1

vakblad voor het primair en speciaal onderwijs

DigibordOngekende mogelijkhedenZin in lezen dankzij digibordHet digibord op de mytylschoolPassend Onderwijs en het digibord

# 0

3.20

14

ZP3_JdV_142800A.indd 1 24-03-14 14:20

2 03.2014

Al zijn digiborden bij uitstek hét klassieke voorbeeld van een techniekgedreven innovatie en daarmee een mislukking als het

gaat om succesvolle implementatie moeten we echter niet flauw doen, ze hangen er nu wel, en het zijn stiekem best nuttige apparaten! Een beamer kost een paar honderd euro, een digibord een paar duizend, je betaalt kort door de bocht dus een factor tien meer voor het kunnen aanraken van het scherm. Het lijkt dus niet meer dan logisch om eens goed na te denken wat dit je oplevert. Veel leerkrachten maken al dankbaar gebruik van het digibord door filmpjes, websites en ander digitaal leermateriaal te tonen maar weten verder vaak nog niet zo goed wat er nog meer allemaal mogelijk is met zo’n digibord. Dit is wel nodig om het digibord optimaal te kunnen benutten in hun onderwijsontwerp en daarmee het de investering waard te laten zijn.Deze technologieën zijn ondertussen wel onderdeel geworden van de belevingswereld van kinderen en ze willen er maar al te graag mee onderwezen worden. Je kan dan ook van alles vinden van deze nieuwe technologieën maar iedereen is het over bepaalde onderwijskundige principes eens. Zo streeft elke leerkracht bijvoorbeeld naar meer interactie met de klas, het digibord biedt hier bij uitstek veel mogelijk-heden voor. Allerlei softwareproducenten ontwikkelen steeds meer interactieve gereedschappen voor het digibord zoals digitale weeg-schalen, kaarten, letterklappers en kassa’s maar zoeken ook de combinatie met tablets, smartphones en laptops door het ontwikkelen van stemsoftware om de klas in zijn geheel te betrekken bij stellingen, opdrachten, quizzen of vraagstellingen. Iedereen die hier ervaring mee opdoet erkent meteen meerwaarde van deze tools met betrekking tot de betrokkenheid en motivatie. Deze ervaring als leerkracht ook echt zelf opdoen is volgens mij dan ook dé voorwaarde voor echte gedrags-verandering. Een deskundig helpend handje is daarbij van groot belang om vastlopen te voorkomen!

ERIK MEESTERAls projectleider Mediawijsheid is Erik bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie medeverantwoordelijk voor de docentenpro-fessionalisering binnen deze organisatie. Hij is ook actief als docent in o.a. de minor ‘Kind Leren Media’ en als inhoudelijk expert betrokken bij de afstudeeronderzoeken omtrent onder-wijs & ict.

Naast deze baan bij Fontys is Erik leerkracht in de boven-schoolse plusklas Groep DOEN bij het Samenwerkingsverband Vught e.o. die voor hem fungeert als speeltuin en kweekvijver voor innoverend onderwijs en in het bijzonder vernieuwende ict-werkvormen en toepassingen.

e.meester@fontys.nl | Twitter @Meestertweet | LinkedIn

ZP3_JdV_142800A.indd 2 24-03-14 14:20

3

Nummer 5 2014 is een themanummer over Natuuronderwijs.

Heeft u ervaren dat in uw klas het onderwijs beter en passender is geworden. Gewoon omdat u elke dag probeert het weer beter te doen. Neem contact op met de redactie zorgprimair@cnvo.nl. Wie weet kan het een bijdrage voor ZP worden. Nu ook mogelijk om los abonnement te nemen op Zorg Primair! Dat kost € 30,00 per jaar. Bellen naar 030 7511003 of mailen naar ledenadministratie@cnvo.nl

Contact met redactie: zorgprimair@cnvo.nlPraat en denk mee via Linkedin!

02

04

06

11

15

16

19

24

25

28

29

Voorwoord Erik Meester

Oriëntatie, Jan van Balkom

Lesgeven met het digibord, Huub van der Haagen, Ellen Rohaan & Anouke Bakx

De ongekende mogelijkheden, Sanne van de Ven

Leren lezen om te leren Bas Wijs

Bevordering van leesmotivatie met het digibord!Marloes Bastianen

Het digitale schoolbord op de mytylschool Tessa Otten

Wennen aan Passend Onderwijs, Stuurgroep Passend onderwijs

Passend onderwijs en het digitale schoolbord Bert Boshoven

Tijdschriften kort

Boeken

ZP3_JdV_142800A.indd 3 24-03-14 14:20

4 03.2014

AGENDA: APRILl 12 april 2014: Symposium ‘Elk mens zien als een

uniek persoon: een uitdaging?’ Locatie: Evertshuis te Bodegraven. Kosten € 49,50. Informatie/Aanmelden: www.stibco.nl

SEPTEMBERl 11 september 2014: 3e Nationaal Congres

Ouderbetrokkenheid. Locatie: midden-nederland. Kosten: € 399,00. Informatie/aanmelden: www.nationaalcongresouderbetrokkenheid.nl

TIPSNick & Simon gaven allereerste digibordconcertHet succesvolle zangduo Nick & Simon gaven in november het allereerste digibordconcert. Als ambassadeurs van Edukans probeerden zij met deze actie zoveel mogelijk kinderen en leerkrachten te bereiken. Ze waren op 8000 computers en digiborden te zien en te horen. Ze vertelden over hun reis naar Kenia waar ze schoenendozen uitdeelden en verder zongen ze enkele van hun mooiste hits. Het concert is nu nog te beluisteren via www.digibordconcert.nl.

Communicatieplatform voor basisschoolleerlingenEen goede productieve relatie tussen school, ouders en leerling levert een positieve bijdrage aan de gang van zaken op school. Met Eduleap blijft ontwikkelen voor basisschoolleerlingen leuk en uitdagend. Het biedt hen een eigen veilig sociaal mediaplatform waarop zij successen kunnen delen met de klas of met zelfgemaakte groepen. Gaandeweg leren kinderen op een veilige manier omgaan met social media en bouwen zij op het prikbord een overzicht van wat zij hebben meegemaakt, geleerd en bereikt. Berichten met foto’s die worden geplaatst op Eduleap, kunnen verwijderd worden en komen nooit op internet. Meer informatie bij martijn.gardenier@sie-onderwijs.nl

Hulpwaaier dyslexieDe diagnose ‘dyslexie’ werd vorige maand ter discussie gesteld. In plaats van kinderen te onder-werpen aan dure en tijdrovende diagnostische tests, moeten scholen zich volgens richten op het vroeg herkennen van degenen die moeite hebben met lezen en alle kinderen met dit probleem gelijk behandelen. Staatssecretaris Sander Dekker (Onderwijs) zette vorig jaar ook al zijn vraagtekens bij de term dyslexie. Volgens Dekker zou het ook kunnen zijn dat een kind gewoon moeite heeft met lezen. “We moeten uitkijken dat we niet al onze leerproblemen dyslexie gaan noemen’’. In elke klas zitten 1 a 2 leerlingen met min of meer ernstige leesproblemen. Alle reden om leerkrachten adequaat toe te rusten om hier tijdens de les op in te kunnen spelen. In de Hulpwaaier

ACTUELE EN BRUIKBARE ZAKEN VOOR DE LEERKRACHT DOOR JAN VAN BALKOM

Een filmpje van de schoolHoe geeft u zo goed mogelijk een beeld van hoe het er bij u op school aan toe gaat? Veel scholen zouden het fijn vinden als er beelden van zijn, een filmpje. Iets wat je op de website of tijdens een informatieavond kunt laten zien. En liefst in een paar minuten. En ook liefst niet te duur. Dat kan. Jeroen van de Loo richt zich met zijn filmbedrijf onder andere op scholen. Met zijn camera maakt hij beelden en monteert die tot een aantrekkelijk geheel. Een kleinschalig bedrijf met hart voor onderwijs.Voorbeelden zijn te vinden via www.promotie-video.com.

ZP3_JdV_142800A.indd 4 24-03-14 14:20

5

Dyslexie worden onderwerpen als hulp in de klas, werken naar een diagnose, maar ook mythes en feiten op een rijtje gezet. De waaier is samengesteld door deskundigen die weet hebben van de onderwijspraktijk van alledag. De Hulpwaaier dyslexie is te bestellen bij Uitgeverij Pica en kost € 14,95. www.uitgeverijpica.nl

Themanummer ‘Een kind van 8 jaar’Na de zomervakantie wil Zorg Primair een themanummer samen-stellen met als titel ‘Een kind van 8 jaar’. Met dat themanummer willen we een gevarieerd beeld schetsen van een kind van die leef-tijd. We hebben dr. Ewalt Vervaet bereid gevonden een bijdrage te leveren. Als ontwikkelingspsycholoog zal hij de leeftijd, de kenmer-ken en de mogelijkheden van een kind van acht jaar beschrijven. Daarnaast zijn we op zoek naar bijdragen van leerkrachten die da-gelijks te maken hebben met kinderen van acht jaar. Wie kan er in 1000 woorden beschrijven wat een kind van die leeftijd kan, doet en wil….? Waarheen gaan de interesses? Hoe is zo’n kind in de om-gang? Welke kenmerken typeren het kind? Hoe zit het met de motoriek? Hoe zit het met de creatieve ontwikkeling? Een lijst van vragen die kan worden aangevuld met de verbeelding van de juf of de meester. Reacties/Voorstellen zijn welkom bij de redactie: zorgprimair@cnvo.nl

Een filmpje van de schoolHoe geeft u zo goed mogelijk een beeld van hoe het er bij u op school aan toe gaat? Veel scholen zouden het fijn vinden als er beelden van zijn, een filmpje. Iets wat je op de website of tijdens een informatieavond kunt laten zien. En liefst in een paar minuten. En ook liefst niet te duur. Dat kan. Jeroen van de Loo richt zich met zijn filmbedrijf onder andere op scholen. Met zijn camera maakt hij beelden en monteert die tot een aantrekkelijk geheel. Een kleinschalig bedrijf met hart voor onderwijs.Voorbeelden zijn te vinden via www.promotie-video.com.

ADVERTEREN in ZORG PRIMAIR Met 35.000 lezers is onderwijsvakblad Zorg Primair hét medium om met name onderwijskundige zaken onder de aandacht te brengen. ZP wordt uitstekend gelezen door een groot geinte-resseerd publiek in onderwijszaken. Professiona-lisering en goede praktijken staan daarbij centraal. Vooral geschikt dus om relevante literatuur of onderwijsmiddelen, adequate opleidingen en andere zaken waar de professional in het onderwijs van op de hoogte moet zijn onder de aandacht te brengen. Ook uw personeelsadvertentie in ZP bereikt gegarandeerd een grote groep betrokken onderwijsmensen. U kunt contact opnemen met Ilona Pikal, office manager bij Bureau RECENT. Ilona@recent.nl.

