Kansen in Jiangsu International Trade Rapport...De Volksrepubliek China is op 1 oktober 1949...
Transcript of Kansen in Jiangsu International Trade Rapport...De Volksrepubliek China is op 1 oktober 1949...
Kansen in JiangsuBOM doet marktonderzoek in
provincie Jiangsu, China
www.bom.nl/international-trade
Inhoudsopgave
1. Introductie OverChina DebewogengeschiedenisvanChina Enormeeconomischeontwikkelingen VerderkijkendanBeijingenShanghai AantrekkelijkeomstandighedeninJiangsu DebelangrijksteindustriëlesectoreninJiangsu Geenquickwin
2. Zakendoen met China Keyfacts&Figures Infrastructuur:bereikbaarheidenverbindingen Wet&Regelgeving (bijzonderhedenvoorrelevantesectoren) Sociaal-cultureel
3. Sectoren: HTSM, Agrifood en Life Sciences Sector:HTSM(HightechSystemenenMaterialen)
Sector:Agrifood Sector:LifeSciences&Health
4. Dit is de BOM BOMInternationalTrade
pagina
3445679
10
11121617
26
33343739
4243
BOM /KANSENINJIANGSU / INTRODUCTIE
Introductie Chinaisimmens.Hetisgroot,druk,ambitieus,verrassend,rijk&arm,spannend
enintrigerend.Declichészijnwaar.Chinaisinoppervlakte220keergroterdan
Nederlandenerzijnzo’nvijftigverschillendeculturen,waarvandeHan-cultuurde
grootsteis.Erzijnmeerdan100stedenmetmeerdaneenmiljoeninwoners.
Nederlandx 220= China
Over ChinaIedereprovincie,regioofstadkanaleenafzetmarktopzichzijn,metgrotewelvaart-enkoopkrachtverschillen,gedragscodes,regelsengebruiken.AlsopkomendemarktbiedtChinaincommercieelopzichtveelkansenvoorNederlandsebedrijven.Erzijngenoegredenenomteinvesteren,maareengoedevoorbereidingeneenhogedosisgeduldzijnessentieelomteslagen.Chinaiseeneconomischegrootmacht,maarkentzekernoggeentransparantemarkteconomie.Hetlandstaatbekendomhaarmoeilijktoegankelijkeencomplexemarkt.
De bewogen geschiedenis van ChinaDeVolksrepubliekChinaisop1oktober1949opgerichtdoorMaoZedong.VoordietijdwasChinaeenkeizerrijkmetverschillendedynastieën,waarvandeQingdynastiedelaatsteis.NadeoprichtingvandeVolksrepubliekin1949heeftChinaeenmoeilijkeperiodedoorgemaakt.OpdeGroteSprongVoorwaarts(1958-1961)volgdeeengrotehongersnood,envan1966-1976vonddeCultureleRevolutieplaats.NaMao’soverlijdenin1976brakeennieuwtijdperkvannormaliseringaan,waarindebevolkingmeerpersoonlijkevrijhedenenmogelijkhedenkreeg.
DepragmatischeleiderDengXiaopingheeftdeeconomieindejaren80geliberaliseerd.Zijnvisiewasdatdemarktgestuurdzoumoetenwordendoorvraagenaanbod.EensocialistischaspecthierinisdatdeChineseregeringhettempoendekernsectorenvandeeconomischeontwikkelingblijftbepalenaandehandvanvijfjarenplannen.In2001tradChinatoetotdeWereldhandelsorganisatie(WTO).Deeconomischevooruitgangdiewerdingezet,leiddetoteengrotevooruitgangindelevensstandaardvanvelen,voornamelijkinhetmeerontwikkeldeoostenvanhetland.
Als opkomende markt biedt China in commercieel opzicht veel kansen voor Nederlandse bedrijven.
4 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
Enorme economische ontwikkelingenDeopmarsvandeChineseeconomieisbijnaonvoorstelbaar:in1990washettotalebbpvanChinanognietdehelftvandatvanNederland,maarvoordeeeuwwisselingwasChinaNederlandalvoorbij.Indeperiode1991-2010wasdegemiddeldejaarlijksegroeiruim10procent.DesteedssterkerstijgendekoopkrachtvandeChinezenwakkertdevraagnaarconsumentengoederenaan.
InmiddelsheeftChinaJapaninditopzichtachterzichgelaten.Hetisnudetweedeeconomieterwereld,metalleendeV.S.nogvoorzich.DehandeltussenNederlandenChinaisdeafgelopenjarenenormgegroeid.Nederlandimporteertvooralveel:fabricaten,apparaten(computersen-onderdelen,telecommunicatieapparatuur,consumentenelektronica),kledingenaanverwanteartikelen.
Beijing
HongKong
Jiangsu
Shanghai
Nederland China
5 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
Verder kijken dan Beijing en ShanghaiChinakentmeerdan100stedenmetmeerdaneenmiljoeninwoners.Hetovergrotedeelvandezestedenisnietofnauwelijksbekendbuitenhetland.HetNederlandsebedrijfslevenheefthaarwegnaarChinagoedgevonden,maarisvoornamelijkactiefindeontwikkelendesteden:Beijing,ShanghaienGuangzhou.
NederlandsebedrijvendenkenbijhetbetredenvandeChinesemarktineersteinstantievaakaanBeijingenShanghai,omdatdezestedeninternationaalbekendzijn,eenhogerbbphebben,betereinfrastructuureneentoenemendinternationaalkarakter.DeafgelopenjareniseenaantalinternationalebedrijvendatactiefisinBeijingenShanghaiminderenthousiastgeworden.Onderanderealsgevolgvandestijgendehuurkostenenandereoperationelekosten,waardoorerlagerewinstmargeswordenbehaald.
ErisdaarommomenteeleentrendgaandeomnaarafzetmarktenbuitenBeijingenShanghaitezoeken,inkleineremaarsnelgroeiendesteden.Consumentenindezestedenhebbeneentoenemendeinteresseinbuitenlandseproductenendiensten.DaarnaastheeftdeChineseoverheiddeafgelopenjarenflinkgeïnvesteerdininfrastructuur.Nuzijnbijnaallestedengoedencomfortabelbereikbaar,pervliegtuigofoverhethogesnelheidsnetwerk.
6 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
Brabant ziet met name kansen voor haar bedrijfsleven in Jiangsu door de sterke economie, hoogtechnologische kennis en breed gedragen innovatiestrategie.
Aantrekkelijke omstandigheden in Jiangsu In1994gaftoenmaligCommissarisvandeKoninginFrankHoubenopverzoekvanPhilipsendegemeenteEindhovenhetstartseinvoordevriendschapsbandmetdeprovincieJiangsu.Deeerstetienjaarbestonddezebandvooraluitalgemeneuitwisselingen.DeeconomischebandentussenbeideprovincieskwamensterkopgangtoendeChineseprovincieinTilburgeenhandelskantooropende.Brabantverwelkomdeditinitiatiefmetgrootenthousiasme.
JiangsuligtindegoedontwikkeldeYangtzeRiverDeltainhetoostenvanChina.Deprovincieheefteentotaleoppervlaktevan102.600m2entelt79miljoeninwoners.VerderbestaatJiangsuuit13gemeentesenisNanjingdehoofdstad.NanjingenhetgebiedrondomdeYangtzerivierliggenopéénuurafstandvanShanghai.Jiangsuprofiteertvandezeuniekeliggingnaastderivierenvandegoedeinfrastructuur.
DeYangtzerivierisdebelangrijkstebinnenvaartroutediehetoostenenwestenvanChinaverbindt.OoklooptdehogesnelheidslijnBeijing-Shanghai,doorNanjing,éénvandebelangrijkstetransportlijnendiehetnoordenenhetzuidenvanhetlandmetelkaarverbindt.Hierkomen11spoorwegensamen.Nanjingheefteengoedontwikkeldnetwerkvanluchthavens,spoorwegen,binnenhavensenIT-infrastructuur,waaronderdegrootstebinnenhavenvanAziëendeopvijfnagrootsteinternationalevrachtluchthaveninChina.
BrabantzietmetnamekansenvoorhaarbedrijfsleveninJiangsudoordesterkeeconomie,hoogtechnologischekennisenbreedgedrageninnovatiestrategie.EriseenduidelijkeparallelmetBrabant.Jiangsubeschiktovereensolidebasisengrotecapaciteitvoordeindustrie.Indeafgelopentwintigjaarhebbenbeideprovincieseengoederelatieopgebouwd,waardoorBrabantsebedrijvenzeerwelkomzijninJiangsu.
7 BOM /KANSENINJIANGSU / INTRODUCTIE
2
1
3
BrabantheeftbewustgekozenvoorsamenwerkingmetdeprovincieJiangsuomhetmaximaletebereikenvoorBrabantseondernemers.Factorendiehierineenrolspelen:
Samenwerking met Jiangsu BrabantzetinderelatiemetJiangsuinopdesectoren:
Agrifood Hightech MedischetechnologieCleantech
Jiangsu’sgunstigeligging,groeiendeeconomie
Groeiendemiddenklasse
Ruimaanbodaanhoogopgeleidpersoneel
DaarnaastheeftBrabanteenlangeenbijzondererelatieopgebouwdmetderegionaleoverheden.
