Jiergong 15 | 2019 | Nûmer 2 Waling Dykstra, G.A. Wumkes ...

Jiergong 15 | 2019 | Nûmer 2Waling Dykstra, G.A. Wumkes, 60 jier FLMD, B-nûmers, Leesbaar Friesland en Reinder van der Leest

Gerlof Bajema en syn motorfyts mei kenteken B-678 foar de legere skoalle yn Koudum. Lês mear oer it kentekenboek op

side 16 fan dizze Letterhoeke.

Nei de suksesfolle tentoanstelling oer byldzjend keunstner Ids Willemsma wurdt alwer drok wurke oan de twadde útstalling yn Obe op it Aldehouster-tsjerkhôf. Dy tentoanstelling giet oer Waling Dykstra (1821-1914). Yn dizze Letterhoeke leit gearstaller Abe de Vries út watfoar aspekten fan dizze alsidige skriuwer foar it fuotljocht komme. Mei it nije seizoen foar de doar steane wer tal fan aktiviteiten op priemmen by Tresoar. Lês alles oer de kommende lêzingen, de presintaasjes fan it Fryske kentekenboek en Leesbaar Friesland en it 60-jierrich jubileum fan it FLMD.

OfskiedRestaurator Ben Wielheesen is yn april mei pensjoen gien. Hy begûn lang lyn by it Ryksargyf en troch de jierren hinne ûntwik-kele er him as betûft restaurator. Ek holp

er by it ynrjochtsjen fan útstallingen; syn oanpart wie altyd fraai en soarchfâldich.Yn july wie it ôfskied fan Sake Dijkstra, hy wurke sûnt de fúzje yn 2002 by Tresoar yn ferskate funksjes. Hy kaam as assistint-magazynbetsjinner by de Provinsja-le Biblioteek, wurke as meiwurker stúdzjeseal mei in fokus op magazyn en Interbibliothecair leenverkeer (IBL), behâldsmeiwurker en titelferwurker.

RûnliedingHawwe jo as lêzer fan Letterhoeke wolris op besite west by Tresoar? Dat kin alle lêste tongersdeis fan de moanne. Kom ek ris del!

Na de succesvolle tentoonstelling over beeldend kunstenaar Ids Willemsma wordt alweer druk gewerkt aan de tweede ten-toonstelling in Obe op het Oldehoofsterkerkhof. Die tentoonstelling gaat over Waling Dykstra (1821-1914). In deze Letterhoeke legt samensteller Abe de Vries uit welke aspecten van deze veelzijdige schrijver voor het voetlicht komen. Met het nieuwe seizoen voor de deur staan weer veel activiteiten op stapel bij Tresoar. Lees alles over de komende lezingen, de presentaties van het Friese kentekenboek en Leesbaar Friesland en het 6o-jarig jubileum van het FLMD.

Afscheid Restaurator Ben Wielheesen is in april met pensioen gegaan. Hij begon lang geleden bij het Rijksarchief en door de jaren heen ontwikkelde hij zich als bekwaam restaurator. Ook hielp hij bij het inrichten

van tentoonstellingen; zijn aandeel was altijd fraai en zorgvuldig. In juli was het afscheid van Sake Dijkstra, hij werkte sinds de fusie in 2002 bij Tresoar in verschillende functies. Hij kwam als assistent-magazijnbediende bij de Provinciale Bibliotheek, werkte als medewerker studiezaal met een focus op magazijn en Interbiblio-thecair leenverkeer (IBL), behoudsmedewerker en titelverwerker.

Rondleiding Bent u als lezer van Letterhoeke weleens op bezoek geweest bij Tresoar? Dat kan iedere laatste donderdag van de maand. Kom ook eens langs!

FOAROPWURD

Sake Dijkstra. (Foto Haye Bijlstra)Ben Wielheesen. (Foto Haye Bijlstra)

LETTERHOEKE 2 2019 | 3

YNHALD

6Waling

1260 jier

16Nûmerbewiis

4 | LETTERHOEKE 2 2019

6 Waling Dykstra op ’e nij ûntdutsen Abe de Vries

9 Joodse culturele zondag Uzi Hagaï

10 In Fryske homo universalis Bert Looper 12 60 jier plak foar Fryske literatuer Janna de Jong

14 Maand van de Geschiedenis Johan Steendam

15 Bestuurders in oorlogstijd Jan Niessen

16 Pake syn wein Louw Dijkstra

18 Wervelend eerbetoon Louis Stiller

20 Sammelje en sichtber meitsje Meindert Reitsma

21 Hollandgänger Henk Dijkstra

22 Reizen om utens Reinder van der Leest

24 Lunchlezingen Jikke Sikkema

25 Open science, open mind Annemieke Nijdam

26 Undersiker oan it wurd: Keimpe Koldijk Marijke de Boer

28 Afschaffi ng van de slavernij Niek Hemmen

29 Aanwinst: Vriendelijke groet vanprofessor D’Arnaud

Jacob van Sluis

30 Nijs fan de Freonen fan Tresoar

31 Kolofon

32 Aktiviteiten

YNHALD

18Letterland

21Poepen

22Om utens

Tusk

en H

arns

en

Surc

h

y

n ’e

see /

swomm

en o

p in

moa

ie m

aiti

blie

re jo

nge

hear

rin

kjes

/

sa

lo

kkich en tefr

ee /

sa

lok

kich

en

/ wan

t se

wie

ne w

ei /

fan

el

ko

ar dy dei /

yn

’e s

ee, y

n ’e

see

, yn

’

de v

erre

h

orizo n

ver

licht

ar v

erde

r on

ker.

’s di

e ov

er d

e dij

k la

ngs h

et

Ik zie de camera’s w

el draaien / Maar ik verdra

Ze mogen

werkelijk niet denken / D

at ik alleen m

aar voor de lol start / En daar is Bolsward /

Naar kijkers in G

eleen of Gorcum

/ Wan

t daar i

no, sjoch mar. it wurdt stadichoan tsjuster.

wy moatte dy ferrekte ofslútdyk noch oer.

je n

iet

vaak

op

de f

ries

e w

egen

.d

y w

ero

mr

eis

fan b

oa

de brug in de afsluitdijk was open geweest en hij had

Yn Kimswert kwap! Yn Kimswert kwop!

Ha

beurt wa

llum en preek

rots en het huis op

j

As Makkum

, Cor

nwer

d, P

ingj

um

lâns

de r

uten gl

ide

/ Kom

t sta

dich

sw

ietr

o

Friesland begint bij Zurich Woe

nsda

gmor

gen

smee

t

een

vrou

wel

ijk p

assa

gier

tuss

en H

arlin

gen

en Z

üric

h

vanu

it e

en v

rach

taut

o ee

n

man

dolin

e op

het

fiet

spad

.

Penj

um. D

er is

in

tiid

wes

t dat

ik ú

s

doar

p sa

idea

lisea

rre

Mei it stedsje tige

nei / Leit ús moaije

doarpke SkettensDer waait noch

genôch wyn

tuskentroch foar

de Beabuorstermole

ik bin foar

Koartehimmen,

ik bin tsjin

Allingawier.

Jetze Gaastra uit Exmorra is

mijn getuige. / Ja. Ja. Ja. / Ja. Ja. Ja.

plak

van

mon

oxy

Stie ik wer

middenmank de

rook / Fan skiep, de

wyn fan see dy ’t /

By de boerepleatsen

delstriek.

Hear dy lange skraits fan Koarnwert

Ik heb gistere

mijn gedichten &

Tranen, voor Geld,

voorgelezen in een

katholiek klooster, in

Witm

arsum

Te HHjir libbe

hy, om

fan ’e

Wûnzer

bern /

Te meitsjen

fromme

Friezen

at K

onin

krijk

van

U,

et U

wel

, wor

dt d

at

wat

?

der e

t ik der letter w

er ris kaem

, wist ik, dat

it Ymsw

âlde wie.

ar d

agen

gel

eden

w

e in

de

buur

t van

de

lang

s ee

n bo

erde

rij.

ers

gem

aaid

e gr

as v

an

lag,

als

een

kle

ine

en la

pjes

kat.

GreoWonsera27 mei Het hal

Piteyn G

by Blw

aard

| T

inke

nd o

an B

oals

ert û

nde

r st

oom

/ S

krast i n

pelo

ton op ’e

bolwurken ôf. |

Hie

l Boa

lser

t sti

et fo

l bis

ten en

/ d

er k

lin

kt i

n dweilorkest. / Twa h

azz

en h

ea

Troch seeën

skaa

t en

lann

en

Iselmar /

lmar

.

Het w

as eb: de

bevroren Zuiderzee

lag met een dikke,

gekartelde rand

boven op de droge

kleibodem aan de

voet van de

dijk

Regen roffelt

op het dak.

Noodw

eer.

oet een natt

e h

n dy’t / W

y op

t fan apoteo

aze:

Delf

alles,

Bliksem boven het IJsselm

eer.

eens ging de zee hier tekeer /maar

die tijd komt niet weer L

Bolswje vest lievje me

It tuorke hie sy

n

stille dream

en


Waling Dykstra (1821-1914) wie net inkeld de skriuwer fan it noch altyd bekende lietsje dat begjint mei ‘Wat bisto leafl ik...’ Ek wie er net inkeld de pionier fan it Winterjoune-nocht, de Fryske foardrachten yn kafees en boppesealen dy’t er fan 1860 oant nei 1885 joech, earst mei in maat, letter allin-nich. Syn wurk, fan gedichten,

ferhalen en romans oant lieten, toanielstikken

en lêzingen, is eksimplarysk

foar de Fryske literatuer yn de njoggentjinde

iuw - in iuw en in literatuer dy’t

har tige dwaande holden mei it

fraachstik

fan wittenskiplike en maat-skiplike foarútgong.

Op de fûneminten fan de njoggentjinde iuw is ús eigen tiid boud. Op alle wittenskip-like mêden waarden nije ûnt dekkingen dien, mei grutte gefolgen foar it tinken en dei stich libben fan de min-sken. De yndustrialisearring sette útein, dy’t de hiele wrâld feroarje soe. Reizgjen oer gruttere ôfstannen waard mooglik. Stânsfer skillen tusken boarger en adel kamen ûnder druk te stean en feroaren sa njonkelytsen yn klasse-ferskillen. Dûmnys waarden net altyd mear op har wurd leaud. De hiele maatskippij wie yn beweging. Hoe stie de Fryske literatuer mei syn grutte klam op Fryske eigenheid en taalbehâld dêr foaroer? Gjin better plak om dêr achter te kommen as it wurk fan Waling Dykstra.

FernijendIt Fryske publyk fan dy tiid wist mar al te goed wêr’t it wêze moast. Gjin Fryske skriuwer

hat oait wer sa populêr west as ‘Waling-om’, sa’t er koezjend neamd waard op syn âlde dei. Dykstra wie de earste - en lêste -Fryske skriuwer dy’t fan syn pinnefruchten libje koe. Hy wie dichter, skriuwer, foardrager, sjoernalist, tydskrifteredakteur, útjouwer, folkskundige, taalkundige, wurdboeksamler. Mar hy moast dêrby likegoed ek behang en striehuodsjes ferkeapje yn syn lyts boekwin-keltsje yn Holwert, oars kaam de húshâlding mei syn frou Afke de Boer en alve bern nóch net troch de tiid.De ‘nije’ literatuer fan nei syn dea, de skriuwerij fan de jongerein fan de Jongfryske Beweging, woe it allegear oars (persoanliker) hawwe en por-trettearre Dykstra eins inkeld as taalstrider en breaskriuwer, net as keunstner. De defi nysje fan wat keunst wie, feroare. Syn skriuwerij rekke yn de tweintichste iuw mear en mear op ’e achtergrûn. Mar the times they are changing. Alwer. Want wat lêze wy no yn it nijste nû-mer fan it tydskrift It Beaken fan de Fryske Akademy? ‘Waling Dijkstra is zonder twijfel de belangrijkste schrijver van de negentiende eeuw’, skriuwe de literatuerkenners Eric Hoekstra en Reinier Salverda dêr.

TENTOANSTELLINGtroch Abe de Vries

‘Foarútgong’ hjit de tentoanstelling

oer Waling Dykstra dy’t 20 septimber

yn it paviljoen Obe op it Aldehou ster-

tsjerkhôf iepenet.