ZP3_JdV_142800A.indd 5 24-03-14 14:20

6 03.2014

Toepassing in de praktijk op basis van theorie

Lesgeven met het digibordHUUB VAN DER HAAGEN, ELLEN ROHAAN & ANOUKE BAKX

Op steeds meer basisscholen hangen digiborden in het lokaal. Was het een aantal jaren

geleden nog relatief nieuw en innovatief als een school digiborden ter beschikking had,

nu lijkt het al bijna de normaalste zaak van de wereld dat het klaslokaal een digibord

heeft. Het digibord zou het onderwijs en het leren van leerlingen kunnen onder-

steunen. Maar is dat inderdaad zo in de praktijk? De praktische inzet van het digibord

is zeer uiteenlopend. Op sommige scholen wordt het digibord op een zelfde manier

ingezet als het krijtbord en is het niet meer dan een vervanger daarvan (Itzkan, 2011).

Op andere scholen wordt vanuit een nieuwe visie op leren en onderwijs gewerkt met

digiborden. Op deze scholen is het onderwijs zodanig veranderd dat digiborden

noodzakelijk zijn. Leerkrachten verwerken bijvoorbeeld animaties in het les-

programma en leerlingen laten zelf werken met het digibord.

ZP3_JdV_142800A.indd 6 24-03-14 14:20

7

In dit artikel wordt een onderzoek beschreven dat is uitgevoerd op de pabo van Fontys Hogeschool Kind en Educatie. Wij wilden graag eens nagaan wat de meerwaarde zou kunnen zijn van het werken met digiborden bij Wetenschap- en Techniek (W&T)-lessen op de pabo en waar deze eventuele meerwaarde door wordt bepaald. Er is daarbij gekeken naar twee aspecten, namelijk het zelfver-trouwen van studenten in het onderwijzen van W&T op de basisschool (self efficacy) en de motivatie van studenten voor het vak W&T (attitude).

DE THEORIEHet inzetten van ICT-middelen in het onderwijs kan op verschillende manieren gebeuren. Itzkan (2011) noemt drie verschillende fasen:1. Substitutie: Dit is vaak de beginfase. Hierin

wordt eigenlijk een kopie gemaakt van het bestaande leerproces, maar dan met de hulp van ICT. De kern van het onderwijs en het leren verandert niet.

2. Transitie: ICT wordt gebruikt om nieuwe werkvormen toe te kunnen passen, waardoor een verbetering aangebracht wordt in de bestaande didactiek. Een voorbeeld hiervan is het introduceren van een thema met een digitaal mindmap programma.

3. Transformatie: Dit is het meest vergaand, omdat het de hele visie op onderwijs beïnvloedt. Hier gaat het om nieuwe dingen doen op een nieuwe(re) manier, zoals bijvoorbeeld het verwerken van animaties in je lesprogramma en studenten daar zelf op een digibord mee laten experimenteren.

Voogt en collega’s (2010) stellen dat begrip van het T-PACK model van Koehler en Mishra (2008) noodzakelijk is om ICT als effectief hulpmiddel bij het lesgeven in te zetten. T-PACK staat voor Technological Pedagogical Content Knowledge. Uitgangspunt bij het TPACK model is dat het niet voldoende is dat leraren beschikken over afzonder-lijke kennis van ICT (technological knowledge), didactische kennis (pedagogical knowledge) en vakinhoudelijke kennis (content knowledge), maar dat leraren deze drie kennisdomeinen kunnen verenigen. Kennis van ICT is technologische kennis van diverse, digitale media. Iedere leraar dient een functioneel begrip van ICT te hebben om uiteindelijk

deze middelen in te kunnen zetten in het onderwijs. Voorbeelden van moderne media zijn: het digibord, het internet en digitale video. Didactische kennis omvat de manier waarop leerlingen leren, hun (mis)concepties, inzet van leermiddelen, evaluatie van leren, klassenmanagement, lesvoorbereiding en -uitvoering. Vakinhoudelijke kennis bestaat uit feiten, concepten, theorieën en procedures van een bepaald vakgebied. Met de combinatie van vak-inhoudelijke en didactische kennis kan de leraar leerlingen helpen om bepaalde concepten te begrijpen. Het TPACK-model (zie figuur 1) veronder-stelt dat leraren weten waardoor bepaalde leer-inhouden moeilijk of makkelijk te leren zijn en hoe ICT-toepassingen de leerlingen kunnen helpen om problemen tijdens het leerproces te overwinnen. Succesvol lesgeven met behulp van ICT betekent dat de leraar continu een balans zoekt tussen de drie kennisdomeinen van het TPACK-model.

Bij het ontwerpen van de lessenserie voor W&T met het digibord in het kader van dit onderzoek is uitgegaan van onderstaande ontwerprichtlijnen die gebaseerd zijn op het ontwerpen van effectief onderwijs en die specifiek betrekking hebben op het ontwerpen van onderwijs met ICT-middelen. Voor de digibordlessen zijn de digitale lesvoor-bereidingen en het lesprogramma in Prowise Presenter 3.0 gemaakt (een veelgebruikt software-programma voor op het digibord).

Figuur 1: Het TPACK-model (Koehler & Mishra, 2008)

ZP3_JdV_142800A.indd 7 24-03-14 14:20

8 03.2014

1. Leerdoelen opstellen met meetbare criteria en standaarden en deze duidelijk communiceren naar de studenten (Marzano, 2011).

2. Leeractiviteiten ontwerpen die duidelijk zijn afgestemd op de doelen (Bakx et al., 2012), inclusief het voorbereiden van ‘essentiële leerstofbelevingen’ met behulp van het digibord (Van Ast, 2010).

3. Oefenmogelijkheden creëren voor studenten, inclusief experimenteren en kennis toetsen door studenten (Marzano, 2011; Tondeur, e.a, 2011).

4. Creëren van betrokkenheid bij de leertaak en het geven van feedback aan de studenten (Hattie & Timperly, 2007).

5. reëren van een goede relatie met de studenten, inclusief congruent gedrag van de docent (Marzano, 2011).

6. Communiceren van hoge, reële verwachtingen, leidend tot succeservaringen van studenten (Marzano, 2011).

DE PRAKTIJK Het onderzoek bestond uit een voormeting, een interventie (de ontwikkelde lessenserie met het digibord voor W&T) en een nameting. We hebben aan een experimentele groep met 10 studenten de digibordlessen gegeven en aan een controlegroep met 20 studenten de lessen zonder digibord gegeven. Beide lessenseries zijn door dezelfde

docent uitgevoerd. De studenten waren allemaal derdejaars pabostudenten.

Alle studenten hebben voorafgaand aan en na afloop van hun W&T-lessen twee vragenlijsten ingevuld. Deze lijsten hadden betrekking op het zelfvertrou-wen van de student m.b.t. het onderwijzen van W&T (Science Teaching Efficacy Belief instrument; Bleicher, 2004) en op de attitude van studenten ten aanzien van W&T-lessen (VTB attitude monitor; Walma van der Molen e.a., 2007). Ook zijn na de lessenserie vier studenten uit de experimentele groep geïnterviewd. Deze studenten zijn at random gekozen door loodjes te trekken.

Figuur 2 geeft een beeld van hoe studenten inter-actief kunnen werken met het Digibord en hoe het bord een discussie kan ondersteunen. De studenten zetten eerst zelfstandig zeven stellingen in een volgorde van heel belangrijk naar minder belangrijk. Voorts maken zij in een groep van drie of vier studenten een nieuwe prioriteitenlijst van de stellingen. Vervolgens plaatst elke groep op het Digibord twee groene bolletjes bij een stelling waar de groep het erg mee eens is (hoog)en twee rode bolletjes (laag) waar de groep het helemaal niet mee eens is. Hierdoor ontstaat er een klassenoverzicht van meningen. Vooral stellingen met een rood en groen bolletjes nodigen uit tot een verdiepende

Figuur 2: Een interactieve opdracht met het digibord.

ZP3_JdV_142800A.indd 8 24-03-14 14:20

9

discussie. Doel hiervan is zicht te krijgen op en een mening te ontwikkelen over alle doelstellingen voor W&T in het basisonderwijs.

De vragenlijst over self efficacy liet geen verschillen zien tussen de groep die les had gehad met het digibord en de groep die de meer traditionele lessen had gevolgd. Wel is een significant verschil gevon-den in attitude: op de nameting waren de studenten uit de groep mét digibord positiever ten aanzien van de W&T-lessen dan hun medestudenten met de meer traditionele lessen. Bij de voormeting waren geen verschillen tussen de twee groepen gevonden. Uit de interviews komt naar voren dat de studenten zich betrokken en geboeid voelden bij de digibor-dlessen. Zo geven ze aan: “Ik deed bij deze lessen mijn laptop dicht, bij andere lessen ga ik vaak iets anders doen” en “Het digibord is kleurrijk en er gebeuren dingen die de aandacht trekken”. Het specifieke karakter van het werken met het digibord bij W&T was voor de vier studenten motiverend en heeft bijgedragen aan een meer positieve houding ten aanzien van W&T-lessen: “Je kreeg voorbeelden aangereikt hoe je een les kunt invullen en hoe je kinderen daar heel goed bij kunt betrekken” en “Met het digibord kun je veel meer dan een gewoon krijtbord; er van alles online bij pakken”. Drie van de vier geïnterviewde studenten geven als negatief effect aan dat het digibord niet altijd goed werkt:

“Het digibord werkte niet altijd goed. Dan verlies je ook de aandacht.”

DE KRACHT VAN HET DIGIBORDAangezien het onderzoek op kleine schaal is uitgevoerd, zijn we voorzichtig met onze conclusies. Het lijkt erop dat een lessenserie van zes W&T-lessen, waarbij zeer actief met het digibord is gewerkt, attitudeverhogend werkt. Ook de betrok-kenheid en motivatie van de studenten lijkt te worden vergroot. Studenten vonden het leuk, hielden hun aandacht bij de les, participeerden actief en kregen concrete beelden bij hoe zij zelf les zouden kunnen geven op de basisschool. Het onderzoek heeft echter niet vast kunnen stellen dat de studenten uit de digibordgroep meer zelfvertrouwen hebben gekregen voor het lesgeven in W&T met het digibord.

Een advies voor leerkrachten die ook met een digibord willen werken is dat je in de eerste plaats moet zorgen dat de techniek (het digibord zelf) altijd werkt. Het lesgeven op het digibord vraagt andere didactische vaardigheden dan lesgeven zonder digibord. Het aanpassen van bestaande opdrachten voor het digibord vereist van de docent een vaardig-heid in het werken met de software voor het digibord. Vanwege de positieve effecten op attitude, betrokkenheid en motivatie is het echt de moeite

Figuur 3: Voorbeeld van de visuele vormgeving van een presentatie met het digibord.

