Kansen en uitdagingen van natuurinclusief boeren in NederlandDe (rand)voorwaarden, consequenties, en (on-)mogelijkheden van verschillende stappen naar natuurinclusief boeren – opgehaald uit het Agrifirm webinar van 17 april 2018

Als coöperatie vinden wij het heel belangrijk om van de leden te horen

wat er speelt. Alle boeren zijn dagelijks werkzaam met natuur en landbouw.

Honderden boeren zijn al volop bezig met het samen laten gaan van deze

twee. Veel van hen werken aan natuurinclusieve landbouw en zijn actief

bezig met biodiversiteit.Als Agrifirm zijn we ons echter ook bewust dat

de maatschappij, wetenschappers, overheden en vele anderen zich zorgen

maken over de ontwikkeling van de biodiversiteit. De komende tijd zal

de discussie uitvoerig gevoerd worden over andere manieren om ons

landbouwsysteem in te richten. Als Agrifirm willen we graag met elkaar

in gesprek gaan over wat de praktische consequenties zijn van verschil-

lende maatregelen. Waar lopen onze leden tegen aan, wat kan wel en

wat kan niet.

Tijdens een webinar hebben we onze leden en andere kijkers om input

gevraagd. We zijn trots dat 245 geïnteresseerden dit webinar bekeken

hebben, waarvan 161 live tijdens de uitzending.

Dit webinar heeft ons veel geleerd en daarom willen we de belangrijkste

punten graag met u delen.

Ruud Tijssens

Director Public & Cooperative Affairs

Voorwoord & visie

Tijdens het webinar bespraken Corné Vermaat (melkveehouder),

Jan Reinier de Jong (akkerbouwer), Jan de Wit (Louis Bolk Instituut) en

Ruud Tijssens (Agrifirm) de kansen en uitdagingen van natuurinclusief

boeren in Nederland.

Natuurinclusieve landbouw en biodiversiteit

Natuur inclusieve landbouw is een vorm van duurzame landbouw als

onderdeel van een veerkrachtig voedselsysteem. Het is een vorm van

landbouw die ondersteunend is aan, en gebruik maakt van natuur/

biodiversiteit. Biodiversiteit is de variatie aan leven in een gebied.

Niet alleen leven van dieren en planten, maar ook van schimmels en

bacteriën. Dit betekent diversiteit op het bedrijf en variatie in de regio.

Boeren zijn al op veel verschillende manieren bezig met natuurinclusieve

landbouw. Zo geven alleen al de twee boeren in het webinar aan dat ze

organische stof aanvoeren in de bodem, doen aan agrarisch natuurbeheer,

een uitgestelde maaidatum hanteren, kruidenrijk grasland zaaien,

plasdras aanleggen, groenbemester telen, strokenfrezen, voedselvelden

hebben voor overblijvende vogels en akkerranden voor bijen en vlinders.

In deze bezigheden zijn er ook punten waar de boeren tegenaanlopen.

Er zijn nu nog geen goede verdienmodellen. Veel boeren zijn afhankelijk

van subsidie als het gaat om agrarisch natuurbeheer. ‘Door agrarisch

natuurbeheer haal je grond deels uit de productie. Hier zal wat tegenover

moeten staan.’ In het zaaien van groenbemesters zien we een enorme

opmars. Dit doen boeren om te voorkomen dat de grond verder verschraalt,

doordat er steeds minder meststoffen op het land aangebracht mogen

worden. Ook dit inzaaien van groenbemester brengt extra kosten met

zich mee.

Drie onderwerpen werden in het webinar, en zo ook hieronder, nader

uitgelicht: herstel gezonde bodems, kruidenrijk grasland en fijnmazig

mozaïek voor akkerbouw. Deze onderwerpen zijn geselecteerd door

het Louis Bolk Instituut, na de vraag van Agrifirm: van wat voor soort

inrichting van het landbouwsysteem dromen de ecologen, als ze de vrije

hand zouden krijgen?