Waling Dykstra op ’e nij ûntdutsen

f h lferhalen en romans oant lieten, toanielstikken

en lêzingen, iseksimplarysk

foar de Fryskeliteratuer yn de njoggentjinde

iuw - in iuw enin literatuer dy’t

har tige dwaande holden mei it

ffraa hchstikik

Boarstbyld fan Waling Dykstra yn 1968

makke troch Chris Fokma, mei dêrfoar

it ‘Friesch Woordenboek’. (Foto Haye

Bijlstra)


En sa nuver is dy stelling net. Dykstra wie ommers de iennichste dy’t fernijend wurk skreaun hat dat fan grut belang west hat yn hast alle literêre sektoaren. Boppe dat wie er ek as redakteur fan ytlike tydskriften en as útjouwer in belangrike spiler yn de fersprieding fan Frysk-literêr wurk. Syn ynfl oed op de ûntjouwing en fersprieding fan de Fryske taal en it skriftlike Frysk hat wierskynlik noch grutter west as dy fan it yn 1844 oprjochte Selskip foar Fryske Taal- en Skriftekennisse mei al syn leden.

FoardrachtOm dat sjen litte te kinnen, nimt de tentoanstelling ús mei werom yn ’e tiid. In tiid doe’t de legerein en de lytse middenstân op ’e doarpen (‘it folk’, sa’t men sei) wol Frysk prate, mar it amper of net skriuwe en lêze koe. Woe men om 1850 hinne dy lju berikke, dan moast men se letterlik oansprekke fi a foardragen en foarlêzen. De literatuer dy’t dêrfoar brûkt waard, neame wy ‘sekundêr-orale’ literatuer,

om him te ûnderskieden fan de lettere lêsliteratuer foar ûnder de skimerlampe. It is spoken word avant la lettre, om samar te sizzen. Waling Dykstra hie der grut sukses mei, al dalik yn ’e tiid doe’t er noch bakker yn Spannum wie.

Boekjes yn it Frysk wienen der noch net in protte doe’t er yn 1848 by W. Bruining yn Frjentsjer syn earste sjongbondeltsje publisearre, Doaitse mei de Noardske balke. Syn twadde útjouwer Eppo Ippius Fockens, de opfolger fan Bruining yn Frjentsjer, wie ek fan it aventoerlike slach en al gau

ferskynde it iene nei it oare wurk. Der kamen berneboekjes. Der kaam ek wurk yn it Biltsk. Yn 1855 naam de saakliker ynstelde Tseard Telenga de affêren fan de wilens nei Amearika emigrearre Ippius Fockens oer, mar doe hie Dykstra syn namme al foargoed fêstige.

EmansipaasjeDat kaam ek om’t Dykstra net mijen wie yn syn sosjale krityk en him doarde út te sprekken. Yn it deistich libben fan gewoane minsken wienen der genôch misstannen om oan te kleien. De minsken harken nei him, want it wie werkenber wat er foarbrocht. Dat gie dan oer bygelyks it Frysk as folkstaal dy’t skoudere waard, de macht en de ferliedingen fan it jild en fan banken, de ferdieldheid op it religieuze mêd, it delsjen op de lytse doarpsman, de ûngelikens fan boargers en aristokrasy, de ûnsichtberens fan froulju yn it iepenbiere libben. Dy krityk en emansipaasjedriuw hie ek in oare kant en wie by Dykstra tagelyk in krityk op de minsken yn it

De Hegebuorren yn Holwert, de strjitte dêr’t Waling Dykstra wenne.

Portret fan Waling Dykstra.Portret fan WalWalinging DyDykstkstrara.


algemien: koenen dy har moreel besjoen net better hâlde en drage as dat se diene? Ja, der wie fansels foarútgong, dat koe men oeral sjen. Mar waarden de minsken séls ek better?

FerbiningIn tredde oandachtspunt yn de tentoanstelling is it plak fan Dykstra syn literatuer yn it Neder-lânsk-nasjonale en Europeeske fjild. Dêr is noch net folle stúdzje nei dien, mar reitsfl akken lykje der by ’t soad te wêzen. Syn wurk past yn it Europeeske realisme dat yn it midden fan de iuw opkomt as reaksje op de romantyk en knopet dêrby ek oan by de Nederlânsk-talige ‘folkske’ literatuer fan de santjinde, achttjinde en

njoggentjinde iuw. De autoriteit fan syn Frysktalige teksten besocht Dykstra yn it begjin ek te ûnderstypjen troch ferbiningen te lizzen mei net-Fryske teksten. Yn syn lettere lieten sjocht er gauris nei Dútske foarbylden út de Lieder-tradysje.Sa jout de tentoanstelling alle gelegenheid om it wurk fan Waling Dykstra, oait yn alle Fryske húskeamers oanwêzich, op ’e nij te ûntdekken en kennen te learen.

Wat: tentoanstelling oer Waling DykstraWêr: Obe (Aldehoustertsjerkhôf )Wannear: 20 septimber oant en mei 5 jannewaris 2020. Gastkonser-vator fan tentoanstelling is dichter en Gysbert Japicxpriiswinner Abe de Vries, de tentoanstelling is foarmjûn troch Yvonne Willems en Ernst Bernson fan it buro Lokaalwerk yn Penjum.By de tentoanstelling wurde ferskate aktiviteiten organisearre, lykas op 26 septimber in optreden fan folkgroep Yetris mei Roel Slofstra. Sjoch foar mear ynformaasje op www.tresoar.nl.

Omslach fan ‘Doaitse mei de Noardske balke’, in Frysk lieteboek, fj irde printinge út 1897.

Portret fan Waling Dykstra yn 1911.


Lezingen- Schrijver Peter R. Hein

bespreekt zijn komende boek over zijn moeder als een joods dienstmeisje in Berlijn om-streeks 1930

- Journalist Auke Zeldenrust vertelt hoe een ontmoeting in de Leeuwarder synagoge en beeldmateriaal dat het daglicht nooit zag leidden tot zijn boek Joodse bruiloft: een koffer vol oorlogsgeheimen

- Koos Boorsma tekende in het boek Wie ben ik? De zoektocht van Louis Godschalk het verhaal van Loekie Rienstra op, een joodse onderduiker die bij een gereformeerd gezin in Friesland opgroeide

- Annet Mooij beschrijft in het boek De eeuw van Gisè le de weef-ster van nobele komaf Gisèle van Waterschoot van der Gracht (1912-2013) die Duits-joodse jongens onderdak gaf

- Jacques Noach vertelt over zijn vader Sally (1909-1980), een Zutphener jood die tijdens de oorlog in Lyon strandde

Beeldende kunst- Peter Wortel vertelt over de

druksels die hij maakt van land-schap dat hij ziet. Tijdens een bezoek in Israël beschrijft hij zijn impressies ook in woorden

- Teksten uit de Oudheden vormen de inspiratiebronvoor Rami van der Molen: He-breeuws, het Oude Testament, hiërogliefen, spijkerschrift uit Soemerië en Akkad, maar ook archeologische overblijfsels

- Stefan Bleekrode vertelt over zijn realistische zwart-wit stads-gezichten van o.a. Boedapest, New York en Groningen

Muziek- Het Friese Goedhoutensemble

bestaat tien jaar en de twintig leden bespelen alle blokfl uiten,

van de sopranino tot aan de twee meter hoge contrabas, ondersteund door een gambist en een celliste

- A-Lidele, een vierkoppige groep noordelingen, speelt Jiddische volksmuziek

- Dinna Reshef zal bekende Israëlische liedjes zingen: 70 jaar muzikale geschiedenis uit het land van melk en honig

Films- Forgotten Soldier over Sally Noach

(1909-1980), een tapijthandelaar uit Zutphen in het verzet in Lyon

- A fi lm unfi nished over gevonden zwart-wit 60-minuten durend beeldmateriaal van een pro-pagandafi lm uit 1942 over het getto in Warschau

- The plot to assassin Hitler, speel-fi lm over de mislukte poging om Hitler te doden op 20 juli 1944

- Hanussen, Interbellum-biografi e van de joodse-Oostenrijkse helderziende (1889-1933)

Wat: Jofel CultuurdagWaar: TresoarWanneer: zondag 22 september, van 11.00-18.30 uur in Tresoar. Inschrijving: € 10 p.p. (tot 19 september). Bedrag overmaken op bankrekeningnummer van Tresoar te Leeuwarden: NL15-RABO-0127-5942-64 o.v.v. ‘Jofeldag’. Koffi e/thee is gratis. Op de dag zelf kost entree € 20 p.p., contant betalen. Kijk voor meer informatie op https://sites.google.com/site/jofelcultuur/

JOFEL CULTUUR door Uzi Hagaï

Joodse culturelezondag

Op de tiende editie van Jofel Cultuur, op zondag 22 september,

bieden schrijvers, kunstenaars en musici een gevarieerd

programma van ruim twintig activiteiten met joodse thema’s.

Uit alle activiteiten van lezingen, muziek en fi lms kunt u er vijf

kiezen. Een greep uit het aanbod:


It is hast net te befetsjen hoefolle oft dizze man yn syn libben út de wei set hat. Foar Tresoar hat syn rol as earste bibliotekaris fan de Provinsjale Biblioteek fan Fryslân, nei it losmeitsjen fan biblioteek en Ryksargyf, fan tige grut belang west. Net allinne fanwegen syn boekebelied, mar benammen fanwegen hoe’t hy Fryslân entûsjast makke hat foar it rike besit fan de ‘PB’, dy’t fuortkommen wie út de romrofte akademybiblioteek

fan Frjentsjer. Lês mar ris syn autobiografy Nei sawntich jier (Boalsert, 1949) en men begrypt hoe’t Wumkes de minsken nei syn ynstitút brocht hat.

Biblioteek as ynspiraasjeWumkes wie in fakman, mar oan de basis fan alles lei syn tige romantyske opfetting oer wat Fryslân wie en wêze moast: in bloeiend lân mei in eigen skiednis en kultuer en dus ek in eigen takomst. De biblioteek wie foar Wumkes in plak fan ynspiraasje. Dat komt moai ta utering op side 230 fan syn boek as er ‘syn’ biblioteek yn de prachtige Kânselerij be skriuwt: ‘Myld falt it ljocht tusken de fi nsters mei brânskildere medailjons op de boeken dy’t jin noegjend oan-blierkje. Hwat ea it minskehert trilje liet, forbylding wjokken joech, it tinken ta utering brocht bosket hjir fertroulik gear. Generaesjes hawwe dizze skriften neilitten. Ieuwen binne der oer hinnegien en se as bloeisel ôfskodde’.

Foar Wumkes wie de skiednis in altyd oanwêzige meispiler yn it deistige libben. Hy stie op de skouders fan reuzen en koe sa foar syn Fryslân nei de takomst sjen. Yn de depots fan Tresoar lizze meters oan argyf fan Wumkes. Tûzenen bledsjes en skriften mei oantekeningen, úttreksels en teksten dy’t er brûkt hat om syn yndruk-wekkende rige publikaasjes skriuwe te kinnen.

SYMPOASIUMtroch Bert Looper

In Fryske homo universalis

Mei in sympoasium betinke wy de 150ste bertedei en de

65ste stjerdei fan Geert Aeilco Wumkes (1869-1954) dit jier.

Hy wie ien fan de ‘dragers’ fan de Fryske Beweging en Fryske

kultuer yn de earste helte fan de tweintichste iuw.

Wumkes begûn as griffor-meard dûmny op Skylge (Hoorn), yn Roden en Zeerijp, mar wijde him al gau oan de skiedskriuwing. Earst yn syn proefskrift út 1902 oer de skiednis fan de grifformearde tsjerke yn Grinslân, letter, as dûmny yn Snits en fan 1924 ôf as bibliotekaris, yn al syn publikaasjes oer Fryske skiednis. Wumkes skreau graach oer minsken. Yn it Nieuw Nederlands Biografi sch Woordenboek fersoarge hy mear as tûzen haadstikjes. Noch altyd bekend en lêzen binne syn Bodders yn de Fryske striid út 1926, Paden fen Fryslân yn fjouwer dielen (1932-1943) en de twadieli-ge Stads- en dorpskroniek van Friesland út it begjin fan de jierren ’30. Geert Aeilco Wumkes mei boek

en fergrutglês yn de Provinsjale

Biblioteek.


Skiedskriuwing wie foar Wum-kes altyd ferbûn mei it stribjen nei de politike en kulturele emansipaasje fan Fryslân en de Fryske taal. Yn 1908 hie er al mei Sipke Huismans it ‘Christ-lik Selskip foar Fryske Tael en

Skriftekennisse’ oprjochte en yn 1915 wie hy de earste dûmny dy’t yn in rjochtsinnige tsjinst, yn de tsjerke fan Tsjom, in Fryske preek hold. Fan grut belang binne syn oersettingen, mei E.B. Folkertsma fan it Âlde en Nije Testamint yn it Frysk.