ZP3_JdV_142800A.indd 9 24-03-14 14:20

10 03.2014

waard om tijd te investeren in het werken met het digibord! Het digibord heeft een aantal zeer krachtige eigenschappen. Met het digibord kunnen visueel aantrekkelijke presentaties gegeven worden (zie voor een voorbeeld figuur 3). De lesstof kan met het digibord veelzijdig en gevarieerd aangeboden worden. Het digibord kan er ook voor zorgen dat er meer interactie in de klas ontstaat. Het digibord heeft een duidelijke invloed op de interactie tussen de leerkracht en de leerling, maar ook tussen leerlingen onderling doordat op het bord inter- actieve activiteiten gedaan kunnen worden (zie ook Van Ast, 2010). Het digibord lijkt over het algemeen een bijzondere aantrekkingskracht op leerlingen te hebben, wat hun betrokkenheid bij de les vergroot. De leerlingen kunnen daarbij actief betrokken

worden door activiteiten te doen waarbij ze zelf naar het bord moeten lopen en dingen op het bord moeten verschuiven of aanklikken (zie voor een voorbeeld figuur 2).

Eerlijkheidshalve moeten we bekennen dat het digibord ook een zwakke kant heeft. Het vergt van de leerkracht andere kennis en vaardigheden die te maken hebben met het gebruik van ICT in het onderwijs. Het gevaar is allerlei leuke snufjes in de les toe te passen die wel grappig, maar niet effectief voor het leren van leerlingen zijn. Het gevaar dreigt dat het gebruik van het digibord tot doel wordt verheven in plaats van dat het als leermiddel wordt ingezet. Dus laten we vooral het leren en ontwikke-len van leerlingen voorop blijven stellen, met of zonder digibord.

OVER DE AUTEURSDrs. Huub van der Haagen, dr. Ellen Rohaan & dr. Anouke Bakx zijn werkzaam bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie

LITERATUURl Ast, M. van, e.a.(2010). Meerwaarde van het

digitale schoolbord. Publicatie 24 van de Kennis-net onderzoeksreeks. Zoetermeer: Kennisnet.

l Bakx, A., Ros, A., & Teune, P. (2012). Opbrengst-gericht onderwijs ontwerpen. Bussum: Coutinho.

l Bleicher, R. (2004). Revisiting the STEBI B: Measuring self-efficacy in preservice elementary teachers. School Science and Mathematics, 104(8), 1-10.

l Itzkan, (2011). In: Dummer G. (ed). ICT voor de klas. Groningen: Noordhoff Uitgevers.

l Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The Power of Feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81–112.

l Koehler, M. & Mishra, P. (2008). Introducing TPCK. In: AACTE Committee on Innovation and Technology (Red.). Handbook of technological pedagogical content knowledge (TPCK) for educators. New York: Routledge.

l Marzano, R.J. (2011). De kunst en wetenschap van het lesgeven. Een evidence-based denkkader voor goed, opbrengstgericht onderwijs. Vlissingen: Bazalt.

l Tondeur, J., Braak, J. van, Voogt, J., & Fisser, P. (2011). Maak kennis met Technological Peda-gogical Content Knowledge: een conceptueel model voor het opleiden van leraren. Zoetermeer: Kennisnet.

l Voogt, J. e.a. (2010), Maak kennis met TPACK. Publicatie 26 van de Kennisnet onderzoeksreeks. Zoetermeer: Kennisnet.

l Walma van der Molen, J., Wiegerinck, S., & Rohaan, E. (2007). Eindrapportage VTB attitude monitor: De ontwikkeling van een attitude- instrument op het gebied van wetenschap en techniek voor leerlingen in het basisonderwijs. JWVDM-Advies, training en onderzoek.

ZP3_JdV_142800A.indd 10 24-03-14 14:20

1111

“Het digibord helpt mij kinderen onderwijs te bieden op een manier die bij ze past”

De ongekende mogelijkhedenSANNE VAN DE VEN

“Kinderen van nu zijn beeldkinderen”, aldus Ester Wernsen, leerkracht in groep 4/5 op

een basisschool in Wernhout, Noord-Brabant. “Ze zijn opgegroeid met smartphones,

touchscreens en tablets om zich heen, waarbij ze apps intuïtief opstarten en waarbij ze

plaatjes van links naar rechts over het beeld swipen. Je kan niet om het feit heen dat

leerlingen van nu gewend zijn om naar bewegend beeld te kijken en uitleg middels

digitale visuele middelen verwachten.”

Drie leerkrachten vertellen over hun ervaringen met het digibord.

ZP3_JdV_142800A.indd 11 24-03-14 14:20

12 03.2014

TOUCHSCREEN EN DIGIBORDEster heeft sinds een jaar een touchscreen in de klas en gebruikt dit dagelijks tijdens haar lessen. “Niet voor alle lessen zet ik het scherm in, maar wanneer het mijn lessen kan ondersteunen staat het scherm aan en gebruik ik het.” Voorheen had Ester een digibord met beamer. Ze is erg te spreken over het touchscreen. “Ik vind het scherper en mooier qua kleuren”. Wat mogelijkheden betreft is er niet veel verschil. “Het gaat toch om de software die je erop hebt staan en ik gebruik zelf eigenlijk vooral lesactiviteiten die ik vind op internet. Het scherm is alleen wat kleiner dan het digibord, dus soms moeten de kinderen die wat verder naar achteren zitten wel wat dichterbij schuiven als we een klassikale activiteit hebben.”

DE WERELD IN DE KLAS“Het digibord (het touchscreen wordt ook digibord genoemd, red.) geeft mij de mogelijkheid om de wereld in de klas te halen. Ben ik bijvoorbeeld bezig met een les topografie, dan pak ik Google Earth erbij en draai ik de wereldbol tot we de plaats of het land waar we het over hebben, hebben gevonden. Met Streetview maak je het helemaal realistisch, je neemt

letterlijk een kijkje tussen de rijstvelden in Indonesië of kijkt rond tussen de wolkenkrabbers in een straat van New York. De kinderen dit zelf laten doen, zorgt voor een grote betrokkenheid. De kinderen worden er enthousiast van en willen graag aan het bord. Je brengt een stukje van de echte wereld in je klas, het maakt het levendig en realistisch.” De meerwaarde van het digibord laat zich pas echt zien als Ester de flipchart laat zien die ze vervolgens bij de les gebruikt. Ik zorg ervoor dat ik van te voren een satellietkaart over een plattegrond heb geplaatst, van exact dezelfde plek. Als je de satellietkaart vervol-gens langzaam transparant maakt, verschijnt de plattegrond. Hierop kan ik de rivieren aangeven en plaatsen omcirkelen. Het is zo eenvoudig, maar lijkt voor de kinderen soms wel magisch.”

INTERACTIVITEITRoos Verbeek geeft les in groep 8 op een basis-school in ’s-Hertogenbosch en heeft, zo zegt zij zelf, de luxe mogelijkheid van het gebruik van stemkast-jes tijdens de les. “Met de kastjes (ActivExpression, red.) breng ik veel interactiviteit in mijn les. De kinderen vinden het geweldig als ze met de kastjes mee kunnen doen met een quiz of mogen reageren

ZP3_JdV_142800A.indd 12 24-03-14 14:20

1313

op stellingen die ik op het digibord laat zien. Met het digibord kan ik direct de resultaten van een stemronde laten zien en dit zorgt voor actieve betrokkenheid bij de les. En het stemmen kan ook anoniem. Dit biedt de kans om moeilijke of gevoelige onderwerpen bespreekbaar te maken. Als leer-lingen weten dat ze anoniem op een stelling kunnen reageren, voelen kinderen zich vrijer om hun mening te geven of om hun ervaringen te delen. Er ontstaan zo zeer waardevolle gesprekken.”

KENNISCONSTRUCTIE“Wat ik zo leuk vind aan het digibord, is de mogelijk-heid om met je geschreven tekst te schuiven”, aldus Joost Vink, leerkracht aan dezelfde basisschool in ’s-Hertogenbosch. “Ik begin mijn les vaak met het maken van een woordweb. Op het digibord kan ik de woorden eenvoudig rangschikken. Na het op- schrijven van alle woorden maken we de belangrijk-ste woorden groter en plaatsen we de woorden die bij elkaar horen erbij. Vervolgens geven we zo’n groepje woorden dezelfde kleur. Zo maak ik, samen met de leerlingen, van het woordweb een mindmap. Soms schuif ik de woorden zelf, maar ik laat de leerlingen ook zelf schuiven met de woorden en er kleine tekeningetjes bij maken. Het digibord helpt op deze manier om verbanden inzichtelijk te maken. Een groot voordeel van het digibord is ook dat ik de mindmap er tijdens een volgende les gewoon weer bij kan pakken; alles wat je hebt geschreven of gemaakt, kun je opslaan en tijdens een andere activiteit weer gebruiken. Dit bevordert de kennis-contructie, omdat de voorkennis, op een visuele manier, wordt geactiveerd, waardoor de leerling de nieuwe informatie kan koppelen aan eerder opgebouwde cognitieve schema’s.”

ZELFSTANDIG AAN HET BORDEcht leeftijds- of niveau-afhankelijk vindt Joost het gebruik van een digibord niet. Hij geeft op dit moment les aan kleuters en aan groep 6/7. Het digibord helpt hem bij beide groepen om zijn les te verrijken of ondersteunen. “Bij de kleuters hangt een touchscreen. Dit past goed bij deze leeftijd, omdat het een kleiner beeld is. Er is een eindeloos aanbod aan activiteiten en lessen die op het scherm uitgevoerd kunnen worden voor alle leeftijden. De jongste kinderen laat ik opdrachtjes doen waarbij ze plaatjes bij elkaar moeten schuiven. Het interactieve

materiaal geeft direct feedback; het plaatje springt terug als de combinatie niet goed is. Hierdoor weten ook de jongste leerlingen dat ze het opnieuw moeten proberen. Ook gebruik ik afbeeldingen die een geluid afspelen als je ze aanraakt. De kinderen schuiven dan bijvoorbeeld het juiste dier bij het juiste geluid.” De kinderen in groep 6/7 oefenen met spellings- of rekenopgaven op het bord. “Soms is dit met methodegebonden software, soms ontwerp ik zelf oefeningetjes die ze zelfstandig kunnen uitvoeren. Tijdens het zelfstandig werken mogen in mijn les om de beurt tweetallen of kleine groepjes op het bord om oefeningen te doen. Als de andere kinderen ook zelfstandig aan het werk zijn, heb ik tijd om kinderen die meer begeleiding nodig hebben aandacht te geven. Naar de leerlingen op het bord heb ik meestal geen omkijken, als de activiteit kwalitatief gezien maar goed is. Het interactieve lesmateriaal prikkelt de kinderen en houdt ze actief betrokken. Door de visuele beelden nemen zij de leerstof gemakkelijker op.”