8 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
Permanente vertegenwoordiger in NanjingVrijweliederjaarorganiseertdeprovincieBrabanthandelsmissiesnaarJiangsu.Allemissiesstaanintekenvanhetidentificerenenverzilverenvanzakelijkekansenvoorondernemers,hetaanborenvannieuwecontactenenhetversterkenvanbestaanderelaties.
BrabantisalmeerdantwintigjaaractiefinJiangsuenheeftindietijdeensterkenaameneengrootregionaalnetwerkopgebouwd.Sinds2011isBrabantpermanentvertegenwoordigdinNanjingdooreenmedewerkerdiedeBrabantsebelangeninChinabehartigt.Dankzijzijnkennisvandelokaletaalencultuureneenuitgebreidnetwerk,kandezeBrabant-vertegenwoordigerzorgenvoorverbindingentussenbeideprovinciesenbedrijvenuitbeideregio’s.
DebelangrijksteindustriëlesectoreninJiangsu
Jiangsu heeft vijf belangrijke industriële sectoren:1. Hydraulischeenergie2. Petrochemieenbiotechnologie3. Elektronischecomponenten4. Industriëleproductie5. Voedselverwerking
9 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
Geen quick win DebelangrijkeuitdagingenvoorJiangsuindekomendejarenzijn:
Duurzaamheid: circulaireeconomieenintroductievanduurzaamheidsconcepten.
Meteengerichtindustrie-entechnologiebeleidspeeltJiangsuinopdezeuitdagingen,waarbijopvoorhandzekerisdatbuitenlandseexpertisenodigis.DoordesnellegroeivandelaatstedecenniamoetJiangsunieuwetechnologiegebiedeninveelsectorenintegreren.Ditdoenzijo.a.doorsamenwerkingmetenuitbestedingaanbestaandeennieuweleveranciersenontwikkelingspartners.Medemetbehulpvanoverhedenenonderzoeksinstitutenwordendaarbijsamenwerkingsverbandenbevorderd.
DitvraagteengerichtefocusenlangeademvanBrabantseondernemers.LeverenaanChinesebedrijvenenoverhedenisgeenquickwin,maarvergteeninvesteringinrelatie-opbouw,ongeachthetfeitdatNederlandsetechnologiebedrijveneengoedenaamhebbeninJiangsu.DestructuurvandeindustrieinJiangsuvertoontgroteovereenkomstenmetdievanBrabant.ErisinJiangsuveelhightechmaakindustrie,meteensterkontwikkeldenetwerk-enkennisinfrastructuur.
DehiernavolgendeinformatiegeeftinzichtenindeprovincieJiangsuenbiedthandvattenenachtergrondenomdeexportvanuitBrabantnaarChinaterealiseren.
Agrifood:voedselveiligheidennieuwetechnologietoepassenbinnendeagricultuur.
Hightech Systems & Materials: enormebehoefteaaneffectievetechnologiesystemen.
Vergrijzing van de bevolking: vergrotenvanefficiëntieenkostenverlagingindezorg.
10 BOM /KANSENINJIANGSU/INTRODUCTIE
BOM /KANSENINJIANGSU / ZAKENDOENMETCHINA
Zakendoen met China ChinaisnadeVSdetweedeeconomieterwereldendeverwachtingisdathet
landin2030degrootsteeconomieis.Zewerkenhardaanmeerinternationale
samenwerkingmetEuropaenopenthaardeurenvoorEuropesebedrijvendie
willeninvesterenenzakenwillendoen.Voorheenstondhetlandvoornamelijk
bekendommadeinChina,maardenieuwevisievanhetlandiscreatedinChina.
Innovatiestaathoogopdeagenda.
Key facts & Figures POPULATIE
Jiangsuisslechts1%vanhetoppervlakvanChina,maarteltwel6%vandebevolking.
Verschillendeprognoseswijzenopeenstijgingvanhetbevolkingsaantalvoorhetheleland.Deopheffingvanhetéénkindbeleidin2015eneentoenemendaantalChinezendatvanuithetbuitenlandterugkeert,spelenmeeindezegroei.EenanderefactorisdatsteedsmeerChinezenvanhetplattelandnaarJiangsuverhuizen.Devolgendeprognosegeeftdezestijgingduidelijkweer,metnametussen2015-2030.
DoordatChinazichverderontwikkelt,isdeprognosedatookdelevensverwachtingstijgt.
Bronnen:1NationalPopulationDevelopmentPlan(2016-2030)issuedbytheStateCouncil2JiangsuProvincialUrbanSystemPlanning(2015-2030)
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
China9.596.961km=100,0%
Beijing
Jiangsu102.600km=1,0%
Nanjing
162 universiteiteninJiangsu1.9 miljoen studenteninhetHBOenWO
Levensverwachting2015: 77,3 jaar2020: 79 jaar2030: 79,3 jaar
Aantal inwoners(mln) 20161.382.71miljard=100,0%
Prognose bevolkings populatie 2015: 1.37 miljard 2020: 1.42 miljard2030: 1.45 miljard
Prognose bevolkings populatie 2016: 79 miljoen2020: 85 miljoen2030: 90 miljoen
Aantal inwoners(mln) 201679.90miljoen=6,0%
12
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
ECONOMIE
DeChineseeconomieheeftineenrelatiefkorteperiodeeenindrukwekkendeontwikkelingdoor-gemaakt.DegroeivanhetChinesebbpin2017bedraagt6,9%.Ditis0,2%meerdanhetjaardaarvoor,deeersteechtestijgingsinds2014enbovenverwachtingvandegroeivoorspellingvan6,7%.
DeChineseoverheidheeftzichingezetomdefinanciëlerisico’sinteperkenomdegroeiendestaatsschuldintedammen.Ditdoetzijmededoormonetaireverruimingenpubliekeinvesteringenininfrastructuurenvastgoed.Alsgevolghiervanzijndetotaleschuldenopgelopen.DeCCP(ChineseCommunistischePartij)heeftdeoplopendeschuldenalstopprioriteitbestempeldtijdenshetvijfjaarlijksePartijcongres.
Najarenwaarincontinunaarkredietstimulatiewerdgegrepenomdegroeiopgangtehouden,heeftdecampagnevandeChineseoverheidomschuldeninteperkenweiniginvloedopdegroeivanhetbbp.Degroeiisgrotendeelshetgevolgvanbeterehandels-cijfersin2017.DeChineseconsumentbesteeddeookmeer,waardoordeeconomiegroeidein2017.
8,0%
6,0%
4,0%
2,0%
0,0%
10,0%
2014
2015
2016
2017
2018
Groeivanhetbbp
Nationaal bbp van ChinaStabiliteitstaathoogophetagendavanhuidigeChinesepartijtop.DeChineseoverheidstreeftnaareengroeigemiddeldevan6,3%indekomendedriejaar.
DeChineseeconomieisinheteerstekwartaalvan2018met6,8%gegroeidinvergelijkingmettwaalfmaandeneerder.Hetisvoorheteerstsinds2010datdegroeivandeChineseeconomieversnelt.Degroeiligtnogsteedsbovendedoelstellingvancirca6,5%voorhethelejaar,zoalsvastgestelddoordenationaleregering.
13
Bronnen:
1JiangsuStatisticalYearbook2017,JiangsuStatisticalBureau2http://data.stats.gov.cn/index.html–NationalBureauofStatisticsofChina
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
JIANGSU BBP
HetbbpperinwonervanJiangsusteegvan¥69.397(bijna€9.000)in2012naar¥96.887(bijna€11.400)in2016.DitisbijnahethoogstevanalleChineseprovincies.
HetbbpvanJiangsustondin2016opdetweedeplaatsinChina,naGuangdong,enwasintotaalgoedvoorongeveer10,4%vanhetnationaletotaal.Deprovincieheefteensterkeprivaat-sector.
Tegenheteindevan2016warenerongeveer2,23miljoenparticuliereondernemingen,vergelekenmet286.000in2002.HetgebiedteltzelfshetopéénnagrootsteaantalparticuliereondernemingeninChina.
JiangsustaatopdetweedeplaatsbinnenChinainhandelmethetbuitenland.DehandelinJiangsumaakt19%vanhetChinesenationalebbpuit.Deprovincieheeftalsambitieomdeeersteplektebemachtigenenwilditonderanderebereikendoorzichmeeropentestellenvoorbuitenlandsebedrijvenenteinvesterenininternationalerelaties.