Boarne fan ynspiraasjeStudearje, sprekke, stride, skriuwe…. Dat is wat Wumkes syn hiele libben dien hat. Mar syn krêft wie om minsken mei te nimmen yn syn ferhaal. Wumkes is ek foar ús yn Tresoar, mar eins foar alle Friezen noch in grutte boarne fan ynspiraasje. Yn Nei sawntich jier beskriuwt Wumkes presys wêr’t it ek no anno 2019 ‘nei santich jier’ noch om giet: ‘As op in moaie simmerdei de fi nsters fan ús hege hûs

wiid iepen stiene, as de sinne mei gouden bondels yn ’e seale lake en de swietrook fan de bloeijende linebeammen binnenfoel, wylst de lju alle oandacht joegen oan âld en nij op tafel en yn fi trine, dan wisten wy dat de Kânslerije gjin mausoleum en dat de Renaissance foar dit gebou gjin idele klank wie. Dan mochten wy ek leauwe dat nei elke útstalling de boeken wer as fûgels útfl eane soene nei alle oarden yn en bûten Fryslân’.

Wat: sympoasium mei Liuwe Westra, Jelle Krol en Bert Looper as sprekkers oer Wumkes syn rol foar de Fryske kultuer, taal en skiednisWêr: TresoarWannear: tongersdei 12 septimber fan 14.00-17.00 oere

Geert Aeilco Wumkes (links) yn de Provinsjale Biblioteek yn petear mei Eeltsje Boates Folkertsma.

Tinkstien, makke troch Gerhardus

Adema, fan Wumkes mei de tekst

‘Roppene ta tsjinst oan Fryslân’.


It heucht my noch goed dat ik yn de begjin jierren tachtich gauris by it FLMD oan de Grutte Tsjerkestrjitte yn Ljouwert op besite wie. Sneupe yn knipselmappen fan ferskate skriuwers om sa oan achtergrûnynformaasje te kommen foar myn wurkstikken literatuer foar de stúdzje MU-Frysk. Hiel wat nofl ike oerkes brocht ik dêr troch, ûnder de yndruk fan dat histoaryske gebou, op it

heechste plak fan Ljouwert en teffens it eardere wenhûs fan Mata Hari. Yn alle rêst gong dêr in wrâld foar my iepen: de wrâld fan de Fryske literatuerskiednis. In wrâld dêr’t ik oant de dei fan hjoed noch hieltyd oan ferslingere bin. As it trof, rûnen je wolris in skriuwer tsjin it liif, lykas Douwe Tamminga en Willem Abma. Altyd wie der in waarm wolkom troch it personiel. Om kofje- en teetiid hinne ûnderbrutsen se it wurk en siet it personiel, soms mei gasten, byelkoar yn de smûke Pijkeamer. Ik sjoch ek noch de steatlike trep nei de earste ferdjipping, mei oan ’e wand in rige foto’s fan Fryske skriuwers en dichters. Ja, dat hûs op ’e hichte ropt hiel wat oantinkens op. Fansels waard ik stiper fan dizze moaie ynstel-

FLMDtroch Janna de Jong

60 jier plak foar It Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasje-

sintrum (FLMD) is 10 septimber 1959 oprjochte.

Dit 60-jierrich jubileum wurdt 14 septimber mei in

feestlike gearsit betocht.

Tineke Steenmeijer-Wielenga oan it húshimmeljen op it

FLMD yn 1990. (Foto Binne Reitsma)

Konservator Freark Dam (rjochts) en en assistint-

konservator Sibe van der Meer yn it knipselargyf fan it

FLMD yn 1981. (Foto Andrys Stienstra)

By it oergean nei Tresoar wurkenby it FLMD sa'n tolve personiels-leden. Fjouwer hjoeddeiske Tresoarmeiwurkers hawwe in FLMD-skiednis: Binne Reitsma, Jelle Krol, Aly de Boer en Lysbert Bonnema. ‘De moaie tún, wat in prachtich plakje wie dat,’ seit Lysbert Bonnema as ik har freegje nei wat se it meast mist fan it eardere FLMD. Dy tún, of eins it stek om de tún, waard ek behelle yn

de aktiviteiten. Personielslid Saakje Huisman soarge derfoar dat alle wiken in passend gedicht oan it stek kaam te hingjen: It stekwurd fan ’e wike. ‘It wurkjen yn in lyts team wie moai. It mei-inoar yn ’e skrep om in útstalling op ’e tiid klear te krijen. Je stiene der mei-inoar foar. Topdagen wiene dat. Troch de jierren hinne kamen der in ûnbidich soad minsken oer de drompel, op besite foar ien fan de tydlike, dan

wol de permaninte útstallingen, foar stúdzje of in fraach op it mêd fan Fryske literatuer skiednis. Der kamen ek minsken dy’t alhiel net ynteressearre wienen yn datjinge dêr’t it FLMD foar stiet, mar dy’t allinne mar benijd wienen nei ‘the bedroom of Mata Hari’,’ laket Lysbert Bonnema. Alle minsken mei dy fraach moast sy teloarstelle, want fan de sliepkeamer fan Mata Hari wie neat werom te fi nen.


ling, krige ik it ynfobulletin Op ’e hichte en waard ik útnûge om iepeningen fan tentoanstellingen by te wenjen. Oer Piter Jelles Troelstra, syn earste frou Sjoukje Bokma de Boer, (Nynke fan Hichtum) en har soan keunstner Jelle Troelstra wie in permaninte tentoanstelling. Dy koe syn beslach krije nei in útwreiding yn 1980. Tsien jier letter kaam dêr it saneamde Skriuwershûs by, sadat der romte kaam foar skriuwkursussen. Sels folge ik myn earste kursus by Bouke Oldenhof, dy’t doe as literatuerbefoarderer by it FLMD wurke.

Jubileumprogramma Under de gasten fan it jubileumprogramma sille in tal romrofte histoaryske Frysk-literêre fi gueren wêze. Tineke Steenmeijer fertelt oer har tiid by it FLMD. Bert Looper giet yn op de

fraach wat it FLMD Tresoar brocht hat en wat de takomst bringe kin op it mêd fan Fryske literatuerskiednis. In tal Fryske skriuwers, dy’t krekt as it FLMD dit jier 60 jier wurde, wurde yn it sintsje set en der binne optredens, fersoarge troch jong muzikaal en dichterlik talint.

Fryske literatuer

It evenemint ‘Kunst op komst’ yn de tún fan it FLMD mei

steand rjochts Bouke Oldenhof yn 1991. (Foto Andrys

Stienstra)

De fêste tentoanstelling oer Troelstra yn it FLMD yn 1994.

(Foto Paul Janssen)

Wat: feestlike betinking 60 jier FLMD Wêr: TresoarWannear: sneon 14 septimber, fan 15.00-17.00 oere, folge troch in neisit mei in hapke en in drankje. Yntiids opjaan fi a: [email protected]

Troch prof. Jelle H. Brouwer (doedestiids direkteur fan de Fryske Akademy) is it FLMD der kommen. Hy krewearre al sûnt 1956 foar in Frysk literêr museum, nei foarbyld fan it yn dat jier oprjochte Nederlands Letterkundig Museum yn Den Haag. Marten K. Scholten, wurksum by de Provinsjale Biblioteek, waard de earste konservator. Hy begûn mei syn wurk op in souderkeamer fan de Fryske Akademy. Tsien jier soe er konservator bliuwe. Yn 1966 krige er help fan Sibe van der Meer. Yn 1969 waard Scholten opfolge troch Freark Dam. Doe krige it FLMD ek syn earste eigen ûnderkommen yn in gebou oan de Grutte Tsjerkestrjitte. Yn 1977 krige it FLMD syn plak yn de Van Gheelstins oan de Grutte Tsjer-kestrjitte. Dêr hat it - mei noch wat útwreidingen - húsfeste west oant yn 2002 de oergong folge nei Tresoar. Dam wie oant mids 1986 konservator en waard opfolge troch Tineke Steenmeijer-Wielenga dy’t oant de oergong nei Tresoar bleau. Yn de rin fan de jierren kaam der mear personiel by en kamen der mear taken by, lykas literatuerbefoardering. Yn de 43 jier fan it selsstannich bestean fan it FLMD is in hiel soad wurk ferset: skriuwkursussen, skriuwdagen, papieren útstallingen, de rige ‘Skriuwers yn byld’. Wurk dat no fuortset wurdt ûnder de fl agge fan Tresoar. De Stifting FLMD stipet projekten dy’t bliuwende wearde hawwe kinne foar de Fryske literatuer.


LEZINGENdoor Johan Steendam

10 oktober: de stille heldinnenErik Dijkstra, auteur van het boek Spitten voor de vijand, geeft een lezing over het strafkamp Yde en de tewerkstelling in Drenthe. Een vergeten stukje oorlogsge-schiedenis waar tienduizenden Friezen mee te maken kregen en waarvan de gevolgen vandaag de dag nog zichtbaar zijn. Meer dan honderdduizend mannen werden vanaf september 1944 opgeroepen om te werken aan Duitse verde-digingswerken in Nederland. Het oorlogsdagboek van Eelke Dijkstra, die in november 1944 vanuit het Huis van Bewaring in Leeuwarden werd overgebracht naar Yde, was voor kleinzoon Erik aanleiding om onderzoek te doen naar het vergeten strafkamp in Drenthe. Opval-lend daarin was de rol van de vrou-wen. Vrouwen die het in het laatste zware oorlogsjaar zonder man moes-ten zien te redden. Ze maakten lange fi etstochten, door weer en wind, om

hun geliefde te bezoeken en scho-ne kleren en voedsel te brengen. Stuk voor stuk bijzondere en ster-ke vrouwen die een onuitwisbare indruk hebben achtergelaten en die niet vergeten mogen worden. De stille heldinnen.

31 oktober: communistisch verzetDrie sprekers laten hun licht schijnen op het communistisch verzet in Friesland in de jaren

1940-1945. Histori-cus Ruud Weijdeveld vertelt over het communistische verzet in Nederland tijdens de bezetting, met specifi eke aandacht voor de drie noordelijke provincies. Harm de Vos, geboren in 1934 als kind van ouders die actief

waren in het communistische verzet, vertelt hoe hij de oorlog in Drachten beleefd heeft en welke impact het verzetswerk van zijn ouders had op hun gezin. Chris Beuker schenkt in zijn bijdrage aandacht aan de rol van de Duitse communist Fritz Taraschewski in het Friese verzet en vertelt over de terreur tegen Leeuwarder communisten door de beruchte Duits-Vlaamse commando-een-heid Sipo-SD onder leiding van Wilhelm Artur Albrecht.

Maand van de Geschiedenis

In het kader van de ‘Maand van

de Geschiedenis’ organiseren

Tresoar en het Fries Verzetsmu-

seum twee bijzondere lezingen.

Wat: lezingenWaar: TresoarWanneer: donderdag 10 en 31 ok-tober, om 19.30 uur. De toegang voor deze lezingen bedraagt 5 euro per lezing, inclusief koffi e/thee. Freonen betalen 2,50 euro. Opgave via www.tresoar.nl, via de agenda.

Redactie van de krant ‘De Waarheid’. (Verzetsmuseum Amsterdam)


Johan van Oldenbarnevelt werd, vanuit zijn machtsbasis het gewest Holland, vormgever en politiek leider van de uit Habsburgse Rijk getreden Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, de voorloper

van de huidige Nederlandse Staat. De rechtsgeleerde en staatsman Viglius van Aytta bleef aan het Brusselse hof een kritische dienaar van datzelfde Habsburgse Rijk. Stadhouder Willem Lodewijk

werd daarentegen een Friese en militaire steunpilaar van deze nieuwe staat. Wat dreef deze markante bestuurders in een turbulente tijd? Wat hadden zij gemeen en waarin verschilden zij? Er worden speelse vergelij-kingen gemaakt tussen toen en nu waar het gaat om Europa, nationale staten en identiteit.

LEZING door Jan Niessen

Bestuurders in oorlogstijd

Dit jaar is het vierhonderd jaar geleden dat de Amersfoorter Johan

van Oldenbarnevelt na een politiek proces in Den Haag werd

onthoofd. Jan Niessen publiceerde onlangs het boek Johan van

Oldenbarnevelt (1547-1619). Vormgever van de Republiek. In zijn

lezing belicht de auteur Van Oldenbarnevelts rol in de vorming van

de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en vergelijkt die

met twee Friese bestuurders: Viglius van Aytta en Willem Lodewijk.

Jan Niessen (1951) studeerde sociologie en promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij werkte jarenlang als onafhankelijk onderzoeker in Brussel. Na zijn pensio-nering werd hij als vrijwil-liger actief als stadsgids in Amersfoort. Zijn boek Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619). Vormgever van de Republiek is na afl oop van de lezing te koop (voor €19,95 tegen contante betaling).