ZELF ONTWERPEN OF MATERIAAL ZOEKEN?Er is een groot aanbod van leeractiviteiten en lesmateriaal voor op het digibord. Methodes bieden aanvullend materiaal dat op het digibord kan worden gebruikt, maar ook op internet is zeer veel gratis materiaal te vinden. Ester: “Ik google meestal eenvoudigweg op digibordles, groep 4 of 5 en het betreffende onderwerp en dan vind ik eigenlijk altijd veel bruikbaar materiaal. Het is belangrijk om wel selectief te zijn in het materiaal dat je gebruikt. Ik bekijk altijd goed of het aansluit bij de leerdoelen die ik heb bij mijn les. Ik vind het belangrijk dat ik het digibord niet inzet als doel, maar echt als middel. De activiteit moet interactie bieden en zelfcorrigerend werken in het geval dat ik het tijdens het zelfstandig werken inzet.” Ook Joost maakt veel gebruik van materiaal dat er al is, maar vindt het ook leuk om zelf lessen te ontwerpen. “Ik merk een grote betrokkenheid van de leerlingen als ik mijn inter-actieve les zo dicht mogelijk bij de leerlingen en hun leefwereld aan laat sluiten. Ik kan een standaard verkeersles gebruiken, maar ik kan ook foto’s uit de wijk gebruiken en daar de juiste verkeersborden bij laten zetten door de leerlingen. Het maakt het authentieker voor ze en zal daardoor veel beter beklijven.” Roos: “Ik heb ontdekt dat de kinderen

ZP3_JdV_142800A.indd 13 24-03-14 14:20

14 03.2014

het zelf ook heel leuk vinden om activiteiten te ontwerpen. Op de computers op school kunnen de kinderen zelf werken met de digibord-software. Ze zijn er ontzettend handig en creatief mee. De kinderen maken memory-spelletjes of presentaties waarbij ze filmpjes en geluiden koppelen aan woorden of afbeeldingen. Het is toch geweldig om kinderen zo bezig te zien?”

AANDACHT EN MOTIVATIEEster: “Wat ik merk is dat leerlingen van nu een digitale generatie vormen. Interactief beeldmateri-aal werkt echt voor ze, het maakt alles zo veel aantrekkelijker en duidelijker, omdat ze zo zijn opgegroeid. Het is een vernieuwing en daar moet je

als leerkracht mee omgaan, je kunt het niet niet doen. De digitalisering is overal en het digibord helpt mij kinderen onderwijs te bieden op een manier die bij ze past. Het digibord brengt echt verrijking in mijn onderwijs.”

SANNE VAN DE VEN MSc. is onderwijskundige en werkt als consultant onderwijsinnovatie bij IT-Workz. Hier houdt zij zich bezig met de professionalisering van leerkrachten en docenten op het gebied van ICT en onderwijs. IT-Workz, gevestigd te Etten-Leur, is ICT-part-ner voor PO, VO en MBO.

Master SpecialEducational NeedsOnderzoek en ontdek mogelijkheden en ga met nieuwe

perspectieven aan de slag in je praktijk. Leer ‘speciaal

onderwijzen’ en geef ‘Passend Onderwijs’ vorm.

Kies voor de Master Special Educational Needs van

Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg.

Kijk voor meer informatie op fontys.nl/oso. Of stuur een mail naar: oso@fontys.nl met code ZP2014 en ontvang gratis een boek uit onze webshop.

Advertentie

ZP3_JdV_142800A.indd 14 24-03-14 14:20

15

Leren lezen om te lerenWe hebben een interessante vergadering, hoewel ik er ook wel een beetje verward van

word. Wat de directeur goed lukt is ons na te laten denken over het onderwijs dat wij geven. Het is een heel andere teamvergadering dan wij gewoon zijn. Het begint met een presentatie van de resultaten van de middentoetsen uit ons leerlingvolgsysteem. Hij vertelt er bij, dat dit in het vervolg ieder half jaar zal gebeuren, maar dat niet hij, maar wij de presentatie van onze resultaten zullen moeten doen. Het belangrijkste daarbij moet zijn dat wij onze rol zullen moeten belichten. Wat is onze meerwaarde als leerkracht geweest om de leerlingen tot deze resultaten te laten komen. Dit keer wil de directeur vooral op schoolniveau met ons naar de resultaten kijken. Wat ons allemaal opvalt, is dat er de laatste drie jaren al een dip zit in de resultaten van begrijpend lezen van mijn groep, althans de groep die ik dit jaar heb. Het is een snelle, maar gerust-stellende conclusie dat het niet aan mijn lessen heeft gelegen, want de voorgaande twee jaren was de dip er ook al. De leerkracht van groep 8 ziet er geen probleem in, de resultaten in groep 8 zijn al jaren voldoende. De directeur vindt dat het in groep 8 misschien wel een ruim voldoende zou moeten zijn, als je het vergelijkt met de andere vakken. De leerkracht van groep 8 werpt tegen dat begrijpend lezen op het voortgezet onderwijs geen vak meer is, dus dat we ons niet druk moeten maken. Een verkeerde opmerking, begrijpend lezen is de basis van alle vakken, maakt onze intern begeleider ons duidelijk.De onderbouwcollega’s zijn ook meteen weer bij de les. Het technisch lezen staat toch in het teken van begrijpend lezen? Als je niet technisch kunt lezen, kun je lezen met begrip ook wel vergeten. En ook het woordenschatonderwijs wordt er bijgehaald als voorloper van begrijpend lezen. Ik denk nog een leuke opmerking te maken dat zowel woordenschat, het technisch en het begrijpend lezen in het teken staan van de zaakvakken. Vandaar dat het vak er op het voortgezet onderwijs niet meer is. Ik krijg onverwachte bijval en blijk een intelligente opmerking geplaatst te hebben.De directeur stelt voor het vak begrijpend lezen compleet van het rooster te halen, maar de leesstrategieën toe te passen bij alle andere vakken. De taalmethode die we hebben beslaat al een deel van de kerndoelen begrijpend lezen. Verder vraagt het wel iets van de inzet van de leerkrachten om bij wereldoriëntatie de leesstrategieën aan te bieden. Bovendien kun je dan ook bij de presentatie van je halfjaarlijkse toetsen je eigen meerwaarde beter aantonen.De juf die dit jaar voor het eerst groep 7 doet, is enthousiast voor dit idee. Zij vertelt dat onze nieuwe methode, die gebruik maakt van actuele gebeurtenissen, door haar vaak zo voorbereid wordt met filmpjes en andere extra informatie, dat zij zich afvraagt of de leerlingen de antwoorden van de begrijpend leesles weten, omdat zij zoveel er bij ver- zonnen heeft, of dat ze daadwerkelijk de informatie uit de tekst gehaald hebben. Maar waar het uiteindelijk om draait is natuurlijk of ze de kennis hebben opgedaan. Ook ik word wel enthousiast van het voorstel. Er heerst onder de leerlingen het idee dat begrijpend lezen niet leuk is. Maar als je de leesstrategieën kunt verweven in de zaak- vakken, hebben ze niet door dat ze ook leren lezen om te leren.De directeur sluit de vergadering af met de mededeling dat hij veel input heeft gehoord voor een beleidsvoorstel dat hij gaat schrijven over ons leesonderwijs. Hij voegt er aan toe dat hij deze vergadering als voorbereiding gebruikt voor ons, zodat wij het beleidsstuk straks beter zullen begrijpen.

ZP3_JdV_142800A.indd 15 24-03-14 14:20

16 03.2014

Het blijft altijd de leerkracht die het mogelijk maakt

Bevordering vanleesmotivatie

met het digibord!

MARLOES BASTIANEN

Het nieuwe schooljaar gaat van start. Ik ben wederom groepsleerkracht op een

reguliere basisschool. Vorig schooljaar hadden acht leerlingen leesproblemen/

dyslexie. Dit schooljaar blijken tien leerlingen in mijn groep leesproblemen/dyslexie

te hebben. Een situatie in de groep die om aanpassingen vraagt, afgestemd op de

onderwijsbehoeften van de leerlingen. Inmiddels zijn de eerste touchscreens op school

in gebruik genomen. Hoe kan ik daarmee deze leerlingen ondersteunen?

In het kader van mijn opleiding tot Master SEN, heb ik een praktijkonderzoek uitgevoerd. De onder-zoeksvraag luidde: ‘Welke meerwaarde kan het digibord bieden voor leerlingen en leerkrachten, wanneer het ingezet wordt ter bevordering van de leesmotivatie bij leerlingen met leesproblemen?’ Dit actieonderzoek heeft plaatsgevonden in het schooljaar 2010-2011. Frits Harinck (2010) geeft aan dat zo’n onderzoek een beperkte geldigheid heeft, omdat het per definitie contextgebonden, cultuurge-bonden en tijdsgebonden is. Ondanks de veranderde situatie in mijn werksituatie werkt de opgedane kennis en ervaring nog steeds door.

WAT ZEGT DE LITERATUUR EROVER?Na uitgebreid literatuuronderzoek over lezen, bleek dat in de groepen 4 tot en met 8 de nadruk moet liggen op leesmotivatie. In het onderzoek is van de volgende definitie uitgegaan: ‘Leesmotivatie is de drijfkracht die nodig is om betrokken te zijn bij wat je leest. Een betrokken lezer is bezig met de inhoud

ZP3_JdV_142800A.indd 16 24-03-14 14:21

17

van dat wat hij leest, het zet aan het denken, het maakt emoties los en het roept beelden op. Een algemeen aanvaarde opvatting is dat een kind dat betrokken is bij een tekst aanzienlijk beter leest1 . Daarnaast zijn van belang: decodeervaardigheden, echte instructie, herhaling en extra tijd om letters en woorden te kunnen automatiseren. Verder is in vrijwel alle literatuur terug te vinden dat lees- motivatie op drie punten berust, namelijk: het bieden van structuur, persoongericht prijzen en aansluiten bij de leerling. Tijdens dit onderzoek wordt uitgegaan van voortgezet lezen. Dat houdt in dat de basisprincipes van het lezen stevig verankerd worden en er wordt gelezen om te leren.

Diverse ICT-onderzoeken tonen aan dat de inzet van digitale schoolborden daadwerkelijk een meerwaarde heeft voor leerlingen.

De effectiviteit van het leren kan enorm verhoogd worden, doordat betere afstemming op het niveau van de leerling mogelijk is. De leerlingen zijn hierdoor meer betrokken dan voorheen. De leer-kracht moet echter wel over vaardigheden beschik-ken om ICT te kunnen integreren binnen zijn

onderwijs en daarmee de leerlingen betere leerop-brengsten te laten behalen.