Webinar in het kort

Om te zorgen voor een goed organische stof gehalte in de bodem is

een minimale grondbewerking belangrijk. Bij grondomkering komt

namelijk extra zuurstof in de grond. Zuurstof breekt organische stof af.

Het strokenfrezen wat een van de boeren doet, betekent minimale grond-

bewerking. Echter geeft hij ook aan dat na drie jaar wel echt grondkerende

werking te moeten hanteren, omdat anders de bodem vast gaat zitten.

Ook kun je het gehalte organische stof in de bodem verhogen met een

extensief bouwplan. In een gemiddeld bedrijf is de afbraak 1500/3000 kg

organische stof per jaar. Graan en gras zijn nodig in het bouwplan om

dit aan te vullen. Waar men tegenaan loopt bij een extensief bouwplan

is de grondprijs. Deze is hoog. Rustgewas zoals graan of grasklaver

in het bouwplan integreren, is investeren in de grond. Dit moet terug

verdiend worden. Als antwoord op de poll vraag over gezonde bodems

gaf meer dan de helft van de kijkers aan een extensief bouwplan toe

te willen passen.

Wat ook genoemd werd om het bouwplan te optimaliseren, is samen-

werking tussen akkerbouw en melkveehouderij. Dit biedt kansen om

bodemkennis uit te wisselen en kringlopen te sluiten. De Melkveehouder

levert organische stof voor de akkerbouwer en de akkerbouwer levert

eiwit voor de melkveehouder. Een kanttekening die hierbij gemaakt

werd door de boeren: deze bedrijven zitten niet altijd bij elkaar in de

buurt. Daarnaast is bij een dergelijke samenwerking een goede omgang

met de regels en goed vertrouwen onderling nodig. Waarbij binnen de

wet- en regelgeving ook nog zaken vereenvoudigd dienen te worden om

de samenwerking effectief in te kunnen zetten.

Een derde maatregel om het organisch stofgehalte te vergroten is een

hogere aanvoer van organische bemesting. Vooral runderdrijfmest en

GFT compost zijn hier geschikt voor. Hier lopen boeren wel tegen de

mestwetgeving aan. ‘We hebben helaas een fosfaatnorm van 50 kg,

deze is erg zuinig.’

Herstel gezonde bodems

De vogelbescherming wil 200.000 ha kruidenrijk grasland in Nederland.

Dit betekent 20 procent van het grasland areaal op graasdier bedrijven.

De soort kruiden waarnaar we moeten streven, varieert per grondsoort.

Er loopt onderzoek naar welke kruiden we het beste op welke grond

kunnen zetten (klaver, weegbree, cichorei). Er wordt gekeken of deze

de productie verbeteren en uiteindelijk ook het saldo. Hierbij moet

opgemerkt worden dat het niet alleen gaat om het inzaaien, maar het

beheer van het land ook van grote invloed is. Zo zijn minder bemesten

voor de inzaai en het laten bloeien van de stroken belangrijk.

Als tegengeluid geven de boeren aan dat 20 procent absoluut niet

praktisch inpasbaar is. Denk eerder aan 10 procent. Het opbrengend

vermogen gaat drastisch terug, kruidenrijk grasland is niet lekker om

van te melken, je mag minder bemesten en de hoeveelheid vee die

je moet voeden is een beperkende factor omdat er minder gras van

het land komt.

Op de vraag of 200.000 ha kruidenrijk grasland haalbaar is, antwoord-

de 22 procent ja, 31 procent misschien, 47 procent nee.

Kruidenrijk grasland

De perceelgrootte kan groot effect hebben op biodiversiteit.

Hoe groter het perceel, hoe groter de impact op de biodiversiteit.

Fijnmazige mozaïek kan ervoor zorgen dat plagen en ziekten verminderen

doordat je bepaalde gewassen naast elkaar teelt die effect op elkaar

hebben of bepaalde insecten weren. Het voorbeeld graan naast aardappel

wordt genoemd. Over de breedte van de stroken wordt nog gediscussieerd.