Wat: lezing door Jan NiessenWaar: TresoarWanneer: donderdag 14 novem-ber om 19.30 uur. De toegang voor deze lezingen bedraagt 5 euro per lezing, inclusief koffi e/thee. Freonen betalen 2,50 euro. Opgave via www.tresoar.nl, via de agenda.


BOEKtroch Louw Dijkstra

Nei’t der earst gewoan op folchoarder in nûmer tabedield waard, kaam der yn 1906 in wat moderner systeem. Yn dat systeem wiene, oars as no, de nûmerbewizen net oan ’e auto’s keppele, mar oan de eigener. Yn prinsipe hiest dyn hiele libben itselde nûmer. Kocht ien in oare auto, dan kaam op dy nije syn eigen nûmer te stean; yn de begjinpe-rioade betsjutte dat faak dat it âlde nûmer oerskildere waard. Yn dit nije systeem koe men ek oan it nûmer sjen wêr’t de

eigener weikaam, want de nûmers waarden foar elke provinsje apart útjûn. De Frys-ke nûmers begûnen bygelyks mei de letter B. Net allinnich auto’s, mar ek oare soarten fan ferfi er, lykas frachtweinen, bussen, motoaren, scooters en molkekarren, koartsein alles wat mar tsjillen en in motor hie, krige in nûmerbewiis. It earste Fryske nûmer, B-1, waard yn 1906 útrikt oan Henri Jacob Sierevelt, sûnt 1887 notaris yn Ljouwert. Hy wie fan 1904 ôf ek de earste foarsitter

fan de, yn dat jier yn Haarlem, oprjochte Nederlandsche Motorrijders Vereniging (NMV, no KNMV). Dit systeem fan nûmerbewizen funksjonearre fan 1906 oant 1951. Doe ferskynden der safolle nije auto’s en oar ferfi er op ’e dyk, dat it nedich wie om in lanlike registraasje yn te fi eren. Sûnt dy tiid binne de kentekens net mear bûn oan de eigener, mar hearre se by it ferfi ermiddel en wurde se by ferkeap oerdroegen oan de nije eigener. Men kin no net mear sjen wêr’t de auto wei komt, mar wol hoe âld oft er is. KentekenwebsideYn 2006 begûnen Otto Kuipers en Andrys Stienstra fan Tresoar

It wie in hiele skrik, doe’t de earste auto’s om 1900 hinne op ’e Fryske

diken ferskynden. Se makken rare lûden en kamen foarút sûnder dat

der hynders by nedich wiene. Duvelske apparaten wiene it neff ens

guon. It die al gau bliken dat se sa hurd ride koene dat plysjes dy ‘snel-

heidsduvels’ net mear op de fyts achterhelje koene om har steande te

hâlden. It nije ferfi er hie dêrom in foarm fan identifi kaasje nedich.

Pake syn wein

Sikewein fan garaazje Kielstra yn Drachten, 1930.


in spesjale webside (kentekens.tresoar.nl) mei in list fan alle útjûne Fryske B-nûmers. Dat wiene likernôch 41.000. It pu-blyk waard oproppen om foto’s en ferhalen yn te stjoeren dy’t mear fertelle oer de minsken en de auto’s achter dy keale

nûmers. Dat smiet yn de rin fan jierren net allinne in hiel soad foto’s op (ûnderwilens 3.800), mar ek prachtige ferhalen. Oer Amsterdamske plysjemannen mei Fryske woartels, dy’t auto’s mei in B-nûmer oanhâlden, om’t se graach efkes Frysk prate woene bygelyks. En oer fakânsjes en maleur, românses, busreizen nei Gaasterlân en rallyride yn de bergen. Auto’s en motoaren foarmen de brêge nei de wide wrâld, en dy sensaasje is yn in soad ferhalen noch te priuwen.

Yn it boek Pake syn wein binne de moaiste foto’s en ferhalen fan de webside sammele. De kar is makke troch Piter Wilkens, dy’t yn 1996 it liet ‘Pake syn wein’ skreau oer de Renault Dauphine fan syn pake.It boek wurdt op 26 oktober presintearre op de klassike autobeurs yn it WTC Expo Ljouwert.

Molkboer Cornelis Bergsma fan Penjum, 1951.

Autobus fan de L.A.B., it ‘Leeuwarder

Autobedrijf’, 1945.

De Graham-Paige-wein fan dokter Sinninghe Damsté, yn 1931. Neist de auto stiet Ykema, partikulier sjauff eur fan de dokter.


Het principe van een ‘leesbare kaart’ is dat citaten van Friese, Nederlandse en internatio-nale schrijvers en dichters over Friese dorpen, straten, wateren en andere plekken precies op de juiste plek op de kaart terechtkomen. Zo landt een citaat van Simon Vestdijk over ‘Lah-ringen’ natuurlijk in Harlingen, neemt Nyk de Vries ons mee naar Noardburgum en siert een citaat van Gysbert Japicx de stad Bolsward. De citaten van zeker tweehonderd schrijvers en dichters vormen zo een kleurrijke typogra- fi sche letterenkaart van de provincie. De kaart

ziet er van een afstandje uit als een échte kaart van Fryslân, maar als je dichterbij komt, zie je dat de spoorlijn naar Buitenpost bestaat uit een citaat van Geert Mak en dat het buurtschap Eemswoude in Súdwest-Fryslân uit dichtregels van Ype Poortinga is opgebouwd: ‘Ik ried by in terp op, dêr leine in pear pleatsen omhinne’.

Lange speurtochtDe speurtocht naar al deze prachtige, bijzon-dere citaten begon in de zomer van 2018 toen we via de Leeuwarder Courant en Omrop Fryslân een oproep deden aan het publiek om literaire citaten in te sturen over Friese dorpen, wijken, kanalen, eilanden, spoorwegen en wegen. Honderden citaten kwamen op deze manier binnen. Juweeltjes genoeg die we daarbij binnenkre-gen. Iemand zond bijvoorbeeld een prachtig citaat in van Eppie Dam over Kollumerpomp: ‘Dinknd an e Pomp / siën i kun jarresloat /

Wervelend De literaire citatenkaart ‘Leesbaar Friesland’ van de

provincie Fryslân, met een aparte inzet van de binnen-

stad van Leeuwarden vanwege de hoge literaire dicht-

heid, biedt meer dan vijfhonderd citaten over Friese

dorpen, streken, wegen, kanalen, meren, eilanden,

kanalen en zeeën.

LEESBAAR FRIESLANDdoor Louis Stiller

m

en o

p in

moa

ie m

aiti

idsd

ei /

tw

a

tefr

ee /

sa

lok

kich

en

tef

ree

n ’e

see

, yn

’e s

ee, y

n ’e

see

.Z

e sp

rake

n af

een

rin

g van dijk

en om h

En

kijk me ga

an en

zie me zw

enken / Ze mogen

werkelijk niet denken / D

at ik a

Kijk, Franeker /

de trein skokte troch de wiksels. ljouwert! de reis fan deinum nei st

raast zo’n machien van leeuwarden naar harlingen.

toen hij op een dag ergens in harlingen zijn auto was kwij n zeventig, en aan de linkerhand langs weilanden, bosschages

Dêr

’t de

dyk

it lâ

n omkl

Dêr

’t de

w

ylde s

ee jamk

waof le

ec

nee, it

fiele

d

D

MaK

Yn Kimswert kwap! Yn Kimswert kwop!

Ds. De Haas van W

insum nam

ringbeurt waar in het rechtzin

Lollum en preekte over het h

rots en het huis op het za

Tzum is

een kl

literair

blad

zekere

hu

academ

van l

...het landschap tussen Driehuizen

en Lahringen, dat zich daar nu

plechtig afrolde, in de verte reeds

omarmd door het fijne, scherpe

lijntje van de zeedijk.

Der binne fan ‘e middei

samar sân jonges fuortrek-

ke yn it doarp heechwert.

Se lykje fan de ierdboaiem

ferdwûn, der is gjin spoar

te finen.

En zo passeer ik

ongehavend / De krabbelaars die gisteravond /

Laatdunkend aan de bar hingen / Hee, Harlingen

/ by Winaam op

dykjes dy’t allinnich /

An de rykswech

lijt in plakje, /

tussen Tsjum en

Dongjum in, /

dêr krijt ider

syn gerakje, /

elkeen het ut

naar de sin.

Oosterb

ierum

herinnert

aan het

door de z

ee ve

r-

zwolgen

e West

er-

bierum.

Hoe de f

amilie

Van Dijk

vertr

ok

uit De B

jirmen

ide

/ Kom

t sta

dich

sw

ietr

ook

yn it

orge

n sm

eet

kpa

ssag

ier

en e

n Zü

rich

ht

auto

een

t fi

etsp

ad.

ris

in

ik ú

s is

earr

e

plak

van

mon

oxyd

e

Ik heb gis

mijn ged

Trane

vook

‘kade

er k

lin

kt i

n dweilorkest. / Twa h

azz

en h

eakj

e oan yn H

arn

s, /

wan

t in

trei

nts

je r

ydt it bêst. | Nei F

rjentsjer wurdt de tocht sa dreech, / dat pake stikken sit. /

Gji

n w

ûn

der

dat

d

it k

en la

nnen

, fi e

r oa

n it

Wes

terstr

ân. T

Het

raad

natte

hel z

ijn

.men

de

De

see!

De

see!

jûy t

sjen.

yn ‘e

mûl

e fa

n ‘e

hav

en

pize

let b

rúnw

ier

tsji

n ba

salt

/

as s

pin

aazj

e tu

sken

tos

ken

it is

bet

iid

op it

dok

teld

e ze

s ke

rken

, ge

en e

nke

l bor

deel

en

zev

en s

chee

rsa-

lon

s.

Wolken en stjerr

os de sinne

skynt yn

Frjentsjer /

fielt elk him yn

‘e wrôd

útfonhûûs

Lahr

inge

n

ado

nke

r.

Ik zie de camera’s w

el draaien / Maar ik verdraai ’t om

te zwa

en maar voor de lol start / En daar is Bolsward /

Naar kijkers in G

eleen of Gorcum

/ Wan

t daar is Worku

m /

rdam, over de zuiderzee. | yn snits gie ik nei

ûkt spoaren op it rút / m a n tgum / seit in stim ú

t

n d

ijk

zag

je

nie

t va

ak o

p de

fri

ese

weg

en.

dy

wer

om

rei

s fa

n boals

ert bin ’k noch net fergetten

. stô

afsluitdijk was open geweest en hij had moeten wachten tot de l

Farwol,li fan

en

nige

uis op de

d

Friesland begint b

wel

ssen

Har

linva

nuit

een

vra

man

dolin

e op

hPe

njum

. Dti

id w

est d

ado

arp

sa id

e

Dy weromreis f

an

Boalsert bin ‘

diken

n enorme Chevrolet had.

Mei it stedsje tige

nei / Leit ús moaije

doarpke SkettensDer waait noch

genôch wyn

tuskentroch foar

de Beabuorstermole

ik bin foar

Koartehimmen,

ik bin tsjin

Allingawier.

Jetze Gaastra uit Exmorra is

mijn getuige. / Ja. Ja. Ja. / Ja. Ja. Ja.

ank de

an skiep, de

n see dy ’t /

boerepleatsen

triek.

lange fan ert

eren weer

ichten & Brief

n, voor Geld,

gelezen in een

tholiek klooster, in

Witm

arsum

Te H

ichtu

m te

Hich

tum

/ D

êr

wen

net i

n

piks

warte

goes

bbe

m e nzer

rn /

e meitsjen

fromme

Friezen

Dat

Kon

inkr

ijk v

an U

,

wee

t U w

el, w

ordt

dat

nog

wat

?

Ik ried by in terp

op, dêr leine in pear pleatsen

omhinne, in

tsjerkje stie der op. D

oe’t ik der letter w

er ris kaem

, wist ik, dat

it Ymsw

âlde wie.

Een

paa

r da

gen

gele

den

rede

n w

e in

de

buur

t van

Fe

rwou

de la

ngs

een

boer

deri

j. In

het

ver

s ge

maa

ide

gras

van

de

ble

ek la

g, a

ls e

en k

lein

e sp

hin

x, e

en la

pjes

kat.

amanda nu is d

maar uitgevou

maten gemet

proeft / hetz

Jou uwz mey uwz bo

ijn Gea, ijn Stee, / A

Golle, gall’-leaz’, Go

Blau is de himedizich de moarnmen ûntweitsje, stiet it koarn. Wyaltyd grien, griengers. De sjongst foen sin dyn heit synHjir yn ús greidelâyn ús greidelânHjir yn ús greidelân

Greonterp, Wonseradeel (Fr.), 27 mei 1964. [...] Het halve dorpje

kwam om de auto staan

Piterman wennet yn Greonterp,

by Blauhûs.