4.000
3.000
2.000
1.000
0
5.000
8.000
9.000
6.000
7.000
Gua
ngdo
ng
Jian
gsu
Shan
dong
Zhej
iang
Hen
an
Sich
uan
Hub
ei
Heb
ei
Hun
an
Fujia
n
BedrageninChineseYuan(xmiljard)
Top 10 provincies door de GPD1 Handel met het buitenland in 20162
Guangdong
Jiangsu
Shanghai
Zhejiang
Shandong
Fujian
Beijing
Tianjin
Liaoning
Hebei
26%
19%
14%
12%
9%
5%
4%
4%4%
3%
14
Facts & Figures Jiangsu
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Aantalinwoners79,9miljoen–ca.6%vanChina
BelangrijkestedenNanjing,Suzhou,Xuzhou,Yancheng,Wuxi,Nantong
Buitenlandseinvesteringen€19,5miljard-19%vanhetnationalebbp
LeidendesectorenMachinebouw,automotiveICT,milieutechnologie,hernieuwbareenergie,hydraulischeenergie,R&D
R&Duitgaven€22,7miljardin2015-2,55%vanhetbbpNr.1regioinChinavooraantalgeregistreerdepatenten
Opleidingen166universiteiten/hogescholen23hogescholenvoortoegepastewetenschappen
Onderzoeksinstellingen23onafhankelijkeonderzoeksinstituten13industriëleinnovatiecentra14belangrijkelaboratoria
IPR:8IRPHelpdeskCenters
Suzhou
Wuxi
Yancheng
Nantong
Nanjing
Xuzhou
102.600 km2 ca. 1% van China
79,9miljoenca. 6% van China
IPR:
8IRPHelpdeskCenters
Brutobinnenlandsproduct(10,4%in2016)
ruim€1triljoenbbpper inwoner €11.400
Buitenlandseinvesteringen
€19,5miljard19% van het nationale bbp
Opleidingen
166 universiteiten/hogescholen23 hogescholen voor toegepaste
wetenschappen
Onderzoeksinstellingen
23 onafhankelijke onderzoeksinstituten 13 industriële innovatiecentra 14 belangrijke laboratoria
Leidendesectoren
Machinebouw
Automotive ICT
Milieutechnologie
Hernieuwbare EnergieHydraulische Energie
Elektronische Componenten
R&D
15
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Infrastructuur: bereikbaarheid en verbindingen
Transport infrastructuur JiangsuheefteenoppervlaktedieovereenkomtmetdievanDuitsland.VoorNederlandsebegrippenisJiangsueengroteprovincie.Binnendeprovincieisdeinfrastructuurgoedontwikkeld.Tijdenszakelijkereizenwordtvoornamelijkgebruikgemaaktvanhetvliegtuigenvanhogesnelheidslijnen.
Helaaszijner(nog)geendirecteregulierevluchtenvanuitSchipholnaarJiangsu.DeprovincieishetbestetebereikenmeteendirectevluchtvanuitAmsterdamnaarShanghai.VanuitShanghaiisdeprovinciehoofdstadNanjingpertreinbinnenslechts1uuren39minutenbereikbaar.WelzijnerrechtstreeksevrachtvluchtenvanuitSchipholnaarJiangsu.Allegrotestedenbinnendeprovinciezijnonderlinggoedbereikbaar,zowelpervliegtuigentreinalsmetdeauto.
Treinverbinding met TilburgTraditioneelvindtbinnenChinaveelgoederenv-erkeerperspoorplaats.Deinvoer/importvanbulk-goederenkomtveelalvanuitdehaveninShanghai.EennieuweontwikkelingisdetreinverbindingmetTilburg,dieeenaantalkeerperweekvanuitJiangsuinEuropaarriveert.
VliegveldenDeluchthavenvanNanjingwordtvoornamelijkgebruiktvoorbinnenlandsevluchten,vluchtennaardespecialeregio’sHongKongenTaiwan,envoorinternationalevluchtennaarAziatischelandenendeV.S.Deluchthavenwordtookintensiefgebruiktvoorgoederenvervoer:deverbindingenmetAmerikaenEuropa(waaronderNederland)zijngoed.InJiangsuzijnintotaalelfvliegvelden.
WEGEN SPOORWEGEN VLIEGVELDENWATERNETWERK (HAVENS)
IT-INFRASTRUCTUUR: TELECOMMUNICATIE
16
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Wet & Regelgeving Bijzonderheden voor relevante sectoren
WebesprekenhierachtereenvolgensCompetitivenessranking(WorldEconomicForum),handelsovereenkomsten&barrières,intellectueleeigendom(IE),ondernemings-vormen,betalingsverkeerenimport&exportreguleringen.
Competitiveness ranking (World Economic Forum) HetWorldEconomicForum(WEF)plaatstehetChinesevestigings-eninvesteringsklimaatopde28eplaatswereldwijdin2016.In2017behaaldeChinade27epositie,omdatervoor-uitganggeboektwasinallepijlers,opinfra-structuurenmacro-economischeomgevingna.Dedalinginmacro-economiewordtverklaarddoordatdegrootstevooruitgangenwarenbehaaldmetnieuwetechnologieëndiedoorbuitenlandseinvesteringennaarChinawarengebracht.
Daar waar het gaat om handelsverdragen met China, treedt de EU op als één.
Eenanderebelangrijkevorderingisbehaaldindeefficiëntiepijlervandegoederenmarkt,dooreenlichteverminderingvanhetaantalproceduresomeenbedrijftestarten.
Handelsovereenkomsten en barrièresDaarwaarhetgaatomhandelsverdragenmetChina,treedtdeEUopalséén.NederlandonderhandeltnietdirectmetChina,maardoetdatinEU-verband.DeFreeTradeAgreementtussenEUenChinaisnogsteedsinonderhandeling.ChinaendeEUzijnbeidenlidvandeWereldhandelsorganisatie(WTO).Beidezijntweevandegrootstehandelarenterwereld.
Dehandelbedraagtmeerdan10%vandetotalegoederenhandelendeEU-uitvoer.
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
IMPORTS EXPORTS
Period Value Mio € % Growth % Extra-EU Value Mio € % Growth % Extra-EU
2013 280,151 -4.1 16.6 148,115 2.7 8.5
2014 302,518 8.0 17.9 164,623 11.2 9.7
2015 350,846 16.0 20.3 170,357 3.5 9.5
2016 344,911 -1.7 20.1 169,686 -0.4 9.7
Importers Exported value in 2014 Exported value in 2015 Exported value in 2016
Totale waarde Chinese goederenexport 1.762.157.668 2.055.736.185 1.914.633.182
1VerenigdeStaten 298.744.230 370.096.310 350.714.005
2China 273.153.039 301.164.376 264.034.760
3Japan 112.402.314 122.430.259 116.966.616
4Zuid-Korea 75.482.259 91.419.047 85.530.866
5Duitsland 54.695.114 62.357.804 59.426.365
6Vietnam 47.945.551 59.803.136 55.646.107
7India 40.790.293 52.488.551 53.238.538
8Nederland 48.846.072 53.721.204 52.177.694
Total goods: EU – China Trade flows1
Tabel 2A: Voornaamste exportpartners China (bedragen x 1.000 euro)2
%Growth:relativevariationbetweencurrentandpreviousperiod%Extra-EU:imports/exportsas%ofallEUpartnersi.e.excludingtradebetweenEUMemberStates
Bronnen:
1http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113366.pdf2ICT2017
18
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
HANDEL VANUIT NEDERLANDS PERSPECTIEFDewaardevanonzegoederenexportnaarChinabedroegin2016volgenshetCBSbijna9,9miljardeuro.OndankshetfeitdatdegroeiinChinaenigszinswasweggezaktindeafgelopenjaren,isdeverbondenheidmetdeNederlandseeconomiealleenmaargeïntensiveerd.
DeEUstreeftnaaropenhandelsbetrekkingenmetChina.ZewilerechtervoorzorgendatChinaeerlijkhandelt,intellectueleeigendomsrechtenrespecteertenzijnverplichtingennakomtalslidvanWTO.
ToenChinain2001toetradtotdeWTO,stemdehetlandermeeinbelangrijkedelenvandeeconomietehervormenentelibera-liseren.OndanksdatChinavoortgangheeftgeboektblijvenerhandelsbarrièresbestaan:• Gebrekaantransparantie.• Buitenlandsebedrijvenhebbennognietaltijdmakkelijk
toegangtoteenaantalindustrieën.• Veeloverheidscontroleindeeconomie.• Hoeweldeimplementatievanwetgevingophetgebiedvan
IntellectueleEigendom(IE)inChinanegatiefbekendstaat,heeftChinaduidelijkewetgevingopditgebied.BovendienzijnergespecialiseerdeIE-rechtbankenineenaantalgrotestedenzoalsBeijingenShanghai.
Bronnen:
1CBS2http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/china/
10.000.000
7.500.000
5.000.000
2.500.000
0
2014
2015
2016
(bedragenx€1000)
Nederlandse goederen export naar China
19
Intellectuele EigendomEssentieel in concurrentieIntellectueleeigendomisessentieelindeconcurrentievanbedrijvenopdewereldmarkteneenbelangrijkefactorinrendementopinvesteringeneninnovatie,éninhetaantrekkenvaninvesteringen.
Hoeintellectueleeigendomsrechtbeschermdkanworden,isafhankelijkvanhetbewustetyperecht.Eenaparteregistratieisnietaltijdnodigmaarkaninverbandmetbewijsvoeringwelhandigzijn.DitmetnameinChina,waareenrechteringevalvaneendispuutaltijdombewijsvraagt.
Belangrijk om te wetenHetisalsNederlandsbedrijfbelangrijkomtewetenwatdespecifiekekenmerkenzijnvanhetChineseIE-landschap.Driezakendiealtijdoverwogendienentewordenzijnhierin:
1. IE-wetgevingisregio-gebonden:alsereenregistratievoorofinChinaisgedaan,isIEalleenindaarbeschermd.DitkaninsommigegevallendoorChinatoetevoegenalslandbijeeninternationaleregistratie,inanderegevallenisregistratieinChinaspecifieknodig.