De boeren noemen stroken van 50-80 meter breed. De wetenschap

aan tafel houdt het op 12-24 meter brede stroken.

Het vergt wel veel vakmanschap in steeds groter wordende bedrijven.

De boeren geven aan dat ze het op korte termijn niet zien gebeuren,

maar in tijdspad van 15 jaar wellicht wel. De techniek schrijdt voort.

In de landbouw wordt er steeds meer met GPS gewerkt. Dit maakt deze

vorm van strokenlandbouw steeds functioneler en gemakkelijker.

Een randvoorwaarde is wel dat het effect van fijnmazige mozaïek op

biodiversiteit en de functionaliteit van de landbouw beter wetenschap-

pelijk in beeld gebracht moet worden. Het moet een meerwaarde geven

aan biodiversiteit en aan het boeren.

Met de stelling ‘fijnmazige mozaïek een begaanbaar pad is voor de

komende 15 jaar’ was 56 procent het eens.

Fijnmazig mozaïek voor akkerbouw

Er gebeurt al heel veel en er is veel mogelijk, maar er is ook nog veel

onbekend over de effecten en de meerwaarde van bepaalde maatregelen.

Hier is onderzoek voor nodig, en bijbehorende goede verdienmodellen.

Biodiversiteit moet niet alleen goed zijn voor de natuur, maar ook

ondersteunend zijn aan de landbouwproductie. Natuurinclusieve land-

bouw is belangrijk om aan te werken, maar eigenlijk zouden we toe

moeten naar een natuurinclusieve samenleving. We moeten het

biodiversiteitsvraagstuk gezamenlijk oppakken. Dit vergt serieuze

aandacht en serieus investeren voor ons allen.

Conclusie

Als Agrifirm willen we een bijdrage leveren aan een verantwoorde

voedsel keten voor toekomstige generaties. Daar zijn natuurinclusieve

landbouw en aansluitend biodiversiteit belangrijke onderdelen van.

Agrifirm zal alle input die is gegeven door onze leden beschikbaar

stellen op de verschillende plaatsen waar we over natuurinclusieve

landbouw en biodiversiteit in gesprek zijn.

Heb je vragen over het webinar of wil je jouw idee delen over dit

onderwerp, neem dan contact op met Communicatie Agrifirm:

communicatie@agrifirm.com.

Slotwoord

Tijdens het webinar konden deelnemers stemmen, meepraten en vragen

stellen. In totaal zijn er 83 vragen gesteld. Een gedeelte van deze vragen

hebben we besproken tijdens het webinar. Vijf vragen sprongen er uit,

en beantwoorden we hier.

Vragen en antwoorden

Vraag 1 Antwoord 1

Wat verstaan we onder natuurinclusieve landbouw?

Natuurinclusieve landbouw omvat heel veel, van een bloeiende rand tot een ruime vruchtwisseling, van een levende bodem tot een kleinschaligere inrichting van het landschap. Ook het water (schoon, met levensmogelijkheden voor allerlei organismen) is in veel regio’s belangrijk. En wat hoort niet meer bij natuurinclusieve landbouw? Een belangrijke vraag, zeker bij het zoeken naar manieren om de maatschappij/consument mee te nemen in deze opgave. Hier is nog geen eenduidig antwoord op. Verschillende mensen en partijen hebben daar een verschillende mening over. Hoeveel kruiden moeten er in een perceel staan om melk onder een “biodivers” of “natuur-inclusief” merk te mogen produceren? Vaak zal het dan niet om het exacte percentage maar om het beeld gaan.

Vraag 2 Antwoord 2

Wat verstaan we onder kruidenrijk grasland?