Turbogras in Eas

Altijd hetz

in Friesland: d

open autoraampje wa

vlaag jaloezie naar

we giene nei de mar

n’e

Wa

rku

mer

waa

rd |

Tin

kend

oan

Boa

lser

t ûn

der

stoo

m /

Skrast

i n p

eloto

n op ’e bolw

urken ôf. | H

iel B

oals

ert s

tiet

fol b

iste

n en /

geane nei ta mar / we seine wy

id t f d âldrom soe Sânfurdterryp

Lieflijk, Bolsward, zijn je vesten, maar liever nog je meiden.n

om W

omm

els

lizze

her

t en

a


gluperigen dampnd / achterhuus omgaan’ (uit het gedicht ‘Andinkn an e Pomp’, 1988). Maar ook een hele serie puntige, ritmische Kees Stip-gedichten over tientallen plaatsen, zoals deze over Wolvega: ‘Een tandwolf liep te Wolvega / diverse tandwolvinnen na. / De vurigheid van zijn avances / hing samen met hun kleurnuances. / Het beest stond dan ook wijd en zijd / bekend om zijn kieskleurigheid.’

Tijdens de lunchlezing in Tresoar, begin dit jaar, vertelde ik over de ideeën achter Leesbaar Friesland. Van het publiek kwamen tientallen suggesties, bijvoorbeeld dat je Drachten ook kunt spellen als Dr8888 en dat je daarmee meteen op het spoor zit van de gebroeders Rinsema die bevriend waren met Theo van Doesburg en daarmee dada binnenhaalden.

SelectieAlle suggesties zijn bekeken door een redactie, bestaande uit medewerkers van Leesbaar Laagland en Lysbert Bonnema van Tresoar. Deze kernredactie beoordeelde niet alleen de binnengekomen citaten, maar vulde ook de witte gaten en bekeek welke auteurs of beroemde citaten uit gedichten, liederen of romans nog ontbraken. Welke regel uit Tetman de Vries’ uitgebreide oeuvre moesten we kiezen? Wie mocht de Afsluitdijk vullen? Waar komt Tsjêbbe Hettinga het beste tot zijn recht? Prachtige vondsten deden we: Voor een verloren soldaat van Rudi van Dantzig – daarmee kon je half Gaasterland bedekken.

eerbetoon

Wat: presentatie Leesbaar Friesland Waar: TresoarWanneer: 10 novemberBij de presentatie is een levendig, verrassend programma waarin we een eerbetoon brengen aan de literatuur over en van Fryslân. Dichter des Vaderlands Tsead Bruinja presenteert en speelt de Leesbaar Friesland-quiz. Leesbaar Friesland is een coproductie van Tresoar en de stichting Leesbaar Laagland die eerder onder andere de succesvolle kaart Leesbaar Amsterdam maakte. De kaart Leesbaar Friesland is op de presentatie te koop.

m it h

iele ein. / m

en pete

arre wat smûk e

n men slie

pte temûk. /

o, w

at

at niet verwacht. ik w

as in mijn eentje op weg na ar lauwer

soo

g e

n m

aak

te een slingertocht d

oor frie

slaholwerd werden w

e opgewacht door bussen. gewone li jnbu

ssen, m

et achter de v oo

rru

it een sch

erm

wa

arop h

un

bestem

n ernijker

k e

n m

etslawier. h

Zijn argw

aan bleek onterecht […] tot ze ve

den naar een aanleunwoning van bejaard

trum B

rugchelencamp te Z

waagw

esteind Woeen

Wytr

d

Te [...] An

spoelde

/ en v

en

Wa g

zen? / Wa g

fuottenein? / Nimt

hjir net in slinger / Nimt d

wrâld hjir net in ein?

Een jo

nge ka in

Mets

lawie

kermis

aan de zwier

/ zic

h laa

een st

evig glas,

/ wist

‘s morg

ens

meer w

aar hij w

as. / M

aar de p

olitie

het wel:

/ “Je

zit h

ier in

een ka-ro

es-ce

l.”

wurde yn Ik telegra-

feerde naar

Holw

erd:

‘Kom

t niet

mm

y te A.

olgt.’

deWadden

aan, de oude

zeedijk.

Als ik van ‘mijn dorpje’

droom, dan droom

ik van het

plekje, waarvan mijn pastorie

het nederig middelpunt

vormde.

Oer

de

einl

eaze

s

it lâ

n fa

n E

zon

e

luts

er

it sp

ul n

p de

iegraf /

rusten /

/ ver boven ‘t

bleek / Yn dit

de Streek. //

En yn

e kant fan ‘t w

etter /

is gjin

grevel better.

Se drave sa lossinnich op dat sm

elle dykje / fan Dokkum

n eD

amw

âld en oeral lûkt de m

aityd

sim

pel l

yts

hôf f

an W

este

rgea

st –

/ û

nder

de

bled

fal

van

okto

ber

/ is

der

gjin

ste

e sa

ear

m o

an tr

east

yn ‘e

Wes

tere

in

arw

ei w

enne

n W

eits

jers

nea

md,

p

‘e h

eide

tahá

l-e

de H

eids

jers

.

Hiep h

hoera voor

Akkerwoude

nei

Jannes wordt gebo-ren in Driesum. Z’n vader is daar hoofd-onderwijzer.

ik k

nibb

ele

foar

har

de

l en

smee

kte

om in

tú

tsje

/ y

n de

ear

ste

lang

e sn

eed

ûnde

r de

ro

ok fa

n W

âlte

rsw

âld

In precies 754 kwam

de preker B

onifatius naar D

okkum.

De zon daalt ter kimme en wij hebb

een groot uur gaans tot Oenkerk, of, als

wij daar geen nachtverblijf kunnen vinden

dan nog geen half uur meer tot Oudkerk

ealch / Hear ik

fleagen oargelmu-

n ‘e fyts ôf /

It is B

ach // Wachtet auf!

rke te sjen / W

ol griene fjilden fol /

kij

n dan is Ljouwert net mear fi e

r. / Jo sille dat krúske ha!’ | Om’t ik omsjoch om te hearren dat ik Leeuwarden sei, / Fal ik?, fal ik yn in

in jo

nget

je d

at o

ns o

p de fi ets achterop komt of dat

It hat wykmerk west yn Dokkum. Ier en betiid hawwe de feeweinen al oer de balstiennen rattele en binne driuwers mei skiep en lammen, kij en hynders út 'e doarpen kommen om te merkjen boppe op it âlde tsjerk-hôf.

ken

t h

n ik beknok ’m

/ Daar is Dokkum /

sland

en r

echts gron

ingen. eigen

lijk zag ik weinig verschil.

rtje kon kopen.

hij is

een va

n de

vroeg

e r

eizi

ger

s in

het

ho

tsen

de t

rein

tje,

dat

van

gro

nin

t passeare / ’t is in kwestie fan laveare op de wâldwei

ometer, zou kunnen afleggen o

p topsn

elheid.

sirenes o

p ’e w

âldwei,

dat akelich lawaai / sirenes op ’e wâldwei elt

Surhuisterveen, een jongen alleen. / Zweem

van een glim-lach die vrijwel meteen / van zijn gezicht verdween.

De G

od van Nederland, van

heel Nederland, van Surhuis-

terveen en Spekholzerheide

Drogeham

.’ Puck

lachte: ‘Drogeham

? Wat

een gekke plaatsnaam.’

Het

clu

bhui

s in

H

arke

ma,

daa

r w

as

het p

as g

evaa

rlijk

.

Zij was en bleef

de boerendochter

van Oostermeer:

er wilde geen

greintje zwier of

behaagzucht in

haar verschijning

komen, ook niet,

toen ze allang in

de stad verkeerde.

a WSurhu

een halo

waargeno-

men? voor

em

a

een

ig

ts

in ‘t

ts

e w

at e

r

stil.

Dat ze geen deurwaar-

ders, pianoste

mmers of

keurmeeste

rs zijn

mag

elfs in Ureterp bekend

den verondersteld

Boeren van Boornber-

gum! Ik zeg niet dat

dieven zijt; maar ik

ak toch al mij

kwijt.

Stapt Jeltsje op it fytske nei De Pein uit Oudega,

gjarige we-van haar vijf teek en trekt

ar te Beets in.

e

oantreaun / en húsmanje it

frjemd / ferneare e der te heech fan

Ik w

as zijn

voorn

aamste

gids en se

condant. W

e

fietsten

veel

naar de

dorpjes

rond D

rach

ten,

waar een

groot d

eel v

an

de arb

eiders

woonde.

De

jonge vakbondsm

an

veeg

de voortd

urend zi

jn

lange, gele

haar uit z

ijn

ogen en

keek zo

enth

ousi-

ast naar h

et landsch

ap,

dat ik m

eerm

alen vree

sde

hem te

gen ee

n boom te

zien botse

n. ‘Wete

n jullie

wel dat h

et hier

erg m

ooi

is!’ ri

ep hij.

‘Ik zo

u best

boer wille

n zijn’.

moet het, dw

ars door sneeuw en ijs / N

aar

slands barren grond / Haar volgen, tot zijn

ng/ D

en kus voelt van haar mond?

Ze

moest naar het

tiebedrijf in

ddien

te

ing in

De S

kied

ing,

met

lin

ks F

ries

land

en

rech

ts G

roni

ngen

. E

igenlij

k z a

g

wergea binne de W

âlden: /

jend beämtegrien ôeral yn ‘t roun,

end boulân, tierige greiden, /

fûgels, sânnich de groun.

wanneer me

het Bergumermeer

lag en het was

bladstil of de wind

in een verkeerde

hoek zat, men het

meer niet kon

oversteken en er

soms dagenlang lag.

serfeart

de en dyk / Is

iens, alle tiden

jier gelyk.

Dr8888

Hjerst 1957. In rige beukerkes kuieret kreas twa

by twa op it trottoir fan de Boargemaster Wuitewei

yn Drachten; se ha elkoar by de hân beet.

Ik sla de blauwe weg op. Er staat een bord met een artist impression. Die laat zien hoe het zal worden. Ik ken de zwart-wit foto’s van hoe het was.

It Brune Jaske, de

alternatieve discotheek in

Drachten met veel jonge

mensen in zwarte kleren

It wienen de tiden fan de dúdlike rangen en standen, sels yn Drachten. ‘Ik m

oat sizze, it is m

y tafallen yn dat D

rachten.

De mop van de man die

niet naar Drachten ging.

Hij ging toch. Je moet

namelijk ontzettend

uitkijken met smoezen.

Bij Surhuister-veen gaat het toch nog mis –


Neist printe boeken giet it om in grutte samling letterkundige dokuminten, lykas orizjinele hânskriften fan boeken, brievesamlingen fan skriuwers, knipselmappen, bio- en bibliografy-en, foto’s, fi lm- en lûdopnamen. As oanfolling op de Frysk literêre byldkolleksje fan Tresoar is begjin dit jier troch Haye Bijlstra in nije searje portretfoto’s makke fan 52 Fryske skriuwers en oaren út de Fryske literatuer.It sichtber meitsjen fan dy kolleksje en de ferhalen fan de Fryske literatuer is in oare taak fan Tresoar. Dat wurdt dien troch bygelyks de literatuerskiednis Salang’t de beam bloeit dy’t yn

2018 yn fjouwer talen ferskynde en troch útstal-lingen, lykas oer de skriuwer Waling Dykstra (1821-1914) fan ’t hjerst yn Obe. Dêrneist wurdt de literatuer digitaal presintearre yn apps en op websiden. It portaal foar de Fryske literatuer is www.sirkwy.frl, dêr’t ynformaasje op te fi nen is oer skriuwers, boeken en literêre prizen.De literêre kolleksje, sawol fysyk as digitaal, wurdt ûnder oare brûkt troch learlingen of studinten dy’t in wurkstik meitsje moatte, mar bygelyks ek troch minsken dy’t in teäterstik oer in skriuwer út harren doarp meitsje of troch wittenskippers dy’t biografysk ûndersyk dogge. In foarbyld fan dat lêste is de biografy dy’t op it stuit troch Liuwe Westra skreaun wurdt oer Tony Feitsma (1928-2009).

SirkwyOp Sirkwy is ek ynformaasje oer literêre kursus-sen te fi nen, want neist dokumintearjen wurket Tresoar yn oparbeidzjen mei partners ek oan in ferbreding fan it literêre klimaat yn Fryslân. Tresoar organisearret kursussen en eveneminten dy’t de produksje fan literatuer stimulearje en derfoar soargje dat de kennis oer en de wearde fan de Fryske literatuer oerdroegen wurdt.