DE ‘TRIGGERLIJST’ VAN DAVISTijdens dit onderzoek zijn de volgende drie digibord-activiteiten ingezet. Allereerst het werken met de leerkrachtassistent horende bij de methode ‘Estafette’. Dit schooljaar is ervoor gekozen om te starten met de leesmethode ‘Estafette’, een product van educatieve uitgeverij Zwijsen.Ten tweede het flitsen met ‘triggerwoorden’. Uit literatuuronderzoek is gebleken dat leerlingen met leesproblemen vaak beelddenkers zijn. Dit betekent dat ze moeite hebben met het lezen van ‘trigger-woorden’. Deze woorden zijn moeilijk om te zetten in beelden en blijven daardoor betekenisloos en moeizaam om te lezen. Aan de hand van de ‘trigger-lijst’ van Ronald D. Davis (1999) hebben de leerlin-gen samen met de leerkracht een powerpointpre-sentatie gemaakt. Met de woorden worden zinnen gemaakt. De zinnen zijn vervolgens getekend en onder de woorden getypt. Uiteindelijk gaan de leerlingen met de zelfgemaakte presentatie flitsen.Tenslotte het gebruik van het AVI-lezen en snellezen op een website2 samen met een maatje. De teksten van het ‘AVI-lezen’ zijn onderverdeeld in twee niveaus: instructie- en beheersingsniveau. Per niveau zijn er tien verschillende teksten beschik-baar. Daarnaast heeft de leerling de keuze uit het laten verschijnen of verdwijnen van de tekst. ‘Snellezen’ is een andere optie. Hierbij kan de leerling twee minuten ‘snellezen’. Voor de dataverzameling is gebruik gemaakt van het observeren van leerlingen én leerkracht aan de hand van videobeelden. Daarnaast zijn leerlingen en leerkracht bevraagd middels een drietal vragen-lijsten.

ZP3_JdV_142800A.indd 17 24-03-14 14:21

18 03.2014

HET KLASSENMANAGEMENT IS BELANGRIJKE FACTORUit mijn onderzoek is gebleken dat de inzet van het digibord de leesmotivatie van leerlingen met lees- problemen heeft verhoogd. De inzet van het digibord geeft visuele en auditieve ondersteuning, extra hulp aan de zwakke lezers en bezit de kracht van herhaling. De meerwaarde van de inzet van het digibord voor leerlingen zit in het bewust zijn van de resultaten, interesse in de leerstof, vergroten van het positief zelfbeeld en zelfvertrouwen. De meerwaarde voor de leerkracht hangt grotendeels af van zijn/haar vaardigheden en van een goede instructie. Het klassenmanagement is een belangrijke factor. Als eenmaal de afstemming gevonden is om zoveel mogelijk leerlingen iedere dag met het digibord te laten werken, dan geeft dat de leerkracht rust en ruimte. Het gebruik van methodemateriaal, zoals een leerkrachtassistent, geeft de leerkracht steun en houvast bij de inzet van ICT. De inzet van ICT kan deels ook leerkrachtonafhankelijk gebruikt worden.

HOE NU VERDER?Na dit onderzoek heb ik een paar jaar in groep 1-2 gewerkt. Momenteel sta ik voor groep 4 en worden onder andere de beschreven digibordactiviteiten weer ingezet. Het inzetten van de leerkrachtassistent is makkelijk, maar moet wel aansluiten bij je leesmethode. De digibordsoftware van ‘Estafette’ is in de afgelopen tijd vernieuwd en beschikt over meer mogelijkheden. Het maken van een powerpointpresentatie van de ‘triggerwoorden’ vraagt meer tijd en voorbereiding. De leerlingen ervaren het als een leuke en creatieve manier om met lezen bezig te zijn. Afhankelijk van de ICT-vaardigheid, kunnen de tekeningen op verschillende manieren gemaakt worden.

Gewoon met potlood en papier of met een software-programma, zoals paint.Het inzetten van ‘AVI-lezen’ vergt alleen een omzettabel van oude naar nieuwe AVI-niveaus. Daarnaast is een registratielijst per leerling handig. De leerlingen kunnen dan grotendeels zelfstandig met de website werken en hun voortgang noteren. Ondertussen zijn verschillende devices veelvuldig de school binnengekomen, waaronder tablets en laptops. Daardoor zijn de mogelijkheden en de inzetbaarheid van ICT binnen het onderwijs flink toegenomen. Ook programma’s, zoals Gynzy, Prowise en EduApp, kunnen op een eenvoudige manier steun bieden bij een instructie of verwerking.

Techniek neemt taken over van de leerkrachtTenslotte zijn er ontwikkelingen gaande, waarbij de techniek het nakijken, de registratie en afstemmen op het niveau op de leerlingen overneemt van de leerkracht. Denk daarbij aan ‘Rekentuin/ Taalzee’ en ‘Snappet’. In één oogopslag kan de leerkracht inspelen op de behoeften van de (het) groep(je) leerlingen. Door de komst van Passend Onderwijs worden deze mogelijkheden alleen nog maar belangrijker om aan te kunnen sluiten bij de ontwikkelingsbehoeften van leerlingen en toch het klassenmanagement hanteerbaar te houden. Het blijft echter de leerkracht die het mogelijk maakt!

MARLOES BASTIANEN M SEN is leerkracht in groep 4 op basisschool de Borne te Tilburg. Ze is daar ook i-Coach. Basisschool de Borne is een van de scholen van stichting Xpectprimair te Tilburg. Met name het leren in de 21ste eeuw staat hoog op de agenda van de stichting. Xpectprimair hecht veel waarde aan professionalisering, door leren, werkplekleren en opleiden. Basisschool de Borne geeft op bovenstaande wijze uitvoering aan de doelstelling.

1. www.ontwerpatelier.nl/.../20070611133303 Leesmotivatie.doc

2. Website: http://danielbilliau.classy.be/potatoes/avilezen/menu.htm

ZP3_JdV_142800A.indd 18 24-03-14 14:21

19

TESSA OTTEN

Op de Mytylschool Tilburg biedt het digibord veel mogelijkheden voor leerlingen met

speciale behoeftes. Het werkt motiverend, activerend en geeft volop mogelijkheden

tot interactie en differentiatie.

Het digitale schoolbord heeft een absolute meerwaarde in het mytylonderwijs

ZP3_JdV_142800A.indd 19 24-03-14 14:21

20 03.2014

Op de Mytylschool Tilburg is zes jaar geleden een pilot gestart met het digitale schoolbord, door

er toen op één afdeling mee te gaan werken. Deze pilot was zo’n succes, dat er een jaar later door het management is besloten in alle klassen een digibord te plaatsen. Om alle leerkrachten te enthousiasmeren en handvatten te bieden om te werken met het digibord, is er binnen de school een cursus opgezet. De cursus en alle coördinatie rondom de digitale borden is door twee leerkrachten opgepakt. Bij het geven van de interne cursus werd al snel opgemerkt dat het niveauverschil onder de leerkrachten zeer groot is. Daardoor is ervoor gekozen om de cursus op te splitsen in verschillende niveaus. De cursus had in eerste instantie vooral betrekking op de kennismaking met en het eigen maken van de soft- ware van het digibord. Na enkele jaren ervaring blijkt dat het beter is om de motivatie en de meer-waarde van het gebruik van het digibord te be-nadrukken in de cursus. Als de leerkrachten enthousiast en gemotiveerd zijn, leren ze ook makkelijker de software gebruiken.

MEERWAARDE VAN HET DIGIBORD IN HET MYTYLONDERWIJSOpMytylschool Tilburg zijn er verschillende af- delingen: A-Basis; dit is de EMB afdeling (Ernstig Meervoudig Beperkt), B-Basis; leerlingen met een ZMLK profiel, C-Basis; leerlingen met een sterk

ZMLK profiel en de zwakkere MLK leerlingen en D-Basis; leerlingen met een sterk MLK profiel en de leerlingen met een regulier onderwijsprofiel.Voor leerlingen met zowel motorische als cognitieve beperkingen is het digibord een meerwaarde in de klas. Het werkt motiverend: het trekt de kinderen aan, het stimuleert de inzet om te werken. Dit werkt beter dan een activiteit aan tafel of een andere klassikale kringactiviteit. Ook werkt het activerend: Mede door motivatie zijn de kinderen actiever betrokken. Werkbladen worden effectiever klassi-kaal gemaakt op het digibord dan met bijvoorbeeld een stempeldoos. Zo wordt de leertijd effectief benut en de kinderen krijgen met regelmaat een beurt om naar het bord te komen, dus zij worden geactiveerd. De pen bij het digibord is ook bij motorische beperkingen makkelijker te hanteren dan bijvoor-beeld schrijfgerei en stempels. Het verbetert de mogelijkheden om het bord in te zettenbij werkbla-den of schrijfdansoefeningen. Binnen de lessen komen visuele en auditieve prikkels aan bod,

Digi-jufTessa Otten: “In groep 8 waar ik zelf les geef, maken wij bij Engels gebruik van een methode die zich richt op het digibord. Er is een ’digijuf’ waar de leerlingen les van krijgen; een ‘native speaker’. Dat werkt uitstekend bij het leren van een taal. Voor het onderdeel leren leren en bij wereld- oriëntatie wordt samen met (en door) de leerlingen een mindmap op het digibord gemaakt, deze is te gebruiken voor het leren van een toets. Daardoor heb je als leerkracht voornamelijk een coachende rol. De leerkracht is minder de ’kennisoverdrager’, maar krijgt een andere functie. Een functie die zeker zo belangrijk is in deze maatschappij. Door het gebruik van het digibord kun je alle leerlingen aanspreken, met hun verschillende leerstijlen.”

ZP3_JdV_142800A.indd 20 24-03-14 14:21

21

waardoor meerdere zintuigen worden geprikkeld. Hierdoor trekt het meer aan dan bijvoorbeeld werkbladen of enkele andere ontwikkelings-materialen. Het is een goede manier van samen bezig zijn en toch ieder actief. Voor deze leerlingen is het ook prettig om samen te kunnen evalueren na een les, aan de hand van de flipcharts die samen nogmaals bekeken worden. Deze worden uitgeprint en mee naar huis gegeven, zodat ouders thuis zien wat er in de klas is behandeld. Deze kinderen kunnen dat zelf niet verwoorden, dus dit is een belangrijke bron van informatie.

(NOG) NIET VOOR ALLE LEERLINGENVoor leerlingen met een lager IQ wordt het digibord voornamelijk gebruikt voor het afspelen van filmpjes, tv-programma’s, digitale prentenboeken of liedjes. Een groot voordeel is dat de leerkracht de handen vrij heeft om aandacht te besteden aan de non-verbale communicatie, die voor deze doelgroep vaak ‘veelzeggend’ is. Op Mytylschool Tilburg wordt

gebruik gemaakt van de NMG gebaren. (Nederlands met Gebaren) Dit is niet alleen veelzeggend, maar ook van belang omdat sommige leerlingen de gesproken taal niet begrijpen… Voor deze afdeling is er weinig tot geen digibordmateriaal. Leerlingen zijn gericht op actie-reactie, geluid en heldere vormen, meer ‘prikkelend’ materiaal zou wenselijk zijn. Voor veel van deze leerlingen is het hanteren van een pen lastig, een touchscreen biedt voor hen meer mogelijkheden.