2. Chinahanteerteen‘first-to-file’principe:degenedieheteersteenmerkofcreatieregistreert,isderechthebbende,ennietdegenediehetrechtalseerstegebruikt.
3. ChineserechtbankenvragenomuitgebreidbewijsvanhetcreërenvaneenwerkdatbeschermdisdoorIEenhetgebruikeneigenaarschapvanIE.Denkdaarbijaancertificaten,kwitanties,foto’s,ontwerpenencontracten.Dezedocumentendieneninderegelgelegaliseerdtezijndooreennotaris.Zondergelegaliseerdbewijsisheterglastig,zonietonmogelijk,omeigenaarschapvanIEinChinatebewijzen.
De term ‘Intellectuele Eigendom’ (afgekort IE, in het Engels:
Intellectual Property, afgekort IP) is een verzamelnaam voor een
aantal rechten die bescherming bieden. Hieronder vallen onder
andere auteursrecht, octrooirecht, merkenrecht en handelsnaamrecht.
BOM /KANSENINJIANGSU / ZAKENDOENINCHINA 20
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Niet ‘the right to copy’Nederlandsebedrijvendenkenbijbeschermingenhandhavingvanwet-enregelgevingmetbetrekkingtotIEinChinavaakdatheteenhopelozezaakis.DatcopyrightinChinawordtvertaaldals‘therighttocopy’.Ditiseenmisvatting,Chinaistoegetredentoteenheelaantalinternationaleassociatiesenverdragen,waaronderWTO,enheefteenduidelijkewet-enregelgevingophetgebiedvanIE.Hetisookeenmisvattingdatbuitenlandsepartijenaltijdaanhetkortsteeindtrekkenalshetopeenrechtszaakaankomt.BuitenlandsepartijenwinnenweldegelijkrechtszakeninChina,alishetraadzaamomeenzaakbijeenrechtbankmetervaringin(internationale)IEinstedenzoalsBeijingenShanghaitestarten.
Hetishierinwelzaakomgoedvoorbereidtezijn,eneenaantalzakenopordetehebben.Hierinzijnbelangrijk:• RegistreerhetintellectueleeigendomenzorgdatderegistratieookChina
dekt.Tenzijzwartopwitaantoonbaarisdatiemandderechthebbendeis,ookinChina,zijnerweinigtotgeenoptiesomhetrechttebeschermen.
• Blijfalert.ControleeropkopieëntijdenshandelsbeurzenenhoudonlineplatformszoalsAlibaba.com.enTaobao.comindegatenvoorkopieënvanhetproductoftechnologie.
• HoudeengedegenIP-portfoliobij.Zorgdatalleregistratiesopordezijnendebewijzendaarvandirectgevondenkunnenwordenindiennodig.
• Onverhoopteenkopietegengekomen?Neemdandirectmaatregelen.Wanneereenbedrijfeenreputatieopbouwtdoordestrijdaantegaan,aarzelenChinesebedrijveneerderomderechtenindetoekomstopnieuwteschenden.
GRATIS HELPDESKVoorspecifiekeinformatieoverIEinChinaheeftdeEuropeseCommissieeengratisHelpdeskingesteld.DeChinaIPRSMEHelpdeskverstrektgratisadviesaanEuropesemkb-bedrijvendiedeChinesemarktbetreden.
Bezoekhttp://www.ipr-hub.eu/voormeerinformatie,[email protected].
21
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
OndernemingsvormenDeChinesewetstaateenaantalondernemingsvormentoevoorbuitenlandsebedrijvendiezichinChinawillenvestigen.Degewensteondernemingsvormisuiteraardafhankelijkvandedoelstellingvanhetbedrijf.Daaromisdewijzevanmarktbenaderingenkeuzevanondernemingsvormvancruciaalbelang.
DemeestvoorkomendeondernemingsvormenvoorbuitenlandsebedrijveninChinazijn:• RepresentativeOffice(Rep.Office)• WhollyForeignOwnedEnterprise(WFOE)• JointVenture(JV)
REPRESENTATIVE OFFICE (REP. OFFICE) EenRepresentativeOfficekannuttigzijnvooreenbedrijfdatmarktonderzoekwildoenofeenproductwilintroducerenopdeChinesemarkt.DeactiviteitenvaneenRep.Officezijnbeperkttotmarketing,netwerkonderhoudenmarkt-onderzoek.Doordezebeperkingenwordtdezeondernemingsvormsteedsmindergebruiktdoorbuitenlandsebedrijven.
VOORDELEN • Continueaanwezigheidisbelangrijk-zakendoeninChinaopafstand isnieteenvoudig.• Volledigecontrole.• MogelijkheidomdeactiviteitenvoorttezettenineenWhollyForeign OwnedEnterpriseofJointVenture.• Eenvoudigteontbinden.• Investeringskostenzijnlagerinvergelijkinganderebedrijfsvormen.• Geenkapitaalvereisten.
NADELEN
• Verkoopcontractenmoetenaltijddoorhetbuitenlandsemoederbedrijf wordengetekend.• InveelstedenzijnRep.Officesvaakgebondenaandurebedrijfs- gebouwen.• Deoverheidoefenteenstrikttoezichtuitenvoertregelmatig inspectiesuit.• Allelokalemedewerkerszijnverplichtzichteregistrerenbijde ForeignEnterpriseServiceOrganisation(FESCO)enperRep. Officekunnenmaximaal4mensenwordenaangenomen.• 11-12%belastingoverdetotalekostenvandeRep.Office.• Rep.OfficeheeftnietveelcivielerechteninChina.
22
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
WHOLLY FOREIGN OWNED ENTERPRISE (WFOE)DeWFOEismeestgekozenondernemingsvormdoorbuitenlandsebedrijveninChina.EenvoorwaardevoorhetopzettenvaneenWFOEisdatdezeonder-nemingsvormvollediggefinancierdmoetwordenmetbuitenlandskapitaal.Eenondernemerheeft100%eigendomenvolledigecontroleoverdeWFOEinChina.ViaeenWFOEkaneenNederlandseondernemerintellectueleeigendomentechnologiebeterbeschermen.
VOORDELEN • Buitenlandsmanagementheeftvolledigcontroleoverhetbedrijf.• Beterebeschermingvantechnologieenintellectueleeigendom.• MogelijkhedenomindeChineseYuantehandelen.• Beperkteaandeelhoudersaansprakelijkheidtotdeorigineleinvestering.• WFOEisalleenbelastmetvennootschapsbelastingwanneerdaadwerkelijke
winstisgemaakt.
NADEEL
• Bedrijfsactiviteitenbeperkenzichtotdebusinessscopedieisvastgelegdbijdeoverheid.
JOINT VENTURE (JV)EenJointVentureiseenondernemingdieinhandenisvanéénChineseenbuitenlandsepartner.DelaatstetijdkiezenbuitenlandseondernemingensteedsvakervooreenWFOEinplaatsvaneenJointVenture.
VOORDELEN
• Gebruikvannetwerk(envaaklocatie)vandeChinesepartner.• Eenlokalepartnerheeftoverhetalgemeenbeterinzichtinde lokalemarkt.• InsommigeindustrieënisJVdeenigemogelijkheidomactief
tewordenopdeChinesemarkt.
NADELEN
• Buitenlandseinvesteerdershebbengeenvolledigecontroleover deonderneming.• Kansoponenigheid/verschilvaninzichtmetlokalepartner.• Opstartfaseheefteenlangelooptijdgemiddeld6maanden.• InhetverledenzijnveelsamenwerkingenbinnenJV’suitgelopen
totteleurstellendeervaringenmetdeChinesepartner.
23
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
BETALINGSVERKEER DeRenminbiisnietvolledigvrijinwisselbaar.DitcreëerteenverplichtingvoorbedrijvendieinChinaopererenombetalingentedoenofteontvangenineenvreemdemunteenheid.Transactieszijnonderhevigaandewisselkoers-administratiedoordeChineseStateAdministrationofForeignExchange(SAFE)enzijnfilialen.
Controle bij uitgaande betalingen Chinesebedrijvenenparticulierenhebbennietdemogelijkheidomdirectgeldovertemakennaarhetbuitenland.ElkebuitenlandsebetalingverlooptviaSAFE.SAFEbeheertallebuitenlandsevalutaenvoertcontroleuitbijuitgaandebeta-lingen.ElkChineesbedrijfdientbijelkebuitenlandsebetalingtoestemmingtevragenaanSAFEomhetgeldovertemaken.OngeachtwelkebetalingsmethodewordtgebruiktinChina,ermoeteenbuiten-landsbetalingsverzoekaangevraagdwordenbijdeSAFE.SAFEsteltookdewisselkoersvast.BetalingsvormenmetChinazijn:• DocumentairIncasso• L/C:letterofcredit• Bankgarantie• Blancobetalingen• Elektronischbetalen
100%vooruitbetalenvoorgoederenuitChinawordtoverhetalgemeennietaangeraden.Zekerbijdeeerstebetalingwordtditsterkafgeraden,omdaternogsteedshelaasoplichtingpraktijkenvoorkomen.
De valuta van China, de Renminbi (RMB), wordt uitgedrukt in Yuan en met het teken ¥.