FRYSKE LITERATUER troch Meindert Reitsma

Sammelje en sichtber meitsje

In nij team wurket sûnt begjin dit jier oan de literêre

taken fan Tresoar. Foar in part besteane dy taken út it

sammeljen en beskriuwen fan alle Frysktalige útjeften

en alles dat mei literatuer te krijen hat.

Fan ’t hjerst hâldt Tresoar in kursus foar Fryske skriuwers oer it foardragen fan ferha-len. Fragen as ‘hoe stean ik op in poadium?’ en ‘hoe bring ik myn boadskip it bêste oan it publyk oer?’ komme yn de kursus oan de oar-der. It doel is om nei ôfrin fan de kursus jins eigen wurk foar te dragen op in evenemint.

De nije portretfoto’s fan ûnder oare Janny van der Molen, Jan Minno Rozendal, Janneke de Boer en Skelte Braaksma binne te sjen op www.sirkwy.frl.

It nije team dat oan de literêre taken fan Tresoar wurket, bestiet

út steand (f.l.n.r.) Koos Tiemersma, Lysbert Bonnema, Jelle Krol

en Meindert Reitsma en sittend Wieke de Haan en Hilda Top.

(Foto Haye Bijlstra)


Migraasje is in aktueel tema. De Dútske regio Emslân en Fryslân wiene earder de gebieten dêr’t se weikamen respektyfl ik streek fan bestimming fan de kloften arbeidsmigranten, mei alle dêrby hearrende kânsen en problemen. Fan de Gouden Iuw ôf oant de Earste Wrâldoarloch kamen elke

maitiid tûzenen seizoenarbeiders út Dútslân wei nei Nederlân om de boeren te helpen by it rispjen fan it hea. Sy waarden hannekemaai-ers, mieren of poepen neamd. Yndividueel of yn groepkes beaen sy har oan. Fryske boeren hiene gemiddeld twa oant fjouwer hannekemaaiers oan it wurk. Guon kamen alle jierren werom by deselde boer. Oaren spesja-lisearren har yn de ferkeap fan linnen. Dy ‘lapkepoepen’ foarmen de basis foar in soad winkels en bedriuwen lykas C&A, Schweig-mann, Voss, Sinkle en Lampe. Nei 1870 kaam der geandewei in ein oan dizze foarm fan gastarbeid, ûnder oare troch yndustrialisaasje

en ekonomyske groei yn Dútslân, de Dútsk-Frânske oarloch (1870/1871) én de yntroduksje fan lânboumasines yn ús lân. Yn de eksposysje fertelle dokuminten en oantinkens it ferhaal fan dizze arbeiders.

It museum organisearret fjouwer middeis by de eksposysje:- 22 septimber: lêzing ‘Bier en

Brood’ troch George van der Peet - 6 oktober: lêzing ‘Linnenhandel

en Lapkepoepen’ troch George van der Peet

- 27 oktober: livemuzyk en lietsjes fan Hollandgänger

- 3 novimber: lêzing ‘Hanneke-maaiers: werken in het hooi en de turf’ troch George van der Peet

Op dizze middeis is it Histoarysk Reisburo yn it museum. Besikers kinne by Tresoarmeiwurkers telâne foar genealogyske fragen lykas: Hoe set ik in stambeamûndersyk op of hoe kom ik derachteroft ik Dútske foarâlden ha?

HISTOARYSK REISBUROtroch Henk Dijkstra

HollandgängerIt Frysk Lânboumuseum yn Ljouwert hat in eksposysje oer

Hollandgänger: Hannekemaaiers en (Lapke-)poepen. De earsten

wurken ûnder oare yn de lânbou en by it turfwinnen. De oaren

hannelen yn linnenguod. It Histoarysk Reisburo fan Tresoar wurket

mei oan dit projekt om’t in soad famyljes yn it Dútske Emsland en

Fryslân neiteam binne fan dizze arbeidsmigranten.

Wat: tentoanstelling en Histoarysk ReisburoWêr: Frysk Lânboumuseum (Felling 6, Ljouwert)Wannear: de tentoanstelling duorret oant en mei 15 desim-ber. De middeis begjinne om 15.00 oere. Yntree is 7 euro, ynklusyf museumbesite.


Reinder R. van der Leest is benammen bekend as

skriuwer, mar hat ek syn libben lang skildere, tekene

en dichte. Yn de tentoanstelling ‘Reizen om utens’ is

neist syn byldzjend wurk ek poëzy te sjen.

TENTOANSTELLING troch Reinder R. van der Leest

Reizen om utens

Skilderij ‘Roeiers op de Mosse, Denemarken’

fan Reinder van der Leest. (Foto Haye Bijlstra)


Ik bin gjin skilder dy’t ergens yn it fjild sitten giet om in lânskip op it doek te setten. En likemin om yn in stêd fan in markant gebou of brechje in foto te meitsjen. Ik skilderje út ’e holle wat ik my noch te binnen bringe kin of wat ik derby fantasearje. Ik skilderje in dekôr foar de de minsken dy’t ik útbyldzje. En dy minsken skilderje ik net realistysk, net krekt echt. Ik ferfoarmje se, mar meitsje der ek gjin popkes of karikatueren fan. Ik skilderje se sa’t it my it bêste útkomt. Sa ek mei de kleur dy’t ik brûk. Ik skilderje wol it kontrast, mar net it konfl ikt. De kleuren fl okke net mei-inoar.

Mei it keale wide lânskip boppe Ljouwert en Dokkum haw ik noait wat hân. It fi elde my net thús op ’e romte. Dat komt miskien omdat ik yn ’e Wâlden berne bin en de earste trije jier fan myn libben yn Drachten wenne haw. Dêr haw ik letter noch faak by famylje útfanhûs west. Yn de oarloch 1940-1945 ha ik net folle reizen om utens makke. Dêrnei kaam it toerisme stadichoan op gong. Yn de simmerfakânsje fan 1949 mak-

ke ik mei in pear freonen op ’e fyts in trektocht by de jeugdherbergen del. Ien dêrfan, yn ’e dunen by Schoorl, wie in omboude Dútske bunker. Yn 1954, it jier dat ik my bûten Fryslân nei wenjen sette, haw ik mei in freon in tocht makke fan Ljouwert nei Wies-baden en omkriten. Op in gewoane fyts sûnder fersnellin-gen, mei it tintsje en de kampear-spullen achterop. Nei trije wiken wiene we werom, want it jild wie op. It moaie fan sokke fytstochten bestie net út it fl uch berikken fan in ûnderkommen foar de nacht, mar wat je ûnderweis tichtby en fan fi errens seagen, en soms wat fl akby gebeurde. Dan koenen je ek even ôfstappe. Trektochten op ’e fyts, fan it iene plak nei it oare, haw ik letter net mear makke, mar mei trein, auto, bus boat of soms fl eantúch.It stedsbyld fan Ljouwert feroare ek, foaral yn de jierren santich en tachtich gyng it hurd. Dêrnei waard dy stêd my frjemder en frjemder. Ik fi elde my dêr gjin part

mear fan, want yn Ljouwert haw ik de langste en de moaiste tiid fan

myn jeugd yn Fryslân hân.

Ik bin gjin man fan ekstremen, ek yn myn Fryske gedichten net. Ik brûk al of net haadletters, al of net gjin metrum, rym of gjin rym, nuvere of gewoane wurden. De

gedichten binne meastal fertellend, lykas myn skilderijen. Allinnich, dêrby moat de taskôger sels it ferhaal optinke. Ik bin net hiel âlderwetsk en likemin hiel modern. It moaiste komplimint haw ik in kear krigen fan immen dy’t wol bekend wie mei myn skriuwen yn it Frysk, mar in skilderwurk fan my foar it earst seach sûnder myn hantekening derûnder. Se sei: ‘Ik kin wol sjen dat jo dit skildere ha.’ ✤❅

Skilderij ‘Hoedje en tulband’ fan Reinder

van der Leest. (Foto Haye Bijlstra)

Reinder van der Leest.

(Foto Haye Bijlstra)

Wat: tentoanstelling mei wurk fan Reinder R. van der LeestWêr: TresoarWannear: 30 augustus oant en mei 27 oktober

Reinder Rienk van der Leest (Drachten, 1933) folge de kweekskoalle, mar wie it leafst nei de keunstakademygien. Oant syn pensjoen wie er skoalmaster, dêrneist wie er freelance grafysk ûntwerper. Yn syn wurk eksperimintearret er mei foarm en sljochtet grin-zen tusken literatuer, keunst en muzyk. Hy hat ferskate prizen krigen, wêrûnder yn 1981 de Gysbert Japicxpriis.


19 september: Fleur van der Bij Schrijfster, journaliste en historica Fleur van der Bij vertelt over haar boeken Verkeersslachtoffer 22/10 en De Nijl in mij. In haar nieuwste boek Verkeersslachtoffer 22/10 vertelt ze over de zoektocht naar de man die haar zusje doodreed. Een bevlogen zoektocht die dader- en slachtofferschap ontstijgt. Omdat dit boek als het ware voortvloeit uit haar eerdere boek De Nijl in mij vertelt ze daar ook kort over.

17 oktober: Femke Deen Historicus Femke Deen vertelt over Anna van Saksen en het schandaal van de verstoten tweede

vrouw van Willem van Oranje. Ze stond bekend als een overspelige, alcoholische en uiteindelijk krankzinnige vrouw, maar ze was ook trots, intelligent en zelfbe-wust en nam haar leven in eigen handen nam. Welke prijs betaalde ze daarvoor? 21 november: Bouwe de BoerBouwe de Boer vertelt over waarom Fryslân vooroploopt in de fossielvrije beweging. De ‘Friese Energiecommissaris’ is initiator van de Elfwegentocht, de zonne-bootrace en Us Koöperaasje. Hoe kan Fryslân al in 2030 al fossielvrij zijn? Waarom kan dat wel in Fryslân en niet in de Randstad? Is klein beginnen en dan doorpak-ken de formule?

19 december: Willem Bruls Dramaturg en publicist Willem Bruls vertelt over 400 jaar opera in Venetië. Opera ontstond eind zestiende eeuw in Italië, maar kreeg in de loop van de zeven-tiende eeuw zijn eigenlijke vorm in Venetië, met componisten als Monteverdi en Cavalli. Vivaldi

zette deze traditie een eeuw later voort en Venetië was het culturele en muzikale centrum van Europa. In de negentiende eeuw leek Venetië echter verloren te gaan in een economische malaise en politiek nationalisme.

LEZ INGdoor Jikke Sikkema

LunchlezingenElke derde donderdag van de maand is er een interessante lezing bij Tresoar.

(Foto Jelmer de Haas)

Om 12.00 uur is de inloop, om 12.30 uur begint de lezing en om 13.30 uur is het afgelopen. De lezing is gratis, de lunch (twee broodjes en één consumptie) kost vier euro. Graag reserveren per mail ([email protected]) of telefonisch (058-7890740 of 058-7890792) en daarbij aangeven of u wilt eten.


Open access heeft effect voor iedereen die van die infor-matie gebruik maakt. Denk aan onderzoekers, studenten en docenten, maar ook voor bibliotheken als Tresoar leidt het tot veranderingen. De Leeuwarder bibliotheken (de bibliotheken van Van Hall Larenstein, NHL Stenden ho-geschool, dbieb en Tresoar) doen dit jaar voor het eerst actief mee met Open Access Week. Gezamenlijk organi-seren we diverse lezingen en workshops onder de noemer ‘Open science, open mind’.

Op dinsdag 15 oktober is Tresoar de gastheer. Een van de sprekers is Jeroen Sonder-van, Open Access publishing consultant bij de Universiteit Utrecht. In de afgelopen tien jaar heeft hij veel ervaring opgedaan op het gebied van open access tijdschriften en boeken. Zijn lezing ‘Open Access: a changing landscape of scholarly publishing and communication’ gaat over de veranderingen in het publi-ceren van wetenschappelijke informatie en onderzoeksdata richting 100 procent open access voor alle wetenschap-pelijke publicaties.

LEZ INGEN door Annemieke Nijdam

Open science, open mind

De jaarlijkse Open Access Week, een internationaal evenement rondom open

access, vindt in oktober plaats. Open access (‘open toegang’) is een brede

internationale academische beweging die streeft naar vrije, gratis online

toegang tot wetenschappelijke informatie, zoals publicaties en data.

