgidsNuwetenjulliewieikben,ikbennieuwsgierigwiejulliezijn.Zegesjullienaamenvanwaarjekomt.Maakeennaamkaartje.Vandaaggaanwepratenoverondernemers,

Ijsbrekers: • Wiezijnouderszijnondernemer?Garechtstaan

Kwantitatieve vragenlijst

Interviewgids

• Wiekenteenondernemerindefamilie?Garechtstaan.• Wiekenteenondernemer?Garechtstaan• Wieheeftisdezeweeknogincontactgeweestmeteenondernemer?Garechtstaan

Inleiding

Watisondernemerschapvoorjullie?Wieisondernemer?

Methode:Foto’sgevenmetvoorbeeldenvanallerleiondernemers,OndernemerofNIET?Ziepptmetfoto’s.Latensorteren:WELofNIETondernemer.

Doel:inzichtkrijgeninwatondernemerschapisvoorhenenhoeeng(enkelprofit?)enhoebreed(meerdanprofit)zeditzien

Methode:Woordassociatiesmaken(post-itsplakkenopeengrootbladmet“ondernemerschap”inhetmidden)Nederlands(Frans,Engelsindiennodig).Wathebbendefoto’svanondernemersgemeen? Wat is een ondernemer? Wie is ondernemer?

Doel:inleiding,voelingkrijgenmethetonderwerp,inzichtkrijgeninwatondernemerschapisvoorhenenhoeeng(enkelprofit?)enhoebreed(meerdanprofit)zeditzien

(Ondernemerschap=ontplooienvaneenprofessionelecommerciëleofniet-commerciëleactivi-teit,alleenofmetanderen.Datkangaanvandeoprichtingvaneenvzwofeencoöperatief,totdestartvaneenbvba,enallesdaartussenin.(Terlien,M.,2017)

Iseenvzwopstartenookondernemen?Socialeimpact

Is een job hebben ook ondernemend?

Corpus

Waarom WEL/ NIET ondernemer worden? (1/openvraag,2/onderstaandeantwoordenaftoet-sen)Algemeen(déondernemer,nietpersoonlijk)

Methode:1/Woordassociatiesmaken(post-itsplakkenopeengrootbladmetlinks:NIET,rechtsWELon-dernemerworden)Nederlands(Frans,Engelsindiennodig)2/Kaartjesmetkernwoorden(=antwoorden),henlatensorterenopWEL,NIETondernemerwor-den

Doel:inzichtkrijgenindrempelsomondernemertewordenKaartjesmetkernwoorden:

Redenen om WELondernemerteworden:• Van passie je werk maken • Geldverdienen• Vrijheidenflexibiliteit(eigenbaaszijn,werk-gezinbeterkunnencombineren,zelfjob kunneninvullen)• Geenjobvinden(discriminatieoparbeidsmarkt)• Ouderszijnondernemer• Prestige(socialestatusalsondernemer)• Eenkansindemarktzien• Connectiemetthuisland

Redenen om GEEN ondernemer te worden • Teveeladministratie• Weetniethoeoptestarten(welkestappenzetten,bijwielangstegaanvoorhulp)• jemoetgoedNederlandskunnen• Ikweetteweinig(vooraljuridisch,sociaal,fiscaal)• Wat als het mislukt• Watalserkinderenkomen(moeilijktecombinerenmeteengezin)• Jemoetdiploma(‘s)hebben• Je moet mensen kennen die je kunnen helpen• Jemoetgeldhebben(startkapitaal)• Ikkenniemandinmijnfamilieaanwieikgeldzoukunnenvragen/lenenomtestarten• Ik wil geen interest betalen dus ik kan niet lenen bij de bank • Danmoetikeerstjarenwerkenalswerknemeromgeldopzijtekunnenzetten• Discriminatiealsondernemer(bv.bijhethurenvaneenpand,bijhetaanvragenvanfi nanciering,…)• Ikziemezelfnietalsondernemerwantikhebnietalleeigenschappenvaneengoede ondernemer • Jemoetzeerzelfstandigzijn• Jemoetcreatiefzijn• Jemoetmooizijn• Je moet met mannen werken • Hetisnotdoneinmijncultuur

1.1 zijn er andere redenen voor meisjes als voor jongens? Indien de jongens deze kaartjes zou den leggen, zouden kaartjes anders liggen? 1.2 zijn er andere redenen voor mensen met migratie-achtergrond? 1.3 zijn er andere redenen voor jonge mensen?

Doel:inzichtkrijgenindeinvloedvangender,afkomstenleeftijdopdrempelsomteondernemen

Kun je 1 succesvolle ondernemers opnoemen? Naar wie kijken jullie op? Waarom kijk je daarnaar op? Wat bewonder je in die persoon? Doel:inzichtkrijgeninsuccesfactorenvolgenshen

Ken je ondernemers die geprobeerd hebben en gestopt zijn? Waarom zijn ze gestopt? Hoe komt dat volgens jou? Verhaal Karima Gent, kunnen jullie iemand zoals Karima? Doel:inzichtkrijgenindrempelsvolgenshen

Zie je jezelf ondernemer worden? Methode:overdelijnlatenspringenindienzeWELondernemerwillenworden:nagaanofzezichzelfalsondernemerzien,waaromwelenwaaromnietWaaromwel:3redenen,neem3kaartjesdievoorjougelden.Schrijf1,2,3op.Waaromniet:3redenen,neem3kaartjesdievoorjougelden.Schrijf1,2,3op.

Afsluiting Wiljenogietsvertellenwatnognietaanbodkwam?