24
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
IMPORT EN EXPORTREGULERINGChinagebruikttarifaireennon-tarifairemaat-regelenomdeinvoertereguleren.InvoertarievenzijninclusiefBTWeneventuelebijkomendedouane-kosten.Detarifaireennon-tarifairemaatregelenomvattenondermeerinvoervergunningen,inspec-tiesencertificatendieaantonendathetproductvoldoetaanveiligheids-,kwaliteits-engezondheids-eisen.Voorverschillendeproductenzijninvoer-vergunningenvereist.InformatiehieroveristevindenindeMarketAccesDatabasevandeEuropeseUnie(www.madb.europa.eu).
Administreren en controlerenHetChineseministerievanEconomischeZakenadministreertdein-enuitvoervergunningenenquotasystemen.DeGAC(GeneralAdministrationofCustoms)controleertdeinvoerenuitvoervangoederen,incasseertdeinvoerrechtenenverzameltdestatistischehandelsgegevens.VoorallevormenvanbinnenlandseregistratiegeldtdatvermeldinginChineesschriftgestelddienttezijn.
Daarnaastzijneenaantalgoederenonderhevigaaneenalgemeengoedereninspectiecertificaatofeenspecifiekinspectiecertificaatvoormedicijnen,zoalsverstrektwordtdoordeAlgemeneDienstvoorKwaliteitstoezicht,InspectieenQuarantaine(AQSIQ).
Vooreenoverzichtvandocumenten,proceduresenformaliteitenbijexport,kanmenterechtbijdeMarketAccessDatabase.• http://madb.europa.eu/madb/datasetPreviewFor-
mIFpubli.htm?datacat_id=IF&from=publi• http://eng.sfda.gov.cn/WS03/CL0755/• http://english.aqsiq.gov.cn/• http://english.cnca.gov.cn/
HULP VAN NEDERLANDSE AMBASSADE DeNederlandseambassadeinBeijinghelptNederlandseondernemersdiespecifiekevragenhebbenoverimporterenvanlevensmiddeleninChinaviadelandbouwafdeling,bereikbaarop:[email protected]@minbuza.nl.
25
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Sociaal-cultureelHET ENORME BELANG VAN NETWERKENDeveelgehoordeterm‘guanxi’wordtinderegelvertaaldals‘connecties’,‘relaties’of‘netwerk’,maargeenvandezetermendektdeladingvanhetChinesewoordvolledig.GuanxiheefteencentralerolindeChinesecultuurendaarmeeookinhetzakendoen.Guanxiiseennetwerkvancontacten,waarbijmeneenberoepopelkaarkandoenalserietsgeregeldmoetworden,enwaarmeeinvloedopanderenenelkaaruitgeoefendkanworden.Dezenetwerkenhebbendirecteinvloedophetzakendoen.
Ditisechterveelcomplexerdanhetlerenkennenvan(aldanniethooggeplaatste)medewerkersofambtenaren,omdathetontwikkelenvaneenpersoonlijknetwerkjaren,zonietdecenniaduurt.Ookishetsterkafhankelijkvanwederkerigheid.Wanneerjeeenberoepopiemanddoet,stajeinhetkrijtenzalhij/zijlatereenberoepopjewillendoen.
Als nieuwkomer BelangrijkisdatdeChinesetermguanxivoorbuitenlandersveelmindersterkgeldtdanvoorChinezen.Chinezenzijnviahunafkomst,studie,vriendenencollega’sautomatischonderdeelvaneennetwerkvancontacten.Alsbuitenlandsenieuw-komerinChina,kunjeditnieteveninhalendoorwatnaamkaartjesteverzamelentijdenseenpaar
netwerkevenementen.HetiszekerbelangrijkomgoederelatiesteonderhoudenmetChinese(potentiële)zakenpartnersen(overheids)instanties,maardatgeldtineenwestersemaatschappijook.
Opbouwen van een persoonlijke bandEengrootverschiltussenWesterseenChinesezakenrelatiesisdatChinesezakelijkerelatiesveelverdergaandandieinhetWesten.InChinaishetnoodzakelijkomjezakenpartnersbetertelerenkennen,beterdanstriktzakelijk.Ookoppersoon-lijkvlaktijdensuitgebreidediners.Eenveelgehoordclichéisdaterhierbijcopieuzehoeveelhedenbaijiu,sterkeChinesebrandewijn,wordtgeschonken.Endaternietonderuittekomenvaltomsamenmetje(beoogde)Chinesezakenpartneralcoholtedrinken.Hetisbelangrijkomhieralsbuiten-landsbedrijfinteinvesteren,omdaterdoorelkaarpersoonlijkbetertelerenkennen,vertrouwenwordtopgebouwddatdezakentengoedekankomen.DeChinesemaatschappijisomvangrijkenerzijnveeloplichtersactief.EenChineesbedrijfdoeteerderzakenmeteenpartnerwaareenpersoonlijkebandmeeisopgebouwd,omdatdaarvertrouwenuitontstaat.SamenmetChinesepartnersbrandewijndrinkenisnietdeenigemanieromdittebereiken,maarhetiserweléén.
KennisvandeChinesecultuurisvanessentieelbelangenkan50%vanhetsuccesuitmaken.
Kennis van de cultuur Eengrotedoelgerichtheidwerktdaarbijsomsbelemmerend.EenNederlandseondernemermoetmindertezakelijkgerichttewerkgaan,maareerstwerkenaanhetopbouwenvaneenvriendschappelijkerelatiemetdepotentiëleklant.
26
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
ONDERHANDELINGSPROCESSEN – EEN MARATHON, GEEN SPRINT
‘Kenjepartner’isessentieelalshetaankomtop(contract)onderhandelingeninChina.Netzoalshetfeitdatmeneenlangeademnodigheeft.ZakendoeninChina,endanmetnamecontract-onderhandelingen,zijneenmarathon,geensprint,enmeeraanveranderingonderhevigdanonder-handelingeninhetWesten.
Valse indruk krijgen InallefacettenvandeChinesesamenlevingzijndeConfucianistischebegrippen‘harmonie’en‘gezicht’belangrijk.Datklinktvrijabstract.Indeonder-handelingspraktijkhoudtditindateenChinesezakenpartnerhetnietsnelopenlijkoneensmetjezalzijn,endatdevriendschappelijkerelatiesen(aldanniettoekomstige)samenwerkingzullenworden
benadrukt.Westerlingenzonder(veel)ervaringinChina,kunnenhierdoordeindrukkrijgendaterovereenstemmingisoverdeinhoudvanhetcontractendatdeonderhandelingensoepelzullenverlopen.Hetisechterbelangrijkhierdoornietdevalseindruktekrijgendatallesgemakkelijkgoedzalkomen.
Inhetverlengdehiervangeldtdatdreigenmethetafbrekenvandeonderhandelingen,uitfrustratieweglopenvandeonderhandeltafel(aldannietgespeeld)ofhetstellenvanhardedeadlinesalsbreekpuntaverechtswerkeninChina.Dezezullenafbraakdoenaandeoprechtheidvandeintentietotsamenwerking.Hetisraadzaamomteallentijderustig,eerlijkendiplomatiekteblijven.
Het is raadzaam om te allen tijde rustig,
eerlijk en diplomatiek te blijven.
OnderhandelingeninChinazijnvrijwelaltijdteamwerk.HetisaandeChinesekantgebruikelijkommeteengrootteamaandeonderhandeltafeltezitten,waarbijhetvoordewestersekantnietaltijdduidelijkiswieeraandeChinesezijdedeuiteinde-lijkebeslissingenneemt.Vaakzijnditmaaréénoftweepersonen.HetkanhierinhandigzijnomeenChinesemedewerkeraantestellenombijonder-handelingenaanwezigtezijn,omdathijofzijbeteraankanvoelenwatertussenderegelsdoorgezegdwordt,enwieerhogerstaatindehiërarchieaandeChinesezijde.
27
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
INTERNATIONALE VERHOUDINGEN EN IMAGOSindseindvorigeeeuwhervormtChinazichvaneengeïsoleerdderdewereldlandineenmoderneeconomischegrootmachtmetinternationalebelangenenverantwoordelijkheden.Omdeinter-nationaleontwikkelingenbijtehouden,zijnzezichactievergaaninzettenophetbuitenlandsebeleid.ErwordtverwachtdatChinaditbeleiddekomendejarenblijftontwikkelen.Dehuidigeeconomischeontwikkelingenvragenimmersommeerenergie,investeringen,afzetmarktenenpolitiekesteunvanbuitenlandsemogendheden.
China’sveranderendepositieophetwereld-toneelresulteertineenveranderendebenaderingininteressetotsamenwerkingmetNederlandsebedrijven.WaarChinatienjaargeleden(potentiële)buitenlandseinvesteerdersnogmetopenarmenverwelkomde,richthetChinesebeleidzichtegen-woordigmeeropinvesteringenenbedrijfsover-namesinhetbuitenland.Daarnaastisereengrotereinteresseinhetovernemenvanspecifiekewestersetechnologieëndaninsamenwerkinginhetalgemeen.