SPECIALE HULPVRAGEN VANWEGE MOTORIEK EN COÖRDINATIEOp Mytylschool Tilburg zitten leerlingen met verschillende beperkingen en mogelijkheden. Ook leerlingen in een rolstoel kunnen goed op het bord werken vanwege de mogelijkheid om de hoogte te verstellen. Zij kunnen gebruik maken van een extra lange pen; de ‘Activ-wand’. Leerlingen met DCD (Developmental Coordination Disorder) hebben een stoornis in de ontwikkeling van de motoriek en coördinatie. Het schrijven op een bord met een klein, onhandig krijtje is voor hen problematisch. Bij het schrijven met een pen op het bord hebben zij minder last van hun beperking in de fijne motoriek, zij kunnen de pen makkelijker vasthouden en een harde pendruk kan geen kwaad, of is zelfs prettig. De komst van een touchscreen zal voor hen minder fijn zijn, omdat zij dan niet meer kunnen ‘afsteu-nen1’, door de meerdere drukpunten.

STRUCTUUR EN DUIDELIJKHEID BIJ ASSLeerlingen met ASS (Autisme Spectrum Stoornis) kun je door middel van het digibord meer structuur en duidelijkheid bieden. Door gebruik te maken van een flipchart die bij de opstart van de dag op het bord staat, worden alle stappen die er van de leerlingen worden verwacht inzichtelijk gemaakt; spullen opruimen/klaarleggen, computer opstarten, weektaak invullen, (medicijnen klaarleggen), starten met de weektaak etc. Bij kinderen met een lager niveau kan datzelfde met behulp van plaatjes of pictogrammen. Daarbij is het van belang dat er niet te veel informatie op één pagina staat, want dat gaat ten koste van de overzichtelijkheid. Leerlingen met ASS hebben vaak problemen in het zien van samenhang van de lesstof. Met het digibord kun je deze samenhang verduidelijken, door bepaalde lesstof bij elkaar te plaatsen, ’rijtjes te koppelen’

ZP3_JdV_142800A.indd 21 24-03-14 14:21

22 03.2014

of structuur aan te brengen. Daarmee wordt de samenhang verduidelijkt. Kinderen die de centrale coherentie ontberenhebben de omgeving nodig die de complexe onderwijssituatie verduidelijkt. Dat kan op het digibord door middel van picto’s, plaatjes, schema’s, mindmaps en gestructureerde (instructie)lessen.

VISUELE ONDERWIJSVRAGENOok zijn er op de school leerlingen met een visuele beperking. Op het digibord worden zaken verduide-lijkt door gebruik te maken van contrastkleuren, bijvoorbeeld een gele achtergrond en zwarte letters. Daarbij worden de lettertypes en lettergroottes optimaal ingesteld. Leerlingen met visusbeperkin-gen kunnen problemen hebben met het opnemen van visuele informatie. De informatie kan gedoseerd aangeboden worden, dat zorgt voor minder afleiding en dat stimuleertde kijkaandacht. Bij (zeer) slecht-ziende kinderen bestaat de mogelijkheid om het beeld van nabij te bekijken, middels een eigen monitor of tablet. Er zijn op de Mytylschool Tilburg leerlingen die gebruik maken van een beeldscherm-loep. (foto) Daarmee kan eigen werk vergroot worden, daarnaast kunnen zij hun scherm switchen; alles wat op het digibord wordt gedaan, kan van dichtbij op hun eigen loep worden gezien. Voor deze kinderen is dit een essentiële meerwaarde om deel te nemen aan de les. Bij de zoektocht naar de touchscreens binnen de mytylschool is er ook gebruik gemaakt van de expertise van Visio (Expertisecentrum voor slecht-ziende en blinde mensen). Zij hebben de touch-

screens uitgeprobeerd en hun observatie wordt meegenomen. Bij een digibord of touchscreen is het van belang dat er geen lichtbron reflecteert en het moet voorzien zijn van anti-reflectieglas.

VERANDERENDE ROL VAN DE LEERKRACHTEen groot voordeel van het digibord is dat lessen vooraf op de computer voor te bereiden zijn. Dankzij de software met de vele mogelijkheden worden lessen levendig en wordt meer ingespeeld op de belevingswereld van de leerlingen, mede dankzij het gebruik van links op internet en filmpjes.

Leerlingen worden bij de les betrokken door samen met de leerkracht op het bord te werken of samen met een klasgenoot een opdracht te maken. Lessen kunnen zo vorm gegeven worden dat er een (digitale) quiz gedaan kan worden of dat ze vragen of sommen moeten maken die zelfcorrigerend zijn. Ook een groot voordeel van het digibord is dat lessen terug te halen zijn. Bij een rekenles over een bepaald onderwerp, kan later bij een (herhaalde) instructie

teruggepakt worden naar eerder gemaakte tabellen of grafieken. Als eenmaal de lessen ontwikkeld zijn, kan daar een jaar later, gebruik gemaakt worden van dezelfde flipchart, eventueel met een kleine aanpassing.

Binnen de C- en D-afdeling op de school wordt gewerkt aan de kerndoelen van het regulier onder-wijs, middels de reguliere leerlijnen en methodes. De laatste jaren vindt er een verschuiving plaats bij de methode-ontwikkelaars, die inspelen op het digibord. Alle nieuwe methodes hebben leerlin-gensoftware en software voor de leerkracht, in de

Een voordeel is dat zelfgemaakte lessen op het digibord gedeeld kunnen worden; binnen de eigen klas, school of in een cloud. Daarbij is het van belang dat er binnen de school goede afspraken gemaakt worden over de bestandsnaam, omdat lessen anders niet terug te vinden zijn. Binnen de mytylschool is dat per afdeling, per vakgebied, wel/niet methodengebonden, hier zijn heldere afspraken over gemaakt.

Opmerking van een leerling:

“Op het digibord kun je filmpjes kijken. Je krijgt geen witte handen en stof in de klas. Je kunt spelletjes doen met de hele klas. Je kunt dingen opzoeken op Internet en filmpjes kijken.

ZP3_JdV_142800A.indd 22 24-03-14 14:21

23

vorm van een leerkrachtassistent. Daardoor verandert de rol van leerkracht. De lessen zijn interactiever en de leerlingen zijn meer betrokken bij de instructie. Zij worden getriggerd met leuke filmpjes, uitdagende spelletjes en doelgerichte tests. Het is een kracht van het digibord dat de leerstof op verschillende manieren wordt aangeboden, doordat alle kinderen andere onderwijs behoeftes hebben en anders leren. Deze vorm van differentiatie is een vooruitgang binnen het onderwijs.

ONDERWIJSONTWIKKELING EN MATERIAALVERBETERINGHoe in de praktijk wordt omgegaan met het digibord is afhankelijk van de leerkracht. Er zijn op de mytylschool collega’s die het bord veelal gebruiken als ‘een veredeld krijtbord’, maar er zijn ook collega’s die er eerst niet voor open stonden en nu de mooiste lessen maken, zij kunnen niet meer zonder het digibord. Het is van belang dat een school de mogelijkheid biedt om een cursus te faciliteren. Momenteel, na ruim 5 jaar, is de eerste lichting digiborden afgeschreven. Ondanks de vele voor-delen, kleeft er aan de digiborden ook een nadeel. De beamer zwakt af en er is vaak veel lichtinval waardoor het beeld niet optimaal is. Binnen de school is er een werkgroep actief op zoek gegaan naar nieuwe mogelijkheden. Inmiddels zijn er binnen de school twee touchscreenborden op proef geweest. Doordat daar het licht vanuit het scherm komt, wordt dat probleem met de lichtinval ver-holpen. De twee touchscreens werden onder de klassen gerouleerd zodat er zoveel mogelijk leerkrachten en leerlingen mee in aanraking kwamen. De leerlingen en leerkrachten zijn erg enthousiast! Er is dan ook besloten op korte termijn binnen de school enkele touchscreens aan te schaffen. Dat is voor Mytylschool Tilburg dus een volgende stap. AANBEVELINGEN EN MOGELIJKHEDENTechnisch gezien valt er nog veel te behalen in het mytylonderwijs. Door middel van Wifi zijn er nog vele

mogelijkheden om de lessen interactief te maken; met behulp van stemkastjes, tablets of leerlingen met hun eigen smarttelefoon. Op een school met leerlingen met een lichamelijke beperking zou dat een meerwaarde zijn. Dat werkt zeker voor leer-lingen in een rolstoel activerend (dit geeft hen de mogelijkheid om actief aan de les deel te nemen vanuit hun eigen werkplek). Binnen de mytylschool wordt er gewerkt met niveaugroepen waardoor de ook mogelijkheid tot differentiatie kan worden vergemakkelijkt.

TESSA OTTEN M SEN is leerkracht in groep 8 aan de Mytylschool Tilburg. T.otten@mytylschooltilburg.nl / www.mytylschooltilburg.nl

1. ‘Afsteunen’ is een term die gebruikt wordt door de ergo-

therapie. Daarmee wordt bedoeld dat je met je arm, hand of

elleboog (af)steunt op het bord terwijl je schrijft.

Opmerking van een leerling: Er zijn meer interactieve lessen. Mag ik ook een nadeel noemen? Je kunt niet meer piepen met je vingers over het krijtbord, dat vond ik altijd zo leuk. Als de stroom uitvalt of de lamp in de beamer is kapot, dan heb je geen bord meer

ZP3_JdV_142800A.indd 23 24-03-14 14:21

24 03.2014

KATALIN DE KLEUVERVoorzitter stuurgroep Passend Onderwijs

Deze kop stond boven een artikel van ‘Dichtbij’. Allerlei gedachten riep dat bij mij op: We wennen

al zo lang aan het idee passend onderwijs, het wordt tijd dat we gaan beginnen; Wie moet er nu nog wennen? Waar moeten we dan aan wennen? Waarom moeten we daar nu aan wennen? Iets wat ‘past’ zit toch meteen ‘lekker’?

