Kan het nog beter?Kan het nog beter?

Wat moderne economische Wat moderne economische theorie kan betekenen voor de theorie kan betekenen voor de

praktijk van ABvMpraktijk van ABvM

Erik T VerhoefErik T Verhoef

InhoudInhoud Anders Betalen voor Mobiliteit: het Anders Betalen voor Mobiliteit: het

economisch fundamenteconomisch fundament Arthur Pigou (1920)Arthur Pigou (1920)

Filebestrijden: een kwestie van Filebestrijden: een kwestie van dynamisch durven denken én doendynamisch durven denken én doen William Vickrey (1969)William Vickrey (1969)

De infrafondsen: geld storten = asfalt De infrafondsen: geld storten = asfalt storten?storten? Herbert Mohring & Mitchell Harwitz (1962)Herbert Mohring & Mitchell Harwitz (1962)

Economische basis voor Economische basis voor ABvMABvM

Externe effecten: ongeprijsde Externe effecten: ongeprijsde welvaartseffectenwelvaartseffecten Milieu, ongevallen, geluidMilieu, ongevallen, geluid Congestie: “Congestie: “tijd is geld”tijd is geld”

Arthur Pigou (1920): regulerend prijsbeleidArthur Pigou (1920): regulerend prijsbeleid Optimale heffing = marginale externe Optimale heffing = marginale externe

kostenkosten EfficiëntEfficiënt

Optimale omvang externe effectOptimale omvang externe effect Tegen minimale maatschappelijke kosten bereiktTegen minimale maatschappelijke kosten bereikt

‘‘De gebruiker/vervuiler betaalt’ is rechtvaardig?De gebruiker/vervuiler betaalt’ is rechtvaardig?

““Het” plaatje…Het” plaatje…$

MSC

MPC=ASC

D=MPB=MSB

r*

MobilityN* N0

a

b

Netto welvaartswinst:• Bespaarde kosten (onder MSC)• Minus verloren baten (onder MB)

Brandstof etc plus reistijd

VoT

Voorbeeld: CE (2004)Voorbeeld: CE (2004)“Best case”“Best case”

Voorbeeld: CE (2004)Voorbeeld: CE (2004)“Worst case”“Worst case”

ImplicatiesImplicaties

Congestie belangrijk themaCongestie belangrijk thema Straks meerStraks meer

MilieuthemaMilieuthema Focus op CO2 wellicht niet gerechtvaardigdFocus op CO2 wellicht niet gerechtvaardigd

Perfect instrument al beschikbaar: accijnsPerfect instrument al beschikbaar: accijns Is nu ingezet op niveau dat fors hoger is dan marginale Is nu ingezet op niveau dat fors hoger is dan marginale

schadekostenschadekosten Benut mogelijkheden van tijd- en plaatsdifferentiatie Benut mogelijkheden van tijd- en plaatsdifferentiatie

door op andere milieuaspecten te differentierendoor op andere milieuaspecten te differentieren Heffingen gedifferentieerd naar Euro-klasse en Heffingen gedifferentieerd naar Euro-klasse en

plaats van rijdenplaats van rijden

De dynamiek van filesDe dynamiek van files

Congestie varieert sterk over tijd en Congestie varieert sterk over tijd en ruimteruimte Voorkeur voor innovatief elektronisch Voorkeur voor innovatief elektronisch

prijsbeleidprijsbeleid … … boven brandstofheffingenboven brandstofheffingen … … boven louter capaciteitsbeleidboven louter capaciteitsbeleid

Maar:Maar: Het gaat vooral om variatie Het gaat vooral om variatie binnenbinnen de spits de spits … … dus niet alleen dus niet alleen tussentussen spits en dal spits en dal

De gemiddelde file voor het Coenplein (2000)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

5 6 7 8 9 10 11

Kloktijd (uur)

Str

om

en (

auto

's/u

ur)

00.050.10.150.20.250.30.350.40.450.5

Rei

stij

d (

uu

r)