Wat: lezingen en workshops Open Access WeekWaar: in de Leeuwarder bibliotheken Wanneer: 14 tot en met 17 oktober. Alle lezingen en workshops zijn gratis toegankelijk. De voertaal is Engels, om buitenlandse studenten, docenten en onderzoekers te kunnen bereiken. Het volledige programma met aanvangstijden en wijze van aanmelden staat op www.leeuwarderbibliotheken.nl. Kijk voor meer informatie op www.openaccess.nl.


Muzyk is noch altyd belangryk yn syn libben. ‘De hiele dei stiet by my muzyk oan,’ fertelt Keimpe Koldijk (Wurdum, 1986). ‘Ik bin der alle dagen mei dwaande, lústerje dernei, produsearje

en sammelje.’ De muzyk komt net inkeld werom yn syn wurk as programmeur by V11 yn syn wen-plak Rotterdam, in poadium foar live-bands, op in skip yn de âlde haven yn it sintrum, mar ek yn syn hobby. Sûnt 2010 hat er syn eigen label: Samling Recordings. Dêrop hat er sa’n tweintich produksjes útbrocht mei in ferskaat oan muzyk út de hiele wrald.

Om it label wat nij libben yn te blazen en wat mear fariaasje yn de katalogus te bringen hat er fan it simmer thús tsientallen

kassettebantsjes fan Fryske muzikanten

út midden jierren tachtich oant

begjin 2000

beharke. Bantsjes ôfkomstich út it argyf fan Stichting Friesland Pop, dat in pear jier lyn ûnderbrocht is by Tresoar. Geregeld komt er peareltsjes tsjin, lykas De Vieze Punkers. ‘Op de swart-wyt, wat korrelige foto sjochst fjouwer jon-ges fan in jier as tolve. Se sjonge mei wat piperige stimkes, mar bringe foarútstribjende muzyk, mei as titel ‘Fuck de Kinderen voor Kinderen’. Geweldich, in kenner soe dit as ‘postpunk’ bestimpelje.’ De baas fan Friesland Pop, Sjouke Nauta, koe er út syn muzikan-teferline. ‘Hy hie my ris frege om ús muzyk op te stjoeren, dat sadwaande wist ik dat der in argyf wie. Dat ha ik altyd ûnthâlden. It like my aardich om dêr no ris neier yn te dûken en yn om te

Keimpe Koldijk is fan jongsôf

oan ynteressearre yn muzyk.

Hy studearre oan de Academie

voor Popcultuur yn Ljouwert

en spile gitaar yn bands as The

Adept en Bonne Aparte. Bands

dy’t de Rûge gids van de Friese

popmuziek (2007) typearret as

‘dwarse rockband’ en ‘hectische

rockband’.

Rêden fan de ûndergong

UNDERSIKER OAN IT WURD: KEIMPE KOLDIJKtroch Marijke de Boer

Muzzzyyyyyyk iisss noocch alaltytydd bbelallallangngngryryyyk kk ynyny sysysyssyss nnnn n nn n lilililililililiibbbbbbbenenennnn... ‘De hiihihihiii leleleleleeee dedededdddeded ii iii ststieiett bybybbybybybyy mmmmmymymyyyyymyy mmmmuzuzuzzzzuzykykykykykykyy ooanannnnnnnnnnn ’’’,’,,,,,, ffffffffererererererere teteteteeettt ltlttltltt KKKKKeieieimpmpm e ee KKKoKoKoKoKKKKoKK ldlddldddldlddldlddddiiijijijiijijijk k kkk (W(W(W(W(W(WWWWWWWWWWuuurururururururdudududuududududududuuduuuummm,mmmmmmmmm,mmm,mmmmm 1111 898989986)66)))6). ‘I‘I‘II‘IIIIIIkkkkkkk kk kkk bibiib n n nnn n n n ddddedededededededededdeddededddederrr rr alaaalalaalalaala llelelellelelelelelllee ddddddddddaagagagaggagaggageeneenenn mmememememeemememeiiii iii iii i i dddwdwdwdwdwdwdwdwdwdwdwdwdwdwdwaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa dnddnddnndndndndndndndde,e,e,e,,e,e,e,,,, lllllllllllllúúúúúsúsúsúsúsúúsúsúsúsúsúsúsússssú tetetetetetetetettettttet rjrjrjrjjrjrjrjrrjjeeeee eeddddededdedededededdededededededdd rnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnrnnnrnrnnrnrneieieeieieieeiii,,,, prprprprprprprprprprprpp odoodododdoododdododdododdododdodo uuusususussuuuuuu eaeaeaeaeaaaaaarjrjjjrjrjrjrjrrrrjrjrjjeeeee e e e ee eee

dede kkkkaaatttalogogggggguusu te brrrbbrinininingegeggeggg nn hat ererr fafafafafannn ititittt ssimimmmmmmmemmemmm r r r ththhhthththhhúúúsúúsúúsús ttttsissisisssienenenennntataaalllllllllllenenenne

kakakakkkkaaasssssssssssssss etetteteteeeeeeebabababbbababbbbaantntn sjsjsjjeseeesssessss ffffanananan FrFFrFFrrFFrFFFrFFrrrysysysysysyysysysysyyy kekekkekekkekke mmmmmmmuzuzuzuzuzuzzikikikiikikikiki ananannnana tetetetettetetennn nnn n

úúúúúúúútútúúútt mmmmmididddddiddeddedededededenn nnnn jijijiiiijiijjiijij eeererererreererre rerrererereren nn n nnn tatachchchchhhchchhhhtttitititittiichchchhchhcchcch oooooooanaanannannanannana tttttt

bbbbbbbbbbbbeeebebebbeebebebebebbbeb gjjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgjgggjggjgjjjg ininiiiinnininnnnniiniinnininninininininin 22222222222222222200000000000000000000000000000 0 000 0000

NaNaNauututa, kkoe er r úúúúúút synyn mmmmmuuzzikikkanantetetett fefeerlrllinininnneee... ‘‘‘‘‘HyHyHyHyHyHyy hhhhhhieieieieeieieiieii mmy y ririiiiss ssss frfreegeggegeeeomommmomomm úúúúúúúússss ss s s mmmuum zyzyyzyzyzyzykkk kkkk k opopoppppopoppop ttttttttttteee eeeeeeee ststjojoererrrrere eenenennenen,, , ddadadaadad ttttttt sasasasasasaasssas ddwddwdwdwwwdwwaaaaaaaaaaaaaaa ddndnddndnddndndndndndnddndeee ee e wiwiwiwiwiwiwiwwiww ststtsts iiiiiiiiiikkkkk k k dadadadadadaaaaaddadadadadddadadaaadd t t ttt deer rrrrrr rrr ininniniinniniinnnniiii aaaaaaaaargrgrgrgrggggyfyfyffffyffffyfyffffyyywiwiwiwwwiwiwie.e.e.eee. DDDDDDDDatatataaaatatat hhhhhhhhhhhhhhhaa a a aa ikikkkikikikk aaaaaaaltttltltltlttttydydyddydydydyddydydyyyyydyydyy ûûûûûûûûûnntntntntntnttttttttntntnntntnn hâhââhâââhâhâhhhhhhhhâhh ldlldldlddddddlddddddeeenenenenennnneeeneeneee .... ..ItItItIttItIItItItItI lllllllikikikkkikikkikikikkke e e eee eee mymymymmmymymymymmmymymymym aaaaaaaaaaaaaraarararaaraaaraarararararddidiiddidddididiiddiddicchhhhhchchhchhchchhchchhhchchc oooooooooooommmmmmmmmmmmmmmmmmmm mm mmmmm mm ddddêdêdêdêêêdêddêddddêêdêêêd rrrrr rr nnnnonnonononnononooonnnonnnoonnoonnnnonnnnonnnnnnnnnnnnnn rrrrrrrrrrrrrriiiisisssisisisisisisisiisiississsiiis nenenennenenenneneneeeeieieieiieiiieeieeieieiieieieer r rrr rrrr rr ynynynnnnnnynynynynynynynynynyny tttttttttttttttteeeee eeee e eee e ddûdûdûdûdûdûdûdûûûdûdûûdûdûdddddd kkkkekekkkkekkkkekkekekken nn eneenennnen yyyyyyyyyn nnnnnnnnnnnnnnnnnn nn n omomomoommmmmmmmmommmmmmomommmommomoommmooomomm tttttttttttte e eeeeeeeeeeeeee eee

Keimpe Koldijk mei in part fan it argyf.

(Foto Keimpe Koldijk)


sneupen, mei it idee wat sit der allegear yn en soe ik der wat mei dwaan kinne. Ik bin net ynteressearre yn de bekende Fryske nammen, mar sykje nei bysûnder materiaal.’ Syn eigen smaak is it iennige seleksjekritearium. Hy omskriuwt syn muzykynteresse as breed. ‘It sit allegearre wol wat yn it alternative sirkwy.’ En it moat dus net al te bekend wêze. ‘De Friese Bries bygelyks, mei prachtige bands as Dockumer Lokaeltsje en Kobus Gaat Naar Appelscha is hiel nijsgjirrich, mar al genôch beljochte. Dat lit ik dus mei sin lizze.’

SeleksjeDoe’t Koldijk by Tresoar it popargyf opfrege, kamen út it depot tal fan doazen fol kassettes en in pear fi nylplaatsjes foar it ljocht. Mei elkoar sa’n tûzen stiks. Wat him net fernuvere: it argyf wie net oardere en al hielendal net beskreaun. ‘Dat past wol by muzikanten, dy binne net sa bewarderich.’ It materiaal waard yn in keamer set dêr’t er it beharkje koe. ‘Ik hie der ien dei foar útlutsen, mar ha der úteinlik mear as trije dagen sitten. It wie safolle, der sieten in hoop demo’s by, ynstjoeringen foar bygelyks provinsjale wedstriden as de Kleine Prijs. Yn dy trije dagen ha ik in earste seleksje makke, basearre op wat my rekke en yntrigearre. Sa’n tachtich tapes ha ik mei nei hûs nommen om neier te beharkjen. Echt hiel moai dat dat koe en mocht.’

Bekende nammenBy de tapes sitte ek wol bekende nammen, muzikanten dy’t letter

prizen wûn ha, lykas de Fryskta-lige band Reboelje, mei mate-riaal út de tiid foardat se platen útbrochten. ‘It giet my om de aparte, gekke dingen, dy’t kreatyf en bysûnder binne en dêr’t ik it bestean net fan wist. Ik sjoch net nei ien bepaald sjenre en ek net oft de ynstruminten goed bespile wurde, mar oft it wat mei my docht. Ik tink dat ik de bysûndere dingen derút pikke kin.’Ien fan de tapes dy’t er thús belústere hat, is fan de Stichting Hobbyrock, in groep Friezen (om utens) wêrûnder Meindert Talma, Nyk de Vries en Janpier Brands, mei sabeare ynterviews en ferhaaltsjes. ‘Se bringe aparte humor. Janpier ken ik noch út Ljouwert en hy wurket no ek yn Rotterdam. In oare namme dy’t ik tsjinkaam, is DJ Keu, artystenam-me fan Marc Kooij, dy’t noch altyd aktyf is yn it alternative Ljouwerter sirkwy. Hy hat geniale dingen makke, en ek ferskriklike. Komst ek nammen tsjin lykas Tom Hol-kenborg, dy’t letter as Junkie XL in wrâldhit hân hat. Kinst op de

tape al hearre dat syn muzyk kwaliteit hat, ek al makke er doe hiele oare muzyk.’

Opnij útbringeTresoar profi tearret fan dizze syktocht, want

Koldijk digitalisearret it materiaal. ‘Dat is wol nedich. De kwaliteit

wurdt hurd minder. Guon tapes koe ik al net iens mear ôfspylje. It is saak om no yn aksje te kommen. Doe’t ik hearde dat in âld-programmeur fan Het Bol-werk yn Snits oan it oprêden wie en doazen fol muzyk fuortdwaan woe, bin ik dêr fuort hinneriden om it fan de ûndergong te rêden.’It úteinlike doel is om de moaiste, apartste en bysûnderste opnamen út te bringen op syn eigen label. Dat hat lykwols noch wol wat fuotten yn de ierde om’t kontakt-gevens ûntbrekke. ‘Guon tapes ha net iens in hoeske, op oaren stiet inkeld de namme fan de band en mear net. Yn ien doaske siet inkeld in stikje spikerstof. Soms stiet der in telefoannûmer op, mar dat bestiet fansels net mear. It is dus noch in hiele put om te achterheljen fan wa’t it materiaal is. Dat is nedich om tastimming te krijen om der wat mei te dwaan.’ Soms fynt er wat op YouTube en hat er al kontakt mei in tal muzikanten hân. ‘Guon skamje har dea foar de muzyk en oaren fi ne it just geweldich om werom te hearren en komme sels noch mei mear materiaal oan.’