OokhetondernemersklimaatvoorNederlandsebedrijvenisdeafgelopendecenniaveranderd.DeEuropeanUnionChamberofCommerceinChinaonderzoektjaarlijkswatdehuidigepositievanhetEuropesebedrijfsleventerplekkeis.Eenduidelijketrendindezepublicatie,isdathetondernemings-klimaatvoorbuitenlandsebedrijvendeafgelopenjarenmindertoegankelijkisgeworden.Chinakansteedsmeerdekoersvaneensamenwerkingbepalenenbeschermthaareigenbedrijvenenindustrieënsteedsbeter.
28
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
NIEUWE ZIJDEROUTE OnderpresidentXiJinpingzetChinainoptweebeleidslijnen:
TheChineseDream,eentermdiewordtgebruiktomderolvanhetindividubinnendeChinesemaat-schappijtebenoemen.Hierbijligtdenadrukopdezich
ontwikkelendeChinesenatie.
EentweedebeleidishetBeltandRoadInitiative(BRI).DeofficiëleNederlandsetermishetGordel-enWeginitiatief,maarhetwordtook
weldeNieuweZijderoutegenoemd.DezestrategiegeeftvormaanChina’sambitiesomeengrotererolophetwereldtoneeltespelendooreenopChinagerichthandelsnetwerkuittebouwen.Vialand-,zee-alslucht-transportisChinametderestvandewereldverbonden.HetbeleidrichtzichmetnameopdeEuraziatischelanden.Ookinnovatiestaathoogopdeagenda.DitbeleidrichtzichopIndustry4.0Madein2025.
1
2
Bron:https://www.trouw.nl/home/voor-de-nieuwe-zijderoute-maakt-china-nieuwe-vrienden~a8cc88cb/
VoorNederlandseondernemershoudtditconcreetindatChinabeterbereikbaaris,metnameviagoederentransportpertrein.ZoiseronderandereeendirecteverbindingvanChengdu(West-China)naarTilburg.HierinishetbelangrijkomtebeseffendathetBeltandRoadInitiativeallereersteenChinesebeleids-lijnis.DezebeleidslijniseropgerichtomdeChinesekantvaninternationalebetrekkingentestimuleren.Pasintweedeinstantieishetbedoeldomhetzakendoeneenvoudigerofkostenefficiëntertemakenvoorbuitenlandsepartijen.Ofdenieuweverbindingeneenbetereoptiezijndanhettotnutoeveelgebruiktelucht-enzeetransport,moetperlocatieensituatiewordenbeoordeeld.
De Nieuwe Zijderoutes
NieuweZijderouteoverland
NieuweZijderouteoverzee
DeelnemersAsianInfrastructureInvestmentBank
China
29
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Do’s op zakelijk gebied
• SlechtsweinigChinezensprekenEngels.ZorgdaaromvooreentolkofhuureenChinees(sprekende)medewerkerin.
TAAL CULTUUR ZAKELIJK
• ZorgvooreenChinesevertalingvanuwnaam-kaartje.Geefdezemettweehandenaanenneemhemookzoinontvangst,zomogelijkmetdeChinesekantnaarboven.
• GebruikWeChat(hetChineseequivalentvanWhatsApp)omdirecteneenvoudigincontactteblijvenmetChinesezakenpartners.
• Probeereenbetrouwbarelokalebondgenootofmedewerkerintehuren.Hierdoorzullendevoor-bereidingenveelsoepelerverlopen.
• PraatmetenleervanondernemersdieervaringhebbeninChina.
• Maakgebruikvansubsidiesdieopnationaal(RvO)niveauwordenaangebodenomexportvanhetNederlandsebedrijfsleventestimuleren.
• Volgeentaal-encultuurcursus,zodatuiniedergevaldemeestbasalebeleefdhedeninhetChineeskuntuitwisselen.
• Chinakenteenduidelijkehiërarchie.Zorgervoordatuweetwieeraandeanderekantvandegesprekstafelzitenrichtuzelftotdejuistepersoon.
• ZorgdatuzakenalscontractenenbeschermingvanintellectueleeigendomgoedopordeheeftvoordatunaarChinagaat.
• Bereidzakelijkegeschenkengoedvoor.DoorbijgeloofzijnbepaaldegeschenkennietgeliefdinChina.Bijvoorbeeldhorloges,klokkenenparaplu’s.HetbesterelatiegeschenkisietstypischNederlands.
• VerdiepuverderindecultureleverschillentussenNederlandenChina,ooknahetlezenvanditrapport.
• Schakelwaarnodigeenexpertinomutehelpen.DewerknemersvanBOMkunnenuincontactbrengenmetdejuisteorganisatie.
TAAL CULTUUR ZAKELIJK
30
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
Don’ts op zakelijk gebied
• VermijdcontroversiëleonderwerpenzoalsTibetendemensenrechten.Chinezenzwijgendaarlieverover.
• WeesubewustvanveelvoorkomendeChinesezakelijkescams.Alseenvoorstelzondereerdercontactineensviae-mailaanuwordtgerichtentemooilijktomwaartezijn,isdathetmeestalook.
• Ganietinzeemeteenbedrijfwaarunietgoedmeekuntcommunicerenofwaarueenslechtgevoelbijheeft.Ruimtijdinomeenzakenpartnertelerenkennenenweesselectief.
• Eenrekeningfifty-fiftydelenisinChinataboe.Deuitnodigendepartijbestelthetetenenbetaaltderekening.Inanderegevallenisdeeeraandeoudstebinnenhetgezelschap.
• HetisbelangrijkdatudeChinezenniethun‘gezichtlaatverliezen’inhetopenbaar.Wijsmensennietopenlijkophunfouten.Ganooitschreeuwenwantdanverliestuallebasisdieumogelijknognodigheeftomverdertekomen.
• Ganietoverhaasttewerk.
CULTUUR ZAKELIJK
Zakendoen met China vergt een investering van geld, tijd en een lange adem.
31
Tijdenseenhandelsmissiegeleiddoorminister-presidentRuttenaarChinabegin2018,werdeenaantalvandedeelnemendebedrijvengeadviseerdomalleeneenlegelaptopentelefoonmeetenemen.Met‘leeg’werdbedoeldappa-ratuurzondergevoeligegegevens.Deapparatuurzouopafstandkunnenworden‘leeggetrokken’ofzelfswordenovergenomen.OokwordtinformatieoplaptopsentelefoonsinChinavrijwelzekerdoorderdenmeegelezen.BedenkhierbijinhoeverredeinformatiedieopdetelefoonenlaptopstaatinteressantengevoeligisvoordeChineseoverheid.
Maatregelendiebedrijvenkunnennemenzijn:• GeefChinesesoftwarezoalsWeChatgeentoegang
totfoto’senbestanden.• DeelgeengevoeligeinformatieviaWeChat.• Gebruikgeenopenbarewifi-netwerkeninChina.• Maakdesnoodsgebruikvaneeneigenwifi-hotspot.
HiervoordienteenNederlandsebel-eninternetbundel(tijdelijk)geüpgradedtewordenvoorinternationaalgebruik.
De ITinfrastructuur in China is goed ontwikkeld. In
de meeste ontwikkelde provincies, zo ook Jiangsu, is
breedband internet en wifi vrijwel overal beschikbaar,
vaak kosteloos.
BOM /KANSENINJIANGSU/ZAKENDOENMETCHINA
DIGITALISERINGHevige restricties GebruikvaninternetinChinaisechteraanhevigerestrictiesonderhevig.DenationaleoverheidbepaaltvanachterdeGreatChineseFirewallwelkeinternationalewebsitesenmediabezochtkunnenwordeninChina.DithoudtindatonderandereTwitter,WhatsApp,Facebook,Instagram,YouTubeenwebsitesvaneenaantalinternationalemedia,waaronderdeNewYorkTimesenTheIndependent,nietbezochtkunnenwordeninChina.OokGoogleenalhaaraanverwantetoepassingen(maps,docs,calendar,Gmail,etc.)zijnniettoegankelijkinChina.Dezerestrictiesgeldennietindespecialeregio’sHongKongenTaiwan.
OmtochaandebehoeftenvanChineseinternetgebruikerstevoldoen,zijnerinChinaequivalentenbeschikbaarvanaldezewestersewebsitesenapps.EenonontbeerlijkedaarinisWeChat,hetChineseequivalentvanWhatsApp.Chinezenzijnnietzozeergewendaancontactonderhoudenviae-mail,maarwelviaWeChat.
32
BOM /KANSENINJIANGSU / ZAKENDOENMETCHINA
Sectoren: HTSM, Agrifood en Life Sciences
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Sector HTSM Hightech Systemen en Materialen
Jiangsuiséénvandeprovinciesmetdemeestwetenschappelijkebronnenenhethoogsteniveauvaninnovatie.Meerdan750.000werknemerszijnwerkzaaminR&D.DetotaleR&DwaardevanJiangsubedroegin2015€23miljard,gelijkaan2,55%vanhetbbp.Erzijnmeerdantienduizendgecertificeerdehightech-bedrijvengevestigdindeprovincieenveertienbelangrijkelaboratoria,dieeenleidendepositieinChinainnemen.1
JiangsuheeftookalsenigeprovincieinChinaeenInternationalPropertyRights(IPR)-strategiegelanceerdmetachtIPRHelpdeskCenters.JiangsustaatbekendomeengunstigklimaatvoorIPR-beschermingenwasdeeersteChineseprovinciedieeenMemorandumofUnderstanding(MOU)tekendemethetU.S.PatentandTrademarkOffice.BedrijvenuitJiangsuhebbendemeesteaan-gevraagdeenverleendeoctrooienbinnenChina.