Al snel kwamen de antwoorden: leerlingen kregen de kans om te wennen aan beperkingen van mogelijk toekomstige klasgenootjes met handicaps. Een deel theorie en een sportclinic (rolstoelbasket-bal) om aan den lijve te ervaren hoe het is om te moeten leven met een beperking. Een mooi initiatief om basisschoolleerlingen respect en mededogen voor hun beperkte leeftijdsgenoten bij te brengen. Eigenlijk is het schrijnend… In onze maatschappij is het kind met een handicap al zo ver weggedrukt dat leeftijdgenoten van nog geen decennium oud moeten ‘wennen’ aan het idee dat een kind met een rolstoel in de klas komt. Maar is een sportclinic nu wat je noemt ‘wennen aan passend onderwijs’? Wennen aan Passend Onderwijs zou voor kinderen toch net zoiets moeten zijn als wennen aan pas-sende schoenen? Dat heerlijke gevoel dat je je tenen weer kan strekken, die geur van nieuw leer en de kleur van de glimmende neus… Daar hoef je toch niet aan te wennen, daar voel je je toch gewoon goed bij? Dat zal dan ook wel meteen het probleem zijn: sommige schoenen bleken toch niet zo perfect te passen en blaren zijn dan het resultaat. Of je groeit er te snel weer uit. In de theorie staat het zo mooi: de barrières naar deelname aan de maatschappij zijn opgeworpen door de ‘gezonde’ meerderheid. Waarom maken we

WENNEN AANPASSEND ONDERWIJS

drempels in scholen, dat zou een slechtziende of rolstoelgebruiker nooit doen. Doordat de fysiek gezonde mensen de spelregels bepalen zonder rekening te houden met hun beperkte medemens wordt de beperking een dagelijkse realiteit. Waarom zitten we de hele dag aan een tafeltje, terwijl we wéten dat kinderen moeten bewegen, helemaal de drukkere kinderen…Ja, wanneer je één van de meerderheid bent, dán zal je zeker moeten wennen aan passend onderwijs. Dan moet je wennen aan de bewegingsruimte die het drukke kind krijgt door naar de wc te mogen als anderen dat niet mogen, dan moet je wennen aan de time timer op de tafel van een andere leerling en het aangepaste meubilair van de volgende. Maar, wie horen bij die meerderheid? Zijn we niet allemaal een beetje gehandicapt? Met een bril, een beugel, een steunzool, leesprobleem, huilerig, onzeker, overenthousiast, te sterk geheugen of juist niet… Alle kinderen vragen om Passend Onderwijs, aansluitend bij de eigen, specifieke onderwijsbe-hoeften. Laten we beginnen onze leerlingen, leraren en ouders daarvan te doordringen, dan hoef je niet meer te wennen aan het idee van een klasgenootje dat niet kan lopen, dan is het gewoon Peter met zijn eigen racekar... De meeste volwassenen, mijzelf inclusief , moeten vast wel wennen aan dit idee… want wanneer heb jij de kans gehad om met een ‘gehandicapt klasge-nootje’ te werken en te spelen?

ZP3_JdV_142800A.indd 24 24-03-14 14:21

25

In dit artikel hoop ik duidelijk te maken dat de combinatie ‘passend onderwijs’ en ‘het digitale

schoolbord’ wel degelijk passend is. In het SIZO Centre van OnderwijsAdvies in Zoetermeer ga ik in gesprek met Linda Humme, die voor Onderwijs-Advies inspiratiesessies ‘Kleuters, Taal, Rekenen of Wereldoriëntatie en het Digibord’ en workshops ‘Interactieve opdrachten maken voor het Digibord’ voor dezelfde doelgroepen verzorgt. Linda Humme staat twee dagen voor groep 6 op de St. Nicolaas-school in Nieuwveen en daarnaast heeft ze als ZZP’er haar eigen bedrijf. Die combinatie maakt haar zeer geschikt voor het verzorgen van de bovengenoemde inspiratiesessies en workshops. SIZO staat voor Snelle Implementatie van ICT in

Onderwijskundige uitgangspunten vormen de basis voor goed gebruik

Passend onderwijs en het digitale schoolbord!

BERT BOSHOVEN

Zoetermeers Onderwijs. Een project dat is gestart op initiatief van het onderwijsveld in de gemeente en de gemeente Zoetermeer zelf. Dit project richt zich op alle 60 scholen (PO,VO, MBO en HBO) in de gemeente en is vanaf 1 maart 2012 ondergebracht bij OnderwijsAdvies.

PASSEND ONDERWIJSLinda gooit al meteen de knuppel in het hoenderhok. “Ik probeer mijn onderwijs passend te maken!”. “Passend onderwijs bestaat volgens mij niet”, aldus Linda. “In mijn inspiratiesessies laat ik aan de geïnteresseerde leerkrachten zien wat er mogelijk is met het digitale schoolbord. Het gaat dan altijd om zaken die ik al in mijn groep heb uitgeprobeerd. Mijn insteek is als leerkrachten het nut ergens van inzien dat ze het eerder zullen gebruiken dan wanneer ze dat niet inzien. Daarnaast laat ik zien dat het werken met het digibord ook tijdwinst kan opleveren en dat je als leerkracht in een andere rol komt te staan. Niet de bron van alle wijsheid maar meer die van coach die leerlingen observeert en verder helpt in hun leerproces. Je houdt als het ware tijd over! In alle eerlijkheid betekent dat wel dat je in de voorbereiding meer tijd moet stoppen. Maar dat verdient zich zeker terug.”

SAMENWERKEN EN DIRECTE FEEDBACKIn een reguliere situatie zonder gebruik van het digibord maakt een leerling vijf sommen. Hij kijkt met behulp van het antwoordenboekje de vijf antwoorden na. Alleen de antwoorden worden vergeleken met elkaar, de leerling kijkt vaak niet meer naar de sommen. Na het nakijken gaat de leerling verder zonder dat er kan worden nagegaan of het proces om te komen tot die antwoorden goed is verlopen. Bij gebruik van het digibord gaan vier of vijf leerlingen

ZP3_JdV_142800A.indd 25 24-03-14 14:21

26 03.2014

samen op het digibord aan de slag met de vijf sommen. Ze overleggen met elkaar wat de juiste antwoorden moeten zijn. zo leren ze van elkaar, met elkaar en door elkaar (samenwerken). Na het oplossen van elke som krijgen de leerlingen directe feedback op het digibord. Als leerkracht kun je dit proces observeren omdat alle andere leerlingen ook bezig zijn met opdrachten al of niet ondersteund door ict-hulpmiddelen.

Bij het verdelen in lettergrepen wordt vaak het klappen (auditief) ingezet. Met behulp van het digibord kun je zowel het visuele als het auditieve benutten. Niet iedere leerling is immers auditief ingesteld.

INSPIRATIEWaarom die inspiratie? Eerst moeten leerkrachten de meerwaarde inzien van de inzet van het digibord, ze moeten enthousiast worden van de mogelijkheden. Door die meerwaarde en het enthousiasmeren willen ze vaak direct aan de slag. Ze zijn dan vaak bereid om er tijd in te stoppen, zodat ze vaardig(er) worden. Je kunt het vergelijken met het halen van een rijbewijs. Je haalt je rijbewijs maar dat wil dan vervolgens niet zeggen dat je een goede chauffeur bent. Je moet het

gaan toepassen. Pas daarna kun je echt leren rijden. In termen van onderwijs: Pas dan ben je in staat om kennis over te dragen.

INTERACTIEVE OPDRACHTENBelangrijk is dus dat we de leerkrachten enthousiast krijgen. Dat blijkt wel uit het feit dat we in 2013 telkens volle workshops hadden in het SIZO Centre. We hebben een keer twee van die inspiratiesessies achter elkaar gehouden een voor Rekenen en een voor Taal. Eén van de leerkrachten bleef toen zitten voor beide sessies en die wilde na 3 uur (2 x 1 ½ uur) nog niet weggaan. Zodra leerkrachten enthousiast zijn geworden, willen ze verder en dat moeten we vasthouden. Daartoe bieden we een workshop ‘Interactieve opdrachten maken voor het digibord’. We vragen de cursisten vooraf na te denken over welke kennis ze willen overdragen op de leerlingen en dat gaan we dan interactief maken. We zorgen vooraf dat we weten welke digiborden er op school worden gebruikt en we zorgen ervoor dat de desbetreffende software aanwezig is op onze laptops zodat de leerkrachten in hun eigen software aan de slag kunnen gaan. In het SIZO Centre is er plaats voor 14 leerkrachten. Dat betekent dat 14 leerkrachten ieder bezig zijn met hun eigen opdracht in hun eigen omgeving met het doel om opdrachten te maken die de volgende dag

ZP3_JdV_142800A.indd 26 24-03-14 14:21

27

bruikbaar zijn in de eigen groep. Ze worden daarbij dan begeleid door Linda en een collega om te zorgen dat het eindresultaat daadwerkelijk bruikbaar is. In

a. De leerkracht is de baas van zijn eigen leerproces.b. De leerkracht is bereid om te investeren in zijn eigen leerproces.c. De leerkracht is in staat om ook andere rollen te vervullen zoals

bijvoorbeeld die van coach.d. De leerkracht is bereid om tijd te investeren in de voorbereiding van

zijn/haar lessen.e. De leerkracht is bereid om de methode regelmatig los te laten.f. De leerkracht heeft er vertrouwen in dat de leerling zijn eigen

leerproces vorm kan geven (vertrouwen).g. De leerkracht wordt niet meer gezien als de bron van alle kennis maar

meer als arrangeur van leerprocessen. h. De leerkracht geniet (weer) het vertrouwen dat hij/zij in staat is om

zijn/haar leerlingen op een juiste wijze te begeleiden bij ieders eigen leerproces.

Uitgangspunten Bij de bovengenoemde aanpak zijn wel een aantal uitgangspunten van belang, namelijk:

het kader van nazorg vragen we aan de leerkrachten of ze die opdrachten daadwerkelijk hebben gebruikt in de groep.

In het besef dat elk van deze uitgangspunten een eigen artikel waard is, is het van belang om als leerkracht te investeren in het benutten van het digibord in en voor je onderwijs. Alle mogelijkheden worden nog veel te weinig benut in het onderwijs en laat staan dat ze worden ingezet in het kader van passend onderwijs. OnderwijsAdvies/SIZO helpt scholen graag bij het vorm geven van deze ambitie ook buiten Zoetermeer. (www.onderwijsadvies.nl en www.sizoonline.nl).

DRS. BERT BOSHOVEN is projectleider ICT-onderwijs/onderwijsadviseur ICT

ZP3_JdV_142800A.indd 27 24-03-14 14:21

28 03.2014

HYBRIDE BOEKEN | Het onderwijs wordt geconfronteerd met kinderen die lezen lastig vinden. Ondanks veel oefenen blijft het leesni-veau achter. Hoe kan je er voor zorgen dat deze kinderen in de klas en thuis veel oefenen met lezen? Hybride Boeken kunnen dan uitkomst bieden. Hybride boeken zijn speciale e-books die een menselijke voorleesstem combineren met de digitale tekst. De lezer krijgt door de leesondersteuning als het ware een soort auditief dutje in de rug en hoeft zich minder in te spannen. De hybride lezer kan ontspannen lezen en krijgt daardoor meer plezier in lezen.(Beter begeleiden, januari 2014, blz. 14 – 16)

KINDEREN MOTIVEREN | Hoe motiveer je kinderen zonder ze onder druk te zetten, dat is de uitdaging. De meest succesvolle aanpak is gebaseerd op de drie fundamentele basisbehoeftes: Autonomie, Verbondenheid en Competentie. Autonomie staat voor de wens dat wij zelf aan de basis willen liggen van ons gedrag, dat wij zelf actie willen initiëren. Maar wij willen ook goede relaties onderhouden, dat is onze behoefte aan verbondenheid. Tot slot willen wij ook controle hebben over de uitkomst van ons gedrag en wij willen onze activiteiten tot een goed einde brengen. Als een activiteit voldoet aan deze drie basisbehoeftes dan is er sprake van een optimale motivatie.(School- en klaspraktijk, jrg. 55, nr. 219, sept/okt./nov 2013, blz. 2-5)