In ieder geval veel meer dan een enkele bloem, en ook meerdere soorten. Denk eerder aan een grasland waar minimaal vijf soorten kruiden in moeten zitten. Dit lijkt veel, maar valt in de praktijk wel mee, bijvoorbeeld omdat klavers ook kruiden zijn; hele nuttige, die geen productie hoeven te kosten (en zelfs geld kunnen opleveren). Kruidenrijk grasland staat niet gelijk aan onbesmet land met een uitgestelde maaidatum. Maar meer spreiding in maaidatum en een deel van het kruidenrijk grasland tot bloei laten komen (niet alleen in mei, maar ook later). En dat zal aanleiding zijn om de verdeling van mest over de verschillende percelen te heroverwegen. Niet overal minder, maar wel minder mest bij inzaai: een mislukte inzaai is zonde van het (dure) kruidenzaad, maar minder mest geeft ook het gras de kans om beter te wortelen.

Vraag 3 Antwoord 3

Moeten we niet bij een bodemonderzoek een score krijgen voor biodiversiteit?

Hier wordt veel onderzoek naar gedaan, maar het zal nog jaren duren voordat er valide normen zijn waar een teler op kan gaan sturen. Er zijn op dit moment laboratoria die op verzoek van de klant onderzoek doen naar bodemleven. Daarbij krijg je meestal een indicatie over de aantallen bacteriën en schimmels die in de bodem voorkomen. Sommige laboratoria geven een idee over het bodemleven door een analyse van het aantal niet pathogene aaltjes, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen bacterie- en schimmel- etende aaltjes. Weer anderen geven aan dat je moet gaan tellen hoeveel wormen er in een (een deel van) de bouwvoor voorkomen. Eurofins gebruikt op dit moment een methodiek die een indicatie geeft van de hoeveelheid actieve bacteriën en schimmels geeft maar geen enkele info over de soorten, dus de diversiteit.In alle gevallen zijn er op dit moment geen “normen” waaraan je middels deze analyses kunt “spiegelen” of dit voor jouw grond en bijbehorend grondgebruik goed, matig of slecht is.

Vraag 4 Antwoord 4

Hoe verhoudt een gezonde bodem, met een grote biodiversiteit daarin, zich tot keuzes in gewasbescherming en onkruidbestrijding?

Met een gezonde bodem krijg je weerbaardere gewassen die sterker zijn en waar je minder gewasbescherming op zult hoeven toe te passen. Met een grotere biodiversiteit ontstaan er mogelijkheden voor mogelijk biologische toepassingen in de gewasbescherming. Normaliter zou je kunnen stellen; hoe gezonder de bodem, hoe groter de biodiversiteit, hoe makkelijker de gewasbescherming en onkruidbestrijding.

Vraag 5 Antwoord 5

Hoe zien jullie stroken kruidenrijk grasland, met de visie richting 2025, 65 procent eiwit van eigen land. Dus volop bemesten maximaal kunstmest. Bijt dit elkaar niet?

De melkveehouder zal in de toekomst zijn bedrijf nog meer gaan benaderen vanuit de voerbehoefte van de melkkoeien, het jongvee en de droge koeien. Vanuit die behoefte wordt vervolgens het bouwplan bepaald. In de opzet van het bouwplan zal rekening gehouden worden met huiskavel / veldkavel(s) en grondgeschiktheid voor grasland of bouwland. In het bouwplan kunnen dan keuzes gemaakt worden in teelt, mengsels of samenwerking die bijdragen aan de doelstelling en rentabiliteit van het melkveebedrijf, alles passend binnen de mogelijkheden vanuit wet- en regelgeving. Uiteindelijk zullen de gevolgen voor de stikstof(eiwit) en fosfaat efficiëntie, zowel op bedrijfsniveau (kringloop) als op dierniveau (BEX), leidend zijn om te komen tot een dekking van 65 % van het benodigde eiwit.

Vragen en antwoorden

Landgoedlaan 207325 AW Apeldoorn

Koninklijke Coöperatie Agrifirm U.A.

Postbus 20000 7302 HA Apeldoorn

T 088 488 10 00T 088 488 18 00

info.agrifirm.nlwww.agrifirm.nl