Bron:http://en.jittc.org/AboutJiangsu/
Jiangsu
750.000 werknemerswerkzaaminR&D.
TotaaleR&Dwaarde2015:€23 miljard=2,55%vanhetbbp.
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Innovatie hoog op de agendaInhetjaar2025heeftdeprovinciealsdoelomeeninternationalespelertewordenophetgebiedvantechnologiemetwereldwijdeinvloed.
Innovatiestaathoogopdeagenda.VergelekenmethetgeavanceerdeinternationaleniveaubevindenveelindustrieënenondernemingeninJiangsuzichnogsteedsopeengemiddeldniveau.Hetverbeterenvantechnologie-importengezamenlijkeR&Diseenbelangrijkmiddelomindustriëleupgradesteversnellen.DaaromheeftJiangsugrotebehoefteaansamenwerkingmetinnovatievetechnologie-bedrijvenvanbuitenChina.
Inhetverlengdedaarvan,isJiangsuerggeïnteres-seerdinhetuitwisselenvantoptalentenmetanderelandenenhetbevorderenvaninternationaleuit-wisselingophetgebiedvantechnologieeninnovatie.DaaromisJiangsugestartmethetopzettenvaneenco-financieringsprogrammavoorsamenwerkingenmetbuitenlandseuniversiteiten,onderzoeks-institutenenmethetbedrijfsleven.Hierbinnenzijnalbandenopgebouwdmeteenaantalinternationalepartners,waaronderNederland.
HetbelangrijksteplatformhierbinnenishetJiangsuIndustrialTechnologyInnovationCenter(JITRI).JITRIwordtondersteunddoordeprovincialeoverheidenspeelteencrucialerolindecommercialiseringvanindustrieeltechnologischonderzoek,metalsdoeldeeconomischeontwikkelingvandeprovincietestimuleren.Totnutoemaken23onafhankelijkeonderzoeksinstitutenen13industriëleinnovatie-centradeeluitvanJITRI.http://en.jitri.org/yanjiuyuan.html
BELANGRIJKE ORGANISATIES IN JIANGSUJiangsuProvincialCommissionofAgriculturewww.jsagri.gov.cn
JiangsuKeyLabofBiomass-basedGreenFuelsandChemicalshttp://eng.njfu.edu.cn/info.php?id=130
JiangsuPowerDesignInstituteCo,Ltd(JSPDI),www.jspdi.com.cn
35
Kansen voor Nederlandse bedrijvenDoelstellingen van Jiangsu om innovatie aan te moedigen
Bevorderingvantechnologischeinnovatie-initiatievenvanondernemingen.
StimuleeruniversiteitenenhogescholenomwetenschappelijkonderzoektecombinerenmetindustriëleR&D-vereisten.
Ontwikkelsamenwerkingbinnendenationaleeninternationaleacademischeindustrie.
Verhogenvanhetenthousiasmevanwetenschappersentechniciophetgebiedvaninnovatieenondernemerschap.
Verbeteringvandecreatieenbescherming
vanIE.
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Nextgenerationinformation.
Technologievoornieuweenergie.
Energiebesparingenmilieubescherming.
Geavanceerdeintelligentmanufacturing.
Bio-technologieennieuwemedicijnen.
High-techoplossingenvoordesectoragrifood.
36
Voedselveiligheid is grote uitdagingOnlangspubliceerdedeBritseEconomistIntelligenceUnithet2017GlobalFoodSafetyIndexReport.Chinakreeghierineen45epositiewereld-wijd.VoedselveiligheidismetnameeengrotereuitdagingvoorChina,omdathetlanddegrootstepopulatieterwereldheeft.
DetoegenomennadrukinChinadieoproepttotmeerinnovatiesophetgebiedvanvoedselveiligheid,slimmerevoedselproductieen-distributieendeintroductievannieuwetechnologieëninlandbouw-grondenheeftgeleidtotdecreatievaneennieuwebedrijfsterm:‘AgricultureandFoodTechnology’,ofkortweg‘Voedseltechniek’.
InChinawoontva vandewereldbevolking(1,38miljardmensen),maarhetlandbeschiktslechtsoverca.6%vanhetbeschikbareakkerlandterwereld.
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Sector AgrifoodChinaisvoorNederlanddegrootsteexportmarktvoorlandbouwproductenbuitendeEU.Nederlandstaatopdetweedeplaatsopdewereldranglijstalshetgaatomdeexportvanlandbouwproducten.
DelaatstejarenzijnerinChinaeenaantalgrotevoedselschandalenaanhetlichtgekomen,waaronderhetbekendemelkpoederschandaalin2008.HierdoorisereengrootwantrouwenontstaantegenChinesevoedingsmiddelen.Consumentenhebbeneenvoorkeurvoorbuitenlandseproducten.NederlandstaathoogaangeschrevenbijdeChineseconsument,metnameomonzehoogkwalitatievezuivelenanderelandbouwproducten.
NederlandsekennisentechnologiezijninChinavolopintrek,omdatzebijdragenaandevoedsel-zekerheid.EriseentoenemendevraagnaarNederlandseduurzame,veiligeengezondevoedsel-producten.DeverstedelijkingendesnellegroeivandeChinesemiddenklassezijnbepalendvoordeaanzienlijkveranderendeconsumptiepatronenvanChineseconsumenten.Naarmatedelevens-standaardenhetbeschikbaarinkomenstijgen,zijnChineseconsumentenopzoeknaarmeergezond,natuurlijk,biologischengeïmporteerdvoedsel.
Agrifood hoog op Chinese agenda GrondstoffenzijnschaarsenbevolkingsgroeiheeftagrarischeinnovatienaardetopvandeChineseagendageduwd.Inhetlaatstevijfjarenplan(2016-2020)staatagrifooddanookhoogopdeagenda.
In2016heeftdeChineseoverheidhetplanOutlineforHealthyChina2030uitgebracht,metalsdoelhetsysteemvanvoedselveiligheidsnormenteverbeteren.Hetuiteindelijkedoelisomnormenvoorvoedsel-veiligheidinovereenstemmingtebrengenmetinternationalenormen.Voortdurendeverbetering,monitoringenevaluatievanvoedselveiligheids-risico’sondersteunenditdoel.Tegen2030streeftChinanaareenvolledigedekkingvandevoedsel-veiligheidrisicomonitoring.
Bron:http://foodsecurityindex.eiu.com/Country/Details#China
15
37
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Kansrijke Nederlandse producten in agrifood voor de Chinese markt:• Babyvoeding.• Kasteelt(zoalsklimaatcontroleenduurzamekassen).• Pluimvee.• Aardappelverwerking.• Datagedrevenagrifoodinnovatie(omdeopbrengstvangewassenteverhogen).• Bloemenenplanten,veredelingenlandbouwkundigonderzoek.• Mestverwerking.Dierlijkenorganischafval.Chinaheefteengrootmestprobleem
enerisdringendbehoefteaaninnovatieveoplossingen.• Afvalverwerking.http://www.agf.nl
Bron:UNComtrade-CBS
Stappenplan
De Chinese overheid heeft een concreet stappenplan uitgewerkt om ervoor te zorgen dat de groei binnen deze sector toeneemt. Het doel daarin is om: • Technologiebinnendezesectorte
verhogen–innovatie.• Bevorderenvansamenwerkingmet
buitenlandseondernemingendiealsterkzijnindezesector.
• Stimulerenvanhetimporterenvanagrifooduithetbuitenland.
Nederland China
38
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
Sector Life Sciences & Health
ZORGSYSTEEM
HethuidigeChinesezorgsysteemmoettoegankelijkenbetaalbaarwordenvoordehelebevolking.Degehelegezondheidszorgmoetvangoedekwaliteitzijn,indeontwikkelendestedenenkleinereplaatsen.VeelChinezenmoetennunogverreizenvoorhetdichtstbijzijndeziekenhuis.Inveelgevallenmoetenzehelaashunjarenlangespaargelduitgevenaanhogeziekenhuisrekeningen.
OmdenodigeverbeteringeninhetzorgsysteeminChinadoortevoeren,heeftdecentraleregeringeengrootscheepsehervormingafgekondigd.ErmoettoegankelijkeenbetaalbaregezondheidszorgvangoedekwaliteitkomenvoordeheleChinesebevolking.Dezehervormingengaangepaardmeteenmiljardeninvesteringinnieuweziekenhuizen,kliniekenenbijbehorendeapparatuur.Denadrukligtophetverbeterenvandelandelijkezorg–voorzieningeninruralegebiedenensteden,ophetverbeterenvandekwaliteitvanopenbarezieken-huizenenbeteretrainingvanartsenenhetzorg–personeel.EengoedeenbetaalbarebasisverzekeringvoorelkeChineesiséénvandedoelstellingenvandenationaleoverheid.
FARMACEUTISCHE INDUSTRIE
DeoverheidvanJiangsuwilhettotalezorgbudgetomlaagbrengendooreengecentraliseerdeinkoopvanmedicijnen.Denationaleregeringwileenzogenaamdelijstvanessentiëlemedicijneninstellen.Chinaisdetweedegrootstemarktvoorfarma–ceutischeproductenengroeitsnel.