DE MEEST ACTIEVE VORM VAN LEREN | De naam Ferre Laevers is onlosmakelijk verbonden met het EGO project: Ervarings Gericht Onderwijs. De belangrijkste kwali-teitscriteria daarbij zijn welbevinden en betrokkenheid. In het EGO project worden zeven betrokkenheidsverhogende factoren onderscheiden: werken aan een positief klassenklimaat; aanpassing aan de mogelijk-heden van het kind; werkelijkheidsnabijheid; activiteit; expressie; samen leren en ruimte voor leerling initiatief. (Egoscoop, jrg. 18, nr. 1, blz. 21 – 25)

ONDERWIJSTIJDSCHRIFTEN GELEZEN EN KORT SAMENGEVAT DOOR THEO WINNUBST

ZP3_JdV_142800A.indd 28 24-03-14 14:21

29

Recensies van studieboeken samengesteld door Thieu Dollevoet (Fontys OSO)

Social kids. Je kind op social mediaMarlies Segers. Uitg. Scriptum, 2012, 224p., 15.95 euro, ISBN 978 90 5594 877 2Omgaan met social media. Daar worden ouders en leerkrachten mee geconfron-teerd. In het voorwoord staat, dat je als ouder twee echte fouten kan maken: niet willen weten wat je kinderen met social media doen, of juist vanuit angst proberen deze digitale werkelijkheid aan je kind te onthouden. Dus is het zaak je daarin te verdiepen zowel als ouder en als school. Kinderen starten steeds jonger met spelletjes en social media. In dit boek komen de belangrijkste social mediasites aan de orde. Ook wordt gewezen op de gevaren. In een tiental hoofdstukken wordt dit uitgewerkt. In de digitale wereld verandert er veel en snel. Dat zul je al lezend je ook gaan realiseren. Het boek laat zich vlot lezen. (TD)

Gamen en autismeHerm Kisjes & Erno Mijland. InnoDoks Uitgeverij, Middelbeers, 2011, 160p., 18.95 euro, ISBN 978 94 90484 00 2Zoals bekend voelen veel leerlingen met autisme zich erg aangetrokken tot technologie, computers en games. Deze ‘wereld’ is voorspelbaar en transparant. De sociale wereld daarentegen is ingewikkelder voor hen. Ouders en begeleiders maken zich over die passie voor de digitale wereld vaak zorgen. Hoe ga je hier nu verstandig mee om? Doel van dit boek is ouders en begeleiders te helpen hierin een goede balans te vinden. Wat treffen we in dit boek aan? Achtergrondinformatie, praktische adviezen en ervaringsverhalen. Beide auteurs werken samen in ‘Beter Gamen’. Beter Gamen houdt zich bezig met de mogelijkheden van games in onderwijs, zorg en opvoeding (www.betergamen.nl) . Elk hoofdstuk begint met een bewerkte foto die verwijst naar een veel gespeeld game. Onderdeel van ‘Gamen en autisme’ is de ‘toolkit gezond gamen’ met opdrachten, oefenin-gen plus werkbladen. De werkbladen zijn gratis te downloaden via de eerdergenoemde website. Het boek laat zich prettig lezen. (TD)

ZP3_JdV_142800A.indd 29 24-03-14 14:21

30 03.2014

Muziektherapie in de revalidatie. Handboek voor de klinische praktijkMadelijn de Bruijn(red.). Uitg. Garant, Apeldoorn, 2013, 281 p., 34,90 euro, ISBN 978 90 441 2906 9

Dit boek is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met een groot aantal collega’s, die direct of indirect bij het thema van het boek betrokken zijn. Het gebruik van muziek als therapeutisch middel en als middel ter beïnvloeding is oud en wijdverbreid. Als eerste werd muziektherapie gebruikt in de psychiatrie en in de zwakzinnigenzorg. Later volgden de revalidatie, verslavingszorg en verschillende vormen van speciaal onderwijs. Een gevolg was een toename van het aantal opleidingen, studiedagen, congressen en samen- werkingsverbanden. De noodzaak van een (meer) theoretische onderbouwing werd steeds duidelijker. De toepassing van muziektherapie in de revalidatie van kinderen en volwassenen vindt nu in vrijwel alle revalidatie-instellingen in Nederland (en Vlaanderen) plaats, ook binnen het mytyl- en tyltylonderwijs. Het toepassingsgebied omvat alle diagnosegroepen en alle leeftijdscategorieën. In deel I ‘Hersenen en muziek’ veel info over de werking van muziek op de hersenen en de consequenties daarvan voor de klinische praktijk. Deel II beschrijft de toepassing van muziektherapie in de behandeling van kinderen en jeugdigen tot 18 jaar in de revalidatie. In deel III wordt de toepassing van muziektherapie in de revalidatie van volwassenen besproken. En in deel IV wordt een overzicht gegeven van de werkruimte en de middelen die de muziektherapeut ter beschikking heeft. Tenslotte in de bijlagen veel praktische info. De visie achter de revalidatiebehandeling is gebaseerd op het ICF-model (International Classification of Functioning , Disability and Health). Bij gebruik van muziek is het verder van belang de kracht van muziek als totaliteit te benutten. Al met al hebben we te maken met een echt handboek dat met name bestemd is voor de muziektherapeut en aanverwante therapeuten. Ook kan het zinvol zijn dat de leerkracht die geconfronteerd wordt met ‘speciale’ kinderen weet heeft van het werk van een muziek-therapeut en daar dan ook mee kan samenwerken. (TD)

Inspireren tot medeverantwoordelijkheid. Thema Gecentreerde Interactie (TGI) als methodiek voor effectief leiderschapIneke van de Braak, Uitg. Boom/Nelissen, Amsterdam, 2011, 168 p., € 19.50, ISBN 978 90 244 0071 3

Organisaties zijn opener geworden en ondervinden veel invloed en druk van buitenaf. De druk om resultaten te behalen is enorm groot. Als leidinggevende is het de kunst en kunde om de juiste maat in leiderschap te vinden. Cruciaal daarin is ‘ruimte geven’ aan medewerkers en deze stimuleren tot medeverantwoordelijkheid. Echter hoe doe je dat? De rol van de leidinggevende wordt met name geken-merkt door: stimuleren, steunen en confronteren. De essentie is dat medewer-kers elkaar stimuleren tot medeverant-woordelijkheid. De medewerkers gaan dan op zoek naar de missie van de organisatie. Er wordt contact gemaakt met het eigen ‘willen’. Ze trekken samen op. Tenslotte is er ‘ruimte’ bij elke medewerker.De auteur reikt in dit verband het vierfacto-renmodel aan: ik, wij, het globe. Cruciaal is dat er een min of meer gelijk gewicht toegekend wordt aan deze vier factoren. Dit model vormt het analysekader. Centrale vraag hier is: welke factoren of samenhang van factoren heeft op dit moment de voorrang en dient verder bewerkt te worden. Het TGI-model wordt hierbij als voertuig gebruikt. Dit boek gaat in op een relevant vraagstuk binnen organisaties en zeker ook binnen onderwijs, welzijn en zorg. De gekozen insteek kent voldoende ‘lagen’ om tot verdere ontwikkeling te komen. Interessant voor leidinggevenden, maar zeker ook voor medewerkers. Immers het centrale ‘credo’ is: ruimte krijgen, ruimte nemen om de eigen professionaliteit echt vorm te geven. (TD)

ZP3_JdV_142800A.indd 30 24-03-14 14:21

31

Zorg Primair is het vakblad

over onderwijspraktijk en hoe

leerkrachten voortdurend bezig

zijn om deze te verbeteren.

Het is een uitgave van de

Stuurgroep Passend Onderwijs.

DE REDACTIE BESTAAT UIT

Theo Heskes (redactievoorzitter),

drs Marjorie Lamain (SO),

Phia Oostenbach (Bao),

drs. Frank Bulthuis,

(Stuurgroep Passend Onderwijs)

Gerrit Jan Hoedeman (BaO),

drs Thieu Dollevoet (Fontys OSO),

Theo Winnubst (KPC Groep)

Bert van Leusden (ODV),

Han Kooreman (Stuurgroep

Passend Onderwijs) en

Jan van Balkom MA

(redactie coördinator en

eindredactie).

REDACTIE-ADRES

Jan van Balkom

Helvoirtsestraat 31

5268 BA Helvoirt

T +31 (0)6 1347 0687

E zorgprimair@cnvo.nl

Voordat u een artikel aanlevert,

is het raadzaam de auteurs-

richtlijnen aan te vragen bij

het redactie-adres. Digitaal

aanleveren is een voorwaarde.

Zorg Primair (ISSN 1567-1801)

verschijnt 8 keer per jaar, in een

oplage van 35.000 exemplaren.

Een abonnement op Zorg Primair

kost 2 30,00 per jaar (8 nummers)

Aanmelden bij 030-7511003.

OPMAAK

Janny de Vries

(FIZZ Marketing & Communicatie)

DRUK EN AFWERKING

Ten Brink, Meppel

Foto omslag:

IT-workz

ZP3_JdV_142800A.indd 31 24-03-14 14:21

Werf een nieuw CNV-lid en ga er samen op uit! U KUNT KIEZEN UIT DE VOLGENDE CADEAUBONNEN T.W.V. € 25,-:

Gegevens nieuw lid

Naam + voorletters: M/V

Adres: Postcode: Plaats:

Tel.nr. overdag: ‘s Avonds:

Geboortedatum:

E-mail:

Sector waarin u werkzaam bent:

Ik wil mijn contributie maandelijks betalen via automatische incasso. Hiervoor wordt een machtigingsformulier toegezonden.

Naam + voorletters: M/V

Adres: Postcode: Plaats:

Als aanbrenger van een nieuw lid ontvang ik graag de volgende cadeaubon:

CNV zal na ontvangst van de aanmelding telefonisch contact opnemen voor aanvullende gegevens om de inschrijving definitief te maken. Vervolgens ontvangt u thuis een machtigingsformulier dat ingevuldteruggestuurd dient te worden voor automatische incasso. Informatie over het lidmaatschap vindt u op www.cnv.nl

Uw gegevens

Tel.nr.:

Lidnummer:

Theaterbon Bioscoopbon

Snowworld VVV Cadeaubon Dinerbon

U als aanbrenger van het nieuwe lid ontvangt uw gekozen aanbrengcadeau op uw privé-adres. Toezending kan pas plaatsvinden nadat de gegevens van het nieuwe lid telefonisch zijn gecontroleerd en een eerste contributie is geïnd.

Aanmelden kan ook via: www.cnv.nl/actie

Per post: CNV Info, Antwoordnummer 1096, 3500 VE Utrecht

• Snowworld Zoetermeer• Dinerbon • Theaterbon • VVV Cadeaubon • Bioscoopbon

Relatie tot het nieuwe lid: Collega Familie Vriend/in

Anders, namelijk:

Ik ben lid van: CNV Publieke Zaak CNV Dienstenbond CNV OnderwijsCNV Vakmensen

IBAN-rekeningnummer/gironummer:

Datum: Handtekening:

ZP3_JdV_142800A.indd 32 24-03-14 14:21