Stroom naar CP Stroom vanuit CP Reistijd

Capaciteit

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Stel nu eens…Stel nu eens…

… … constante aankomststroom vóór constante aankomststroom vóór het knelpunthet knelpunt gelijk aan de uitstroom (dus: de gelijk aan de uitstroom (dus: de

capaciteit)capaciteit) Dan:Dan:

evenveel passages in dezelfde tijd, maar evenveel passages in dezelfde tijd, maar zonder filezonder file

zelfde aankomsttijd voor iedereenzelfde aankomsttijd voor iedereen kortere reistijden voor iedereenkortere reistijden voor iedereen

Waarom…Waarom…

… … zien we elke dag die verspillende file zien we elke dag die verspillende file dan weer?dan weer?

Vickrey (1969)Vickrey (1969) File als File als evenwichtsherstellend mechanismeevenwichtsherstellend mechanisme Dynamisch evenwicht tussenDynamisch evenwicht tussen

ReistijdkostenReistijdkosten TijdstipkostenTijdstipkosten … … anders zou iedereen degene willen zijn die anders zou iedereen degene willen zijn die

om 9:00 aankomt…om 9:00 aankomt…

Vickrey (1969)Vickrey (1969)

Tijdsafhankelijke heffing voorkomt zo’n Tijdsafhankelijke heffing voorkomt zo’n filefile Leidt tot instroom gelijk aan de capaciteitLeidt tot instroom gelijk aan de capaciteit ……en leidt tot welvaartswinsten leidt tot welvaartswinst

Effecten heffing (verschillen met Pigou)Effecten heffing (verschillen met Pigou) Alleen vertrektijden veranderen (iedereen Alleen vertrektijden veranderen (iedereen

later!)later!) Aankomsttijden veranderen nietAankomsttijden veranderen niet Evenveel weggebruikers als zonder heffingEvenveel weggebruikers als zonder heffing

6.5 7 7.5 8 8.5 9 Kloktijd

0.5

1

1.5

2 Heffing (€)

Vickrey-heffing voor Vickrey-heffing voor CoenpleinCoenplein

Vickrey en argumenten tégen Vickrey en argumenten tégen spitsheffingenspitsheffingen

““Mensen hebben geen alternatiefMensen hebben geen alternatief”” Hoeft ook niet: evenveel weggebruikers Hoeft ook niet: evenveel weggebruikers

mét als zónder heffingmét als zónder heffing ““Mensen kunnen niet op een ander Mensen kunnen niet op een ander

tijdstip reizen, want zitten vast aan tijdstip reizen, want zitten vast aan werktijdenwerktijden”” Aankomsttijden op werk veranderen nietAankomsttijden op werk veranderen niet

Dus:Dus:

Tijdsdifferentiatie heffingen van groot Tijdsdifferentiatie heffingen van groot belang voor de efficiëntiewinstenbelang voor de efficiëntiewinsten Continu variërend Continu variërend binnenbinnen de spits, net als de spits, net als

de lengte van files núde lengte van files nú De mogelijke variabiliteit is een groot De mogelijke variabiliteit is een groot

voordeel t.o.v. alternatieve voordeel t.o.v. alternatieve instrumenteninstrumenten Accijnzen…Accijnzen… En… capaciteitEn… capaciteit

Prijzen én capaciteit?Prijzen én capaciteit?

Een optimaal wegennet is onder Een optimaal wegennet is onder bepaalde omstandigheden precies bepaalde omstandigheden precies zelf-financierend (Mohring & Harwitz, zelf-financierend (Mohring & Harwitz, 1962)1962) Potentiële voordelen van toepassing:Potentiële voordelen van toepassing:

EfficiëntieEfficiëntie Transparantie in financieringTransparantie in financiering Transparantie in besluitvorming rond aanleg Transparantie in besluitvorming rond aanleg

van nieuwe wegenvan nieuwe wegen

Dus: infrafondsen zijn een Dus: infrafondsen zijn een dubbelslimme zet?dubbelslimme zet?