InJiangsustimuleertdeoverheiddefarmaceutischeindustrieomindetoekomstopdeinternationalemarkttekunnenconcurreren.ChinavoldoetinmiddelsaandeinternationalestandaardenophetgebiedvanGMP-richtlijn(GoodManufacturingPractice).NaastwestersefarmaciezietChinaookeenrolweggelegdvoortraditioneleChinesegenees-middelen(TCM)opwestersemarkten.ChinesepartijenonderzoekenwerkzamestoffeninTCMomvoorgebruikingeneesmiddelentewordentoegelateninhetWesten.Ineenaantallandenzijnhiervooraltestproceduresgestart.
MEDISCHE APPARATUUR
Jiangsukentdehoogsteconcentratievanbinnen-landsefabrikantenvanmedischeapparatenbinnenChina.Veelvandezelokalebedrijvenrichtenzichvoornamelijkopdemarktvoormedischeapparatuurinhetlaagstemarktsegment.Geavanceerdemedischeapparatuurzoalsröntgenapparatuur,chirurgischeapparatuurenechografiediagnostischeapparatuurwordtnoggrotendeelsgeïmporteerduitEuropa.NederlandstaatinChinabekendomhaarhoogwaardigemedischeproducten,waarinbijvoor-beeldPhilipseenbekendenaamis.
39
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
OUDERENZORG EN VERGRIJZING
DeouderenzorgsectorinChinastaatnogindekinderschoenen,metslechtsweinigervaringenweinigsocialeacceptatie.Indekomendetienjaarisdevraagbinnendezesectorhoog.DeoverheidvanJiangsurealiseertzichdatinvesterenindevoorzieningenvoorouderenzorgnoodzakelijkis.Buitenlandseinvesteerdershebbenzelfdemogelijk-heidomonafhankelijkofmetChinesepartnersfaciliteitenterealiserenindeprovincie.Stadsbestureneninvesteerdersindeprovinciezoekenhierinnaarbuitenlandseexpertise.
Nederlandwordtbeschouwdalséénvandemeestontwikkeldelandenbinnenditgebied.EenaantalNederlandsebedrijvenzijnalactiefopdeChineseLSH-markt.Maarzeervarendateengoedelokalepartnerbelangrijkisinhetuitwerkenvaneenlange-termijnstrategie.
BASIS OPENBARE VERPLEEGHUIZEN
Zogenaamde‘seniorlivingresorts’zijnontwikkeldvoorouderenmetonvoldoendeinkomenenzonderandereplekomteverblijven.Dezeopenbarewoningenhebbenechteronvoldoendecapaciteitenlijdenondereenslechtereputatie.
THUISZORG
VerreweghetgrootstedeelvandezorgvooroudereninChinawordtnogsteedsgedaanopeentraditionelemanier:doordekinderen.Echter,demeestevandezekinderenenhunechtgenotenmoetenfulltimewerkenomdekostteverdienen.Zehebbengeentijdomdaarnaastvoorhunouderstezorgen.BovendienheeftJiangsumiljoenenmigrerendewerknemers,dienietbijhunoudersindebuurtwonen.Hoegaatmenmetdezekwestieom?Enkelevoorbeelden:• InSuzhouwordtgeëxperimenteerdmeteen
virtueelthuis-gebaseerdouderenzorgsysteem.• DeoverheidvanNanjingbiedteen(beperkte)
subsidieaanvolwassenendiehunbaanmoetenopzeggenomvoorhunouderstezorgen.
• Voorouderenwaarvanhetenigekindisgestorvenvoorzietdeoverheidookinbeperktesubsidie.
40
BOM /KANSENINJIANGSU/SECTOREN:HTSM,AGRIFOODENLIFESCIENCES
TOP-END PRIVATE VOORZIENINGEN
Deafgelopenjarenzijnerverschillendeinitiatievenvoorup-marketzorgcentraopgestart.MeestalgeïnitieerddoorgroteChinesevastgoedonder-nemingenenondersteunddoorlokaleoverheden.Demeestevandezeexperimentenzijngerichtophetaanbiedenvanhoogwaardigezorginparticulierebejaardenhuizen,gerichtopderijkerelagenvandebevolking.
IndeChineseLSH-industrieiseengebrekaanbaanbrekendonderzoekeninnovatieveideeën.DeoverheidinJiangsustimuleertinnovatieenonderzoekdoorbinnenlandsebedrijvenenonderzoeksinstituten.Daarnaastverwelkomtzestrategischepartnerschappenmetbuitenlandseorganisatiesommeergeavanceerdetechnologieeninnovatieveproductenaantetrekken.
InhetpubliekedomeinbiedtJiangsuuitstekendeacademischecentradiebetrokkenzijnbijfarma-ceutischenbiotechnologischonderzoek,zoalsNanjingPharmaceuticalUniversity,NanjingUniversity,NanjingUniversityofTechnologyenJiangnanUniversityinWuxi.Intotaalwerkenzemet13KeyNationalCentres(nationalecentravantopkwaliteit).
Voornaamste LSH-development zones1. NanjingBiotechandPharmaceuticalValley.2. TaizhouChinaMedicalCity(CMC,focusop
geneesmiddelenonderzoek,diagnostischemedischehulpmiddelenennanomaterialen).
3. SuzhouBioBay(focusvoornamelijkopmetbiofarmaceutischeproductieenverwerking,diagnostiekenmedischehulpmiddelen).
De belangrijkste organisaties in Jiangsu in de LSH-sector1. JiangsuProvincialCommissionofHealth
andFamilyPlanning.2. JiangsuPharmaceuticalProfessionAssociation.3. JiangsuAssociationforMedicalDeviceIndustry.4. JiangsuMedicalAssociation.
Kansen voor Nederland en mogelijkheden binnen LSH in Jiangsu• Investeringsmogelijkhedeninprivate
ziekenhuizen.• Investeringsmogelijkhedeninlifesciences/
biomedischesector.• Vraagnaarmedischehulpmiddelenin
dezorgsector.• Ontwerpenherinrichtingvanziekenhuizen
enklinieken.• Inspelenopbehoeftenvandevergrijzende
bevolking.• E-health(ITindezorg).• Trainingvanzorgpersoneelenartsen.• TrainingophetgebiedvanGMP-compliance.• Afzetmarktvoormedischetechnologie.
Bron:http://wjw.jiangsu.gov.cn/art/2018/3/21/art_49499_7539957.html
41
BOM /KANSENINJIANGSU / DIT IS DE BOM
Dit is de BOM DeBOM(BrabantseOntwikkelingsMaatschappij)bouwtsamenmetondernemers
aaneensterke,duurzame,toekomstbestendigeBrabantseeconomie.
Wedelenkennis,vormennetwerkenenverstrekkenkapitaalaanvernieuwende
Brabantseondernemingenenduurzameenergieprojecten.Daarnaaststimuleren
weinnovatieve,buitenlandseondernemingenomzichinBrabanttevestigenen
helpenweBrabantsebedrijvenmethunuitbreidinginhetbuitenland.
BOM /KANSENINJIANGSU/DITISDEBOM
BOM International TradeMethetlabelInternationalTradehelptdeBOMBrabantseondernemingenomhunkansenopinter-nationalemarktenoptimaaltebenuttenensnellertekunnengroeien.Onzeonafhankelijkepositieopentdeurenbijondernemers,kennisinstellingenenoverhedendievooranderenvaakgeslotenblijven.Zohelpenweambitieuzeondernemersomhunkansenopnieuwemarktenoptimaaltebenutten.
ONZE DIENSTEN
Toegang tot netwerken Contactmetinteressantebusinesspartners,kennisinstellingenenlokaleoverheden.
Bron:http://wjw.jiangsu.gov.cn/art/2018/3/21/art_49499_7539957.html
Informatie en kennisdeling Informatieovermarkten,financierings-
instrumentenvoorinternationaalzakendoenenevenementeninbinnen-enbuitenland.
• Toegangtotrelevantesectorinformatieenspecifiekebedrijfsinformatie.
Ondernemersreizen Deelnemenaanseminarsenbedrijfs-
bezoekendiejehelpenjebedrijfinhetbedrijfinhetbuitenlandteprofileren.
• Organisatievankleinschaligeevenementenmetfocusopmatchmaking.
• Ontvangstvanbuitenlandsebedrijven-delegaties,waarbijBrabantsebedrijvenkunnendeelnemenaanhetprogramma.
43
BOM /KANSENINJIANGSU/DITISDEBOM
Ons werkveldBOMInternationalTraderichtzichopdriekansrijkemarktenmeteengoedontwikkeldnetwerkenonzeeigenlokalevertegenwoordiging:• China(regioJiangsu)• Zuid–Duitsland
(regio’sBadenWürttembergenBeieren)• VerenigdeStaten
(MidwestenTexas)• Israël
44
Onze specialistenChinaRenéeVersteegde-DerksProjectManager+31(0)[email protected]
Zuid-Duitsland & IsraëlMarkKoppersSeniorProjectManager+31(0)[email protected]
Verenigde StatenBododeWitSeniorProjectManager+31(0)[email protected]
[email protected]+31 (0)88 83 111 20
45