Trije kassettebantsjes út it argyf, wêrûnder

De Vieze Punkers. (Foto Keimpe Koldijk)

ynei

al lit

e h

pre

dizKitnTrije kassettebantsjes út it argyf, wêrûnder

tape akwaldoe

OTrd

Trije kassettebantsjes út it argyf wêrûnder

OpropMochten der noch muzikale dingen op de planke lizze dêr’tst earder by belutsen wiest en tinkst dat Keimpe Koldijk dat ris hearre moatte soe, lit it him dan witte. Konkrete útjeften, eigen behear, demo’s, sketsen, alles mei! Stjoer it op nei: Samling Recordings, Zuidhoek 91,3082 PD Rotterdam of stjoer in mail: [email protected].


van de slavernijAfschaffi ng

De geboren Bakhuister studeerde rechten en ging in 1833 als advocaat aan de slag in Heeren-veen. Van 1844 tot 1847 was hij als mede-uitgever verbonden aan het liberale abolitionistische tijdschrift Bijdragen tot de kennis der Nederlandsche en vreemde koloniën: bijzonder betrekkelijk de vrijlating der slaven. De artikelen hierin bespra-ken de noodzaak tot afschaffi ng van de slavernij als onderdeel van goede staatshuishouding, waarbij het afgezien van een principekwestie ook gerechtvaar-digd werd als onderdeel van een verstandig economisch beleid. Jongstra heeft zelf geen artikelen aan het tijdschrift bijgedragen. Vermoedelijk was zijn inhou-delijke invloed groter op de Provinciale Friesche Courant, die bij Tresoar wordt bewaard, waarvan

hij redactielid was. Dit liberale nieuwsblad bestond van 1842 tot 1881 en nam een principieel – en vaak fel bewoord – anti-slavernij standpunt in. Slavernij-gerela-teerde berichten en opiniestukken werden vanaf 1849 regelmatig geplaatst, en in de laatste jaren in aanloop naar de daadwerkelijke afschaffi ng in 1863 werd er zelfs bijna wekelijks een voorpagina aan gewijd.

Tijdens zijn periode als Tweede Kamerlid namens het kiesdistrict Sneek (1850-1852) sprak hij zich ook in Den Haag uit voor de noodzaak tot afschaffi ng van de slavernij. Zo sprak hij op 8 december bij de beraadslaging over de Staatsbegroting voor 1852 uit dat ‘voor de bestendiging der slavernij en de gruwelen, aan haar

onafscheidbaar verbonden, geldt bij mij geene verontschuldiging, geen aanzien van tijd of omstan-digheden: geene gronden zullen haar in mijne meening immer rechtvaardigen.’ De kans om zijn geplande wetsvoorstel hiervoor in te dienen werd hem echter ontnomen toen het optreden van de April-beweging in 1853 uiteindelijk leidde tot het aftreden van het kabinet Thorbecke. In de nieuwe verkiezingen later dat jaar werd hij niet herkozen, en latere pogingen om in de Tweede Kamer terug te keren in 1858 en 1862 mislukten eveneens.

Rede van Jongstra, in de 'Provinciale Friesche Courant' in 1854.

Anne Franciscus Jongstra (1808-1871) stond bekend als een

principiële voorvechter van het Thorbeckiaanse liberalisme bin-

nen Friesland. Afgezien van zijn liberale overtuigingen over het

rechtswezen en de economie was hij ook zeer overtuigd van de

noodzaak van de afschaffi ng van de slavernij in de Nederlandse

overzeese koloniën.

Niek Hemmen is masterstudent Geschiedenis Vandaag aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bij Tresoar deed hij onderzoek voor het project ‘Sporen van het slavernijverleden in Friesland’. In aansluiting op het landelijk initiatief ‘Mapping Slavery’ startte aan de Rijksuniversiteit Gronin-gen het project naar sporen van het slavernijverleden in de drie noordelijke provincies. Doel is om volgend jaar een boek te publiceren dat aandacht schenkt aan slavernij als een aspect van een veelkleurig Fries verleden.

SLAVERNIJ door Niek Hemmen


Georgius Johannes Michael d’Arnaud werd in 1735 aangesteld tot lector voor het vak rechten aan de Franeker Academie. Hij was in 1711 te Franeker geboren, als zoon van Honoré d’Arnaud, predikant aan de Franstalige Waalse kerk, die zelf weer was gevlucht uit Frankrijk tijdens de vervolgingen van de Hugenoten daar. De zoon sprak vloeiend Frans en Nederlands, liet zich op heel jeugdige leeftijd inschrijven aan de universiteit in zijn vaderstad (1724), waar hij zich aanvankelijk toelegde op de studie van het Grieks bij professor Tiberius Hemsterhuis. Vanwege zijn

kortademigheid was een opleiding tot predikant ech-ter niet reëel en daarom adviseerde zijn leermeester Hemsterhuis hem om over te stappen naar de studie rechten. Hij was getalenteerd genoeg om in dat vak te promoveren, waarna al snel de benoeming tot lector volgde. In 1739 werd hij bevorderd tot hoogleraar in de rechten, maar hij overleed nog voordat hij zijn intreerede had kunnen houden, op 1 juni 1740. De gebruikelijke gedachtenisrede (oratio funebris) werd uitgesproken door zijn leermeester Hemsterhuis.

De verworven boeken getuigen van de buitengewone eruditie van de nog jonge geleerde D’Arnaud: Lecti-onum graecarum libri duo (1730) en De Diis παρέδροις, sive adsessoribus et conjunctis commentarius (1732). Beide boeken waren niet in Franeker, maar in Den Haag uit-gegeven. Wat dit convoluut echter uniek maakt, is dat er een eigenhandig geschreven brief ingebonden is van D’Arnaud aan Antoni Slicher. Deze Slicher (1655-

1745) was raadsheer aan het Hof van Holland, Zeeland en West-Friesland, dat zetelde in Den Haag. In de brief, gedateerd juli 1739, bedankte D’Arnaud voor de gastvrijheid die hij bij Slicher genoten had. Als geschenk stuurde hij dit dubbele boek, samen met een exemplaar van een dissertatie juris civilis die een student onder zijn voorzitterschap heeft verdedigd. Voorts meldt hij in zijn brief dat Gedepu-teerde Staten hem vereerd hebben met de bevordering van lector tot hoogleraar. Behalve een geschenk als dankbetuiging was het altijd goed om met het oog op de toekomst een invloedrijke senior in het netwerk te houden, zo zal D’Arnaud hebben gedacht, maar zijn gezondheid bepaalde anders.

Vriendelijke groet van professor D’ArnaudTresoar heeft een convoluut – dat is één band

met daarin verschillende boeken samengebon-

den – kunnen verwerven met twee titels van de

hand van Georgius Johannes Michael d’Arnaud

op het vakgebied van de Griekse taalkunde.

AANWINST door Jacob van Sluis

Het boek is uniek vanwege een eigenhandig

geschreven brief van Georgius Johannes

Michael d’Arnaud. (Foto Haye Bijlstra)

studie van het Grieks bij professor 1745) was raadse

brooe sn

met

orveeeke

bea

H

ge

M

studie van het Grieks bij professor Tiberius Hemsterhuis. Vanwege zijn

1745) was raadZeeland en WeHaag. In de bD’Arnaud voSlicher genodit dubbelevan een dionder zijnVoorts mteerde Sde bevoBehalvwas hede toehet nhebbbepa

H

g

M


FellowOp de oprop foar de Fellow fan Tresoar en de Freonen fan Tresoar binne trije reaksjes kommen. De beoardielings-kommisje, besteande út Yme Kuiper, Marijn Molema en Siem van der Woude, hat de útstellen beoardiele en besletten de beurs ta te kennen oan Iris Busschers. Sy sil ûndersyk dwaan op it ûnderwerp ‘Friesland en de zending in Nederlands-Indië’. Iris Busschers is promovenda by de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap oan de Rijksuniversiteit Groningen en dosint Minorities en Multilingualism by de Faculteit der Letteren, ek oan de RUG.

RedaksjeYn de gearkomste fan april is op passende wize ôfskied nommen fan Jannie van der Kloet, dy’t acht jier foarsitter fan de Freonen fan Tresoar west hat. Sy hat altyd in soad tiid en enerzjy yn de Freonen fan Tresoar stutsen. Op rêstige en ferstannige wize hat sy ferskate saken yn goede banen laat. Tige betanke, Jannie! Foar de Freonen siet Jannie van der Kloet ek yn de redaksje fan Letterhoeke; har plak wurdt no oernommen troch bestjoerslid Janna de Jong.

HjerstlêzingOp tiisdei 19 novimber is de hjerstlêzing fan de Freonen fan Tresoar. De nije boargemaster fan Ljouwert, Sybrand van Haersma Buma, sil fertelle oer syn boek Gerlacus Buma. Een Friese patriciërszoon in het leger van Napoleon en Willem I, dêr’t er by Tresoar in soad argyfûndersyk foar dien hat. De jûn begjint om 20.00 oere. Oan it begjin fan de jûn wurdt ek it jierlikse geskink oan Tresoar oanbean; Liuwe Westra soarget foar in taljochting. Opjefte by [email protected] is nofl ik.

FREONEN FAN TRESOAR

Nijs fan de StiftingFreonen fan Tresoar

Iris Busschers. (Eigen foto)


Letterhoeke is in útjefte fan Tresoar en de Freonen fan Tresoar Letterhoeke ferskynt trije kear yn it jier en wurdt fergees tastjoerd oan de Freonen

Freon wurde?Belje mei 058-7890789 of stjoer in mail nei [email protected] bydrage is minimaal € 20,- yn it jier. It (IBAN) rekkennûmer fan de Freonen is: NL78 RABO 0335 4795 53

Redaksje Marijke de Boer (einredaksje), Wieke de Haan, Ids de Jong,Hilda Top (redaksjesekretariaat) en Janna de Jong (Freonen)

ByldmateriaalJohn van Geffen

Foarmjouwing Richard Bos

Printwurk Dekker Creatieve Media & Druk

Ofbylding foarkantPortret fan Waling Dykstra.

TresoarBoterhoek 1Postbus 26378901 AC Ljouwert 058 7890789 [email protected] www.tresoar.nl

www.facebook.com/tresoar www.twitter.com/tresoar www.pinterest.com/tresoar www.instagram.com/tresoar

© 2019 Tresoar en de auteurs

Aktiviteiten

septimber12 Sympoasium oer Wumkes, Tresoar, 14.00 oere14 Jubileum 60 jier FLMD, Tresoar, 15.00 oere19 Lunchlezing door Fleur van der Bij, Tresoar, 12.30 uur 20 Iepening útstalling Waling Dykstra, Obe22 Jofel Cultuurdag, Tresoar, 11.00 uur22 Histoarysk Reisburo, Frysk Lânboumuseum, 15.00 oere26 Rondleiding Schatten van Tresoar, Tresoar, 14.00 uur 26 Optreden folkgroep Yetris mei Roel Slofstra, Tresoar,

20.00 oere

oktober 06 Histoarysk Reisburo, Frysk Lânboumuseum, 15.00 oere10 Lezing door Erik Dijkstra, Tresoar, 19.30 uur15 Lezingen in kader van Open Access, Tresoar17 Lunchlezing door Femke Deen, Tresoar, 12.30 uur 26 Presintaasje boek Pake syn wein, WTC Expo27 Histoarysk Reisburo, Frysk Lânboumuseum, 15.00 oere31 Rondleiding Schatten van Tresoar, Tresoar, 14.00 uur31 Lezing door Ruud Weijdeveld, Harm de Vos en Chris

Beuker, Tresoar, 19.30 uur

novimber03 Histoarysk Reisburo, Frysk Lânboumuseum, 15.00 oere10 Presentatie Leesbaar Friesland, Tresoar14 Lezing door Jan Niessen, Tresoar, 19.30 uur19 Freonegearkomste, Tresoar, 20.00 oere21 Lunchlezing door Bouwe de Boer, Tresoar, 12.30 uur28 Rondleiding Schatten van Tresoar, Tresoar, 14.00 uur

desimber19 Lunchlezing door Willem Bruls, Tresoar, 12.30 uur 28 FRYSK! Damtoernooi, Tresoar

Mear ynfo? > www.tresoar.nl > agindaKaarten? 058-7890792 of 058-7890740

De útstalling mei wurk fan Reinder R. van der Leest is oant

en mei 27 oktober te sjen by Tresoar.

Jiergong 15 | 2019 | Nûmer 2 Waling Dykstra, G.A. Wumkes ...

Documents

Transcript of Jiergong 15 | 2019 | Nûmer 2 Waling Dykstra, G.A. Wumkes ...