Tenminste 4 “vertaalproblemen” van Tenminste 4 “vertaalproblemen” van theorie naar praktijktheorie naar praktijk

1.1. ““Bepaalde omstandigheden”: Bepaalde omstandigheden”: neutrale schaaleffecten in neutrale schaaleffecten in infrastructuuraanbodinfrastructuuraanbod Empirie uit VS lijkt bemoedigend, maar Empirie uit VS lijkt bemoedigend, maar

nooit goed bekeken in NLnooit goed bekeken in NL

Vertaalproblemen (2)Vertaalproblemen (2)

2.2. Aan de heffingenkant: alleen Aan de heffingenkant: alleen opbreng-sten van het opbreng-sten van het “congestiedeel” van de heffing “congestiedeel” van de heffing heffing zijn relevantheffing zijn relevant

Dus niet die van het milieudeel, het Dus niet die van het milieudeel, het ongevallendeel, etc.ongevallendeel, etc.

Vertaalproblemen (3)Vertaalproblemen (3)

3.3. Aan uitgavenkant: het gaat om de Aan uitgavenkant: het gaat om de jaarlijkse kapitaalkosten (“rente en jaarlijkse kapitaalkosten (“rente en afschrijving”), niet om investeringskostenafschrijving”), niet om investeringskosten

Dus: niet een advies om heffingsopbrengsten Dus: niet een advies om heffingsopbrengsten om te zetten in extra capaciteitom te zetten in extra capaciteit

Verwar investeringsuitgaven niet met Verwar investeringsuitgaven niet met kapitaalkosten!kapitaalkosten!

En let op: een groot deel van de En let op: een groot deel van de heffingsopbrengsten betreft de heffingsopbrengsten betreft de kapitaalkosten van bestaande capaciteitkapitaalkosten van bestaande capaciteit

Vertaalproblemen (4)Vertaalproblemen (4)

4.4. Wegen zonder congestie? Wegen zonder congestie? Geen congestieheffing –> geen Geen congestieheffing –> geen

zelffinancieringzelffinanciering Reden: ondeelbaarheid minimale capaciteitReden: ondeelbaarheid minimale capaciteit

Kortom: nogal wat vragen liggen open, Kortom: nogal wat vragen liggen open, maar weinig reden om aan te nemen dat maar weinig reden om aan te nemen dat mechanische oormerking tot efficiënte mechanische oormerking tot efficiënte uitkomst leidtuitkomst leidt

Wat is wijsheid?Wat is wijsheid? Wellicht:Wellicht:

Voorwaardelijke oormerkingVoorwaardelijke oormerking Opbrengsten km-heffingen geoormerkt voor Opbrengsten km-heffingen geoormerkt voor

weginfrastructuur in regio van opbrengst…weginfrastructuur in regio van opbrengst… … … mitsmits daar projecten zijn met positief baten- daar projecten zijn met positief baten-

kosten saldo (Duivesteijn, “OEI”)kosten saldo (Duivesteijn, “OEI”) Anders: andere bestemmingAnders: andere bestemming

Voorkom…Voorkom… Mechanisme van “over-investeringen”Mechanisme van “over-investeringen” Mechanisme van “onder-prijzing”Mechanisme van “onder-prijzing”

ConclusieConclusie

Economische wetenschap heeft Economische wetenschap heeft betekenisvolle inzichten voor ABvM betekenisvolle inzichten voor ABvM opgeleverd, die nog niet de praktijk opgeleverd, die nog niet de praktijk gehaald lijken te hebbengehaald lijken te hebben

StellingenStellingen Vickrey heffingen verdienen een goede kansVickrey heffingen verdienen een goede kans Oormerken moet voorwaardelijk op positief Oormerken moet voorwaardelijk op positief

baten-kosten saldo zijnbaten-kosten saldo zijn Milieudifferentiatie kan efficienter: niet op CO2Milieudifferentiatie kan efficienter: niet op CO2